POLITECHNIKA WARSZAWSKA INSTYTUT BUDOWNICTWA w Płocku KOŁO NAUKOWE INŻYNIERII ŚRODOWISKA ZAKŁAD INŻYNIERII SANITARNEJ I OCHRONY ŚRODOWISKA

POLITECHNIKA WARSZAWSKA INSTYTUT BUDOWNICTWA w Płocku KOŁO NAUKOWE INŻYNIERII ŚRODOWISKA ZAKŁAD INŻYNIERII SANITARNEJ I OCHRONY ŚRODOWISKA XXVI MIĘDZYNARODOWE SYMPOZJUM im. BOLESŁAWA KRZYSZTOFIKA AQUA 2006 PROBLEMY INŻYNIERII ŚRODOWISKA pełen materiał tekstowy i graficzny 8 i 9 czerwca PŁOCK 2006

SFINANSOWANO ZE ŚRODKÓW MINISTERSTWA EDUKACJI NARODOWEJ I KOMISJI DYDAKTYCZNEJ SAMORZĄDU STUDENTÓW POLITECHNIKI WARSZAWSKIEJ ISBN 978-83-908039-9-9 ISBN 83-908039-9-2 Opracowanie komputerowe referatów: Danuta Gębka, Ilona Zberowska, Piotr Brzeziński, Daniel Królikowski, Dariusz Umiński, Adam Warzyński Druk i oprawa: PPH DRUKARNIA Sp. z o.o. Sierpc

Bolesław Krzysztofik urodził się w 1924 r. w Dąbrowie Białostockiej. Gimnazjum ukończył w Różanymstoku. W czasie II wojny światowej, jako żołnierz Armii Krajowej, działał w służbie konspiracyjnej pod pseudonimem Kamień w Placówce Różanystok-Dąbrowa Białostocka, Obwodu Sokółka (Okręg Białystok). W 1952 r. Bolesław Krzysztofik ukończył studia na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Warszawskiego. Doktorat nauk technicznych uzyskał w 1965 r. na Wydziale Inżynierii Sanitarnej i Wodnej Politechniki Warszawskiej. Od roku 1971 życie swoje ofiarował pracy naukowo-dydaktycznej i organizacyjnej na Politechnice Warszawskiej Filii w Płocku, w której dzięki Jego inicjatywie powstał Kierunek Inżynierii Środowiska o specjalności Urządzenia Sanitarne. W latach 1976-1992 pełnił funkcję Kierownika Zakładu Inżynierii Sanitarnej i Ochrony Środowiska. Założył w Zakładzie Inżynierii Sanitarnej i Ochrony Środowiska pracownie: Wodociągów i Kanalizacji, Oczyszczania Wody i Ścieków, Ogrzewnictwa, Wentylacji i Klimatyzacji, Bioinżynierii, Chemii i Ochrony Środowiska. W 1976 r. doc. B. Krzysztofik był założycielem i przez 19 lat Opiekunem Naukowym studenckiego Koła Naukowego Inżynierii Sanitarnej (obecna nazwa: Koło Naukowe Inżynierii Środowiska). Koło od 1979 r., dla studentów i pracowników naukowych polskich i zagranicznych uczelni, organizowało rokrocznie sympozja naukowe pod hasłem AQUA nt.: Problemy Ochrony i Kształtowania Środowiska Człowieka, obecnie Problemy Inżynierii Środowiska. Równocześnie, Doc. Bolesław Krzysztofik, był wieloletnim pracownikiem doc. dr Bolesław Krzysztofik (1924 1999) Akademii Medycznej w Warszawie, gdzie założył studenckie Koło Naukowe Higieny i Profilaktyki i był jego Opiekunem Naukowym. Dorobek naukowy Docenta obejmuje opracowanie 6 skryptów, wydanie ponad 300 publikacji naukowych w czasopismach polskich i zagranicznych, 50 opracowań dla przemysłu, 32 prac projektowokonstrukcyjnych. Był twórcą wynalazku Obrotowe złoże biologiczne, opatentowanego w 1997 r. Promował wiele prac doktorskich, magisterskich i inżynierskich na naszej Uczelni i Akademii Medycznej w Warszawie. Tematyka prac obejmowała zagadnienia oczyszczania i uzdatniania wody, oczyszczania ścieków, unieszkodliwiania i utylizacji odpadów, oczyszczania powietrza, ogrzewnictwa i wentylacji. Większość z nich związana była z regionem płockim. Wiele prac było nagrodzonych przez Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki, Prezydenta Miasta Płocka, Naczelną Organizację Techniczną w Płocku. Za swoją działalność naukowodydaktyczną otrzymał w latach 1973-1996 liczne odznaczenia, nagrody i wyróżnienia. m. in.: Złoty Krzyż Zasługi, Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Medal Komisji Edukacji Narodowej, Złota Odznaka Honorowa nadana przez Polskie Towarzystwo Higieniczne, Nagroda Indywidualna II stopnia Rektora Politechniki Warszawskiej, Nagroda Jubileuszowa za 45 lat pracy nadana przez Prorektora Politechniki Warszawskiej w Płocku i wiele innych. Docent Bolesław Krzysztofik zmarł 10 września 1999 r. Został pochowany na Cmentarzu Komunalnym Wólka Węglowa w Warszawie. Był Wspaniałym Wychowawcą i Pedagogiem, cieszył się szacunkiem wśród pracowników i studentów, zawsze życzliwym dla wszystkich Przyjacielem. dr Maria Krzechowska

KOMITET NAUKOWY Prof. nzw. dr hab. inż. Wojciech Feluch Kierownik Zakładu Inżynierii Sanitarnej i Ochrony Środowiska Prof. nzw. dr hab. inż. Sławczo Denczew Zakład Inżynierii Sanitarnej i Ochrony Środowiska Dr Maria Krzechowska Zakład Inżynierii Sanitarnej i Ochrony Środowiska Prof. nzw. dr hab. Alina Kusińska Zakład Inżynierii Sanitarnej i Ochrony Środowiska Prof. nzw. dr hab. inż. Mikołaj Sikorski Zakład Inżynierii Sanitarnej i Ochrony Środowiska Dr inż. Paweł Podwójci Zakład Inżynierii Sanitarnej i Ochrony Środowiska - 4 -

ORGANIZATORZY KOŁO NAUKOWE INŻYNIERII ŚRODOWISKA Przewodnicząca: DANUTA GĘBKA Wiceprzewodniczący: PIOTR BRUDZYŃSKI Sekretarz: PAULINA CHOJNACKA Opiekun Naukowy: dr inż. PAWEŁ PODWÓJCI PRACOWNICY ZAKŁADU INŻYNIERII SANITARNEJ I OCHRONY ŚRODOWISKA: prof. nzw. dr hab. inż. Wojciech Feluch Kierownik Zakładu prof. nzw. dr hab. inż. Sławczo Denczew prof. nzw. dr hab. inż. Jan Górzyński prof. nzw. dr hab. inż. Mikołaj Sikorski prof. nzw. dr hab. Alina Kusińska dr hab. inż. Grzegorz Malina dr Maria Krzechowska dr inż. Hanna Bauman-Kaszubska dr inż. Maria Mikołajczyk dr inż. Marek Orłowski dr inż. Paweł Podwójci dr inż. Bogumił Wronka mgr inż. Małgorzata Dalewska mgr inż. Anna Trzaskoś inż. Jadwiga Sarzalska technik Elżbieta Budzińska st. technik Marek Grzelak st. technik Marek Pietrzak CZŁONKOWIE ZWYCZAJNI Studenckiego KOŁA NAUKOWEGO INŻYNIERII ŚRODOWISKA: Łukasz Banasiak Marta Banasiak Krzysztof Bednarek Monika Bojarska Paweł Brzeziński Sylwia Chojnacka Ewa Ciarczyńska Marcin Cikorski Emilia Cybulska Marta Fereniec Dawid Hajduk Jarosław Jabłonowski Magdalena Jakubowska Elżbieta Jankowska Piotr Karczewski Wojciech Karolak Dawid Kłosiński Janusz Kolczyński Daniel Królikowski Jakub Kuliński Łukasz Lewandowski Łukasz Malesa Monika Malesa Andrzej Mochtak Joanna Mochtak Bartosz Nowicki Piotr Pągowski Grzegorz Serejko Piotr Siejka Sylwia Stokwisz Justyna Sukiennik Anna Szczygielska Anna Szubska Ewa Szubska Łukasz Ulicki Dariusz Umiński Adam Warzyński Sylwia Zalewska Ilona Zberowska - 5 -

Od Komitetu Organizacyjnego W dniach 8 i 9 czerwca 2006 roku spotykamy się już po raz dwudziesty szósty w Politechnice Warszawskiej w Płocku na Sympozjum AQUA 2006, poświęconym Problemom Inżynierii Środowiska. Organizatorami Sympozjum są: studenckie Koło Naukowe Inżynierii Środowiska oraz Zakład Inżynierii Sanitarnej i Ochrony Środowiska na Wydziale Budownictwa, Mechaniki i Petrochemii w Płocku Politechniki Warszawskiej. Dla uczczenia pamięci doc. dr Bolesława Krzysztofika założyciela Koła Naukowego Inżynierii Środowiska, inicjatora i organizatora przez 16 lat sympozjów pod hasłem AQUA od 2001 roku sympozjum przyjęło nazwę: MIĘDZYNARODOWE SYMPOZJUM im. BOLESŁAWA KRZYSZTOFIKA AQUA Obecne to: XXVI Międzynarodowe Sympozjum im. Bolesława Krzysztofika AQUA 2006 Intencją organizatorów jest umożliwienie studentom i pracownikom naukowym uczelni polskich i zagranicznych zaprezentowanie własnego dorobku badawczego, uzyskanego w roku akademickim 2005/2006. Tematyka nadesłanych prac obejmuje następujące zagadnienia: WODA ŚCIEKI GLEBA ODPADY POWIETRZE OSADY ŚCIEKOWE I INNE W czasie organizowanego Sympozjum nt.: Problemy Inżynierii Środowiska, ukazują się materiały konferencyjne, których celem jest udokumentowanie aktualnego stanu wiedzy oraz poglądów w tej dziedzinie. Treść pełnych referatów zawarte są w książce. W tym roku gościmy pracowników i studentów z następujących uczelni polskich: Akademii Medycznej w Warszawie Akademia Techniczno-Rolnicza w Bydgoszczy Politechniki Częstochowskiej Politechniki Gdańskiej Politechniki Lubelskiej Politechniki Radomskiej Politechniki Warszawskiej, a także pracowników naukowych Instytutu Chemii Politechniki Warszawskiej w Płocku. Obrady XXVI Sympozjum uświetni koncert muzyki kameralnej w wykonaniu: Magdalena Przewłocka (flet), Barbara Kucharska (flet), Joanna Goździewska (flet). Wykonają One utwory kameralne na trzy flety. Składamy serdeczne podziękowania P.T. Autorom nadesłanych prac. Miło nam, że Sympozjum AQUA cieszy się zainteresowaniem wielu studentów i pracowników naukowych. Życzymy owocnych obrad - 6 -

8-9 czerwca 2006 Przyszłość jest prezentem, jaki daje nam przeszłość Andre Maleaux XXX LAT STUDENCKIEGO KOŁA NAUKOWEGO INŻYNIERI ŚRODOWISKA W tym roku obchodzimy XXX-lecie istnienia studenckiego Koła Naukowego Inżynierii Środowiska, które powstało przy Zakładzie Inżynierii Sanitarnej i Ochrony Środowiska Politechniki Warszawskiej w Płocku w 1976 r. i działa nieprzerwanie do dnia dzisiejszego. Zrzesza ono studentów kierunku Inżynieria Środowiska. Trzydzieści lat działalności skłania do przypomnienia dorobku Koła, na który pracowało wielu studentów. Jest on w dziejach Politechniki Warszawskiej w Płocku znaczący, warto więc prześledzić tę działalność, by była zachętą do kontynuowania przez następne pokolenia. Pomysł powołania studenckiego Koła Naukowego w Instytucie Budownictwa PW Filii w Płocku, na kierunku Urządzenia Sanitarne, zrodził się u studentów II i III roku. Doc. dr Bolesław Krzysztofik opowiadał im o pracach, obozach naukowych prowadzonych przez studentów Kół Naukowych działających na Wydziale Inżynierii Sanitarnej i Wodnej Politechniki Warszawskiej. Zainteresowani pracą naukową na rzecz ochrony i kształtowania środowiska naturalnego, studenci wystosowali w dn. 06 lutego 1976 r. pismo do Prorektora PW ds. Filii w Płocku doc. dr. Andrzeja Bukowskiego o wyrażenie zgody na założenie studenckiego Koła Naukowego Inżynierii Sanitarnej KNIS. Pismo zostało poparte przez Dziekana Instytutu Budownictwa doc. dr Jerzego Bielawskiego, a następnie zaakceptowane przez Prorektora. I tak rozpoczęła się działalność KNIS-u. Opiekunem Naukowym został doc. dr Bolesław Krzysztofik. Kołem kierował przez 18 lat, do roku 1994 włącznie. Pierwszym Przewodniczącym Koła był Zbigniew Ulicki, Wiceprzewodniczącym Konrad Dyzio, Sekretarzem Marianna Kamińska, Skarbnikiem Henryk Tarnowski, a członkiem Zarządu Joanna Malik. Początkowy program działalności KNIS-u obejmował aktywną pomoc studentów w pracach montażowych stoisk doświadczalnych do prac dydaktycznych i naukowych ówczesnego Zespołu Inżynierii Sanitarnej (później Zakładu Inżynierii Sanitarnej i Ochrony Środowiska), kierowanego przez doc. dr. Bolesława Krzysztofika. Powstały wówczas m.in. stoiska: filtrowania wody, ozonowania, dezynfekcji wody i powietrza promieniami UV, oczyszczania ścieków z zastosowaniem złóż wieżowych i tarczowych, doczyszczania ścieków petrochemicznych z udziałem roślin wodnych, kompostowania odpadów. Powstała również w Zakładzie biblioteka książek, skryptów, czasopism naukowych przywiezionych z Politechniki Warszawskiej. Inną pozytywną działalnością była projekcja filmów oświatowych, a także udział w seminariach naukowych prowadzonych w Zakładzie przez pracowników Instytutu ispecjalistów w dziedzinie ochrony środowiska spoza naszej Uczelni doc. dr hab. Aleksander Brodniewicz, prof. dr hab. Stanisław Włodek i inni. Poza realizacją lokalnego programu działalności organizowano szereg wycieczek naukowych na terenie kraju do Trójmiasta Stocznia Gdańska, PPH Siarkopol w Gdańsku itwierdza Wisłoujście, MZRiP w Płocku, Krakowa, Torunia, Szczecina, Warszawy, Poznania, Koszalina, a także do Moskwy i Leningradu. Studenci poznawali obiekty i urządzenia stosowane w oczyszczalniach ścieków, ujęciach wody, stacjach uzdatniania wody, kompostowniach. Na terenie Twierdzy Wisłoujście pracownicy PW prowadzili badania nad zabezpieczeniem murów zabytku klasy 0 przed korozją biologiczną i siarczanowo-węglanową. Studenci KNIS-u włączyli się do tych prac zakładając Studencki Obóz Naukowy działający w okresie wakacyjnym. Obozy te działały kilka lat. Prowadzono drobne prace konserwatorskie zabezpieczające obiekt przed korozją i drobnoustrojami, przygotowano kilka opracowań projektowych, z których trzy zakończono pracami dyplomowymi magisterskimi. Studenckie Obozy Naukowe organizowano również w Płocku pod hasłami Brzeźnica, Łąck, Płock itp. Opracowania prezentowano na sympozjach AQUA. Liczba członków Koła Naukowego Inżynierii Sanitarnej stopniowo wzrastała. Przeciętnie wynosiła w latach 1977 1994 16-34 studentów. - 7 -

8-9 czerwca 2006 Od roku 1986 Przewodniczącym Koła był Andrzej Miszczyński, następnie w roku 1988 - Piotr Lichociński, Zastępcami Dariusz Łątka, Sławomir Szuliński i Barbara Burzyńska, Sekretarzem Anna Kołodziej, Skarbnikami Marek Pawełczyk i Danuta Leśniewska. Z kolei, w latach 1992 1995, skład Zarządu Koła był następujący: Przewodniczący Paweł Podwójci, Z-ca Przewodniczącego Marek Łączny, Sekretarz Beata Brzdęk i Z-ca Sekretarza Hanna Bauman. Od roku 1979 doc. dr Bolesław Krzysztofik organizował, wraz z pracownikami Zakładu Inżynierii Sanitarnej i Ochrony Środowiska i studentami KNIS-u, coroczne ogólnokrajowe i z udziałem gości z uczelni zagranicznych sympozja AQUA nt. Ochrony i Kształtowania Środowiska Naturalnego, później Problemy Ochrony i Kształtowania Środowiska Człowieka. Odbywały się one do roku 1991 włącznie we współpracy z Naczelną Organizacją Techniczną Oddział Wojewódzki w Płocku. W latach 1985, 1987, 1993, 1994 do prac organizacyjnych włączył się Oddział Warszawski Towarzystwa Higienicznego w Warszawie. W latach 1992 1994 sympozja AQUA organizowano wspólnie ze Studenckim Kołem Naukowym Higieny i Profilaktyki Akademii Medycznej w Warszawie. W sympozjach tych brali udział specjaliści z innych ośrodków naukowych zajmujących ww. problematyką, m. in. dr hab. med. Tadeusz Garlej, prof. dr hab. Stanisław Włodek, prof. drhab. med. Jerzy Mazurczak, prof. dr hab. inż. Jan Siuta, prof. dr hab. med. Henryk Kirschner, dr Tomasz Polakiewicz, dr Witold Lenart i inni, a także pracownicy i studenci uczelni z Węgier, Bułgarii, Nigerii, Tanzanii, Kuwejtu, Moskwy. Uczestnikami sympozjów byli również pracownicy Instytutu Chemii i Mechaniki Politechniki Warszawskiej w Płocku. Należy także przypomnieć wielokrotny udział w AQUA uczniów Liceum im. Wł. Jagiełły w Płocku, chętnie współpracujących ze studentami. W latach 1995 2004 Opiekunem Naukowym KNIS była dr Maria Krzechowska. W 1995 r. opracowano logo KNIS, którego pierwszymi autorami byli studenci Inżynierii Środowiska: Marek Ostrowski, Paweł Podwójci (ówczesny Przewodniczący Koła), Jacek Smyczyński i Piotr Łapiński. Po zmianie nazwy Koła modyfikację logo opracował Marcin Fuz (późniejszy Wiceprzewodniczący). W 1998 r. Koło zmieniło nazwę na Koło Naukowe Inżynierii Środowiska (KNIŚ). Skład Zarządu Koła w latach 1998 2002 był następujący: Przewodniczący Jarosław Gębka, Wiceprzewodniczący - Marcin Fuz, Sekretarz Krystian Borowski. W tym okresie liczba członków Koła stopniowo wzrastała do 32. Tradycja corocznego organizowania sympozjów AQUA, umożliwiających studentom i młodym pracownikom naukowym zaprezentowanie własnego dorobku badawczego obejmującego aktualny rok akademicki, była kontynuowana. Po raz pierwszy materiały konferencyjne opracowane przez studentów KNIS, były drukowane na każdym sympozjum i bezpłatnie udostępniane autorom referatów. Materiały finansowano ze środków Ministerstwa Edukacji Narodowej. Były przyjmowane przez Bibliotekę Narodową w Warszawie, Bibliotekę Główną Politechniki Gdańskiej, Bibliotekę w Hanowerze i w American Chemical Society Columbus. W latach 2001 2003 wydawano je w formie elektronicznej na płytach CD-R zawierających pełne teksty referatów i grafikę. Płyty były dołączane do książeczek zatytułowanych Streszczenia, opracowane w języku polskim i angielskim. Tematyka zgłaszanych referatów obejmowała następujące zagadnienia: woda, ścieki, osady ściekowe, gleba, odpady, powietrze i inne. W latach 1995 2003 przyjęto do druku 324 referaty. Przeciętnie w sympozjach brało udział 200-300 osób. W omawianym okresie goszczono uczestników z następujących uczelni polskich: Politechniki Warszawskiej, Politechniki Białostockiej, Politechniki Wrocławskiej, Politechniki Zielonogórskiej, Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Radomiu, Politechniki Lubelskiej, Politechniki Rzeszowskiej, Politechniki Łódzkiej, Politechniki Radomskiej, Politechniki Częstochowskiej, Politechniki Świętokrzyskiej, Politechniki Koszalińskiej, Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Akademii Medycznej w Warszawie, Akademii Rolniczej w Krakowie, Akademii Techniczno-Rolniczej w Bydgoszczy, Instytutu Podstaw Inżynierii Środowiska w Zabrzu, Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej z Lublina, Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego - 8 -

8-9 czerwca 2006 w Olsztynie, Uniwersytetu Łódzkiego, Instytutu Chemii i Instytutu Mechaniki Politechniki Warszawskiej w Płocku. Liczne zgłoszenia otrzymano z uczelni zagranicznych: Moskiewskiego Instytutu Architektury, Uniwersytetu w Wolverhampton, Politechniki Lwowskiej, Belarussian State Agricultural Academy Gorky, Belarussian State Polytechnic Academy Minsk, Belarussian Agricultural and Technical University Minsk, Gomel State University Gomel, Polotsk State University Novopolotsk, Institute of Geological Sciences NAS Belarus Minsk, National Technical University of Ukraine KPI Kyiv, Belarus State Pedagogical University Minsk, Vinnitsia State Technical University Vinnitsia, Vitebsk State Technological Unoversity Vitebsk, International Sakharov Environmental University Minsk, National Technical University Kharkovsky Politechnical Institute Kharkov, Ukrainian State University of Water Management and Natural Use Rivne. W 1996 roku XVII Sympozjum AQUA `96 odbywało się równocześnie z obchodami Światowego Dnia Ochrony Środowiska na terenie województwa płockiego, z udziałem Wojewody Płockiego Krzysztofa Kołacha, Prezydenta m. Płocka: Dariusza Krajowskiego-Kukiela, Dyrektora Wydziału Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego w Płocku: Janiny Kawałczewskiej oraz przedstawicieli władz miejskich i instytucji działających w województwie. Z okazji Światowego Dnia Ochrony Środowiska, w 1998 roku Wojewoda Płocki Andrzej Drętkiewicz złożył dr Marii Krzechowskiej wyrazy uznania za wysiłek włożony wprowadzeniu Koła i organizowanie sympozjów. Dyplom uznania Zasłużony dla higieny, z okazji 40. lat Funduszu im. W. i M. Kacprzaków PTH w Warszawie otrzymał w 2002 r. Zarząd Koła: Jarosław Gębka, Marcin Fuz, Krystian Borowski i Opiekun Naukowy dr Maria Krzechowska. Sympozja AQUA uświetniały koncerty muzyki kameralnej w wykonaniu artystów, absolwentów Państwowej Szkoły Muzycznej I i II stopnia w Płocku, Akademii Pedagogicznej Wychowania Muzycznego w Bydgoszczy i Akademii Muzycznej w Bydgoszczy. Serdeczne podziękowanie za wieloletnią współpracę należą się Magdalenie Przewłockiej absolwentce PW i członkini naszego Koła. Ogromną popularnością wśród studentów cieszyły się spotkania wieczorne uczestników sympozjów przy muzyce rozrywkowej i kolacji sponsorowanej przez organizatorów. Od roku 2001, po śmierci doc. dr. Bolesława Krzysztofika w 1999 r., sympozjum przyjęło nazwę: Międzynarodowe Sympozjum im. Bolesława Krzysztofika AQUA. W 2002 roku nastąpiła zmiana składu Zarządu: Przewodniczący Sławomir Gałązka, Wiceprzewodniczący Michał Filant, Sekretarz Anna Goszczyńska. Liczba członków wynosiła 29 osób. Sympozjom, od roku 1995, towarzyszyły Wystawy-Targi z udziałem polskich firm promujących najnowsze osiągnięcia w inżynierii środowiska (aparatura pomiarowa, sprzęt, projekty, usługi komputerowe, sprzęt audio-wizualny, kiermasz książek, czasopism naukowych i innych wydawnictw poligraficznych o następującym profilu: inżynieria środowiska, ochrona środowiska, turystyka, ekonomia, organizacja i zarządzanie, informatyka, komputery, oprogramowanie i inne). W 1998 r. książki i czasopisma naukowe przedstawiła Wyższa Szkoła im. Pawła Włodkowica w Płocku. Sponsorami stoisk wystawowych zbudowanych na terenie Gmachu Głównego Politechniki Warszawskiej w Płocku byli wystawcy z Warszawy, Zielonki, Łodzi, Leszna, Kalisza, Tomaszowa Mazowieckiego, Płocka i Łącka. Od 1998 r. KNIŚ dysponuje na terenie Politechniki własnym pomieszczeniem, wyposażonym w komputer (podłączony do internetu), drukarkę, skaner i meble biurowe. Wyposażenie to sfinansowano z wpłat wystawców. Studenckie Koło Naukowe Inżynierii Środowiska, jako pierwsze na naszej Uczelni, opracowało swoją stronę internetową. Początkowo autorami byli: Wiceprzewodniczący Marcin Fuz i Sekretarz Krystian Borowski. Strona zawierała Historię Koła, Skład, Tematy referatów - 9 -

8-9 czerwca 2006 wygłoszonych na sympozjum AQUA w danym roku, Zaproszenia i Karty zgłoszenia na sympozjum w języku polskim i angielskim, liczne zdjęcia. Modyfikacje strony stopniowo wprowadzał Przewodniczący Jarosław Gębka. Na uwagę zasługuje udział studentów Koła w pracach badawczych, które zaowocowały referatami zgłoszonymi na sympozjum AQUA. Studenci brali również udział w międzynarodowych konferencjach zagranicznych, poświęconych Problemom ekologii Jarosław Gębka: Możliwości wykorzystania wierzby wiciowej do oczyszczania ścieków i gleby XIX Sympozjum AQUA`98, czerwiec 1998, Wpływ rolnictwa precyzyjnego na ochronę gleby XX Sympozjum AQUA`99, maj 1999, Działalność Koła Naukowego Inżynierii Środowiska Politechniki Warszawskiej w Płocku - Mińsk Mozyr: 02-06.X.2000 r. (wspólnie z Marcinem Fuzem), Kijów: 14-16.V.2001 r., Brześć: 14-15.XI.2001 r.(wspólnie z Marcinem Fuzem), Marcin Fuz udział w międzynarodowej konferencji Edukacja Człowiek. Społeczeństwo Kijów 13 15 maja 2002, Danuta Gębka i Anna Goszczyńska brały udział w VII Międzynarodowym Naukowym Kongresie dla Studentów i Młodych Naukowców organizowanym przez Politechnikę Kijowską w dniach 13-15 maja 2004. Pod koniec 2001 roku Jarosław Gębka, Arkadiusz Sobieraj i Michał Filant uczestniczyli w Ogólnouczelnianym Kongresie Kół Naukowych w Warszawie. Jarosław Gębka wygłosił tam referat na temat działalności KNIŚ. W 2002 i 2003 r. studenci Koła brali udział w Międzynarodowym Kongresie Kół Naukowych w Bęsi k. Olsztyna. W ramach przyznanego w czerwcu 2003 r. dla KNIŚ grantu rektorskiego zrealizowano pracę badawczą nt. Oceny jakości wody w stawach glonowo-trzcinowych doczyszczających ścieki petrochemiczne, wypływające z Centralnej Oczyszczalni Ścieków w PKN Orlen SA w Płocku. W pracach tych uczestniczyli: Sławomir Gałązka, Michał Filant, Agnieszka Świderska, Milena Gawrychowska, Monika Subocz i Marta Dziedzic. Dzięki przyznanym funduszom kupiono dla Koła drugi komputer. Na szczególną uwagę zasługuje zorganizowanie i prowadzenie w 2002 roku, przez Jarosława Gębkę, Marcina Fuza, Krystiana Borowskiego i Sławomira Gałązkę (członek Koła) kursu komputerowego dla studentów, członków Koła Naukowego Inżynierii Środowiska. Studenci KNIŚ uczestniczyli w wycieczkach naukowych: do Elektrowni Bełchatów SA w Rejowcu, Zakładu Doświadczalnego SGGW w Pęczniewie, Oczyszczalni Ścieków w Kutnie, Łowiczu, Łęczycy. Corocznie brano udział w wystawach POLEKO w Poznaniu. W roku 2005 funkcję Opiekuna Naukowego Koła objął i pełni ją obecnie dr inż. Paweł Podwójci (były Przewodniczący KNIŚ). W skład Zarządu weszli: Przewodnicząca Anna Lewandowska, Wiceprzewodnicząca Danuta Gębka i Sekretarz Anna Goszczyńska. Liczba członków 29. Zorganizowano jubileuszowe XXV Sympozjum AQUA 2005. Zgłoszono i wydrukowano wmateriałach konferencyjnych 46 referatów. Autorkami opracowania komputerowego materiałów były: Danuta Gębka (wiceprzewodnicząca KNIŚ) i Anna Goszczyńska (sekretarz KNIŚ). Ogółem w obradach uczestniczyło 300 osób. Wśród autorów goszczono pracowników i studentów naukowych z następujących zagranicznych i polskich uczelni: Vitebsk State Technological University Belarus Akademii Medycznej w Warszawie Politechniki Warszawskiej Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Politechniki Lubelskiej Akademii Techniczno-Rolniczej w Bydgoszczy Politechniki Radomskiej Politechniki Rzeszowskiej, a także pracowników naukowych i studentów Instytutu Chemii Politechniki Warszawskiej w Płocku. 25-lecie Sympozjum uświetnił film zatytułowany AQUA, do obejrzenia którego w serdecznych słowach zaprosił Opiekun Naukowy KNIŚ dr inż. Paweł Podwójci. W filmie przedstawiono sympozja zrealizowane przez KNIŚ w latach 1989 2003. - 10 -

8-9 czerwca 2006 W dniach 25-26 października 2005 r. w Gmachu Głównym Politechniki Warszawskiej w Warszawie odbyły się, zorganizowane przez Samorząd Studentów PW, Targi Kół Naukowych i Organizacji Studenckich Konik 2005. Celem była prezentacja najbardziej aktywnych Kół Naukowych i organizacji studenckich działających na Politechnice Warszawskiej. Koło Naukowe Inżynierii Środowiska zajmowało stanowisko z numerem 42 i reprezentowane było przez Danutę Gębkę i Ewę Ciarczyńską. W ramach grantu rektorskiego, przyznanego dla Koła w 2005 r., pod kierunkiem dr. inż. Pawła Podwójciego, dr Marii Krzechowskiej i mgr inż. Małgorzaty Dalewskiej-Kolan, zrealizowano prace badawcze nt. Jakość wód rzeki Wierzbicy w latach 1997, 2003 Danuta Gębka, Jakość wód rzeki Skrwy Prawej w latach 1999 i 2003 Anna Goszczyńska, Emilia Cybulska. Prace te prezentowano na sympozjum AQUA 2005 oraz na XXIV Międzynarodowym Seminarium Kół Naukowych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Od 2006 r. w Zarządzie Koła są: Przewodnicząca inż. Danuta Gębka studentka Uzupełniających Studiów Magisterskich, Wiceprzewodniczący Piotr Brudzyński, Sekretarz Paulina Chojnacka. Koło liczy obecnie 42 osoby. W 2006 r. studenci KNIŚ brali udział w Międzynarodowych Targach Poznańskich Instalacje 2006, wycieczce edukacyjnej do firm Finpol Rohr Sp. zoo i Geberit w Warszawie; uczestniczyli w konferencji zorganizowanej przez Towarzystwo Naukowe Płockie nt. Odpady a środowisko przyrodnicze Mazowsza zachodniego, wycieczkach do Stacji Uzdatniania Wody (Płock), Oczyszczalni Ścieków w Maszewie oraz do Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych w Kobiernikach. Ostatnio uczestniczyli w XIV Międzynarodowych Targach Maszyn i Urządzeń dla Wodociągów i Kanalizacji WOD-KAN 2006 w Bydgoszczy. W kwietniu 2006 r. studenci KNIŚ pod kierunkiem dr. inż. Pawła Podwójciego wystąpili o grant rektorski, w ramach którego planują zrealizować pracę badawczą nt. Analiza zużycia wody w budownictwie wielorodzinnym na przykładzie Spółdzielni Mieszkaniowej w Płocku. Wykonawcami będą Paulina Chojnacka III rok IŚ, Ilona Zberowska IV rok IŚ, Danuta Gębka I rok USM i Grzegorz Serejko I rok USM. Na szczególne podkreślenie zasługuje zainicjowana od 2002 roku i organizowana corocznie przez studentów Koła Naukowego Inżynierii Środowiska oraz Regionalnego Centrum Krwiodawstwa Akcja Honorowego Krwiodawstwa. W tym roku to już piąta z kolei. Odbywają się one na terenie Gmachu Głównego Politechniki Warszawskiej w Płocku. W bieżącym roku zebrano 27 l krwi. W czerwcu bieżącego roku odbędzie się już XXVI Międzynarodowe Sympozjum im. Bolesława Krzysztofika AQUA 2006. Zgłoszono 30 referatów. dr Maria Krzechowska dr inż. Paweł Podwójci - 11 -

SPIS TREŚCI 1. IRENA KOSIŃSKA: Inżynieria sanitarna i jej związki ze zdrowiem publicznym...14 WODA...20 2. JAKUB GĘSIARZ, DARIUSZ SZYCHOWSKI, ANNA DOROTA KLEPAŃSKA: Badania sedymentacji zawiesiny w wodach popłucznych...20 3. MARCIN GORĄCZKO: Stan sanitarny zbiorników wodnych na obszarach miejskich...25 4. WIESŁAW KOŹLAK, SEBASTIAN KOPACKI, TADEUSZ WRÓBEL: Ocena możliwości zastosowania szkieł wodnych sodowych w ochronie antykorozyjnej instalacji wód przemysłowych i komunalnych...29 5. JUSTYNA RYBAK, BARBARA UMIŃSKA-WASILUK: Biologiczna ocena jakości wód rzeki Piławy (Dolny Śląsk) w oparciu o analizę makrofitów i makrozoobentosu...36 6. ILONA ZBEROWSKA, GRZEGORZ SEREJKO, PAWEŁ PODWÓJCI: Analiza zużycia wody w zabudowie wielorodzinnej na przykładzie Mazowieckiej Spółdzielni Mieszkaniowej w Płocku w latach 2002-2005...43 7. ILONA ZBEROWSKA, GRZEGORZ SEREJKO, PAWEŁ PODWÓJCI: Wodomierz jako element opomiarowania wody...49 ŚCIEKI I OSADY ŚCIEKOWE...57 8. LIDIA BŁAŻEJCZYK, KATARZYNA DANIŁ BAŁCHAN: Niesporczaki jako jedna z grup morfologiczno funkcjonalnych możliwych do wykorzystania w bioindykacji...57 9. HANNA BAUMAN-KASZUBSKA, MIKOŁAJ SIKORSKI: Programowanie kanalizacji na terenach o zabudowie rozproszonej...62 10. WIESŁAW KOŹLAK, SEBASTIAN KOPACKI, TADEUSZ WRÓBEL: Próba wykorzystania szkieł wodnych sodowych w oczyszczaniu ścieków na przykładzie ich oddziaływania z wybranymi jonami pierwiastków dodatkowych...69 11. AGNIESZKA MAJEWSKA: Występowanie azotu w oczyszczalniach ścieków...74 12. JOANNA MOCHTAK: Skuteczność pracy gminnej oczyszczalni ścieków bytowo-gospodarczych w Słupnie...79 13. MONIKA ONISIEWICZ, DANUTA KOWALCZYK: zastosowanie związków powierzchniowo czynnych do usuwania WWA z zanieczyszczonych osadów ściekowych...85 14. MIKOŁAJ SIKORSKI, HANNA BAUMAN-KASZUBSKA: Problematyka prawna i techniczna w dokumentacjach przydomowych oczyszczalni ścieków...88 15. MIKOŁAJ SIKORSKI, HANNA BAUMAN-KASZUBSKA: Wybrane podstawy projektowania i wykonawstwa przydomowych oczyszczalni ścieków...95 16. EWA ZABOROWSKA: Wykorzystanie ścieków i osadów ściekowych jako źródła energii w oczyszczalni ścieków...103 17. STANISŁAW BIEDUGNIS, MARIUSZ SMOLARKIEWICZ, PAWEŁ PODWÓJCI, SEBASTIAN ZIELIŃSKI: Obliczanie przydomowych oczyszczalni ścieków z użyciem techniki komputerowej...108 18. STANISŁAW BIEDUGNIS, MARIUSZ SMOLARKIEWICZ, PAWEŁ PODWÓJCI, SEBASTIAN ZIELIŃSKI: Ogólny opis aplikacji do obliczania przydomowych oczyszczalni ścieków...119 ODPADY...129 19. MARIA MIKOŁAJCZYK: Zbiórka i utylizacja odpadów sprzętu elektronicznego w świetle przepisów prawnych...129 20. EWA SIEDLECKA: Utylizacja odpadowego elektrolitu akumulatorowego...133

SPIS TREŚCI GLEBA...139 21. AGNIESZKA JEDUT: Zastosowanie metod reflektometrycznych w pomiarach wilgotnościowych gleb...139 22. IWONA MAKOWSKA, MAŁGORZATA BEDNARCZYK, MIROSŁAW DOMINIAK, MARZENA TROJANOWSKA: Wpływ skażenia gleby szlamem pogarbarskim na zawartość metali ciężkich w roślinach...145 POWIETRZE...149 23. LIDIA IMIŃSKA, EWA PYKACZ, IRENA KOSIŃSKA: Zagrożenia zdrowia wynikające z obecności trwałych zanieczyszczeń organicznych w środowisku...149 24. ANGELIKA KRET, EWELINA RZEPCZAK, IRENA KOSIŃSKA: Zagrożenia epidemiczne spowodowane powodzią...154 25. IRENA KOSIŃSKA: Zagrożenia zdrowia wynikające z zasiedlania budynków przez ptaki...160 26. KATARZYNA SOBIERAJSKA, WIKTORIA CZEMERYS, AGNIESZKA JODZIS: Zagrożenia zdrowia wynikajace z obecności w środowisku Toxocara canis, Toxocara cati i Toxoplazma gondi..164 INNE...168 27. KATARZYNA BAGADZIŃSKA, ANNA JASTRZĘBSKA, TATIANA JARECKA: Rozpuszczalniki bezpieczne ekologicznie...168 28. KATARZYNA BAGADZIŃSKA, JOANNA KOWALSKA, TATIANA JARECKA: Tendencje w produkcji środków powierzchniowo czynnych...176 29. BEATA MACHULSKA, SYLWIA GRĄCZEWSKA, TATIANA JARECKA, BOŻENA MAJEWSKA, MARCIN CZERZNIEWSKI, BEATA BOGUSZEWSKA: Nowa generacja polimerów konstrukcyjnych, minimalizacja ilości wytwarzanych odpadów tworzyw sztucznych i racjonalne nimi gospodarowanie...182 30. ANDRZEJ MOCHTAK: Ochrona środowiska w aspekcie pozyskania i zurzycia energii...192-13 -

8-9 czerwca 2006 INŻYNIERIA SANITARNA I JEJ ZWIĄZKI ZE ZDROWIEM PUBLICZNYM (SANITARY ENGENEERING AND HER CONNECTIONS WITH PUBLIC HEALTH) Irena Kosińska Słowa kluczowe: inżynieria sanitarna, inżynier sanitarny, zdrowie publiczne, zrównoważony rozwój, służba zdrowia Streszczenie Praca przedstawia genezę wprowadzenia w Polsce inżynierii sanitarnej. Zwraca uwagę na fakt, że Politechnika Warszawska odegrała ogromną rolę we wprowadzeniu w Polsce tego rodzaju studiów. Profesor Zygmunt Rudolf i profesor Jan Just stali się promotorami utworzenia kierunku inżynieria sanitarna. Praca wskazuje na praktyczne znaczenie inżynierów sanitarnych w realizacji zadań prowadzonych na rzecz zdrowia publicznego, które to wymaga działań multidyscyplinarnych. Wstęp Inżynieria sanitarna należy do kierunków studiów, których absolwenci - inżynierowie sanitarni znajdują zatrudnienie w placówkach związanych ze służbą zdrowia i tym samym wpisują się w politykę zdrowia publicznego. Należy wymienić tutaj przede wszystkim miejsca pracy, gdzie wymagana jest fachowa wiedza inżynierska (klimatyzacja, zapotrzebowanie w wodę i wiele innych). Zapotrzebowanie na ten kierunek studiów jest ciągle aktualny, z uwagi na wysoki profesjonalizm inżynierów sanitarnych, co wynika z realizowanych na tych kierunkach studiów programów nauczania. Geneza terminu inżynieria sanitarna w Polsce Według prof. Marka Romana [1] termin inżynieria sanitarna przyszedł do Polski z USA w latach dwudziestych XX wieku za sprawą prof. Zygmunta Rudolfa. Prof. Z. Rudolf był nestorem polskiej inżynierii sanitarnej, z racji studiowania tej dziedziny w Harvard University w USA, będąc stypendystą Fundacji Rockefelera. Doświadczenia zdobyte w czasie studiów profesor Zygmunt Rudolf przeniósł na grunt Polski. Wagę inżynierii sanitarnej, czy techniki sanitarnej podkreślał często w swoich wystąpieniach publicznych na forum Polskiego Towarzystwa Higienicznego czy artykułach publikowanych w czasopiśmie Zdrowie Publiczne. W jednym z tego rodzaju artykułów czytamy Społeczeństwo nasze jeszcze mało wie o technice sanitarnej, nie zdając sobie często sprawy z tego, że technika sanitarna obejmuje wszystkie zagadnienia, z którymi w życiu każdy obywatel musi stykać się i bardzo odczuwać, gdy zagadnienia te są w zaniedbaniu... Według Rozporządzenia Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 21.VI.1932 roku technika sanitarna obejmuje wiele dziedzin. Wymienione dziedziny mają znaczenie dla zdrowotności kraju. Profesor Rudolf podkreślał, że...praca w dziale techniki sanitarnej idzie równocześnie w wielu kierunkach: organizacji i usprawniania administracji publicznej, kształcenia inżynierów, lekarzy i personelu pomocniczego, doświadczalnictwa, prowadzenia akcji ochrony wód przed zanieczyszczeniem, tworzenia i udoskonalenia prawodawstwa, prowadzenia akcji społecznej, współpracy na terenie międzynarodowym oraz budowy urządzeń zdrowotnych [4]. Przyjmuje się, że w USA najwcześniej została sformułowana oficjalna definicja inżynierii sanitarnej (sanitary engeenering) [1]. Podjął się tego zadania The National Council Committee on Sanitary Engineering and Environment w 1943 roku. Ten sam Komitet poddał definicję rewizji w 1954 roku oraz w 1957, kiedy to kierowany był przez prof. A. Wolman a [1]. Wtedy to podjęto ostateczne uzgodnienia, że dziedzina inżynierii sanitarnej obejmuje zaopatrzenie w wodę, usuwanie i unieszkodliwianie ścieków; ochronę wód powierzchniowych i gruntowych przed zanieczyszczeniem; ochronę czystości środków spożywczych; oczyszczanie miast i unieszkodliwianie odpadów stałych; ochronę atmosfery przed zanieczyszczeniem; utrzymaniem czystości na wsi i na terenach rekreacji; ochronę środowiska przed wpływem promieniowania (radiological health); higienę przemysłową i inne zagadnienia ochrony środowiska pod katem zapewnienia warunków zdrowotnych dla bytowania człowieka. Taki charakter przybierało kształcenie inżynierów sanitarnych na uniwersytetach amerykańskich. - 14 -

WODA BADANIA SEDYMENTACJI ZAWIESINY W WODACH POPŁUCZNYCH (THE INVESTIGATIONS OF SUSPENSION SEDIMENTATION IN WATERS AFTER RINSING FILTERS) Jakub Gęsiarz, Dariusz Szychowski, Anna Dorota Klepańska Słowa kluczowe: Wody popłuczne, zawiesina, mętność, sedymentacja Streszczenie Przeprowadzono badania skuteczności usuwania w procesie sedymentacji zawiesiny z wód popłucznych uzyskiwanych z płukania złóż filtrów ciśnieniowych, pracujących na stacjach bocznikowego filtrowania w układach chłodzenia wód obiegowych. W badaniach sedymentacji zastosowano dwie metody oznaczania możliwości samooczyszczania wód w czasie: metodę opartą na pomiarze mętności i metodę wagową. Wstęp Chłodzenie wodą jest podstawowym procesem technologicznym w wielu gałęziach przemysłu. Stosowanie układów chłodzenia o dużej przepływności wody powoduje nadmierne zużycie wody i stwarza barierę ekonomiczną dla racjonalnego jej przygotowania. Tę niekorzystną sytuację można zmienić przez zmniejszenie przepływności systemów. Osiągnąć to można przez przebudowanie systemów przepływowych w recyrkulacyjne i jednoczesne zastosowanie skutecznych i efektywnych metod ochrony systemu przed wydzielaniem się w wodzie i odkładaniu w instalacji osadów, a także korozją urządzeń chłodniczych oraz zapobiegających rozwojowi mikroorganizmów w wodzie [1]. Rozróżnia się chłodnicze układy otwarte (przepływowe), obiegi chłodnicze otwarte recyrkulacyjne oraz układy zamknięte recyrkulacyjne. Układ otwarty recyrkulacyjny oszczędza wodę poprzez wielokrotne jej użycie i jest to schemat chłodzenia stosowany także w zakładach przemysłu rafineryjnego i petrochemicznego. Woda recyrkulacyjna chłodzona jest poprzez odparowanie jej małej części w urządzeniach wyparnych, takich jak np. chłodnie kominowe, a powstające ubytki wody uzupełniane są przez wodę dodatkowo wprowadzoną do obiegu. Część wody, będąca w obiegu w układzie chłodzenia, jest kierowana do stacji bocznikowego filtrowania wody. Filtracja prowadzona jest w filtrach ciśnieniowych zamkniętych. Płukanie złoża filtracyjnego następuje samoczynnie, gdy przyrost strat ciśnienia spowoduje działanie lewarowe w rurociągu odpływowym popłuczyn. Z wody popłucznej można usunąć zawiesinę, którą tworzą wypłukane ze złoża filtracyjnego zanieczyszczenia, w procesie sedymentacji. Wydzielanie cząstek stałych polega na opadaniu ciała stałego pod działaniem sił ciężkości. Sedymentacja prowadzona jest zwykle w bardzo prostych na ogół aparatach. W procesie periodycznym może być to zwykły zbiornik napełniany cieczą surową. Po opadnięciu osadu klarowna ciecz jest zlewana, a osad usuwany lub wybierany. W aparatach ciągłych ciecz surowa jest wprowadzana na osi zbiornika. Osad opada na dno, skąd wraz z częścią cieczy jest usuwany. Ciecz klarowna przelewa się przez krawędź obwodu zbiornika do rynny i jest odprowadzana do dalszego zagospodarowania. Zależnie od rodzaju i zawartości zawiesin wyróżnia się sedymentację cząstek ziarnistych, cząstek kłaczkowatych i sedymentację strefową. Sedymentację cząstek ziarnistych kulistych dobrze opisują znane zależności na prędkość opadania cząstek, natomiast parametry niezbędne do projektowania osadników do klarowania wód zawierających zawiesiny w postaci cząstek kłaczkowatych powinny być wyznaczane w oparciu o badania ustalające charakterystykę sedymentacyjną tych wód [2, 3, 4, 5]. Temu właśnie celowi służą badania wód popłucznych, uzyskiwanych z płukania złóż filtracyjnych filtrów ciśnieniowych pracujących na stacji bocznikowego filtrowania obiegowych wód chłodzących, przedstawione w niniejszej pracy. Część doświadczalna Próbki do badań Z dwóch zbiorników wody popłucznej pobierano próbki wody z trzech miejsc każdego zbiornika: części centralnej zbiornika w której dopływa woda popłuczna z filtrów (oznaczonej w pracy - 20 -

WODA STAN SANITARNY ZBIORNIKÓW WODNYCH NA OBSZARACH MIEJSKICH (SANITARY CONDITION OF URBAN PONDS ) Marcin Gorączko Słowa kluczowe: jakość wód, hydrologia urbanistyczna, limnologia, mikrobiologia, zbiorniki wodne, Bydgoszcz. Streszczenie Wody powierzchniowe na terenach zurbanizowanych należą do najbardziej narażonych na wpływy antropopresji elementów środowiska przyrodniczego. W pracy przedstawiono wyniki sondażowych badań stanu sanitarnego (liczba bakterii grupy coli z wyróżnieniem bakterii coli typu kałowego oraz liczbę paciorkowców kałowych) 17 wybranych zbiorników wodnych w Bydgoszczy, przeprowadzonych w czerwcu 2005 roku. Stwierdzono, że już późną wiosną w wielu przypadkach doszło do przekroczenia zalecanych stężeń bakterii. Wobec częstego wykorzystania przez mieszkańców miasta bydgoskich stawów do celów wędkarskich a nawet kąpielowych, zwrócono uwagę na potrzebę objęcia ich stanu sanitarnego stałym monitoringiem. Wstęp Koncentracja źródeł zanieczyszczeń w postaci emiterów ścieków komunalnych i przemysłowych, pyłów, gazów, odpadów itp., powoduje iż jakość wód powierzchniowych występujących na obszarach zurbanizowanych jest z reguły zła. Problem ten powinien najwyraźniej uwidaczniać się w przypadku małych miejskich stawów, które ze względu na niekorzystne uwarunkowania ekologiczne, są wyjątkowo podatne na degradację. Cechują się one bowiem niewielkimi zasobami wodnymi, o słabej wymianie w ciągu roku oraz silnie przeobrażonymi przez działalność ludzką zlewniami, przy braku jakichkolwiek regulacji prawnych w zakresie ochrony przyrodniczej czy sanitarnej. W ostatnim czasie pojawiły się przyczynki poświęcone jakości wód zgromadzonych w miejskich stawach pod względem fizyko-chemicznym [1,4,5], natomiast próby analizy ich stanu sanitarnego nadal spotykane są niezwykle rzadko. Obecnie na obszarze Bydgoszczy znajduje się ponad 200 zbiorników wodnych, o różnej genezie. W większości stanowią one nieużytki. Tylko nieliczne jak dotąd doczekały się adaptacji do pełnienia roli publicznych terenów rekreacyjnych. Niedobór wód powierzchniowych na obszarze blisko 400. tysięcznego miasta powoduje, że bydgoskie stawy powszechnie wykorzystywane są do celów wędkarskich, a w upalne lato także jako miejsce kąpieli. Powyższe przesłanki spowodowały nawiązanie współpracy Katedry Inżynierii Sanitarnej i Wodnej ATR w Bydgoszczy i Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Bydgoszczy, której celem było przeprowadzenie sondażowych badań stanu bakteriologicznego w wybranych miejskich zbiornikach wodnych w roku 2005. Część doświadczalna Pobór prób wody został dokonany w dniach 7 i 15 czerwca 2005 roku przez pracowników Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Bydgoszczy [2], w ramach przedsezonowej kontroli wody w kąpieliskach. Okres od kwietnia do drugiej dekady czerwca, poprzedzający termin wykonania badań, charakteryzował się dość specyficznymi warunkami meteorologicznymi (wysokie temperatury, brak opadów i niewielkie zachmurzenie) zwykle sprzyjającymi intensywnemu rozwojowi bakterii. Próby pobierano z brzegu, przy użyciu butli na teleskopowym wysięgniku. Analizę pobranej wody przeprowadził Dział Laboratoryjny Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Bydgoszczy Oddział Badania Środowiska Komunalnego, pracujący w Systemie Jakości zgodnie z PN EN ISO/IEC 17025:2001. - 25 -

WODA OCENA MOŻLIWOŚCI ZASTOSOWANIA SZKIEŁ WODNYCH SODOWYCH W OCHRONIE ANTYKOROZYJNEJ INSTALACJI WÓD PRZEMYSŁOWYCH I KOMUNALNYCH (USES OF SODIUM WATER GLASSES IN ANTI-CORROSION PROTECTION OF INDUSTRIAL AND COMMUNAL WATER SYSTEMS EVALUATION OF POSSIBILITIES) Wiesław Koźlak, Sebastian Kopacki, Tadeusz Wróbel Słowa kluczowe Szkła wodne sodowe, ochrona antykorozyjna, sole żelaza (II, III), badania turbidymetryczne, koloidalne krzemiany żelaza, inhibitory korozji Key-words Sodium water glasses, anti-corrosion protection, iron (II and III) salts, turbidimetry, colloidal iron silicates, corrosion inhibitors Streszczenie Metodą turbidymetryczną, polegającą na otrzymywaniu rozpuszczalnego koloidalnego krzemianu żelaza, badano układy zawierające szkło wodne sodowe produkcji szwedzkiej oraz sole żelaza (II i III). Z przebiegu krzywych zmętnienia wynika, że krzemian żelaza powstaje natychmiast w czasie t=0, tj. w początkowej fazie pomiaru i nie ma dalszego przyrostu zmętnienia w czasie. Również obecność obcych jonów ma istotny wpływ na tworzenie się krzemianów żelaza. Wstęp We wcześniejszych pracach [1-7] wykazano, że zainteresowanie krzemianami jako inhibitorami korozji datuje się od lat dwudziestych ubiegłego wieku. Szersze zastosowanie znalazły one w Stanach Zjednoczonych w okresie II wojny światowej, zabezpieczając przed korozją sieć wodociągową, rurociągi z gorącą wodą, mniejsze instalacje przemysłowe, zbiorniki wody na statkach. Wieloletnie doświadczenia prowadzone w celu porównania stanu instalacji pracujących z dodatkiem inhibitorów krzemianowych z instalacjami, w których nie stosowano tych inhibitorów wykazały ich dużą przydatność i opłacalność stosowania. Mechanizm działania inhibitorów krzemianowych w wodzie należy do bardzo złożonych i jak dotąd nie został jednoznacznie wyjaśniony. Przypuszcza się, że mechanizm ten związany jest z tworzeniem się na powierzchni metalu cienkiej warstewki[7]. Ochronne właściwości tej warstewki zależą od charakteru produktów korozji znajdujących się na powierzchni metalu. Produkty korozji, będące uwodornionymi tlenkami, wychwytują z roztworu naładowane ujemnie cząstki zolu uwodnionej krzemionki. W wyniku tego procesu tworzy się początkowa warstewka o strukturze galaretowatej, na której może się adsorbować część zawiesiny mechanicznej znajdującej się w wodzie. W tym przypadku, ponieważ woda i warstewka mają odczyn lekko alkaliczny, na warstewce osadza się żelazo i składniki stanowiące o twardości wody. Warstewka ochronna może posiadać zmienny skład, tym niemniej zawiera zawsze zmienne ilości krzemionki. Swoją strukturą jest ona zbliżona do żelu krzemionkowego: w stanie wilgotnym jest półprzepuszczalna, w suchym stanowi cienką powłokę. Powstawanie warstewki ochronnej hamuje korozję i jednocześnie ogranicza dalszy wzrost samej warstewki. Z punktu widzenia fizykochemicznego mechanizm powstawania warstewki jest złożony. Podjęto również próbę wyjaśnienia antykorozyjnego działania szkieł wodnych w oparciu o model kinetyczny złożonego procesu rozpuszczania krzemianu, tworzenia się warstewki ochronnej i dyfuzji jonów H + [8]. W Polsce podjęto produkcję inhibitorów krzemianowych pod nazwą Silenale [7]. Zastosowanie ich było ograniczone prawdopodobnie brakiem rzetelnej wiedzy o właściwościach fizykochemicznych ich podstawowego składnika tj. szkła wodnego sodowego. Silenale bazowane są na krzemianie sodowym i zawierają dodatki różnych substancji nieorganicznych i organicznych. Dodatki te zwiększają siłę inhibitującą Silenali, bądź nadają im nowe cechy jak na przykład zwiększone właściwości antyosadowe, zapobieganie rozwojowi życia biologicznego. - 29 -

WODA BIOLOGICZNA OCENA JAKOŚCI WÓD RZEKI PIŁAWY (DOLNY ŚLĄSK) W OPARCIU O ANALIZĘ MAKROFITÓW I MAKROZOOBENTOSU (BIONDICATION OF WATER POLLUTION BY AQUATIC MACROPHYTES AND MACROZOOBENTHOS FROM RIVER PIŁAWA (LOWER SILESIA)) Justyna Rybak, Barbara Umińska-Wasiluk Słowa kluczowe Biondykacja, makrofity, makrozoobentos, metale ciężkie, indeks biotyczny Streszczenie Rzeka Piława charakteryzuje się zarówno wysokim i jak i umiarkowanym stopniem zanieczyszczenia. Stanowiska badawcze w obrębie rzeki zaplanowano tak, aby znacznie różniły się stopniem zanieczyszczenia. Zbadano zawartość metali ciężkich Zn, Mn, Ni, Pb i Fe oraz zawartość podstawowych składników pokarmowych N, P, K, Na i S w wodzie, osadach dennych i roślinach: Elodea canadensis, Polygonum amphibium f. decumbens, Potamogeton crispus, Sium latifolium, rosnących w rzece Piławie. Otrzymano dodatnią korelację zawartości Fe w wodzie, osadach dennych i Potamogeton crispus dla monitorowania zanieczyszczeń tym pierwiastkiem. Zbadano także wpływ typu i ilości zanieczyszczeń na strukturę biocenozy makrobezkręgowców. Jakość wody rzecznej została oceniona z zastosowaniem systemu biotycznego BMWP- PL, ASPT i OQR. Część doświadczalna Badania przeprowadzono na Dolnym Śląsku, w rzece Piławie, od obszarów źródliskowych aż po ujście do rzeki Bystrzycy. Na wybranych 8 stanowiskach pobrano próbki wody, osadów dennych i roślin. Próby pobierano w trzech powtórzeniach, trzy razy w sierpniu 2004r., w jednotygodniowych odstępach czasu. Natomiast osady pobierano z warstwy powierzchniowej, odpowiadającej ryzosferze, od 0-20 cm. Wszystkie rośliny zebrano z wybranych powierzchni 1 m². Przy poborze prób kierowano się dostępnością roślin w rzece. W wodzie oznaczono ph (potencjometrycznie), zawartość NO 3, NO 2, NH4, PO 4, K, Na, SO 4 oraz Zn, Mn, Cu, Ni i Fe. W próbach osadu i roślin oznaczono (po uprzedniej mineralizacji na mokro w systemie otwartym) N, P, K, Na, S oraz pozostałe pierwiastki (w tym metale ciężkie) Zn, Mn, Cu, Ni, Pb i Fe przy użyciu absorpcji atomowej AAS Avanta PM. Pełna metodyka dostępna jest w: Umińska-Wasiluk B. 2004, Praca magisterska: Bioindykacja zanieczyszczenia rzeki Piławy z wykorzystaniem makrofitów wodnych, UWr. Do obliczeń statystycznych wszystkie dane zlogarytmowano, aby stosowane testy do badań mogły spełniać warunek normalności rozkładu. Dla wszystkich stanowisk (zmienność wyników), dla roślin (dla gatunku, który występował co najmniej na trzech stanowiskach), wody i osadów zastosowano analizę wariancji ANOVA, test-fishera przy poziomie prawdopodobieństwa 0,05. Stopień powiązania między badanymi czynnikami środowiska zbadano stosując korelacje Pearsona pomiędzy poszczególnymi gatunkami roślin a wodą oraz pomiędzy poszczególnymi gatunkami roślin a osadem (osobno dla form całkowitych a osobno dla form wymiennych). Do poboru makrofauny bentosowej wykorzystano czerpak o wielkości otworów ok. 0,4-0,5 mm (liczba próbek pobranych jednorazowo na stanowisku wynosiła 10 prób). Zastosowano metodę pobierania próbek "kopnięciem" (Danish fauna Index) przy pomocy czerpaka. Zebrane gatunki zostały utrwalone w alkoholu i oznaczone odpowiednimi kluczami za pomocą mikroskopu stereoskopowego (MBS 9 produkcji rosyjskiej). Do oceny jakości wody zastosowano indeks BMWP- PL i ASPT (Avarage Score Per Taxon) [1 oraz obliczono ogólną jakość wody OQR (Overall Quality Rating) [2]. Wyniki Wyniki analiz przedstawiono tabelach 1, 2 i 3 i 4. - 36 -

WODA ANALIZA ZUŻYCIA WODY W ZABUDOWIE WIELORODZINNEJ NA PRZYKŁADZIE MAZOWIECKIEJ SPÓŁDZIELNI MIESZKANIOWEJ W PŁOCKU W LATACH 2002-2005 (REINSPECTING CONSUMPTION OF WATER IN HIGH BUILDINGS ON THE EXAMPLE OF THE HOUSING ASSOCIATION IN PŁOCK IN YEARS 2002-2005) Ilona Zberowska, Grzegorz Serejko, Paweł Podwójci Wprowadzenie Zapotrzebowanie na wodę wodociągową można zdefiniować jako niezbędną ilość wody potrzebną do zaspokojenia wszystkich potrzeb całej społeczności będącej w zasięgu działania sieci wodociągowej. Woda wodociągowa zużywana jest na potrzeby [1, 2]: gospodarczo bytowe ludności, instytucji użyteczności publicznej i zakładów usługowych, transportu i komunikacji zbiorowej, utrzymania czystości placów i ulic oraz na podlewanie terenów zielonych, własne wodociągu (straty na sieci), przeciwpożarowe. Od lat dziewięćdziesiątych XX wieku notowany jest w Polsce spadek zużycia wody przez gospodarstwa domowe. Obecnie jednak wielkość zużycia w wielu miejscach w Polsce ustabilizowała się na poziomie 90 120 dm 3 /(M d) [3,6]. Na zjawisko to wpływa wzrost cen wody, w szczególności jej podgrzania oraz stosowanie nowych rozwiązań technicznych armatury sanitarnej. Zmniejszona ilość zużywanej wody ma zarówno aspekty pozytywne jak i negatywne. Te drugie to przede wszystkim utrudnienia w funkcjonowaniu systemów kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków zaprojektowanych w latach dziewięćdziesiątych według ówcześnie obowiązujących wytycznych [4,8]. Analizując przyczynę spadku zużycia wody należałoby zastanowić się co powodowało wzrost tego zużycia w poprzednich latach. Ogólnie można stwierdzić ze wzrost ten wynikał zarówno ze wzrostu liczby ludności korzystającej z wodociągu, jak również ze wzrostu wyposażenia mieszkań w urządzenia wodociągowe i kanalizacyjne (wyższa klasa komfortu sanitarnego) oraz rozwoju ciepłownictwa. Odwrócenie tego zjawiska to przede wszystkim efekt zmniejszenia się zasobów wody w konsekwencji wyższe koszty uzdatniania wody oraz oczyszczania ścieków, a co za tym idzie wzrost ceny wody. Trzeba tu także powiedzieć, iż na zmniejszenie zapotrzebowania na wodę wpływ mają również takie czynniki jak [6]: stosowanie nowoczesnej armatury sanitarnej, wzrost świadomości konsumenta oraz chęć oszczędzania wody. Wydawałoby się, że w 2002 roku średnie zużycie wody w miastach polskich osiągnęło najniższą wartość, ale od tamtej pory do dnia dzisiejszego zużycie wody w naszych miastach jeszcze zmalało. Zastanawiające jest zatem: Czy wyczerpane zostały już przyczyny spadku zużycia wody? Czy rozwój techniki w zakresie wyposażenia mieszkań w urządzenia sanitarne nadal będzie wpływał na coraz mniejsze zużywanie wody? Czy oszczędzanie wody nie zaczęło ograniczać podstawowych naszych potrzeb? Analizując dane literaturowe oraz doniesienia przedsiębiorstw wodociągowych nie można powiedzieć czy tendencja zmniejszającego się zapotrzebowania na wodę będzie nadal zachodziła, czy też się zatrzyma, a może odwrotnie. Największy wpływ na dalsze ograniczenie zużycia wody będzie miało wprowadzenie nowych, wodo-oszczędnych rozwiązań technicznych w zakresie poboru wody [9]. Analiza wyników badań zużycia oraz strat wody w budynkach wysokich 1. Charakterystyka danych źródłowych Analizę przeprowadzono na podstawie danych uzyskanych dzięki uprzejmości Mazowieckiej Spółdzielni Mieszkaniowej w Płocku. Dane obejmują okres od stycznia 2002 r. do grudnia 2005 r. w skład których wchodzą: odczyty wskazań wodomierzy mieszkaniowych dla wody zimnej i ciepłej, odczyty wskazań wodomierzy głównych, - 43 -