Prawa autorskie, mity i fakty Ochrona praw autorskich i nieprecyzyjna wiedza potoczna na ten temat rodzi wiele pytań, szczególnie w kontekście wykorzystywania wszelakich materiałów w procesie edukacji. Poniżej prezentujemy szczegółowe stanowisko ZAIKS na ten temat: Źródło: ZAIKS Adres http źródła: http://www.zaiks.org.pl Autor: Krzysztof Lewandowski (..) Wykorzystywanie twórczości w szkołach Zasadą prawa autorskiego jest, że na jakiekolwiek korzystanie z cudzej twórczości trzeba posiadać zezwolenie twórcy. Tylko w zakresie tzw. dozwolonego użytku chronionej twórczości przewidzianemu przez ustawę o prawie autorskim i prawach pokrewnych (art.23 35) wykorzystanie twórczości może odbywać się bez konieczności uzyskiwania zezwolenia jej twórców, artystów wykonawców, producentów i nadawców i przeważnie bez obowiązku zapłaty wynagrodzenia. Dość szeroko rozpowszechniony jest pogląd, że szkoła (uczelnia) może bez ograniczeń korzystać z cudzej twórczości. Dlatego nikt nie zastanawia się nawet czy są jakieś przepisy prawne regulujące te sprawy. Kto by pomyślał, że impreza muzyczna organizowana w szkole może być nielegalna, jeśli nie spełni się pewnych wymogów prawa. Zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn. Dz.U. Nr 80 z 2000 r. poz.904, Dz.U. z 2002 r. Nr 197 poz.1662) i ostatnią jej nowelizacją uchwaloną przez Sejm 1 kwietnia 2004 roku (Dz.U z 2004 r. Nr 91 poz.869) instytucje oświatowe (czyli te, które zostały wpisane do rejestrów Ministra Edukacji lub kuratora oświaty: szkoły podstawowe, gimnazja, licea, szkoły zawodowe, muzyczne itp.) mogą bez zgody twórców, artystów wykonawców, producentów, nadawców, wydawców i bez zapłaty im wynagrodzenia korzystać z rozpowszechnionych utworów i pozostałych dóbr pokrewnych, jedynie w celach dydaktycznych. W czasie lekcji nauczyciel może uczniom puszczać płyty, kasety, wyświetlać filmy, wykonywać utwory z nut a nawet powielić fragment opublikowanych nut i im wręczyć, jeśli jest to do dydaktyki potrzebne. Utwory i pozostałe dobra muszą być jednak wcześniej rozpowszechnione, czyli za zgodą twórców (a także artystów wykonawców, producentów) legalnie udostępnione publiczności w jakikolwiek sposób na płycie, w nutach, w Internecie. Zezwolenie na to korzystanie dotyczy zarówno oryginałów jak i ich tłumaczeń. Reguluje to art.27 ustawy. Te same zasady dotyczą instytucji naukowych (uniwersytetów, akademii muzycznych, politechnik, szkół wyższych i innych wpisanych do rejestru Ministra Edukacji Narodowej i Sportu) i prowadzenia przez nie własnych badań. W szkole wolno też wykorzystać cudze utwory podczas imprez szkolnych rozpoczęcia i zakończenia roku, święta patrona, święta sportu, balu maturalnego odbywającego się na terenie szkoły itp., jeśli utwory na żywo wykonują uczniowie (np. szkolny chór, zespół muzyczny) a nikt na takiej imprezie nie odnosi korzyści majątkowych, ani bezpośrednio ani pośrednio i artyści wykonawcy nie otrzymują wynagrodzenia. Zgodę na takie korzystanie z twórczości przez szkoły i uczelnie ustawodawca udzielił w art.31 ustawy. Jeśliby jednak na balu maturalnym czy połowinkowym zagrała kapela czy DJ, którzy wzięliby za to wynagrodzenia, szkoła musiałaby uzyskać zezwolenie od organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi (ZAiKS) i zapłacić tantiemy autorskie a przy odtwarzaniu z nośników także wykonawcze i producenckie (np. SAWP, ZPAV). Gdyby bal by Dariusz P. Fabicki, Janusz S. Wierzbicki NR OCM/09 [v. 01/05] Strona 1/6
odbywał się w restauracji, wynajętej specjalnie sali, szkoła musiałaby także uzyskać licencje i zapłacić tantiemy. Podobnie byłoby, gdyby amatorski chór szkolny wykonywał na koncercie utwory np. Góreckiego a szkoła pobierała za wstęp cenę biletu lub inne wejściowe. Także wtedy, gdy na pozalekcyjne zajęcia np. Pro Sinfoniki zaproszono wokalistę, który wziął za wykonanie wynagrodzenie. Te same zasady dotyczą imprez akademickich. Bez wątpienia przepisy art.27 i 31 nie obejmują imprez organizowanych poza procesem edukacji i nauki i poza związkami z nimi. Dyskoteka w klubie szkolnym, bal karnawałowy w szkole itp. imprezy nie są wyłączone z normalnych zasad uzyskiwania zezwoleń i zapłaty wynagrodzeń twórczych. Jeszcze w jednym z artykułów prawa autorskiego mówi się o szkole. W art.28 ustawa zezwala szkołom na nieodpłatne udostępnianie egzemplarzy utworów rozpowszechnionych (np. nut z utworami, książek z biblioteki, płyt), które posiada w swoich zbiorach. Szkoła może też powielić egzemplarz utworu ze swoich zbiorów dla ich uzupełnienia, zachowania lub ochrony własnych zbiorów. Odpłatne wypożyczanie nut, książek, płyt wymagałoby zgody uprawnionych twórców i właścicieli praw pokrewnych, najpewniej licencji organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub pokrewnymi. (ZAiKS, ZPAV, SAWP). Szkoła może też udostępniać swoje zdigitalizowane zbiory w terminalu znajdującym się na jej terenie dla celów badawczych lub poznawczych. Nie może być jednak do niego dostępu z zewnątrz nie może być podłączony do sieci teleinformatycznej i mieć wejścia do Internetu. W szkole może też działać tzw. radiowęzeł szkolny. Uczniowie mogą tworzyć własne audycje z wykorzystaniem cudzych utworów a także wpuszczać na antenę szkolną programy innych nadawców. Warunkiem jednak jest, aby odbiór nie był możliwy poza budynkiem szkolnym. W szkole możliwy jest także odbiór twórczości z radia i telewizji, poza radiowęzłem, bezpośrednio z urządzeń odbiorczych. Powyższe uprawnienia gwarantuje art.24 ust.1 i 2 ustawy. Poza tymi przepisami ograniczającymi prawa wyłączne, szkoła zobowiązana jest respektować uprawnienia autorów, artystów wykonawców, producentów, nadawców i wydawców, jak wszyscy inni. Wtedy więc, kiedy rodzice lub nauczyciele organizują sobie w szkole zabawę karnawałową, muszą na to uzyskać zgodę uprawnionych i zapłacić tzw. tantiemy. Przy budowaniu własnej, szkolnej strony www w Internecie, trzeba mieć na względzie fakt, że od 1 stycznia 2003 roku Internet jest polem eksploatacji utworów (także artystycznych wykonań, fonogramów, nadań) objętym wyłącznością twórców. Ilustrowanie więc takiej strony utworem muzycznym, plastycznym czy literackim powinno być oparte o zgodę twórców i właścicieli praw pokrewnych albo o wykorzystanie niechronionych już utworów (70 lat od śmierci autora), artystycznych wykonań i fonogramów (50 lat od ustalenia wykonania i sporządzenia fonogramu) lub nadań radiowych i telewizyjnych (50 lat od nadania). Terminy wygaśnięcia praw liczymy latami pełnymi od następnego roku po w/w zdarzeniu. Dla przypomnienia upływ powyższych okresów ochronnych, czyli wygaśnięcie praw majątkowych do utworów, artystycznych wykonań, fonogramów i nadań, pozwala nam na legalne ich wykorzystanie bez pytania o zgodę i bez obowiązku zapłaty wynagrodzenia komukolwiek, w jakiejkolwiek działalności a więc także w szkole. Zawsze jednak musimy dbać o godne korzystanie z twórczości, nienaruszanie integralności utworów i oznaczanie ich imionami i nazwiskami twórców, co bez ograniczeń czasowych mają zagwarantowane w ramach osobistych praw autorskich. Krzysztof Lewandowski (..) Strona 2/6 [v. 01/05] NR OCM/09 by Dariusz P. Fabicki, Janusz S. Wierzbicki
Prawa autorskie, mity i fakty Czy uczeń może skopiować swoją zakupioną legalnie płytę Audio CD na prywatny odtwarzacz MP3 oraz z tego odtwarzacza słuchać muzyki poza szkołą? Czy uczeń może skopiować swoją zakupioną legalnie płytę Audio CD na prywatny odtwarzacz MP3 oraz z tego odtwarzacza słuchać muzyki na terenie szkoły? Czy uczeń może skopiować płytę Audio CD zakupioną przez szkołę na prywatny odtwarzacz MP3 oraz z tego odtwarzacza słuchać muzyki poza szkołą? by Dariusz P. Fabicki, Janusz S. Wierzbicki NR OCM/09 [v. 01/05] Strona 3/6
Czy uczeń może skopiować płytę Audio CD zakupioną przez szkołę na prywatny odtwarzacz MP3 oraz z tego odtwarzacza słuchać muzyki na terenie szkoły? Czy utwór muzyczny MP3 skopiowany z Internetu może być opublikowany na stronie intranetowej szkoły? Czy utwór muzyczny MP3 skopiowany z internetu może być opublikowany na stronie internetowej szkoły? Strona 4/6 [v. 01/05] NR OCM/09 by Dariusz P. Fabicki, Janusz S. Wierzbicki
Prawa autorskie, mity i fakty Czy uczeń może skopiować płytę Audio CD zakupioną przez szkołę i umieścić ją na stronie intranetowej szkoły? Czy uczeń może skopiować płytę Audio CD zakupioną przez szkołę i umieścić ją na stronie internetowej szkoły? by Dariusz P. Fabicki, Janusz S. Wierzbicki NR OCM/09 [v. 01/05] Strona 5/6
Strona 6/6 [v. 01/05] NR OCM/09 by Dariusz P. Fabicki, Janusz S. Wierzbicki