OCENA PROCEDURY UDZIELANIA POŻYCZEK Z PORĘCZENIEM PODMIOTOM EKONOMII SPOŁECZNEJ

Strona1 EKSPERTYZA: OCENA PROCEDURY UDZIELANIA POŻYCZEK Z PORĘCZENIEM PODMIOTOM EKONOMII SPOŁECZNEJ Toruń 2012

Strona2 1. Wstęp. 2. Cele działalności funduszy pożyczkowych i poręczeniowych i faktyczna dostępność zewnętrznych źródeł finansowania dla podmiotów ekonomii społecznej 3. Analiza procedur udzielania pożyczek z poręczeniem dla podmiotów ekonomii społecznej 3.1. Analiza Regulaminu Funduszu Pożyczkowego Ekonomii Społecznej 3.2. Analiza warunków współpracy funduszu pożyczkowego z funduszem poręczeniowym w zakresie pożyczek dla podmiotów ekonomii społecznej 4. Zakończenie

Strona3 1. Wstęp. Celem niniejszej analizy jest ocena przygotowanej w ramach projektu Fundusz pożyczkowy ES realizowanego przez CISTOR Stowarzyszenie Partnerstwo Społeczne w partnerstwie z Kujawsko-Pomorskim Funduszem Pożyczkowym Sp. z o.o. procedury udzielania pożyczek z poręczeniem dla Podmiotów Ekonomii Społecznej (PES) pod względem ich kompletności, przejrzystości i spójności. Ważnym elementem analizy będzie pokazanie możliwości prawnych realizacji produktu w oparciu o istniejące przepisy prawa oraz Rekomendację Związku Banków Polskich dotyczącą zasad współpracy pomiędzy bankami a funduszami poręczeniowymi na rynku polskim. Jednym z celów ekspertyzy jest także wskazanie elementów nowatorskich w stosunku do ewentualnej oferty już istniejącej na rynku, określenie grupy odbiorców i wskazanie problemów, w odpowiedzi na które powstał niniejszy produkt. Odbiorcami wypracowanego w ramach projektu produktu będą Podmioty Ekonomii Społecznej posiadające siedzibę na terenie województwa kujawsko pomorskiego. Po przetestowaniu procedura będzie mogła zostać wdrożona przez fundusze pożyczkowe i poręczeniowe zlokalizowane na terenie całej Polski, jednocześnie potencjalnie obejmując wszystkie podmioty ekonomii społecznej w kraju. Także w ramach projektu procedura ta zostanie poddana licznym konsultacjom społecznym zwłaszcza w środowisku III sektora. Ekonomia społeczna to tylko jeden ze sposobów określenia działalności gospodarczej, która łączy w sobie cele społeczne i ekonomiczne. Bywa ona określana również jako gospodarka społeczna, a także przedsiębiorczość społeczna. Pojęcie ekonomii społecznej jest bardzo szerokie, istnieje wiele definicji, jednak dla potrzeb niniejszego opracowania należy wskazać grupę docelową. Beneficjentami Regulaminu Funduszu Pożyczkowego Ekonomii Społecznej, będą spółdzielnie socjalne, spółdzielnie pracy, spółdzielnie inwalidów i niewidomych, organizacje pozarządowe oraz inne podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24

Strona4 kwietnia 2003r. o pożytku publicznym i wolontariacie (Dz.U. z dnia 29 maja 2003r. z późn. zmianami). Takie podmioty z definicji mają prymat celu społecznego nad ekonomicznym, zatem wspomaganie ich znajduje swoje uzasadnienie. Głównymi problemami podmiotów ekonomii społecznej w województwie kujawsko-pomorskim zgodnie z danymi zawartymi w Raporcie z kompleksowego badania sektora ekonomii społecznej w regionie kujawsko-pomorskim, w ramach projektu systemowego ROPS w Toruniu pn. Akademia Pomocy i Integracji Społecznej Wsparcie kadr, ROPS są: niska aktywność w zakresie przedsiębiorczości, uzależnienie od bezzwrotnego wsparcia zewnętrznego (dotacje, zadania zlecone), okresowa utrata stabilności finansowej (brak ciągłości finansowej), ograniczenia w dostępie do zwrotnych instrumentów finansowych. Dla potrzeb niniejszej analizy należy także zastanowić się nad tym, czy nowy produkt rozwiąże problemy PES i czy uwzględnia on specyficzną sytuację tego sektora. 2. Cele działalności funduszy pożyczkowych i poręczeniowych i faktyczna dostępność zewnętrznych źródeł finansowania dla podmiotów ekonomii społecznej Fundusze pożyczkowe i poręczeniowe są jednymi z instrumentów finansowego wspierania małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP). Istniejący system pożyczek i poręczeń powstał w oparciu o rządowe programy i skierowany jest głównie do sektora MŚP. Zatem dotychczas z oferty istniejącego systemu funduszy pożyczkowych i poręczeniowych mogły skorzystać jedynie PES prowadzące działalność gospodarczą. Nie ma jednak przeszkód natury prawnej, aby ta oferta została rozszerzona. Zgodnie ze strategią przyjętą przez Ministerstwo Gospodarki w dokumencie pn. Kierunki rozwoju funduszy pożyczkowych i poręczeniowych dla małych i średnich przedsiębiorstw w latach 2009-2013 do funduszy pożyczkowych

Strona5 i poręczeniowych można zaliczyć tylko te, które prowadzą działalność wyłącznie na rzecz mikro, małych i średnich przedsiębiorców, instytucji pożytku publicznego oraz instytucji ekonomii społecznej. Analizując regulaminy aktywnie działających funduszy na terenie województwa kujawsko pomorskiego, a nawet w skali kraju trudno jest jednak znaleźć w ich ofercie produkt wydzielony dla PES. Podstawowym w ocenie faktycznej dostępności do zewnętrznych źródeł finansowania dla podmiotów ekonomii społecznej wydaje się być odpowiedź na pytanie, czy wszystkie podmioty ekonomii społecznej mogą być MŚP. Do uznania podmiotu za przedsiębiorcę wymagane jest prowadzenie działalności gospodarczej. Jednak z badań ekonomii społecznej wynika, że ponad połowa badanych organizacji (63,49%) prowadzi jedynie nieodpłatną działalność statutową. Tylko, co czwarta organizacja prowadzi odpłatną działalność statutową, a jedynie 14,29 % prowadzi działalność gospodarczą (Diagnoza III sektora w woj. kujawsko-pomorskim pod kątem potrzeb i możliwości w zakresie finansowania zwrotnego. Raport, Toruń 2012). Większość badanych organizacji realizuje projekty, jednakże o niewielkiej wartości. Problemy w dostępie PES do finansowania zwrotnego wynikają najczęściej z braku historii kredytowej, braku wystarczających zabezpieczeń, wysokiego ryzyka, związanego z finansowaniem podmiotów rozpoczynających działalność gospodarczą itp. Fundusze pożyczkowe same oferują finansowanie w postaci pożyczki, a nie będąc przy tym poddanymi rygorom prawa bankowego mogą stosować elastyczne i niestandardowe sposoby oceny wiarygodności klienta oraz przedstawianych przez niego zabezpieczeń. Oprocentowanie udzielanych przez poszczególne fundusze pożyczkowe pożyczek różni się przy tym znacznie od pożyczek o niskim, wręcz preferencyjnym oprocentowaniu, po pożyczki oprocentowane na poziomie przekraczającym wyraźnie oprocentowanie typowych kredytów bankowych. Fundusze poręczeniowe mają zaś charakter wspomagający ułatwiają dostęp do finansowania bankowego, a także do finansowania oferowanego przez fundusze pożyczkowe, poprzez zmniejszanie oddziaływania bardzo istotnej bariery, jaką jest w przypadku wielu MŚP brak wystarczających zabezpieczeń. Fundusze oferują na ogół zabezpieczenie do 80% kapitału kredytu/pożyczki, przy czym udzielone poręczenie jest przez przedsiębiorcę zabezpieczone najczęściej w postaci weksla. Warunkiem koniecznym udzielenia poręczenia jest oczywiście

Strona6 co najmniej posiadanie zdolności kredytowej i warunkowa zgoda banku/funduszu pożyczkowego na udzielenie finansowania. Oferta jednak, tak jak wspomniałam na wstępie skierowana jest do podmiotów z sektora MŚP. Czy zatem podmioty te mogą dystrybuować środki na pożyczki także dla PES? Problemy na jakie napotykają PES wydają się być dużo większe. Brak zaplecza finansowego i infrastrukturalnego, specyfika działalności przedsiębiorstw społecznych, brak nastawienia maksymalizacji zysku to wszystko wpływa na negatywną ocenę podmiotów ekonomii społecznej na etapie starania się o finansowanie przedsięwzięć. Punktem wyjścia zatem dla budowy modelu współpracy instytucji finansowych z podmiotami ekonomii społecznej jest przede wszystkim ocena dostępności usług finansowych dla przedsiębiorstw społecznych oraz stopień wykorzystania poszczególnych rodzajów usług finansowych. Chcąc ocenić dostępność oferty finansowej dla podmiotów ekonomii społecznej należy stwierdzić, iż nie ma przeszkód formalnych, które uniemożliwiłyby organizacjom korzystanie ze zwrotnych instrumentów finansowych. Jednak po analizie ofert bankowych, można stwierdzić, że pojedyncze jednostki posiadają ofertę skierowaną do PES (np. Towarzystwo Inwestycji Społeczno-Ekonomicznych SA w Warszawie, bank DnB Nord, Bank Ochrony Środowiska S.A., czy niektóre banki spółdzielcze). Jednak jest to głównie oferta prowadzenia rachunków bankowych. W zakresie finansowania dłużnego, większość instytucji finansowych obsługują tego typu podmioty w ramach standardowej oferty dla MŚP (przy założeniu, że prowadzą one działalność gospodarczą). Próbę wprowadzenia produktu skierowanego wyłącznie do PES podejmował w swojej historii także bank PKO BP S.A., jednak nie zakończyła się ona sukcesem. Preferencyjne warunki dla podmiotów z tzw. trzeciego sektora dotyczą przede wszystkim pobieranych opłat i prowizji, nie wiążą się natomiast z łagodniejszymi wymaganiami kredytowymi. Praktyka pokazuje, jednak że organizacje PES niechętnie sięgają po kredyty i pożyczki najczęściej w sytuacjach zagrożenia płynności finansowej. Powody tej niechęci wynikają ze skomplikowanych procedur bankowych i utrwalonych przekonań o ryzyku związanym z takimi przedsięwzięciami, z nieznajomości zalet i wad instrumentów zwrotnych oraz z faktu generowania zbyt małego zysku, by można było pokryć koszty finansowania kredytu. Ponadto, a raczej przede wszystkim niewiele jest

Strona7 instytucji finansowych skłonnych podjąć współpracę kredytową z sektorem PES. Wpływają na to m.in. nieznajomość specyfiki, nieumiejętność oceny ryzyka i potencjału oraz stały popyt na usługi bankowe podmiotów komercyjnych, które operują w stałych segmentach rynku, a ryzyko działalności daje się zmierzyć przy zastosowaniu standardowych procedur. Rynek PES jest bardzo różnorodny, podlega dynamicznym zmianom każde przedsięwzięcie należy ocenić indywidualnie. Szansą rozwoju finansowania tego sektora wydaje się być program będący wynikiem dialogu między Ministerstwem Pracy i Polityki Społecznej, a Ministerstwem Rozwoju Regionalnego ruszający niebawem na razie w postaci pilotażu. Celem programu jest dostarczenie kapitału podmiotom ekonomii społecznej, warunkiem jest jednak prowadzenie przez nie działalności gospodarczej. W ramach przetargu zostanie wyłoniona grupa pośredników finansowych z doświadczeniem w zakresie udzielania pożyczek, którzy w oparciu o przygotowane procedury, będą dystrybuować środki zwrotnej pomocy dla PES. Najwięcej, bo po 24%, alokacji otrzymają dwa makroregiony obejmujące województwa kujawsko-pomorskie, łódzkie, mazowieckie oraz dolnośląskie, lubuskie, wielkopolskie i opolskie. To także szansa dla banków, które ze względu na zewnętrzny charakter pochodzenia środków będą mogły poszerzyć swoją ofertę, dopuszczając jednocześnie większe ryzyko przy udzielaniu pożyczek. Jednak niewielka ilość środków przeznaczonych na pilotaż (30 mln zł) pozwala stwierdzić, iż będzie on cieszył się większym zainteresowaniem raczej wśród funduszy pożyczkowych. Produkt analizowanego projektu, a w nim proste procedury, ściśle zdefiniowania grupa odbiorców, metodologia oceny ryzyka dostosowana do specyfiki prowadzonej działalności, a zwłaszcza połączenie oferty pożyczki z poręczeniem funduszu poręczeniowego zabezpieczającego 50% zobowiązania PES wydaje się być najlepszym rozwiązaniem dla wyodrębnionego funduszu, który w oparciu o dotychczasowe doświadczenia będzie mógł dystrybuować środki. Elementy wypracowanych procedur będą mogły znaleźć zastosowanie w innym projekcie. Podstawą jednak w konstruowaniu tego typu usługi jest dostosowanie oferty do potrzeb najbardziej zainteresowanych, zatem wskazanym jest przeprowadzenie szerokich konsultacji wśród podmiotów ekonomii społecznej działających w naszym regionie dot. ich oczekiwań w tym zakresie.

Strona8 3. Analiza procedur udzielania pożyczek z poręczeniem dla podmiotów ekonomii społecznej 3.1. Analiza Regulaminu Funduszu Pożyczkowego Ekonomii Społecznej Przedmiotem analizy jest Regulamin Funduszu Pożyczkowego Ekonomii Społecznej, który powstał w ramach projektu realizowanego przez CISTOR Stowarzyszenie Partnerstwo Społeczne we współpracy z Kujawsko-Pożyczkowym Funduszem Pożyczkowym Sp. z o.o.. Połączenie tych dwóch podmiotów - jednego cechującego się doświadczeniem z zakresu ekonomii społecznej, drugiego od lat specjalizującego się w udzielaniu pożyczek wydaje się być najlepszym rozwiązaniem do stworzenia produktu odpowiadającego zapotrzebowaniu rynku w tym zakresie. Regulamin Funduszu Pożyczkowego Ekonomii Społecznej jako grupę Beneficjentów wskazuje podmioty ekonomii społecznej, do których zaliczone zostały: spółdzielnie socjalne, spółdzielnie pracy, spółdzielnie inwalidów i niewidomych, organizacje pozarządowe oraz inne podmioty wymienione w art. 3 ust.3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o pożytku publicznym i wolontariacie (Dz. U. z dnia 29 maja 2003 r. z późn. zm.). Podstawową przesłanką do ubiegania się o pozyskanie finansowania w postaci pożyczki jest prowadzenie działalności gospodarczej lub odpłatnej działalności statutowej. Dopuszczona jest możliwość finansowania nieodpłatnej działalności statutowej PES, jedynie jednak w przypadku pozyskania na tego typu projekt środków zewnętrznych np. z programów Unii Europejskiej. Pozostałe warunki to: złożenie odpowiedniego wniosku wraz z wymaganą dokumentacją, siedziba PES i prowadzenie działalności na terenie województwa kujawskopomorskiego,

Strona9 posiadanie zdolności do spłaty pożyczki wraz z odsetkami w umówionym terminie spłaty, posiadanie odpowiednich zabezpieczeń, brak zaległości w zapłacie podatków i składek ZUS oraz toczących się postępowań układowych, ugodowych, upadłościowych, czy likwidacyjnych, techniczne, ekonomiczne i finansowe założenia wynikające z przedstawionych informacji o przedsięwzięciu rokujące o terminowym wykonaniu zobowiązań, udział środków własnych na poziomie minimum 10 % ogólnej wartości realizowanego przedsięwzięcia (jedynie dla pożyczek o charakterze inwestycyjnym), złożenie odpowiednich oświadczeń i upoważnienie funduszu pożyczkowego do sprawdzenia informacji w Bazach Informacji Gospodarczej. Regulamin zakłada udzielanie pożyczek PES działającym we wszystkich branżach, z wyjątkiem sektora rolniczego, zbrojeniowego i podmiotów prowadzących działalność przemysłową określaną jako szkodliwa dla środowiska. Typowym dla tego typu finansowania jest wykluczenie przedsiębiorców będących w trudnej sytuacji, w rozumieniu przepisu art.1 ust. 7 rozporządzenia Komisji (WE) nr 800/2008 (Dz. U. UE L 214 z 09.08.2008 i takie też wykluczenie znalazło się w Regulaminie będącym przedmiotem niniejszej analizy. Zakres przedmiotowy wykorzystania pożyczki jest dość szeroki zarówno cele obrotowe, obrotowo inwestycyjne albo inwestycyjne bezpośrednio związane z podejmowaniem, prowadzeniem i rozwijaniem działalności gospodarczej lub działalności podmiotu ekonomii społecznej. Ze środków pożyczki nie mogą być finansowane jedynie zakupy o charakterze konsumpcyjnym. Regulamin określa warunki udzielenia pożyczki, które ograniczają jej wysokość do 3% kapitałów własnych funduszu pożyczkowego i zaangażowania w jeden podmiot PES, które nie może przekroczyć 4% kapitałów własnych funduszu. Maksymalny okres na który może zostać udzielona pożyczka jest uzasadniony potrzebami beneficjenta i został określony na poziomie 60 miesięcy dla pożyczek inwestycyjnych i 36 dla obrotowych. Uwzględniając

Strona10 specyfikę potencjalnych beneficjentów został dopuszczony okres karencji i możliwość udzielania pożyczek z pomocą de minimis (pod warunkiem pozyskania na ten cel odrębnych środków np. z programów pomocowych). W innym przypadku w celu wykluczenia wystąpienia pomocy publicznej oprocentowane pożyczek wyniesie nie niżej niż według stopy referencyjnej Komisji Europejskiej (Komunikat KE - Dziennik Urzędowy UE C 14/6). Podstawą obliczenia stopy referencyjnej jest stopa bazowa oraz marża, której wysokość jest uzależniona od ratingu danego podmiotu oraz poziomu zabezpieczeń spłaty pożyczki. Oprocentowanie jest stałe, a odsetki naliczane i płatne od kwoty wykorzystanej pożyczki według standardowych zasad obowiązujących w tego typu instytucji. Koszty ustanowienia zabezpieczeń obciążają pożyczkobiorców i uruchomienie pożyczki uzależnione jest od ustanowienia zabezpieczeń. Novum jest połączenie w jednym formularzu wniosku o udzielenie pożyczki i poręczenia. Dla podmiotu ubiegającego się o finansowanie jest to olbrzymie ułatwienie, wymaga to oczywiście podpisania odpowiednich umów z funduszami poręczeniowymi. Zakładany system współpracy z funduszami poręczeniowymi będzie omawiany w dalszej części analizy, na tym etapie należy jednak wskazać, iż z założenia każda pożyczka udzielana z funduszu pożyczkowego ekonomii społecznej będzie zabezpieczona do wysokości 50 % poręczeniem funduszu poręczeń. Pozwala to na dywersyfikację ryzyka, a dla PES znosi zagrożenie posiadania niewystarczającego zabezpieczenia zobowiązania, które to zagrożenie zazwyczaj występuje ze względu na specyfikę przedsiębiorstw społecznych. Analizując szczegółowo procedurę udzielania pożyczek z Funduszu Pożyczkowego PES należy zwrócić uwagą na metodologię oceny ryzyka. Metodologia ta bowiem ma kluczową rolę ze względu na różnorodność podmiotów i dość specyficzną sytuację ekonomiczną każdego z nich. Przygotowany arkusz oceny pożyczkowej PES wraz z metodologią oceny ryzyka związanego z udzieleniem pożyczki, pozwala stwierdzić, iż produkt ten będzie dostępny dla szerokiej grupy podmiotów. Przyjęta metoda oceny ryzyka pożyczkowego i na tej podstawie klasyfikacja pożyczki do odpowiedniej grupy ryzyka, składa się z trzech części :

Strona11 I. Ocena formalnoprawna II. III. Ocena sytuacji finansowej pożyczkobiorcy na podstawie wskaźników finansowych Ocena subiektywna firmy i jej pozycji na rynku Wprowadza się 6 GRUP RYZYKA i klasyfikacji pożyczek : Ilość punktów A pożyczki pierwszorzędne - 1 59 65 B pożyczki normalne 41 58 Grupa B ulega podziałowi na: B1 pożyczki normalne o ryzyku umiarkowanym - 2 46-58 B2 pożyczki normalne o ryzyku podwyższonym - 3 41-45 C pożyczki o wysokim ryzyku - 4 31 40 D pożyczki o bardzo wysokim ryzyku - 5 21-30 E pożyczki stracone - 6 poniżej 20 Niezależnie od punktacji jako wysokie ryzyko uznaje się sytuacje: świadomego zatajenia informacji niekorzystnych dla klienta, istnienia należności przeterminowanych, zadłużenia przeterminowanego. Dodatkowej ocenie podlegać będzie zabezpieczenie.

Strona12 W przypadku gdy w ocenie subiektywnie zostanie otrzymana wyższa ilość punktów niż w ocenie obiektywnej, wartość punktacji ulega zmianie do wartości z oceny obiektywnej x 2. Oprocentowanie pożyczek zleżeć będzie od otrzymanej grupy ryzyka oraz przyjętego zabezpieczenia. Finansowane będą grupy: A - 1, B1-2 i B2-3. Przedmiotem oceny formalnoprawnej są dokumenty i informacje ekonomiczno-finansowe dostarczone przez Wnioskodawcę. Dla zbadania prawnych podstaw i stanu stosunków gospodarczych wnioskodawcy, jego prawnej zdolności do zaciągania zobowiązań oraz prawnego zabezpieczenia pożyczki, konieczne jest zgromadzenie przynajmniej następujących dokumentów uprawniających do prowadzenia działalności i ustalających status prawny: a) akt założycielski b) odpis z właściwego rejestru sądowego lub ewidencji Kolejnym etapem oceny formalnoprawnej jest zebranie, uporządkowanie i zweryfikowanie następujących materiałów liczbowych i opisowych dostarczonych przez wnioskodawcę: a) w odniesieniu do podmiotów prowadzących księgi handlowe: - sprawozdań GUS: F01, F-02 ( za dwa lata ubiegłe, rok bieżący i w planowanym okresie finansowania) w ujęciu rocznym, półrocznym i miesięcznym, a także informacji zawartych w odpowiednich załącznikach do Regulaminu udzielania pożyczek b) elementów informacji planu wnioskodawcy: charakterystyka firmy

Strona13 rynek i marketing ( wielkość; lokalizacja; segmenty rynku; odbiorcy; dostawcy; konkurencja; formy promocji i sprzedaży; marketing), zarządzanie i personel ( kwalifikacje i doświadczenie kadry kierowniczej; metody i styl zarządzania; struktura organizacji i zarządzania), analiza finansowa i założenia prognozy finansowej ( kondycja i potrzeby finansowe), stan zadłużenia, źródła finansowania, wskaźniki finansowe, wskaźniki efektywności inwestycji, prognozowane wielkości finansowe; bilans, rachunek wyników, rachunek przepływów pieniężnych), czynniki ryzyka ( zagrożenia, niekorzystne trendy, szanse i możliwości rozwoju). Dla oceny finansowej PES przyjęto wykorzystanie standardowych wskaźników tj. wskaźnika rentowności sprzedaży, wskaźnika bieżącej płynności, wskaźnika płynności szybki, wskaźnika poziomu zadłużenia, wskaźnika rotacji należności, wskaźnika obciążenia finansowego wskaźnika regulowania zobowiązań. Ocena subiektywna PES to odpowiedz na pytania zarówno z etapu weryfikacji dokumentacji jak i etapu spotkania z przedstawicielami ekonomii społecznej. Status prawny podmiotu, data rozpoczęcia działalności, doświadczenie, czy ilość osób zaangażowanych w działalność podmiotu to podstawowe elementy oceny subiektywnej. Nie bez znaczenia jest także transparentność działań, czy jakże istotna realność powodzenia inicjatywy. Ilość osób zaangażowanych, ważkość podejmowanych działań, czy świadomość liderów w prowadzeniu podmiotu, a także realność planowanych do sfinansowania przedsięwzięć. Każdy z tych elementów ma wpływ na ukształtowanie odpowiedzi na pytanie, czy dany podmiot przy

Strona14 zaangażowaniu osób nim zarządzających i zdobytym doświadczeniu jest w stanie zrealizować i prawidłowo rozliczyć założone przedsięwzięcie. Nie bez znaczenia jest tutaj element wizytacji, podczas której następuje wywiad z osobą zainteresowaną i weryfikacja danych. Dzięki temu nie ma konieczności angażowania przedstawicieli PES w liczne wizyty w siedzibie funduszu, a analityk otrzymuje pełen obraz przedsięwzięcia możliwość oceny zaangażowania osoby na tle rzeczywistego miejsca prowadzenia działalności. Ostatnim elementem oceny ryzyka związanym z udzieleniem pożyczki PES jest wycena standardowych zabezpieczeń przyjmowanych przy tego typu finansowaniu. Najwyższy mnożnik do szacowania wartości przyjętego zabezpieczenia został przypisany poręczeniu funduszu poręczeń kredytowych. Podsumowując analizę metodologii oceny ryzyka należy stwierdzić, że elementem ją wyróżniającym od standardowo stosowanych procedur jest zastosowanie dostosowanej do specyfiki ekonomii społecznej proporcji pomiędzy oceną obiektywną, a subiektywną. W większości instytucji finansujących dla oceny przedsięwzięć komercyjnych stosuje się proporcje 80/20, w analizatorze stworzonym na potrzeby niniejszego projektu zastosowano rozwiązanie 50/50. Projekt zakłada, iż arkusz oceny pożyczkowej PES wraz z metodologią oceny ryzyka związanego z udzieleniem pożyczki, po niewielkiej modyfikacji zostanie wdrożony także w funduszach poręczeniowych. Dzięki temu unikniemy sytuacji, że dwie instytucje inaczej ocenią ryzyko, będą oczekiwały innych dokumentów oraz w ostateczności podejmą dwie różne decyzje. Wracając do procedury udzielania pożyczek z Funduszu Pożyczkowego Ekonomii Społecznej należy stwierdzić, iż zawiera ona konieczne elementy dotycząc poufności przepływu informacji i bezstronności ich oceny oraz realne terminy, o wiele krótsze niż stosowane w instytucjach bankowych. Warunkiem uruchomienia pożyczki przez FP jest: a) zawarcie umowy pożyczki pomiędzy FP a beneficjentem, b) zawarcie umowy poręczenia,

Strona15 c) ustanowienie prawnych zabezpieczeń umowy pożyczki. Dla prawidłowości funkcjonowania funduszy pożyczkowego ekonomii społecznej równie ważnym, co metodologia oceny ryzyka i określenie realnych szans spłaty zobowiązań, jest przyjęcie właściwych założeń dot. windykacji należności. Poza standardowymi zapisami regulaminu w tym zakresie, istnieje element zasługujący na uwagę, dotyczący kolejności pokrywania roszczeń funduszu pożyczkowego z tytułu niespłaconej pożyczki. Przyjęta kolejność: a) koszty sądowe, koszty egzekucyjne, koszty monitów, b) prowizja za poręczenie, c) niespłacony (wymagalny) kapitał pożyczki, d) odsetki naliczane do kwot objętych tytułem egzekucyjnym, e) odsetki od zadłużenia przeterminowanego, f) pozostałe niespłacone odsetki, g) należne opłaty oraz inne koszty Pożyczkodawcy, h) koszty zastępstwa procesowego, wskazuje na niestandardową przychylność instytucji oferującej pożyczki ekonomii społecznej i niekomercyjny charakter oferty. podmiotom Analizując zapisy dot. nadzoru nad beneficjentem i obowiązku sprawozdawczości także nasuwa się stwierdzenie, iż są one właściwe i wystarczające do ograniczenia ryzyka związanego z brakiem spłaty pożyczki i pozwalają na natychmiastową reakcję, co nie jest bez znaczenia przy dochodzeniu roszczeń. Załącznikami do Regulaminu Funduszu Pożyczkowego Ekonomii Społecznej są: 1. Wniosek o pożyczkę z poręczeniem 2. Informacja na temat realizowanego przedsięwzięcia 3. Oświadczenie majątkowe 4. Umowa pożyczki 5. Umowa o udzielenie poręczenia

Strona16 6. Umowa poręczenia 7. Umowa o współpracy Analizując formularz wniosku o pożyczkę oraz formularz informacji na temat realizowanego przedsięwzięcia należy stwierdzić, iż tworzą one przejrzystą całość i dostarczają informacji koniecznych do sporządzenia oceny ryzyka związanego z udzieleniem pożyczki. Projekcja sytuacji ekonomiczno finansowej oraz osobisty kwestionariusz poręczyciela (oświadczenie majątkowe) pozwala na dokonanie oceny sytuacji finansowej firmy i wycenę majątku poręczycieli. Umowa pożyczki zawiera konieczne elementy określone w Regulaminie tj.: a) określenie stron umowy pożyczki, b) nazwę przedsięwzięcia, c) kwotę pożyczki, d) cel na jaki pożyczka jest przeznaczona i sposób jej wykorzystania, e) sposób przekazywania środków beneficjentowi, f) terminy i kwoty spłaty pożyczki (raty kapitałowe i odsetki), g) wysokość oprocentowania i warunki jego zmiany oraz sposób naliczania i pobierania odsetek, w tym również od zadłużenia przeterminowanego, h) rodzaje zabezpieczenia spłaty pożyczki, i) warunki wypowiedzenia umowy, j) nazwę banku, przez który będzie realizowana i spłacana pożyczka oraz numery rachunków bankowych stron umowy, k) zakres i formy kontroli nad sposobem wykorzystania i spłaty pożyczki oraz kontrola ustanowionych prawnych zabezpieczeń pożyczki, l) konsekwencje prawne i finansowe w przypadku niedotrzymania warunków umowy, ł) datę zawarcia umowy,

Strona17 m) podpisy stron, n) opłaty i prowizje, ich wysokość, sposób naliczania i pobierania. Wzór umowy o udzielenie poręczenia, czy umowa poręczenia zostaną omówione w kolejnym punkcie, gdzie szczegółowej analizie zostaną poddane zasady współpracy pomiędzy funduszami pożyczkowymi i poręczeniowymi. Podsumowując należy stwierdzić, iż ujęte w analizowanym regulaminie zapisy są zgodne pod względem prawnym z obowiązującymi standardami funkcjonowania funduszy, które gwarantowałyby najwyższą jakość świadczonych usług, określonymi w dokumencie Kierunki rozwoju funduszy pożyczkowych i poręczeniowych dla małych i średnich przedsiębiorstw w latach 2009 2013, oraz spójne z najnowszą Rekomendacją przyjętą przez Zarząd Związku Banków Polskich na posiedzeniu w dniu 22 maja 2009r., aktualizowaną w sierpniu 2010 r. dotyczącą zasad współpracy pomiędzy bankami a funduszami poręczeniowymi na rynku polskim. Proponowane regulacje i rozwiązania uwzględniają tzw. dobre praktyki upowszechnianie przez Polskie Stowarzyszenie Funduszy Pożyczkowych, Krajowe Stowarzyszenie Funduszy Poręczeniowych, czy Krajową Grupę Poręczeniową sp. z o.o.. 3.3.Analiza warunków współpracy funduszu pożyczkowego z funduszem poręczeniowym w zakresie pożyczek dla podmiotów ekonomii społecznej Podstawowym dokumentem regulującym wzajemne relację pomiędzy funduszem pożyczkowym i poręczeniowym jest umowa o współpracy określająca zasady oraz warunki współpracy pomiędzy funduszami w zakresie zapewnienia wsparcia finansowego podmiotom

Strona18 ekonomii społecznej działającym na terenie województwa kujawsko-pomorskiego poprzez umożliwienie im dostępu do pożyczek udzielanych przez fundusz pożyczkowy, poręczonych przez fundusz poręczeniowy. Celem projektu było stworzenie jednego produkty, innowacyjnego w skali kraju, który łączył by w sobie finansowanie z jego zabezpieczeniem. W licznych analizach dot. podmiotów ekonomii społecznej pojawia się stwierdzenie iż najlepszym rozwiązaniem dla ułatwienia finansowania PES jest stworzenie funduszu pożyczkowo-poręczeniowego. Połączenie jednak w ramach jednego pomiotu możliwości udzielania pożyczek i poręczeń jest niemożliwe i wielce ryzykowne. W ostatnich latach udało się stworzyć na terenie naszego województwa sprawnie działający system poręczeń, który w uzupełnieniu do oferty pożyczkowej/kredytowej stanowi atrakcyjną ofertę dla przedsiębiorców. Szkoda zatem nie wykorzystać istniejącego potencjału do stworzenia produktu skierowanego do PES, opartego na ofercie dwóch podmiotów (fundusz pożyczkowy i fundusz poręczeniowy). Jednakże, aby uniknąć sytuacji dublowania pewnych działań, współpraca tych podmiotów powinna w maksymalnym stopniu uzupełniać się tworząc jedną całość prostego w swojej konstrukcji produktu. Dotychczas współpraca instytucji finansujących z instytucjami poręczającymi opiera się na zasadzie ograniczonego zaufania. Obie instytucje zbierają dokumentacje, dokonują odrębnej analizy i weryfikują ryzyko przy użyciu innych metodologii. Założeniem do niniejszego projektu jest jednak wypracowanie dobrych praktyk i takich wzajemnych relacji pomiędzy stronami, aby przedmiot ekonomii społecznej w swoich staraniach o finansowanie nie odczuł, iż ma do czynienia z dwiema instytucjami. Stworzenie takiego modelu w mojej ocenie wymaga jednak konsultacji dokumentacji z aktywnie działającymi na terenie naszego regionu funduszami poręczeniowymi, zwłaszcza w zakresie ograniczenia ryzyka podwójnej oceny wniosku. Przygotowany projekt umowy o współpracy wprawdzie decyzje o udzieleniu poręczenia pozostawia funduszowi poręczeniowymi, bo trudno żeby w tym zakresie mógł delegować swoje uprawnienia na inny podmiot, jednak z założenia analiza dokonana w funduszu pożyczkowym i warunkowa decyzja pożyczkowa, ma być podstawą do podjęcia takiej decyzji

Strona19 przez fundusz poręczeniowy. Pozwoli na to wdrożenie w funduszach poręczeniowych (oczywiście nie bez pewnych modyfikacji ) metodologii oceny ryzyka PES stosowanej przez fundusz pożyczkowy. Założeniem projektu jest zatem produkt, który eliminuje konieczność podwójnej oceny, dokumenty składane są w jednym miejscu na jednym formularzu, tam też podejmowana jest wstępna decyzja na podstawie arkusza analizy wspólnej dla obu funduszy. Podstawowe warunki udzielenia poręczenia są raczej standardowe. Poręczenia funduszu poręczeniowego (FPK) są ograniczone, co do kwoty - nie większej niż 50% kwoty udzielonej pożyczki z zastrzeżeniem, że kwota jednostkowego poręczenia nie może przekroczyć 50 000,00 zł. Odpowiedzialność FPK z tytułu udzielonego poręczenia będzie ulegać zmniejszaniu proporcjonalnie do dokonywanych spłat i będzie wynosić maksymalnie 50% kwoty aktualnego zadłużenia z tytułu kapitału pożyczki bez odsetek, prowizji oraz innych opłat należnych funduszowi pożyczkowemu, odsetek od zadłużenia przeterminowanego, kosztów związanych z dochodzeniem należności oraz innych należności ubocznych. Łączny udział funduszy poręczeniowych w zabezpieczeniu zobowiązania PES nie może przekraczać 80% wartości pożyczki, bez odsetek oraz innych należności ubocznych wynikających z zawartej umowy pożyczki. Warunkiem ważności poręczenia jest: dokonanie przez fundusz pożyczkowy należytej oceny zdolności pożyczkowej PES w momencie podejmowania decyzji pożyczkowej, terminowe uiszczenie przez PES pierwszej raty prowizji od udzielonego poręczenia, przyjęcie przez fundusz pożyczkowy na rzecz FPK zabezpieczenia udzielonego poręczenia w formie weksla in blanco wraz z deklaracją wekslową wystawionych przez PES zgodnie z wzorami i zasadami określonymi w załącznikach nr 1, 2 i 3 oraz ustanowienie innych zabezpieczeń określonych przez Fundusz. Na podkreślenie zasługuje propozycja zawarta w dokumentacji dot. prowizji od udzielonego poręczenia. Obecnie wszystkie działające fundusze poręczeniowe pobierają opłatę za udzielone poręczenie z góry, w dniu podpisania umowy poręczenia. Jest to podyktowane ryzykiem funduszu i koniecznością jego zabezpieczenia. Uwzględniając jednak specyfikę

Strona20 podmiotów, do których skierowana jest oferta Funduszu Pożyczkowego Ekonomii Społecznej i niewielkie poziom zaangażowania FPK (wartość jednostkowego poręczenia nie może przekroczyć 50.000,00 zł) prowizja należna funduszowi poręczeniowemu płatna będzie w ratach, zgodnie z harmonogramem spłat i doliczana do każdej raty pożyczki. Przejrzysta procedura udzielania pożyczek z poręczeniem, wymagana dokumentacja jak i jej przepływ pomiędzy instytucjami zakłada maksymalne zaangażowanie pracowników funduszu pożyczkowego, do którego trafia podmiot ekonomii społecznej. Przyjęte terminy są realne i pozwalają na należytą ocenę wniosku nie wydłużając procedury i nie narażając PES na dodatkowe koszty. Elementem współpracy, któremu należy poświęcić trochę więcej uwagi w niniejszej analizie są zasady wykonywania poręczenia określone w umowie o współpracy. W przygotowanym projekcie dokumentacji podjęta została próba określenia zasad dochodzenia roszczeń od pożyczkobiorcy zgodna z zasadą pari passu. Zasada ta określa, że straty muszą być ponoszone proporcjonalnie i w taki sam sposób przez fundusz pożyczkowy i poręczeniowy. Odzyskane kwoty netto generowane w wyniku odzyskania długu z zabezpieczeń złożonych przez podmioty ekonomii społecznej, muszą proporcjonalnie obniżać straty ponoszone przez oba podmioty. Mając na uwadze fakt, że stosowanie zasady pari passu jest pewnym novum w praktykach działalności pożyczkowej i poręczeniowej oraz że od ponad roku w Związku Banków Polskich trwają pracę nad szczegółowym określeniem procedury wzajemnych rozliczeń, która uwzględniałaby tę zasadę, może się wydawać iż te zapisy mogą budzić największą dyskusję pomiędzy podmiotami poręczeń kredytowych. Zapisy generalnej umowy o współpracy w tym zakresie zakładają, że w przypadku wykonania przez FPK zobowiązania wynikającego z poręczenia, FPK wstępuje co do zapłaconej części długu w prawa zaspokojonego wierzyciela, środki uzyskane z prowadzonej windykacji zaliczane są na spłatę zobowiązania głównego i akcesoryjnego (poręczenia) i podlegają podziałowi proporcjonalnie do podziału ryzyka pomiędzy funduszami tj. płatność odpowiada proporcji procentowej w jakiej zostało pokryte zobowiązanie główne przez poręczyciela.