wrzesień 2012 r. wrzesień 2016 r.

Załącznik do Uchwały Nr XX/246/12 Rady Powiatu w Wadowicach z dn. 10 września 2012 r. Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Wadowickiego okres obowiązywania wrzesień 2012 r. wrzesień 2016 r. Starostwo Powiatowe w Wadowicach Wadowice 2012

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami wrzesień 2012 r.- wrzesień 2016 r. Spis treści Wstęp... 4 Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce... 6 Ustawy:... 6 Akty wykonawcze związane z Ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami :... 7 Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami... 9 Krajowa polityka w dziedzinie ochrony dziedzictwa kulturowego... 15 Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004-2013 oraz Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020... 15 Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2007-2013... 16 Wojewódzki Program Opieki Nad Zabytkami w Małopolsce na lata 2010-2013... 20 Obiekty powiatu wadowickiego w Wojewódzkim Programie Opieki nad Zabytkami w Małopolsce na lata 2010-2013 uznane za zabytki o dużym znaczeniu artystycznym i historycznym, będące wybitnymi przykładami sztuki lub architektury lub zachowanego w niezmienionym kształcie krajobrazu kulturowego:... 21 Zadania i kompetencje organów powiatu w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami... 23 Zgodność programu opieki nad zabytkami z dokumentami powiatowymi... 25 Plany Zagospodarowania Przestrzennego poszczególnych gmin powiatu... 26 Krótka charakterystyka powiatu wadowickiego... 27 Stan środowiska naturalnego... 27 Atrakcje turystyczne... 28 Obiekt o szczególnej wartości historycznej i architektonicznej potencjał powiatu... 31 Wykaz zabytków o szczególnych walorach w powiecie wadowickim... 33 Wykaz zabytków szczególnie zagrożonych z terenu powiatu wadowickiego... 36 Zasoby dziedzictwa i krajobrazu kulturowego powiatu wadowickiego... 37 Ewidencja zabytków... 37 Rejestr zabytków... 38 Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego:... 38 Wykaz zabytków ruchomych wpisanych do rejestru B województwa małopolskiego (stan na lipiec 2011 r.)... 44 Wykaz zabytków nieruchomych, w tym obiektów sakralnych oraz zespołów parkowych i układów zieleni, wpisanych do ewidencji zabytków poszczególnych gmin powiatu wadowickiego /z wyjątkiem gmin: Tomice, Lanckorona i Wieprz z uwagi na brak gminnej ewidencji zabytków GEZ/... 46 Wykaz stanowisk archeologicznych znajdujących się na terenie powiatu wadowickiego... 46 Wykaz zabytków nieruchomych, w tym obiektów sakralnych, wpisanych do wojewódzkiej ewidencji zabytków gmin: Tomice, Lanckorona i Wieprz... 46 Wykaz kapliczek z terenu powiatu wadowickiego wpisanych do wojewódzkiej ewidencji zabytków... 46 Wykaz pomników przyrody z terenu powiatu wadowickiego... 46 Wykaz obiektów muzealnych i galerii na terenie powiatu wadowickiego... 47 Tematyczne szlaki dziedzictwa kulturowego na terenie powiatu wadowickiego... 48 Szlak Architektury Drewnianej kościoły drewniane... 48 Szlak Maryjny Częstochowa - Mariazell... 50 2

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami wrzesień 2012 r.- wrzesień 2016 r. Szlak Średniowiecznych Miasteczek Małopolski... 51 Małopolska trasa UNESCO... 51 Małopolski Szlak Papieski im. Jana Pawła II... 51 Kolejowy Szlak Jana Pawła II... 51 Wadowicki Szlak Jana Pawła II najważniejsze miejsca w Wadowicach związane z osobą Ojca Świętego:... 52 Groń Jana Pawła II... 53 Ekomuzeum Stryszów Szlak Przydrożnej Modlitwy... 53 Analiza SWOT ochrony dziedzictwa i krajobrazu kulturowego w Powiecie Wadowickim... 55 Zabytki nieruchome stanowiące własność powiatu wadowickiego... 58 Obiekty zabytkowe będące własnością powiatu wadowickiego wpisane do gminnej ewidencji zabytków... 58 Nieruchomości będące własnością powiatu wadowickiego położone w strefie ochrony konserwatorskiej... 58 Cele i zadania Programu Opieki nad Zabytkami powiatu wadowickiego na lata 2012 2016... 59 Zadania Powiatu w zakresie kształtowania i inicjowania działań na rzecz ochrony i opieki nad zabytkami działania ciągłe zaplanowane na cały okres obowiązywania Programu Opieki nad Zabytkami... 62 Instrumentarium realizacji programu opieki nad zabytkami... 65 3

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami wrzesień 2012 r.- wrzesień 2016 r. Wstęp Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Wadowickiego na lata 2012 2016 został opracowany celem realizacji zapisów Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 ze zm. ). Ustawa wprowadza obowiązek sporządzania programów opieki nad zabytkami zarówno na szczeblu wojewódzkim, powiatowym, jak i gminnym. Zgodnie z art. 87 ust. 1 cytowanej wyżej ustawy zarząd powiatu sporządza na okres 4 lat powiatowy program opieki nad zabytkami, który po uzyskaniu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków przyjmuje rada powiatu. Program ogłaszany jest w wojewódzkim dzienniku urzędowym, a z jego realizacji zarząd powiatu sporządza, co 2 lata sprawozdanie, które następnie przedstawia radzie powiatu. Główne cele programów opieki nad zabytkami zostały określone w art. 87 ust. 4 ustawy w następujący sposób: 1) włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, 2) uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej, 3) zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania, 4) wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego, 5) podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami, 6) określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków, 7) podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami. Formułując Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Wadowickiego na lata 2012 2016 przyjęto zadania należące z mocy ustawy do obowiązków powiatu. Zarysowano ogólną 4

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami wrzesień 2012 r.- wrzesień 2016 r. politykę powiatu wadowickiego w dziedzinie opieki nad zabytkami, nie naruszając przy tym kompetencji poszczególnych gmin i praw właścicieli. 5

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami wrzesień 2012 r.- wrzesień 2016 r. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce Podstawowym źródłem zasad, według których funkcjonuje społeczeństwo i państwo jest Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Dziedzictwo kulturowe zostało objęte ochroną zadeklarowaną już na poziomie ustawy zasadniczej. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej stwierdza, iż państwo polskie strzeże dziedzictwa narodowego oraz stwarza warunki upowszechniania i równego dostępu do dóbr kultury będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju. W polskim prawie zagadnienia związane z zabytkami regulują następujące akty prawne: Ustawy: 1) Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 ze zm.), 2) Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz.U. tekst jednolity z 2010 r., Nr 102, poz. 651 ze zm.), 3) Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jednolity Dz.U. z 2010 r., Nr 243, poz. 1623 ze zm.), 4) Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717 ze zm. ), 5) Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. tekst jednolity z 2008 r., Nr 25, poz. 150 ze zm.), 6) Ustawa z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (Dz. U. tekst jednolity z 2000 r., Nr 23, poz. 295 ze zm.), 7) Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. tekst jednolity z 2009 r., Nr 151, poz. 1220 ze zm.), 8) Ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz. U. tekst jednolity z 2002 r., Nr 93, poz. 768 ze zm.). 6

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami wrzesień 2012 r.- wrzesień 2016 r. Akty wykonawcze związane z Ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami : 1) Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 9 lutego 2004 r. w sprawie wzoru znaku informacyjnego umieszczanego na zabytkach nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (Dz. U. Nr 30, poz. 259), 2) Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 1 kwietnia 2004 r. w sprawie nagród za odkrycie lub znalezienie zabytków archeologicznych (Dz. U. Nr 71, poz. 650), 3) Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 19 kwietnia 2004 r. w sprawie wywozu zabytków i przedmiotów o cechach zabytków za granicę (Dz. U. Nr 84, poz. 789), 4) Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 12 maja 2004 r. w sprawie odznaki Za opiekę nad zabytkami" (Dz. U. Nr 124, poz. 1304 ze zm.), 5) Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 14 maja 2004 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem (Dz. U. Nr 124, poz. 1305), 6) Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 9 czerwca 2004 r. w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich, robót budowlanych, badań konserwatorskich i architektonicznych, a także innych działań przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków oraz badań archeologicznych i poszukiwań ukrytych lub porzuconych zabytków ruchomych (Dz. U. Nr 150, poz. 1579), 7) Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 25 sierpnia 2004 r. w sprawie organizacji i sposobu ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych (Dz. U. Nr 212, poz. 2153), 8) Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 10 maja 2004 r. w sprawie udzielania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków (Dz. U. Nr 124, poz. 1303), 9) Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 25 marca 2010 r. w sprawie udzielania dotacji na badania archeologiczne (Dz. U. Nr 64, poz. 396), 7

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami wrzesień 2012 r.- wrzesień 2016 r. 10) Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 10 maja 2004 r. w sprawie rzeczoznawców Ministra Kultury w zakresie opieki nad zabytkami (Dz. U. Nr 124, poz. 1302), 11) Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 18 lutego 2011 r. w sprawie wzorów dokumentów oceny wskazującej czas powstania zabytku, wyceny zabytku oraz potwierdzenia wwozu zabytku na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 50, poz. 256), 12) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2004 r. w sprawie Polskiego Komitetu Doradczego (Dz. U. 102, poz. 1066), 13) Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 9 kwietnia 2004 r. w sprawie organizacji wojewódzkich urzędów ochrony zabytków (Dz. U. Nr 75, poz. 706). 8

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami wrzesień 2012 r.- wrzesień 2016 r. Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 ze zm.) w sposób kompleksowy reguluje kwestie związane z prawną ochroną zabytków. Określa przedmiot, zakres i formy ochrony zabytków oraz opieki nad nimi, zasady finansowania prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach, a także organizację organów ochrony zabytków. Ustawa nakłada na organy administracji rządowej i samorządowej obowiązek zapewnienia warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych dla ochrony dóbr kultury. W myśl zapisów ustawy ochrona zabytków polega na podejmowaniu przez organy administracji publicznej działań mających na celu: 1) zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie; 2) zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków; 3) udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków; 4) przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę; 5) kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków; 6) uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska. Jednocześnie w art. 5 ustawy zdefiniowane zostało pojęcie opieki nad zabytkami, która sprawowana jest przez jego właściciela lub posiadacza i polega przede wszystkim na zapewnieniu warunków: 1) naukowego badania i dokumentowania zabytku; 2) prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku; 3) zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie; 4) korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości; 5) popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury. 9

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami wrzesień 2012 r.- wrzesień 2016 r. Artykuł 3 ustawy podaje definicję zabytku rozumianego jako nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. W myśl regulacji ustawowej ochronie i opiece podlegają, bez względu na ich stan zachowania: 1) zabytki nieruchome będące, w szczególności: a) krajobrazami kulturowymi; b) układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi; c) dziełami architektury i budownictwa; d) dziełami budownictwa obronnego; e) obiektami techniki, a zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakładami przemysłowymi; f) cmentarzami; g) parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni; h) miejscami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji; 2) zabytki ruchome będące, w szczególności: a) dziełami sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej; b) kolekcjami stanowiącymi zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporządkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje; c) numizmatami oraz pamiątkami historycznymi, a zwłaszcza militariami, sztandarami, pieczęciami, odznakami, medalami i orderami; d) wytworami techniki, a zwłaszcza urządzeniami, środkami transportu oraz maszynami i narzędziami świadczącymi o kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentującymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego; e) materiałami bibliotecznymi; f) instrumentami muzycznymi; g) wytworami sztuki ludowej i rękodzieła oraz innymi obiektami etnograficznymi; h) przedmiotami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji; 10

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami wrzesień 2012 r.- wrzesień 2016 r. 3) zabytki archeologiczne będące, w szczególności: a) pozostałościami terenowymi pradziejowego i historycznego ; b) cmentarzyskami; c) kurhanami; d) reliktami działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej. Ochronie mogą podlegać nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej. Ustawodawca wyróżnia następujące formy ochrony zabytków: 1) wpis do rejestru zabytków; 2) uznanie za pomnik historii; 3) utworzenie parku kulturowego; 4) ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Wpis do rejestru zabytków W świetle aktualnie obowiązującej ustawy o prawnym statusie zabytku decyduje jedynie decyzja o wpisie obiektu nieruchomego bądź ruchomego do rejestru zabytków lub z podobnymi skutkami, decyzja o wpisie do inwentarza archiwum, biblioteki i muzeum. Rejestr zabytków prowadzi wojewódzki konserwator zabytków dla zabytków znajdujących się na terenie województwa (art. 8). Podstawą wpisu do rejestru zabytków jest decyzja administracyjna wydana przez wojewódzkiego konserwatora zabytków. Z wnioskiem o taki wpis, w świetle obowiązującej ustawy, może występować właściciel zabytków oraz użytkownik wieczysty gruntu, na którym znajduje się zabytek. Takich wniosków nie mogą składać użytkownicy zabytku oraz organy powiatu i gminy (wnioski takie mogli składać w świetle przepisów ustawy z 1962 r. o ochronie dóbr kultury i o muzeach). Nie oznacza to jednak, że wymienione organy samorządu terytorialnego utraciły prawo do składania wniosków o wpis do rejestru zabytków nieruchomych stanowiących ich własność. Wojewódzki konserwator zabytków ma prawo wszczęcia postępowania z urzędu w sprawie wpisania zabytku nieruchomego do rejestru zabytków. Do rejestru można wpisać także otoczenie oraz nazwę geograficzną, historyczną i tradycyjną zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru zabytków. Dla sprawowania skutecznej ochrony zabytków nieruchomych, szczególnie wpisanych do rejestru, wojewódzki konserwator zabytków ma w związku z tym możliwość podejmowania działań ochronnych także w stosunku do terenów 11

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami wrzesień 2012 r.- wrzesień 2016 r. położonych wokół zabytków. Niewłaściwe zagospodarowanie otoczenia zabytku ma negatywny wpływ na jego ekspozycję i przyczynia się do obniżenia jego wartości. Wpis do rejestru otoczenia zabytku pozwoli wojewódzkiemu konserwatorowi zabytków mieć wpływ na prowadzenie wokół zabytku działalności inwestycyjnej, gdyż przed podjęciem na tym terenie robót budowlanych inwestor będzie musiał uzyskać pozwolenie na ich prowadzenie. Wojewódzki konserwator zabytków może wpisać do rejestru historyczny układ urbanistyczny lub ruralistyczny. Wpis taki nie wyklucza wydania decyzji o wpisie do rejestru położonych na tym obszarze zabytków nieruchomych. Po raz pierwszy dzięki ustawie z 2003 roku możliwym jest prawidłowe pod względem prawnym wpisanie do rejestru układu urbanistycznego czy ruralistycznego. Art. 94 ustawy mówi, że w postępowaniach administracyjnych dotyczących układów urbanistycznych i ruralistycznych, historycznych zespołów budowlanych oraz terenów, na których znajduje się znaczna ilość zabytków archeologicznych, strony tych postępowań mogą być zawiadamiane o decyzjach i innych czynnościach ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego lub wojewódzkich konserwatorów zabytków przez obwieszczenie lub w inny zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości sposób publicznego ogłoszenia. Pomnik historii Terminem tym określa się zabytek nieruchomy o szczególnym znaczeniu dla kultury naszego kraju. Rangę pomnika historii podkreśla fakt, że jest on ustanawiany przez Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej specjalnym rozporządzeniem na wniosek Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W treści prezydenckiego rozporządzenia wyszczególnia się cechy danego zabytku świadczące o jego najwyższej wartości, określa się precyzyjnie jego granice i zamieszcza schematyczną mapkę obiektu. Pomniki historii ustanawiane są od 1994 roku. Do dziś to najwyższe wyróżnienie nadano 48 zabytkom (stan na kwiecień 2012 r.). Z każdym rokiem lista najcenniejszych obiektów sukcesywnie powiększa się. Znajdują się na niej obiekty o szczególnych wartościach materialnych i niematerialnych oraz znaczeniu dla dziedzictwa kulturowego naszego kraju. Do elitarnego grona pomników historii mogą dołączać obiekty architektoniczne, krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne lub ruralistyczne, zabytki techniki, obiekty budownictwa obronnego, parki i ogrody, cmentarze, 12

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami wrzesień 2012 r.- wrzesień 2016 r. miejsca pamięci najważniejszych wydarzeń lub postaci historycznych oraz stanowiska archeologiczne. Park kulturowy Utworzenie parku kulturowego zależy od rady gminy. W celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi, charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej, rada gminy, po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków, na podstawie uchwały, może utworzyć park kulturowy. Na obszarze parku kulturowego mogą być ustanowione zakazy i ograniczenia, dotyczące w szczególności prowadzenia robót budowlanych oraz działalności handlowej, usługowej, przemysłowej i rolniczej, zmiany sposobu użytkowania zabytków nieruchomych, składowania bądź magazynowania odpadów oraz umieszczania tablic, napisów i ogłoszeń reklamowych. Obecna Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami po raz pierwszy formułuje zasady tworzenia parku kulturowego. Ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego Kwestie dotyczące ochrony zabytków w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym regulują art. 18, 19 i 20 Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Art. 18 ust. 1 wprowadza obowiązek uwzględniania ochrony zabytków i opieki nad zabytkami przy sporządzaniu i aktualizacji koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, strategii rozwoju województw, planów zagospodarowania przestrzennego województw, analiz i studiów z zakresu zagospodarowania przestrzennego powiatu, strategii rozwoju gmin, studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, w ust. 2 czytamy, że w koncepcji, strategiach, analizach, planach i studiach, o których mowa w ust. 1, w szczególności: 1) uwzględnia się krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; 2) określa się rozwiązania niezbędne do zapobiegania zagrożeniom dla zabytków, zapewnienia im ochrony przy realizacji inwestycji oraz przywracania zabytków do jak najlepszego stanu; 13

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami wrzesień 2012 r.- wrzesień 2016 r. 3) ustala się przeznaczenie i zasady zagospodarowania terenu uwzględniające opiekę nad zabytkami. W art. 19 ust. 1 wymienione zostały przykładowo zabytki, których ochrona musi być bezwarunkowo uwzględniona w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego: 1) zabytki nieruchome wpisane do rejestru i ich otoczenie, 2) inne zabytki nieruchome, znajdujące się w gminnej ewidencji zabytków, 3) parki kulturowe, ust. 3 w studium i planie, o których mowa w ust. 1, ustala się, w zależności od potrzeb, strefy ochrony konserwatorskiej obejmujące obszary, na których obowiązują określone ustaleniami planu ograniczenia, zakazy i nakazy, mające na celu ochronę znajdujących się na tym obszarze zabytków. Art. 20 nakłada obowiązek uzgodnienia projektów i zmian planów zagospodarowania przestrzennego z wojewódzkim konserwatorem zabytków. 14

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami wrzesień 2012 r.- wrzesień 2016 r. Krajowa polityka w dziedzinie ochrony dziedzictwa kulturowego Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami powinien funkcjonować w powiązaniu z następującymi dokumentami strategicznymi i programowymi: 1. Narodową Strategią Rozwoju Kultury, 2. Strategią Rozwoju Województwa Małopolskiego, 3. Wojewódzkim Programem Opieki nad Zabytkami w Małopolsce. Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004-2013 oraz Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020 Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami powinien funkcjonować w powiązaniu z ogólnopolskimi dokumentami programowymi, wojewódzkimi oraz dokumentami powiatu. W ramach opracowywania strategicznych dokumentów programowych rozwoju społecznogospodarczego państwa przyjęta została przez Radę Ministrów w dniu 21 września 2004 r. Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004-2013 oraz przygotowane przez Ministerstwo Kultury w 2005 roku Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020 będące rządowym dokumentem tworzącym ramy dla nowoczesnego mecenatu państwa w sferze kultury, ale przede wszystkim - dla nowocześnie pojmowanej polityki kulturalnej państwa, funkcjonującej w warunkach rynkowych, a także dla wspólnoty Polski z Unią Europejską. Głównym celem strategii jest działanie na rzecz zrównoważonego rozwoju kulturalnego regionów w Polsce. W ramach realizacji strategii powstał, m.in. Narodowy Program Kultury Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego na lata 2004-2013, którego celem jest poprawa stanu i dostępności zabytków. Przyjęte zostały następujące priorytety: 1) Aktywne zarządzanie zasobem stanowiącym materialne dziedzictwo kulturowe. 15

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami wrzesień 2012 r.- wrzesień 2016 r. Działania realizowane w ramach niniejszego priorytetu mają na celu materialną poprawę stanu zabytków, ich adaptację i rewitalizację oraz zwiększenie dostępności do nich mieszkańców, turystów i inwestorów. Realizacja działań pozwoli na zwiększenie atrakcyjności regionów, a także wykorzystanie przez nie potencjału związanego z posiadanym dziedzictwem kulturowym. 2) Edukacja i administracja na rzecz ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego. W Uzupełnieniu Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020, opracowanej przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w 2005 r., zamieszczono Program operacyjny Dziedzictwo kulturowe. Program realizowany jest w ramach dwóch komplementarnych priorytetów: rewaloryzacja zabytków nieruchomych i ruchomych oraz rozwój kolekcji muzealnych. Podstawowym celem priorytetu pierwszego jest poprawa stanu zachowania zabytków, zwiększanie narodowego zasobu dziedzictwa kulturowego, kompleksowa rewaloryzacja zabytków, zwiększenie roli zabytków w rozwoju turystyki, poprawa warunków instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych w zakresie ochrony zabytków i ich dokumentacji, wreszcie zabezpieczenie zabytków, muzealiów i archiwaliów przed skutkami klęsk żywiołowych, kradzieżami i nielegalnym wywozem za granicę. Priorytet drugi programu koncentruje się natomiast na zadaniach związanych z zakupami dzieł sztuki i kolekcji dla instytucji muzealnych, zakupami starodruków i archiwaliów, konserwacji i digitalizacji muzealiów, archiwaliów, starodruków, księgozbiorów oraz zbiorów filmowych, wspieraniu rozwoju muzealnych pracowni konserwatorskich oraz nowych technik konserwacji zabytków ruchomych. Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2007-2013 W ramach poszczególnych obszarów polityki rozwoju w dokumencie strategii wskazano konkretne kierunki, w których realizowane będą kluczowe, najważniejsze dla osiągnięcia celów strategii działania i w których koncentrować się będzie aktywność merytoryczna i finansowa samorządu województwa. Jednym z obszarów polityki rozwoju jest Obszar VII 16

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami wrzesień 2012 r.- wrzesień 2016 r. Dziedzictwo i przestrzeń regionalna. Kierunki polityki założenia kluczowych programów realizacyjnych Ochrona i kształtowanie krajobrazu kulturowego, wskaźniki osiągnięć: wzrost liczby powołanych stref ochrony krajobrazu (parków kulturowych) wzrost liczby opracowanych programów rewitalizacji wzrost liczby obiektów wpisanych do rejestru zabytków. Założenia programowe: Celem działań na rzecz ochrony i kształtowania małopolskiego krajobrazu kulturowego jest zachowanie najcenniejszych walorów krajobrazu kulturowego w regionie oraz rewitalizacja obszarów problemowych i waloryzacja historycznych układów przestrzennych. Wiodące działania mieścić się będą w następującym zakresie: Rewaloryzacja i rewitalizacja układów urbanistycznych: podniesienie standardu przestrzeni publicznych, przeprowadzenie kompleksowych prac remontowo - konserwatorskich najcenniejszych zabytków w regionie, ożywianie centrów historycznych miast oraz rehabilitacja urbanistyczna starych miast, budowa centrów miast i miejscowości ukształtowanych wokół zakładów przemysłowych, sanacja zasobów mieszkalnych. Odnowa zasobów wiejskich: odnowa regionalnej architektury, dbałość o małą architekturę i zieleń, zapobieganie rozpraszaniu, ochrona najcenniejszych zabytków in situ, zachowanie i ochrona tradycyjnego zróżnicowania krajobrazu. Integracja wartości historycznych i tradycji lokalnych: umacnianie tradycyjnych form działalności gospodarczej, identyfikacja wsi z produktami regionalnymi, wsparcie rozwoju turystyki opartej o ofertę agroturystyczną. Formułowanie zasad ochrony i kształtowania strefy kulturowej: 17

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami wrzesień 2012 r.- wrzesień 2016 r. opracowywanie programów kompleksowej rewaloryzacji zespołów staromiejskich, wdrożenie programu ochrony zabytków architektury drewnianej, zapewnienie bezpieczeństwa obiektów zabytkowych, przeprowadzenie prac wynikających z systemu ochrony archeologicznego dziedzictwa kulturowego, tworzenie ofert inwestycyjnych i pozyskiwanie użytkowników dla zabytkowych obiektów, rekompozycja urbanistyczna porządkowanie przestrzeni, rozwój muzeów typu skansenowskiego, utrzymanie regionalnego zrównoważenia krajobrazu architektonicznego. Opieka nad regionalnym dziedzictwem kulturowym, wskaźniki osiągnięć: wzrost liczby odwiedzających instytucje o charakterze muzealnym, wzrost nakładów na prace konserwatorskie przy obiektach zabytkowych z budżetów Samorządów, założenia programowe: Celem działania jest podniesienie walorów zabytków i wykorzystanie ich dla rozwoju gospodarki regionu. Przewidywane działania obejmują aktywność na rzecz: 1. Rynkowego zorientowania regionalnego dziedzictwa kulturowego, poprzez: stosowanie zintegrowanej konserwacji w planach lokalnych, tworzenie ofert turystyczno-rekreacyjnych, uzdrowiskowych oraz kulturalnych. 2. Podnoszenia świadomości dziedzictwa kulturowego, poprzez: powstawanie, rozwijanie i rozpowszechnianie form ekspresji kulturowej, wzmocnienie edukacji na rzecz dziedzictwa kulturowego, nobilitację zabytkowych miejsc i ośrodków kultury, zwiększenie udziału mieszkańców i lokalnych organizacji pozarządowych w bezpośredniej opiece nad zabytkami i obsłudze ruchu zwiedzających. 3. Funkcjonalnego zarządzania dziedzictwem obejmującego takie zagadnienia, jak: wzmacnianie instrumentów regulacji zagospodarowania przestrzennego, aktywizacja użytkowników właścicieli zabytkowych obiektów do inwestycji we własne nieruchomości, oraz system wsparcia według zasady partnerstwa publiczno - prywatnego, 18

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami wrzesień 2012 r.- wrzesień 2016 r. prowadzenie aktywnego marketingu dziedzictwa kulturowego, zapewnienie możliwości kształcenia kadr zarządzających potencjałem dziedzictwa, zwiększenie roli partnerstwa organizacji pozarządowych dla skutecznego zarządzania i opieki nad zasobami dziedzictwa kulturowego, utworzenie regionalnej fundacji dziedzictwa kulturowego, kreacja regionalnej instytucji badań i dokumentacji zasobów regionalnego dziedzictwa kulturowego, stworzenie i zapewnienie powszechnego dostępu do elektronicznych baz informacji o zabytkach. 4. Podniesienia poziomu opieki nad zbiorami, poprzez: poprawę wskaźników społecznego odbioru oferty muzeów, unowocześnienie instytucji opieki nad zbiorami, kształtowanie wizerunku muzeów, w tym wykorzystanie środków informatycznych dla rozwoju muzeów, wykonywanie prac studialnych i projektowych, w tym systematyczne opracowywanie kompleksowych ofert inwestycyjnych, zwiększenie roli uczelni wyższych w działaniach związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego. Rewitalizacja obszarów zdegradowanych, założenia programowe: Najważniejsze działania wynikające z przygotowanych i zaakceptowanych społecznie programów rewitalizacji: adaptacja obiektów i terenów poprzemysłowych, powojskowych i pogórniczych do nowych funkcji gospodarczych, kulturowych lub rekreacyjnych, dostosowywanie zdegradowanych obszarów dla potrzeb nowych inwestycji, powstawanie i rozwój inkubatorów przedsiębiorczości, parków przemysłowych, technologicznych, centrów zaawansowanych technologii, rekultywacja zdegradowanych terenów z przeznaczeniem na cele publiczne, tworzenie sieci współpracy instytucji użyteczności publicznej, mieszkańców, przedsiębiorców, poprawa infrastruktury komunikacyjnej, rozbudowa i unowocześnienie infrastruktury technicznej, 19

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami wrzesień 2012 r.- wrzesień 2016 r. rozbudowa i modernizacja infrastruktury turystycznej i kulturowej przy wykorzystaniu zabytkowych obiektów, rozbudowa i modernizacja infrastruktury społecznej, przedsięwzięcia modernizacyjne w budownictwie mieszkaniowym, działania w zakresie bezpieczeństwa publicznego. Wojewódzki Program Opieki Nad Zabytkami w Małopolsce na lata 2010-2013 Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami w Małopolsce na lata 2010-2013 wskazuje cele, priorytety i kierunki działań określone w wyniku przeprowadzonej analizy zasobu dziedzictwa kulturowego w regionie. Decydujący wpływ na wybór priorytetów i działań miała ocena stanu zachowania poszczególnych rodzajów zabytków i krajobrazu kulturowego, analiza zagrożeń oraz występujących tendencji i problemów w zakresie szeroko pojętej ochrony przestrzeni kulturowej. Wyznaczono priorytety i działania o charakterze inspirującym, które mogą być realizowane przez różne podmioty i instytucje zarządzające. Misja Wojewódzkiego programu opieki nad zabytkami realizowana jest poprzez 2 cele strategiczne: Ochronę regionalnej przestrzeni kulturowej oraz Zarządzanie regionalną przestrzenią kulturową. W ramach niniejszych celów określono 5 priorytetów oraz 14 kierunków działań i 64 działania, które mają służyć ich realizacji. Do priorytetów tych zaliczono: 1. Historyczną ciągłość regionalnego dziedzictwa, kierunki działań: a) zachowanie autentyczności regionalnego dziedzictwa kulturowego, b) kompleksowość opieki nad regionalnym dziedzictwem. 2. Tożsamość regionalną i lokalną oraz wielokulturowe bogactwo, kierunki działań: a) zachowanie historycznej wielokulturowości regionu, b) ochrona tradycji oraz produktów regionalnych i lokalnych, c) budowanie silnej identyfikacji Małopolan z regionalnym dziedzictwem kulturowym. 3. Aktywność społeczną i emocjonalne zaangażowanie w opiekę nad regionalnym dziedzictwem kulturowym, kierunki działań: a) szerzenie świadomości autentycznych wartości kulturowych, b) edukacja na rzecz dziedzictwa kulturowego (wczoraj dziś - jutro). 20

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami wrzesień 2012 r.- wrzesień 2016 r. 4. Funkcjonalne zarządzanie regionalnym dziedzictwem kulturowym, kierunki działań: a) harmonijne łączenie walorów zabytków z ich współczesnymi funkcjami, b) integracja regionalna w oparciu o ideę sieci obszarów, miast i instytucji, c) rozwój partnerstwa sektora publicznego, pozarządowego i prywatnego, d) stworzenie ponadlokalnej struktury koordynującej współpracę w obszarze dziedzictwa kulturowego, e) rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego Małopolski. 5. Ekonomiczne zorientowanie regionalnego dziedzictwa kulturowego przemysły kultury i czasu wolnego, kierunki działań: a) systemowa promocja regionalnego dziedzictwa kulturowego, b) rozwój przemysłów czasu wolnego opartych na miejscowych tradycjach i autentyzmie lokalnego dziedzictwa kulturowego. Wspierając realizację działań wojewódzkiego programu opieki nad zabytkami wyznaczono konkretne zadania programowe o randze ponadlokalnej wynikające z przyjętych priorytetów i określone w oparciu o wytyczne dokumentów planistycznych i rekomendacje służb ochrony zabytków. Zadania te nie stanowią katalogu zamkniętego co pozwala na ich aktualne formułowanie i weryfikowanie. Obiekty powiatu wadowickiego w Wojewódzkim Programie Opieki nad Zabytkami w Małopolsce na lata 2010-2013 uznane za zabytki o dużym znaczeniu artystycznym i historycznym, będące wybitnymi przykładami sztuki lub architektury lub zachowanego w niezmienionym kształcie krajobrazu kulturowego: 1. Dwór Emila Zegadłowicza wraz z otoczeniem parkowym i starodrzewem (typ zabytku rezydencja) Gorzeń Górny, 2. Drewniana zabudowa centrum Lanckorony (typ zabytku układ urbanistyczny), 3. Zamek w Lanckoronie (typ zabytku zamek), 4. Pałac w Paszkówce (typ zabytku rezydencja), 5. Obszar zabudowy wiejskiej z placem centralnym i dominantą kościoła par. oraz zespół zamku (typ zabytku układ ruralistyczny) Spytkowice, 21

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami wrzesień 2012 r.- wrzesień 2016 r. 6. Kościół św. Katarzyny (typ zabytku sakralne) Spytkowice, 7. Dwór w Stryszowie (typ zabytku rezydencja), 8. Układ urbanistyczny średniowiecznego centrum wraz z rozplanowaniem owalnicy z siecią ulic i działek oraz kościołem parafialnym ob. Bazylika p.w. Ofiarowania Najświętszej Marii Panny (typ zabytku układ ruralistyczny) Wadowice, 9. Cmentarz żydowski i cmentarz wojskowy (typ zabytku miejsce pamięci) Wadowice. 22

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami wrzesień 2012 r.- wrzesień 2016 r. Zadania i kompetencje organów powiatu w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami Szczegółowy zakres zadań i kompetencji organów samorządu powiatowego w odniesieniu do problematyki ochrony dóbr kultury został uregulowany przede wszystkim w dwóch ustawach: Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (j.t. Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 ze zm.), Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 ze zm.). Ustawowym zadaniem samorządów: gminy, powiatu i województwa jest wykonywanie zadań w zakresie kultury i ochrony zabytków. Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym w art. 4 ust. 1 zawiera zapis: Powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie: (...) 7) kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Ustawa z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami nakłada na organy rządowe i samorządowe obowiązek zapewnienia warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych dla ochrony zabytków: 1.Zgodnie z art. 103, na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków, starosta właściwy dla miejsca zamieszkania (siedziby) kandydata ustanawiania społecznych opiekunów zabytków lub cofa takie ustanowienie. Równocześnie starosta prowadzi listę społecznych opiekunów zabytków. Osobie fizycznej pełniącej funkcję społecznego opiekuna zabytków starosta wydaje legitymację społecznego opiekuna zabytków, natomiast osobie prawnej lub innej jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, pełniącej funkcję społecznego opiekuna zabytków, starosta wydaje zaświadczenie, które zawiera informację o nadaniu uprawnień opiekuna. 2.Na mocy art. 12 ustawy starosta, w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków, może umieszczać na zabytku nieruchomym wpisanym do rejestru znak informujący o tym, iż zabytek ten podlega ochronie. 3.Zgodnie z art. 50 ust. 3 ustawy w przypadku wystąpienia zagrożenia dla zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru, polegającego na możliwości jego zniszczenia 23

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami wrzesień 2012 r.- wrzesień 2016 r. lub uszkodzenia, starosta, na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków, może wydać decyzję o zabezpieczeniu tego zabytku w formie ustanowienia czasowego zajęcia do czasu usunięcia zagrożenia. W przypadku, gdy nie jest możliwe usunięcie zagrożenia zabytek nieruchomy może być na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków wywłaszczony przez starostę na rzecz Skarbu Państwa lub gminy właściwej ze względu na miejsce położenia tego zabytku, w trybie i na zasadach przewidzianych w przepisach o gospodarce nieruchomościami. 4.Ustawodawca w art. 81 dopuszcza możliwość udzielenia dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru przez organ stanowiący powiatu, na zasadach określonych w podjętej przez ten organ uchwale. Dotacja na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane zgodnie z art. 77 może obejmować nakłady konieczne na: 1) sporządzenie ekspertyz technicznych i konserwatorskich; 2) przeprowadzenie badań konserwatorskich, architektonicznych lub archeologicznych; 3) wykonanie dokumentacji konserwatorskiej; 4) opracowanie programu prac konserwatorskich i restauratorskich; 5) wykonanie projektu budowlanego zgodnie z przepisami prawa budowlanego; 6) sporządzenie projektu odtworzenia kompozycji wnętrz; 7) zabezpieczenie, zachowanie i utrwalenie substancji zabytku; 8) stabilizację konstrukcyjną części składowych zabytku lub ich odtworzenie w zakresie niezbędnym dla zachowania tego zabytku; 9) odnowienie lub uzupełnienie tynków i okładzin architektonicznych albo ich całkowite odtworzenie, z uwzględnieniem charakterystycznej dla tego zabytku kolorystyki; 10) odtworzenie zniszczonej przynależności zabytku, jeżeli odtworzenie to nie przekracza 50 % oryginalnej substancji tej przynależności; 11) odnowienie lub całkowite odtworzenie okien, w tym ościeżnic i okiennic, zewnętrznych odrzwi i drzwi, więźby dachowej, pokrycia dachowego, rynien i rur spustowych; 12) modernizację instalacji elektrycznej w zabytkach drewnianych lub w zabytkach, które posiadają oryginalne, wykonane z drewna części składowe i przynależności; 13) wykonanie izolacji przeciwwilgociowej; 24

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami wrzesień 2012 r.- wrzesień 2016 r. 14) uzupełnianie narysów ziemnych dzieł architektury obronnej oraz zabytków archeologicznych nieruchomych o własnych formach krajobrazowych; 15) działania zmierzające do wyeksponowania istniejących, oryginalnych elementów zabytkowego układu parku lub ogrodu; 16) zakup materiałów konserwatorskich i budowlanych, niezbędnych do wykonania prac i robót przy zabytku wpisanym do rejestru, o których mowa w pkt 7-15; 17) zakup i montaż instalacji przeciwwłamaniowej oraz przeciwpożarowej i odgromowej. Dotacja może być udzielona w wysokości do 100 % nakładów koniecznych na wykonanie przez wnioskodawcę prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru. Art. 82 ust. 1 precyzuje, iż łączna kwota dotacji udzielonych przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, wojewódzkiego konserwatora zabytków, bądź organ stanowiący gminy, powiatu lub samorządu województwa nie może przekraczać wysokości 100 % nakładów koniecznych na wykonanie tych prac lub robót. Organy uprawnione do udzielania dotacji prowadzą wykazy udzielonych dotacji oraz informują się wzajemnie o udzielonych dotacjach. Zgodność programu opieki nad zabytkami z dokumentami powiatowymi Niniejszy program został opracowany w relacji do: 1) Strategii Rozwoju Powiatu Wadowickiego na lata 2009 2015 przyjętej uchwałą Rady Powiatu Wadowickiego nr XXVIII/195/09 z dnia 18 czerwca 2009 r., 2) Planu Ochrony Zabytków na Wypadek Konfliktu Zbrojnego i Sytuacji Kryzysowych dla Powiatu Wadowickiego NCK 403/1/05 opracowanego w czerwcu 2005 roku i uzgodnionego z zastępcą Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków oraz z zastępcą Dyrektora Wydziału Zarządzania Kryzysowego Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego w Krakowie. 25

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami wrzesień 2012 r.- wrzesień 2016 r. Plany Zagospodarowania Przestrzennego poszczególnych gmin powiatu Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego zostały opracowane i zatwierdzone dla wszystkich gmin powiatu wadowickiego: Andrychów, Kalwaria Zebrzydowska, Lanckorona, Stryszów, Brzeźnica, Tomice, Spytkowice, Wieprz, Mucharz, Wadowice. Uwzględniono w nich stanowiska archeologiczne oraz wykazy obiektów zabytkowych wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych prowadzonego przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Część planów zagospodarowania przestrzennego zawiera gminną ewidencję zabytków lub ewidencja ta stanowi odrębne opracowanie. 26

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami wrzesień 2012 r.- wrzesień 2016 r. Krótka charakterystyka powiatu wadowickiego Powiat wadowicki usytuowany jest w zachodniej części województwa małopolskiego w dorzeczu rzeki Skawy, w Beskidzie Małym oraz Średnim, na Pogórzu Śląskim i Wielickim. Powiat graniczy z siedmioma powiatami województwa małopolskiego: oświęcimskim, chrzanowskim, krakowskim, myślenickim i suskim oraz dwoma powiatami należącymi do województwa śląskiego: żywieckim i bielskim ziemskim. Powierzchniowo powiat wadowicki plasuje się na 11 pozycji wśród 22 powiatów Małopolski zajmując obszar 645,74 km 2. W skład powiatu wchodzi 10 gmin, w tym: 3 gminy miejskowiejskie (Andrychów, Kalwaria Zebrzydowska i Wadowice) oraz 7 gmin wiejskich (Brzeźnica, Lanckorona, Mucharz, Spytkowice, Stryszów, Tomice oraz Wieprz). Na terenie powiatu wadowickiego zlokalizowane są 182 miejscowości, z których największe to miasta Wadowice, Andrychów i Kalwaria Zebrzydowska. Stan środowiska naturalnego Obszar powiatu leży w obrębie dzielnicy podkarpackiej, która obejmuje Pogórze Karpackie i stanowi pas przejściowy pomiędzy górami, a kotlinami podgórskimi. Teren powiatu należy do prawostronnego dorzecza Wisły. Głównym ciekiem odwadniającym obszar jest rzeka Skawa i jej lewobrzeżny dopływ Wieprzówka. 27

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami wrzesień 2012 r.- wrzesień 2016 r. Poziom zalesienia powiatu wynosi 23,5% i jest niższy zarówno od średniej krajowej wynoszącej 28%, jak i średniej dla województwa małopolskiego 29%. Stosunkowo niski odsetek lasów występuje, m.in. na terenie Gminy Tomice (12,25%) oraz Gminy Brzeźnica (15,4%). Na terenie powiatu występuje 117 pomników przyrody. Powierzchnia terenów o szczególnych walorach przyrodniczych wynosi 7 580 ha, z których 38,2 ha stanowią rezerwaty przyrody, a 7541,8 ha zajmuje park krajobrazowy. Do obszaru powiatu zalicza się cześć Parku Krajobrazowego Beskidu Małego wraz z Otuliną. Przedmiotem ochrony są lasy i walory krajobrazu Beskidu Małego. Teren powiatu dotknięty jest przekształceniami środowiska przyrodniczego spowodowanymi działalnością przedsiębiorstw przemysłowych w ośrodkach miejskich. Zanieczyszczenia powietrza pochodzą z zakładów przemysłowych, przedsiębiorstw energetyki cieplnej, kotłowni lokalnych, palenisk indywidualnych (emisja niska) oraz transportu (emisja komunikacyjna). Głównymi ośrodkami przemysłowymi regionu są miasta: Wadowice, Andrychów oraz Kalwaria Zebrzydowska. Atrakcje turystyczne Teren powiatu wadowickiego obfituje w atrakcje turystyczne o charakterze kulturowym, religijnym i przyrodniczym. Dogodne położenie względem aglomeracji krakowskiej oraz górnośląskiej, czyste, nieskażone środowisko na przeważającej części powiatu, rozdrobnione i tradycyjne rolnictwo oraz funkcjonowanie instytucji promujących rozwój agroturystyki, zapewniają korzystne warunki dla tych form spędzania wolnego czasu. Na terenie powiatu wadowickiego funkcjonuje kilkadziesiąt gospodarstw agroturystycznych. W Stryszowie ma swoją siedzibę Europejskie Centrum Rolnictwa Ekologicznego i Turystyki Oddział w Polsce (ECEAT POLAND) organizacja propagująca, m.in. wśród społeczności wiejskiej powiatu wadowickiego, prowadzenie działalności agroturystycznej oraz produkcji ekologicznej żywności. Magnesem przyciągającym największe rzesze gości są miejsca kultu religijnego oraz te związane z życiem Ojca Świętego Jana Pawła II, postaci znanej i cenionej na całym świecie. Wielu gości odwiedzających powiat kieruje się przede wszystkim do Wadowic rodzinnego miasta Jana Pawła II, do miejsc upamiętniających życie Karola Wojtyły oraz odwiedzanych przez niego jako papieża. Obiektem generującym duży ruch turystyczny jest Sanktuarium 28

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami wrzesień 2012 r.- wrzesień 2016 r. Pasyjno-Maryjne przy Klasztorze OO. Bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej. Miejsce to należy do najciekawszych w Polsce założeń krajobrazowo-architektonicznych i jest najbardziej uczęszczanym ośrodkiem pielgrzymkowym. Powiat wadowicki rocznie odwiedza ok. 3 mln pielgrzymów. W każdej gminie powiatu można zobaczyć lokalne miejsca kultu oraz ciekawe przykłady architektury religijnej, zarówno drewnianej, jak i murowanej, reprezentujące różnorodne style od gotyku, poprzez renesans i barok, aż do stylów współczesnych. Kolejną grupą walorów turystycznych powiatu wadowickiego są liczne zabytki architektury świeckiej w postaci zespołów pałacowo-dworskich, parków dworskich, zamków, czy też układów urbanistycznych. Do najbardziej znanych atrakcji z tej grupy walorów należą: rynek średniowieczny w Lanckoronie - małomiasteczkowy układ urbanistyczny z drewnianymi domami z lat 1868-1872, ruiny zamku na Górze Lanckorońskiej z 1359 r., zajazd pocztowy Stara Poczta w Izdebniku budynek austriackiej poczty konnej z 1780 r., zamek w Spytkowicach wraz z zabytkowym zespołem parkowym zbudowany w XVI w., powiększony i przekształcony w rezydencję ok. 1630 r. oraz park dworski założony ok. 1865 r., obecny klasztor Bonifratrów w Zebrzydowicach z zamkiem obronnym, drewniana zabudowa przedmieść oraz starej części Kalwarii Zebrzydowskiej i wsi Bugaj z poł. XIX w. i pocz. XX w.; Pałace i dwory w powiecie wadowickim: Andrychów pałac zbudowany przez hrabiów Bobrowskich w 1. poł. XIX w.; Brody dwór zbudowany przez Jana Kantego Brandysa w 1. poł. XIX w.; Brzeźnica dwór zbudowany w XVIII w. (z zapisów w kronice wynika, że właścicielem w tym czasie był Łowczy Koronny Stanisław ks. Czartoryski); Gierałtowice dwór wybudowany z XVIII w., gruntownie przebudowany w latach 1939-1945; Gorzeń Górny dwór wybudowany na przełomie XVIII i XIX w., inicjatorem budowy był prawdopodobnie Żyd Jakub Littman Huppert; Graboszyce dwór wybudowany ok. 1575 r. przez Dziwisza Brandysa; Inwałd pałac wybudowany na pocz. XIX w. przez Konstantego hr. Bobrowskiego; 29

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami wrzesień 2012 r.- wrzesień 2016 r. Izdebnik dwór wybudowany w 2. poł. XIX w. przez księcia Maurycego Montlearta, potomka księżnej Franciszki Kurlandzkiej; Jaszczurowa dwór wybudowany pod koniec XIX w. z inicjatywy ówczesnych właścicieli wsi Tetschlów, spolonizowanej rodziny niemieckiej; Klecza Górna dwór zbudowany w 2. poł. XIX w.(prace ukończono w 1883 r.), fundatorem był Przeclaw Sławiński; Klecza Dolna pałac wzniesiony ok. 1850 roku przez Duninów; Kopytówka dwór wybudowany w latach 60 tych XIX w. przez urzędników Baumów; Leńcze dwór wybudowany w 1. poł. XIX w. przez Brandysów, ówczesnych właścicieli Leńcz Górnych; Nidek dwór wybudowany na przełomie XVIII i XIX w. zapewne przez Bobrowskich; Paszkówka pałac wybudowany w 2. poł. XIX w. przez dziedzica wsi hrabiego Leonarda Wężyka; Rudze dwór zbudowany XVIII w. przez Jana Bibersteina Starowieyskiego, burgrabiego krakowskiego; Ryczów dwór wybudowany w latach 1862 1864 przez Tytusa Drohojowskiego; Stryszów dwór wzniesiony pod koniec XVI w. prawdopodobnie przez Adama Suskiego; Wadowice dwór zwany Mikołajem (od Mikołaja Komorowskiego, wójta wadowickiego) zbudowany w 1. poł. XIX w.; Zakrzów dwór zbudowany w 2. poł. XIX w. przez Maurycego Montlearta, właściciela Zakrzowa; Zebrzydowice dwór obronny wybudowany w 2 poł. XVI w. przez Mikołaja Zebrzydowskiego, marszałka wielkiego koronnego, późniejszego wojewodę krakowskiego. Wymienione tu przykładowe walory, mające istotny wpływ na rozwój turystyki krajobrazowo-poznawczej, uzupełniane są atrakcjami przyrodniczymi Beskidu Małego i Średniego, gdzie funkcjonują piesze, rowerowe i konne szlaki turystyczne, schroniska turystyczne oraz niewielkie wyciągi narciarskie. Na terenie gminy Andrychów w Inwałdzie - funkcjonuje jedyny w Polsce Park Miniatur. Na jego terenie można podziwiać ponad 50 modeli najsławniejszych cudów architektonicznych świata, m.in.: Świątynie Akropolu, Colosseum, Krzywą Wieżę w Pizie, 30