Dodatkowo, poszczególne promienie zakończone są silnie wydłużonymi włoskami (tzw. grzebykami), co ma szczególne znaczenie w przypadku piór lotnych (lotek). Z jednej strony taka struktura zapewnia aksamitną miękkość piór, z drugiej łagodzi tarcie na styku z powietrzem. I tutaj dochodzimy do ewolucyjnego sedna sprawy: wielka ilość włosowatych, ultramiękkich zakończeń, skutecznie wygłusza wszelki hałas powodowany przemieszczaniem się piór nawet przy głębokich, wiosłowych ruchach skrzydeł! Miękkie, dobrze napowietrzone pióra zapewniają sowom wrażenie dużo większych niż są w rzeczywistości oraz niespotykany nigdzie indziej bezszelestny lub co najmniej bardzo cichy lot. Niezwykle cenne przystosowanie, gdy lata się w nocy. Gdy dookoła głęboka cisza i najmniejszy nawet szmer nie umknie niczyjej uwadze. Żeby sowy mogły usłyszeć innych, najpierw same musiały przestać słyszeć siebie. Bo jak inaczej namierzyć (a później zaskoczyć) cichutkie ofiary, jeżeli każdy twój ruch powoduje szelest, świst i jeszcze podmuchy wiatru? (Tak wbrew pozorom latają inne ptaki.) Tym bardziej, gdy zdobyczy wcale nie widać bo ukryła się pod warstwą liści albo w głębokim śniegu! Zależność ta u sów jest tak silna, że gatunki z północnej hemisfery mają zwykle lepszy słuch, niż te z głośnych tropików, które w większym stopniu polegają na wzroku. Ich lot, podobnie jak lot sów dziennych, będzie też z reguły głośniejszy. Szlara To słuch raczej niż wzrok jest najbardziej wyostrzonym sowim zmysłem. Z nim też związana jest szlara tworząca charakterystyczną sowią twarz. Szlara to pióra! I to nie byle jakie, bo wysoce wyspecjalizowane i strukturalnie zróżnicowane. Łącznie sześć rodzajów. Tarcza, którą tworzą wokół dzioba i oczu, działa niczym antena satelitarna: wyłapuje sygnały (w tym przypadku dźwiękowe) i kieruje je do uszu położonych pod szlarą. Ptaki mogą specjalnymi mięśniami regulować położenie szlary, tak aby jeszcze skuteczniej zbierać dźwięki. (Jeżeli chcemy mieć wyobrażenie jak działa dźwiękoczuła szlara sów, wystarczy założyć za uszy dłonie i w tej pozycji wsłuchiwać się w dalsze i bliższe odgłosy. Można przy tym regulować położenie naszego właśnie odkrytego zestawu, aby porównać różnicę. Tak jak robią to sowy.) Dolby surround Zaskakująco duże otwory uszne i ruchliwe małżowiny(!), u niektórych gatunków, np. u Płomykówki, położone są asymetrycznie. (Jedyny taki przypadek wśród kręgowców.) To zapewnia ptakom trójwymiarowy obraz dźwięku oraz efekty specjalne jak w systemie dolby surround. Sowy słyszą w tych samych częstotliwościach co my, ale ich słuch jest nieporównanie bardziej czuły. Czas w jakim dochodzą dźwięki, sowy różnicują do wartości 30 milionowych sekundy! I to dla każdego ucha niezależnie. (Też nie umiemy sobie tego wyobrazić!) Uszatka Błotna w typowym dla niej krajobrazie wilgotnych łąk. Fot. Mateusz Matysiak 10 11

Bez wysiłku Sowy, poza okresem karmienia młodych, spędzają stosunkowo mało czasu na polowaniu. Głównie dlatego, że są w tym bardzo skuteczne. Doskonały słuch i wzrok oraz w większości bezszelestny lot, to ich główne atuty. Do tego przeważnie operują po zmroku i w nocy, gdy aktywne są drobne gryzonie, które stanowią ich bazę pokarmową, a większość konkurentów śpi. Nie bez znaczenia jest też ich elastyczne podejście do własnej diety. Chociaż poszczególne gatunki najchętniej polują na swoje tradycyjne ofiary, to w razie potrzeby lub tylko nadarzającej się okazji sowy okazują się bardzo wszechstronnymi myśliwymi. Do wyjątków należy Puszczyk Mszarny, który wydaje się być uzależniony od norników. Okresowe załamania populacji tych gryzoni zmuszą Puszczyki do migracji lub w przeciwnym razie narażą je na śmierć głodową. Innym przykładem wąskiej ścieżki pokarmowej mogą być afrykańska Rybiarka czy azjatycka Ketupa Bosonoga, które jak łatwo się domyśleć wyspecjalizowały się w rybach. Poza szczególnymi przypadkami, takimi jak obydwie nasze Uszatki, Błotna i Zwyczajna oraz Płomykówka, które regularnie patrolują swoje rewiry łowieckie, unosząc się z gracją na długich i smukłych skrzydłach, zdecydowana większość sów poluje z zasiadki. (Im wystarczają stosunkowo krótkie, szerokie i zaokrąglone skrzydła.) Zajmują miejsce na swojej ulubionej czatowni nasłuchują i wypatrują. Czekają na nietoperze przy uczęszczanych przez nich szlakach, zasiadają przy śmietnikach i w stodołach odwiedzanych lub zamieszkanych przez myszy i szczury itd., itp. Gdy namierzą coś do jedzenia charakterystycznie kręcą głową, aby precyzyjnie ocenić odległość, poczekają na możliwie najlepszy moment i zlatują do ataku. Zabijanie Sowy to odważne i dobrze uzbrojone ptaki. Ich główną bronią są silne i jakby nieproporcjonalnie duże stopy, zakończone długimi i ostrymi jak igły pazurami. Te z łatwością tną skórę i zagłębiają się w ciele ofiar lub wrogów. Dodatkowo, sowy mogą układać palce u nóg po dwa do przodu i do tyłu (zygodaktylia). Takie rozwiązanie przydaje im się nie tylko, gdy ptaki siadają na gałęzi, ale być może przede wszystkim na polowaniu. Szczególnie, gdy ofiara jest słabo lub w ogóle niewidoczna. Albo, na przykład, jest śliską rybą. Gdy mocny uścisk oraz szpony przeszywające płuca i inne wewnętrzne narządy nie spowodowały natychmiastowej śmierci, ostateczny cios będzie zadany dziobem w podstawę czaszki. Sowy znane są z wyjątkowo silnego uderzenia, z jakim spadają na swoją zdobycz (lub wrogów). Gdy np. Płomykówka uderza w mysz, to tak jakby na człowieka ważącego ok. 80 kg spadło 12 ton! Nic więc dziwnego, że wiele sów prędzej czy później złowi w końcu zwierzę, które okaże się dużo większe i cięższe od nich samych. Jedna z najmniejszych Sóweczka oraz jedna z największych Puchacz, robią to notorycznie. Ta pierwsza, niewiele większa od wróbla, łowi dużo większe Sowa od niej Kosy czy Śpiewaki oraz dużo cięższe norniki. Widziano ją nawet polującą na znane ze skutecznej samoobrony Dzięcioły Duże! Głosem? Wielką tajemnicą pozostaje głos polujących sów. My najczęściej kojarzymy go dzisiaj z filmami grozy, ale dla ludzi w innych kulturach jest to wciąż głos złych duchów lub zapowiedź zbliżającej się śmierci. Dla zwierząt, na które sowy polują całkiem dosłownie! Nie oczekujmy jednak, że wszystkie sowy wołają tradycyjne uhu! Kilka większych gatunków być może tak. Większość jednak wrzeszczy, piszczy, ryczy, rży, skrzypi, rzęzi, chrząka, chrapie, kaszle, szczeka, miałczy, mlaszcze, kwili i cmoka na wiele sposobów. Jeżeli więc w ciszy nocy usłyszymy jakieś dziwne, niezidentyfikowane i najczęściej mniej lub bardziej przerażające głosy Jeśli z całą pewnością wykluczyliśmy wizytę UFO i kłótnię zagubionych na Ziemi kosmitów, to najprawdopodobniej będzie to sowa. I o ile inne drapieżniki ruszając na łowy robią wszystko, aby zachować ciszę, wiele sów śmiało pokrzykuje pośród mroków. I mało kto pozostaje wobec ich głosu obojętny. Przestraszone zwierzęta odruchowo szukają ukrycia lub zmieniają dotychczasowe I na to właśnie czeka polująca sowa, dla której najważniejszym zmysłem jest słuch! Małe sowy przede wszystkim straszą małe zwierzęta. Ale Puchacz, Książę Ciemności, również te naprawdę duże... Na zapas W jadłospisie Puchacza doliczono się ponad 270 różnych gatunków zwierząt. Od myszy, Jeży i nietoperzy, przez kaczki, aż po Jastrzębie, mniejsze orły, Żurawie, psy, koty, Lisy, młode Dziki, Kozice, Koziorożce, Sarny i Daniele. (Jego potężny kuzyn zza Atlantyku, Puchacz Wirginijski, jako być może jedyny drapieżnik, ze stoickim spokojem poluje na skunksy!) Zdarza się, że Puchacz swoje ofiary chwyta na piechotę, goniąc je po ziemi. Czasami poluje na zapas, magazynując zdobycz przy gnieździe lub ukrywając ją w tylko sobie znanej spiżarni. Skorzysta z niej w chwili załamania pogody lub gdy powróci z polowania z pustymi szponami. Sowy, jeśli nie znajdą lepszej kryjówki, będą maskowały swoje zapasy liśćmi, mchem, gałęziami i tym, co akurat będą miały pod dziobem. Robią to wszystkie sowy i nie tylko w trosce o pozostające w gnieździe młode. Ptaki te nie mają wola, muszą więc stosunkowo często jeść. W czasach letniej obfitości zdobycie czegoś do jedzenia nie jest problemem. Do tego wysokie letnie temperatury przyspieszają rozkład mięsa, więc jego magazynowanie nie ma większego sensu. W naszym klimacie prawdziwym wyzwaniem może być śnieżna zima. Niektóre sowy jak np. Puszczyk Mszarny (Płomykówki też sobie nieźle radzą) wyspecjalizowały się w polowaniach pod śniegiem. na polowaniu 14 15 Znajdź różnicę, czyli co wystaje z dziupli Sóweczki? Fot. Cezary Korkosz

Cytrynowe oczy wielkiego Puszczyka Mszarnego podpowiadają, że to sowa dzienna. Fot. Cezary Korkosz 34 35

w celu leczenia migreny. Zupa z sowich jaj, ugotowana w noc po pełni księżyca, miała zapobiegać epilepsji. Być może niewzruszony spokój sów i zdolność trwania w bezruchu miały udzielić się chorym? Krew ptaków zmieszana z olejem pomagała zwalczać wszy, a żółć zatrzymać nocne moczenia. ( ) Serce sowy Masaż ciepłą krwią lub sercem sowy leczył paraliż twarzy. Świeżo wyrwane serce sowy położone na lewej piersi śpiącej kobiety powodowało, że odkrywała ona swoje najgłębsze sekrety. Mężczyźni najwyraźniej mieli mniej do ukrycia, bo żeby dowiedzieć się całej prawdy o nich, wystarczyło płożyć na nich pióro. Zadziałało, pod warunkiem, że ich nie obudziliśmy. Serce sowy zabierali też ze sobą ci, którzy ruszali na bitwę dodawało siły i wigoru. Na dawnych ziemiach niemieckich wierzono nawet, że umieszczone pod lewą (koniecznie!) pachą serce i prawa noga sowy, chroniły przed ugryzieniami psów i wścieklizną. Chciało by się rzec, że współczesna, naukowa medycyna okazała się ratunkiem nie tylko dla ludzi, ale i dla sów. Szkoda tylko, że nie wszędzie i nie wszyscy w nią wierzą. Jedno jest pewne: szczęśliwe jest zwierzę, które nie ma żadnych właściwości leczniczych ani magicznych! No chyba, że akurat uznaliśmy je za bezużyteczne i dlatego postanowiliśmy je zabijać. Voodoo Co dla większości z nas jest już przeszłością, dla innych jest dniem powszednim. I tak, lokalnie w Indiach i bardzo często w Afryce, ciągle jeszcze jada się sowie jaja dla poprawy wzroku. W Tajlandii czy Korei podaje się je prewencyjnie dzieciom, aby, gdy dorosną, uchronić je od alkoholizmu. Zresztą sowie mięso i jaja leczą tam niemal wszystko a już na pewno reumatyzm. Afrykanie jadają sowie nogi żeby chronić się przed ukąszeniami węży. Różne części ciała sów w Afryce są powszechnie używane w obrządkach voodoo, które mają rzucać uroki i zabijać. Wiara w złowróżbne właściwości sów jest tak silna, że w niektórych rejonach Nigerii czy Kamerunu nawet nie wymawia się słowa na S, żeby nie sprowadzić na siebie nieszczęścia. Tam ciągle jeszcze czarownice zamieniają się w sowy. Ptaki są więc powszechnie zabijane! Ocenia się, że tylko w Malawi 80% całej populacji sów każdego roku ginie w wyniku prześladowań. W całej Afryce wyjątkiem jest jedynie plemię Chockwe z Angoli, gdzie sowa jest symbolem mądrości i troski. (Tylko jak długo jeszcze?) Z kolei w indyjskim rejonie Ludhiana sowy się łapie, sprzedaje i zabija w ofierze Lakshami, hinduskiej bogini dobrobytu. Ma to zapewnić powodzenie w interesach. Sowa Jarzębata rzadki gość z Dalekiej Północy, który czasami zatrzymuje się na dłużej. Fot. Mateusz Matysiak 36 37