Wrażenia po Jubileuszu profesora Romana Dzieślewskiego Jerzy Hickiewicz - Politechnika Opolska W 2007 roku byłem na turystyczne wycieczce we Lwowie. Odwiedziłem Cmentarz Łyczakowski i tam w szczególnych okolicznościach, po raz pierwszy trafiłem na rodzinny grobowiec prof. Romana Dzieślewskiego. Wydał mi się trochę zapomniany i wzbudził moją obawę czy wytrzyma dalszą próbę czasu. Pomyślałem, że to przecież grób pierwszego polskiego profesora elektrotechniki i dlatego powinien być otoczony opieką polskich elektryków. To wydarzenie skłoniło mnie do złożenia we wrześniu 2009 r. na pierwszym Kongresie Elektryki Polskiej wniosku o renowację grobu prof. Romana Dzieślewskiego, znajdującego się na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie. Zdawałem sobie sprawę na jak wielkie trudności napotkać może realizacja tego wniosku, ale przede wszystkim chciałem aby pionier polskiego elektrotechnicznego szkolnictwa wyższego i miejsce jego spoczynki stały się w ten sposób bardziej znane polskim elektrykom. O słuszności złożenia wniosku utwierdziła mnie szybka reakcja Politechniki Rzeszowskiej. Na wniosek ówczesnego Dziekana Wydziału Elektrotechniki i Informatyki P Rz. prof. dr hab. inż. Kazimierza Buczka, Rada Wydziału w dniu 14. 10. 2009 roku podjęła uchwałę w której jednomyślnie poparła inicjatywę renowacji grobowca prof. R. Dzieślewskiego. Podobnie Oddział Elektryków Stowarzyszenia Wychowanków Politechniki Śląskiej, również poparł tą inicjatywę. Było to omawiane na zebraniu Zarządu Oddziału w dniu 18. 11. 2009 r., a inicjatywę renowacji grobu przedstawił Dziekan Wydziału Elektrycznego Politechniki Śląskiej prof. dr hab. inż. Lesław Topór- Kamiński oraz prezes Oddziału Elektryków Stow. Wychowanków. Pol. Śl. mgr inż. Krzysztof Kolonko. W 2007 r. z inicjatywy Przewodniczącego Polskiego Towarzystwa Elektrotechniki Teoretycznej i Stosowanej (PTETiS) prof. dr hab. inż. Krzysztofa Kluszczyńskiego, pojęta została przez PTETiS uchwała o powoływaniu w każdym roku patrona danego roku. Ma to na celu zachowanie w pamięci wybitnych zmarłych polskich uczonych z dziedziny elektrotechniki i elektroniki oraz zapisania w historii nauki ich dokonań. W 2007 r. pierwszym Patronem Roku został prof. Tadeusz Cholewicki, w 100- tną rocznicę jego urodzin. W 2013 r. przypadała rocznica 150-lecia urodzin prof. Romana Dzieślewskiego, pierwszego polskiego profesora elektrotechniki i pierwszego kierownika Katedry Elektrotechniki na Wydziale Budowy Machin CK Szkoły Politechnicznej we Lwowie. Chcą upamiętnić jego postać uchwałami Zarządów Głównych PTETiS (z dnia 28. 09. 2012 roku) oraz Stowarzyszenie Elektryków Polskich (z dnia 10. 10. 2012 roku) został on solidarnie uznany przez polskich elektryków za Patrona Roku 2013. Decydującą inicjatywę, o dalszych losach wniosku, o renowację grobu, podjął prezes SEP prof. dr hab. inż. Jerzy Barglik i co najważniejsze potrafił doprowadzić ją do finału, choć w 2009 r. wydawało się to prawie nierealne. Należą mu się za to wielkie podziękowania, a także członkom Zarządu Głównego SEP za ich poparcie, prezesom Oddziałów SEP i wszystkim członkom oddziałów za wsparcie materialne i zebranie niebagatelnych funduszy na renowacje grobowca. Oddzielne podziękowania należą się prezesowi Rzeszowskiego 1
Oddziału SEP Bolesławowi Pałacowi za organizację uroczystości i pokonanie wszystkich trudności formalnych i nieformalnych związanych z renowacją grobu jakie stwarzała granica państwowa i zabytkowy charakter Cmentarza Łyczakowskiego. Biorąc to wszystko pod uwagę to trudne zadanie zostało wykonane przez niego nadzwyczaj sprawnie i w niewiarygodnie krótkim czasie. Dokumenty rodzinne niezbędne do uzyskania formalnych zezwoleń i rozpoczęcia prac udostępniła wnuczka Profesora w sierpniu 2013 r. Wcześniej było to niemożliwe, bowiem dopiero w tym czasie udało mi się odnaleźć wnuczkę Profesora, panią Elżbietę Gromnicką i nawiązać z nią kontakt. Uroczyste zakończenie renowacji grobu, przy współdziałaniu z Lvivską Politechniką, połączone zostało z obchodami Patrona Roku, zorganizowanymi w dniach 27-29 września 2013 r. wspólnie przez SEP i PTETiS w Politechnice Rzeszowskiej. Wyrazić trzeba wielkie uznanie za harmonijną współpracę współorganizatorom: SEP, PTETiS oraz gospodarzom miejsca: Politechnice Rzeszowskiej i Lvivskiej Politechnice. W uroczystościach w Rzeszowie brało udział około 200 współczesnych, wybitnych polskich elektryków, oraz mieszkający w Polsce członkowie rodziny prof. Romana Dzieślewskiego. Byli to potomkowie jego najmłodszej córki Danuty, dwie wnuczki pani Elżbieta Gromnicka i pani Teresa Gallos, ze swymi rodzinami. Uczestniczyło też kilkoro potomków brata ojca Profesora. Część uczestników dwoma autobusami udała się do Lwowa, na uroczystości zakończenia renowacji grobowca w którym spoczywa prof. R. Dzieślewski. Relację z tych wydarzeń podana jest w artykule Bolesława Pałaca. Uroczystościom jubileuszowym towarzyszyła konferencja naukowa Wybrane Zagadnienia Elektrotechniki i Elektroniki, świetnie zorganizowana przez przewodniczącego Rzeszowskiego Oddziału PTETiS prof. dr hab. inż. Lesława Gołębiowskiego i jego współpracowników. W jej trakcie wygłoszono bądź zaprezentowano na sesjach plakatowych bardzo wiele ciekawych referatów naukowych. Relację z konferencji podana jest w artykule prof. Lesława Gołębiowskiego zamieszczonym w Rocznikach PTETiS nr 3 (21) z 2013 r. Uroczystości Patrona Roku- prof. Romana Dzieślewskiego przypomniały również historię polskiego wyższego szkolnictwa elektrotechnicznego i rolę jaka odegrała w niej Politechnika Lwowska. W 1844 r. powstała we Lwowie Akademia Techniczna z niemieckim językiem wykładowym, jednak w zaborze austriackim, dzięki złagodzeniu polityki narodowościowej, już w 1870 r. powstały warunki, aby językiem wykładowym był język polski. Dekret cesarski z 4.09.1870 r. stanowił podstawę do wprowadzenia w uczelni polskiego języka wykładowego oraz wyboru kierowników katedr przez kolegium profesorskie. W 1877 r. przekształcono Akademię Techniczna w CK Szkołę Politechniczną. W 1890 r. utworzono w niej Katedrę Elektrotechniki, a w 1891 r., w drodze konkursu, powołano na jej kierownika prof. Romana Dzieślewskiego. Katedra powstała w przełomowym dla rozwoju elektrotechniki czasie, bowiem w 1882 r. na politechnice w Darmstadt powstał pierwszy wydział elektrotechniczny. W 1889 r. Michał Doliwo Dobrowolski opatentował silnik klatkowy prądu przemiennego. W 1891 r. w Frankfurcie nad Menem na światowej wystawie elektrotechnicznej dokonano efektownego pokazu przesyłu 2
energii elektrycznej na dużą odległość. Wszystkie te wydarzenia rozpoczęły bardzo szybki rozwój współczesnej elektrotechniki prądu trójfazowego. Warto podkreślić, że lwowska uczelnia była tylko z nazwy lwowską, praktycznie była to uczelnia ogólnopolska, bo wykładali na niej profesorowie pochodzący z trzech zaborów, podobnie jak i studenci. Była to również uczelnia wielonarodowościowa, bo studiowali na niej Polacy (ok. 70%), Żydzi i Ukraińcy. W zaborze rosyjskim bardzo wcześnie zostały podjęte próby utworzenia szkoły politechnicznej, bo już w 1826 r., z inicjatywy księdza Stanisława Staszica, przystąpiono do utworzenia Szkoły Przygotowawczej do Studiów Politechnicznych. Wysiłek ten, jak również następne w Puławach, Łodzi i w 1898 roku w Warszawie, kiedy to ze składek społeczeństwa Kongresówki wybudowano główne gmachy Politechniki Warszawskiej, nie doprowadziły do utworzenia politechniki z polskim językiem wykładowym. Mimo wielu prób i wielkich starań nie można było nigdy uzyskać na to zgody zaborcy, dlatego upragniona, polska politechnika mogła powstać w Warszawie dopiero po wybuchu I wojny światowej, w 1915 roku, a więc 45 lat później niż we Lwowie. W zaborze pruskim nie było żadnych możliwości tworzenia polskiego wyższego szkolnictwa elektrotechnicznego. Warto zauważyć, że we wschodnich dzielnicach Prus nawet niemieckie wyższe szkolnictwo techniczne rozwinęło się stosunkowo późno, bo dopiero w 1904 r. powstała politechnika w Gdańsku, a 1910 r. we Wrocławiu. Wspominając prof. Romana Dzieślewskiego, nie można zapomnieć o jego wieloletnich współpracownikach, którzy mieli później ogromny wpływ na rozwój polskiego elektrotechnicznego szkolnictwa wyższego. Należał do nich Gabriel Sokolnicki (od 1901 r.), późniejszy profesor Politechniki Lwowskiej, a po 1945 r. Lvivskiej Politechniki, którego najwybitniejszymi uczniami, przykładowo, byli: Kazimierz Kopecki, profesor Politechniki Gdańskiej, współtwórca Wydziału Elektrycznego tej uczelni oraz wszechstronnie uzdolniony Paweł Nowacki, profesor Politechniki Wrocławskiej, później Politechniki Warszawskiej, a następnie dyrektor Instytutu Badań Jądrowych (IBJ). Franciszek Szymik prof. Politechniki Śląskiej. Profesor Sokolnicki w latach 1949-1956 był promotorem czterech prac kandydackich w Lvivskiej Politechnice. Bardzo bliskim współpracownikiem (od 1903 r.) Profesora był również Kazimierz Idaszewski, późniejszy profesor Politechniki Lwowskiej, a po 1945 r. pierwszy dziekan i organizator Wydziału Elektrycznego Politechniki Wrocławskiej, do którego najwybitniejszych uczniów należeli przykładowo: Władysław Kołek, późniejszy twórca katedr Maszyn Elektrycznych P. Śl. i Akademii Górniczo- Hutniczej w Krakowie, Stanisław Kurzawa prof. AGH, Andrzej Kordecki prof. P. Wr., Artur Metal, profesor politechnik we: Wrocławiu, Szczecinie i Poznaniu, Stanisław Dzierżbicki, profesor Politechniki Łódzkiej,.Miećzysław Rodkiewicz prof. P. Gdańskiej. Przez 7 lat adiunktem profesora Dzieślewskiego był Kazimierz Drewnowski, który od 1916 r. był jednym z głównych współorganizatorów elektrycznego kierunku studiów w Politechnice Warszawskiej. Był jednym z najwybitniejszych profesorów i rektorów tej uczelni. Z kolei jego najwybitniejszymi wychowankami i doktorantami byli: Janusz Lech 3
Jakubowski, prof. P W., Jerzy Skowroński, prof. P. Wr., Stanisław Szpor prof. P. Gd., Samuel Dunikowski docent w P.W. Ponadto jego wychowankami byli: Witold Iwaszkiewicz, prof. P. Ł.., Stanisław Trzetrzewiński, prof. P. Gd., Tadeusz Stępniewski, prof. P. Śl., Stanisław Bladowski, prof. AGH i wielu innych. Jak wspomina Jacek Przygodzki prof. PW, były asystent prof. Drewnowskiego, Profesor uważał swój okres pracy w Pol. Lwowskiej za szczególnie ważny. Twierdził, że jego prace naukowe, dydaktyczne i prace nad słownictwem elektrycznym miały swój początek we Lwowie, a jego dalsza działalność była już tylko ich kontynuacją. Uczniem prof. Dzieślewskiego, który po nim objął Katedrę Elektrotechniki w Politechnice Lwowskiej, był Stanisław Fryze profesor Politechniki Lwowskiej, a po 1945 r. Politechniki Śląskiej. Jego najwybitniejszymi wychowankami byli: Stefan Węgrzyn i Zygmunt Nowomiejski profesorowie P. Śl. oraz Maria Jastrzębska docent w P. Opolskiej. Prof. S. Fryze miał bardzo wielu wybitnych uczniów. Jednym z nich, który zawsze się tym szczycił, był prof. W. Paszek, z P. Śl. Uroczystości Patrona Roku 2013 prof. Romana Dzieślewskiego pokazały jednocześnie, że polskie wyższe szkolnictwo elektrotechniczne nie powstało dopiero po 1945 r., czy też po I wojnie światowej, po 1918 r. Początków jego można doszukiwać się ok.. 30 lat wcześniej, jeszcze w roku akademickim 1888/89 kiedy to docent Franciszek Dobrzyński miał pierwszy wykład z elektrotechniki w języku polskim w CK Szkole Politechnicznej we Lwowie, czy też w 1890 r., kiedy utworzono tam pierwszą polską Katedrę Elektrotechniki, na którą w drodze konkursu w 1891 r. powołano Romana Dzieślewskiego. Uroczystości przypomniały również, że już od 1870 r. istniała CK Szkoła Politechniczna we Lwowie, z polskim językiem wykładowym, a dopiero w roku 1915, czyli 45 lat później powstała długo wyczekiwana polska Politechnika Warszawska, którą próbowano utworzyć już w 1826 r. stale napotykając na przeszkody, nie do przezwyciężenia, stawiane przez zaborcę. W Polsce latach międzywojennych były tylko dwie Politechniki: Warszawska i Lwowska oraz Akademia Górnicza w Krakowie. Kierunek elektrotechnika istniał tylko na Wydziale Elektrycznym Politechniki Warszawskiej oraz na Oddziale Elektrotechnicznym Wydziału Mechanicznego Politechniki Lwowskiej. Po II wojnie światowej, poza odbudowującą się Politechniką Warszawską, utworzono w latach 1945-46 uczelnie techniczne, których kierunkiem studiów była elektrotechnika w miastach, kolejno: Łódź, Gdańsk, Gliwice, Poznań, Wrocław, Kraków, Szczecin. We wszystkich działało wielu nauczycieli akademickich (znacznie więcej niż poprzednio przykładowo wymieniono), którzy byli uczniami współpracowników prof. Romana Dzieślewskiego. Jubileusz prof. R. Dzieślewskiego przypomniały również, że pierwszy na ziemiach polskich elektryczny tramwaj pojawił się w 1894 r. we Lwowie. Miał w tym również udział prof.. R. Dzieślewski, a wydarzenie to związane było z 50-leciem powstania CK Szkoły Politechnicznej we Lwowie. 4
Źródła: [1] Białkiewicz Z. Roman Dzieślewski (1863-1924) w: Polacy zasłużeni dla elektryki, praca zbiorowa, pod red. J. Hickiewicza, wyd. PTETiS, Warszawa-Gliwice-Opole 2009 r., str. 79-84. [2] Białkiewicz Z. Hickiewicz J. Patron Roku Roman Dzieślewski (1863-1924), Roczniki PTETiS nr. 2 (20), Poznań, grudzień 2012, str. 5-16 [3] Pałac B. Rok 2013 rokiem prof. Romana Dzieślewskiego główne obchody jubileuszu, Wiadomości Elektrotechniczne 12/2013 str. 69-73. [4] Hickiewicz J. Moje wrażenia po jubileuszu profesora Romana Dzieślewskiego Wiadomości Elektrotechniczne 12/2013 str. 74-76. 5