Postawy żołnierzy służby zasadniczej wobec osób zakażonych HIV i chorych na AIDS

126 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): 126-130 Postawy żołnierzy służby zasadniczej wobec osób zakażonych HIV Attitudes of recruit service soldiers towards the HIV-infected and AIDS patients Marta Niedźwiedzka, Ewa Nowacka, Andrzej Grzybowski Katedra Higieny i Epidemiologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Wprowadzenie. Epidemia AIDS i towarzysząca jej atmosfera strachu spowodowały, że w świadomości społecznej utrwalił się negatywny stereotyp chorych. Obraz chorego i lęk przed chorobą doprowadzały do dyskryminacji zakażonych HIV w przekonaniu, iż każdy kontakt z chorym jest niebezpieczny. Cel pracy. Poznanie postaw żołnierzy służby zasadniczej wobec zakażonych HIV. Materiał i metody. Badaniem objęto 160 żołnierzy w wieku 19-22 lat z jednostki wojsk zmechanizowanych, dobranych losowo, na zasadzie wyrażenia zgody na udział w badaniu. Najliczniejsza grupa respondentów pochodziła z terenów wiejskich lub miast do 5 tys. mieszkańców (50,0%). 45,0% osób posiadało wykształcenie średnie, 33,1% zawodowe, 21,9% podstawowe. Badanie przeprowadzono w styczniu 2009 roku. Wyniki. Większość żołnierzy (67,5%) jest przekonana, że zakażeni HIV powinni informować o tym innych. Jedynie 11,9% badanych zgodziła się z tym, że chorzy mają prawo do zachowania informacji o chorobie. Około 34,4% badanych żołnierzy uważa, że osoby chore nie są zagrożeniem dla innych, natomiast 26,3% było przeciwnego zdania. Połowa badanych zgodziłaby się, aby chore dzieci uczęszczały do szkół ze zdrowymi. 84% badanych mogłoby opiekować się przyjacielem chorym na AIDS. Żołnierze wiedzą, że jest to choroba nieuleczalna, powodująca społeczne odrzucenie i 76,9% badanych boi się, że taka sytuacja mogłaby ich spotkać. Wnioski. Ponad połowa badanych twierdzi, że boi się wykonać test na HIV gdyż ich wcześniejsze zachowania mogły spowodować zakażenie. Spotkano postawy obojętności, nietolerancji, chęci izolacji od chorych. Większość żołnierzy jest przekonana, że zakażeni HIV powinni informować o tym innych ludzi, ale sami nie byliby skłonni ujawnić informacji o swoim zakażeniu. Introduction. Since the appearance of AIDS a negative stereotype of infected persons has been established. Fear of the disease leads to discrimination of the HIV-infected and AIDS patients, due to the belief that contact with an infected person is dangerous. Aim. Recognition of the soldiers attitudes towards the HIV-infected and AIDS patients. Material and methods. The study comprised 160 mechanized military recruit service soldiers aged 19-22 years, randomly selected, with their consent. The majority of respondents came from rural areas or towns of about 5. 000 inhabitants (50%) and towns of 5-50 000 inhabitants (29.4%). 45.0% had secondary education, 33.1% vocational and 21.9% primary education. The study was conducted In January 2009. Results. 67.5% of the soldiers were convinced that the HIV- infected should inform others about it. Only 11.9% agreed that the patients should be allowed to keep the information to themselves. About 34.4% do not regard HIV-infected persons as a threat; 26.3% disagree. Only a half of the subjects would send their children to school with the infected children. 84% could take care of a friend with AIDS. The soldiers know that AIDS is incurable, resulting in social rejection and 76.9% are afraid of that. Conclusions. Over a half of the surveyed are afraid to take a HIV test as they are aware that their previous behavior could have caused infection. The attitudes of indifference, intolerance, inclination towards isolation of the infected were observed. The majority are convinced that the HIV-infected should inform others about the fact. Key words: recruit service soldiers, attitude towards the HIV-infected and AIDS patients Słowa kluczowe: żołnierze służby zasadniczej, stosunek do zakażonych HIV Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): 126-130 www.phie.pl Nadesłano: 20.01.2010 Zakwalifikowano do druku: 28.02.2010 Adres do korespondencji / Address for correspondence Mgr Marta Niedżwiedzka Katedra Higieny i Epidemiologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi ul. Jaracza 63, 90-251 Łódź Wprowadzenie Choroba, jaką jest AIDS i jej rozwój sprawiły, że stała się ona nie tylko problemem medycznym, ale przede wszystkim społecznym. Zachorowanie na AIDS dla wielu ludzi oznacza początek ich socjalnego wyłączenia z życia społecznego i jest to choroba budząca strach, przerażenie, często panikę. Osoby z HIV/AIDS są stygmatyzowane i dyskryminowane na podstawie fałszywego stereotypu tej choroby. W psychologii społecznej terminem stereotypów nazywa się przekonania na temat członków poszczególnych grup społecznych [1]. Są to przekonania, które

Niedźwiedzka M, Nowacka E, Grzybowski A. Postawy żołnierzy służby zasadniczej wobec osób zakażonych HIV... 127 odzwierciedlają naszą opinię o innych. Przykładem stereotypu jest przekonanie, że osoby chore na AIDS są niebezpieczne dla otoczenia i należy je izolować. Dla osoby, która na podstawie testu na obecność HIV dowiaduje się, że jest seropozytywna, jedną z pierwszych decyzji, jakie musi podjąć jest to, czy powiedzieć o tym rodzinie. Osoby te obawiają się przede wszystkim odrzucenia i izolacji, więc ujawnienie choroby nie jest łatwe i dlatego wokół HIV/AIDS istnieje zwykle milczenie. Z badań ankietowych przeprowadzonych przez Wojciechowską w latach 1996-1997 wynika, że 62,8% respondentów zakażonych HIV, w tym trzy razy więcej mężczyzn niż kobiet, odbierało stosunek społeczeństwa do chorych na HIV/AIDS jako wrogi. Ponad połowa ankietowanych osób (53,2%) czuła się dyskryminowana i osamotniona w społeczeństwie. Jedynie 11% respondentów oceniło postawę społeczeństwa, jako przyjazną, a 26% jako obojętną [2]. Kwestią priorytetową w walce z tą chorobą nadal pozostaje konieczność podnoszenia wiedzy na temat HIV/AIDS, kształtowanie właściwego stosunku do osób chorych i zakażonych oraz właściwego obrazu samej choroby, jej rozwoju, możliwości zakażenia i zapobiegania. Wiedza o postawach młodych ludzi daje także możliwość ich ewentualnego korygowania pod kątem kształtowania pozytywnego stosunku do osób dotkniętych HIV/AIDS. Od ukształtowanej w młodości relacji do chorych w dużej mierze zależą przyszłe opinie i zachowania osób dorosłych. W niniejszym badaniu postanowiono sprawdzić jakie odczucia u żołnierzy wzbudza chory człowiek, jaki jest ich stosunek do dzieci zakażonych HIV i jak postrzegaliby sytuację swojego własnego zakażenia HIV. Cel pracy Poznanie postaw żołnierzy służby zasadniczej wobec osób zakażonych HIV. Materiał i metody Grupą objętą badaniem jest populacja żołnierzy służby zasadniczej wojsk zmechanizowanych z jednostki wojskowej w województwie zachodnio-pomorskim licząca 160 osób, dobrana w sposób losowy, na zasadzie wyrażenia zgody na udział w badaniu. Badani byli w wieku 19-22 lata. Najliczniejsza grupa respondentów pochodziła z terenów wiejskich lub miasta do 5 tys. mieszkańców (50,0%) i miast od 5 do 50 tys. mieszkańców (29,4%). 45,0% osób posiadało wykształcenie średnie, 33,1% zawodowe oraz odpowiednio 21,9% podstawowe. Badanie przeprowadzono w styczniu 2009 roku. Badanie polegało na wypełnieniu anonimowej ankiety, poprzedzonej krótkim komentarzem wprowadzającym badanych w jego istotę. Wyniki Stosunek żołnierzy do osób zakażonych HIV Większość żołnierzy (67,5%) jest przekonana, że zakażeni HIV powinni informować o tym innych ludzi. Jedynie 11,9% badanych zgodziła się z tym, że chorzy mają prawo do zachowania informacji o swojej chorobie. Około 34,4% badanych żołnierzy wie, że osoby chore nie są zagrożeniem dla innych, natomiast 26,3% było przeciwnego zdania, co ujawnia nieprzychylny stosunek do chorych. Dobrze rokująca na przyszłość jest postawa żołnierzy w stosunku do osób chorych, które chcą zachować swoje dotychczasowe stanowisko pracy. Ponad 60% badanych nie zgadza się ze zwolnieniam. Mimo dobrze sprecyzowanych dróg zakażenia się HIV, nadal jednak 14,4% respondentów twierdzi, że chorzy powinni być zwalniani z pracy, ponieważ stanowią dla innych ryzyko zakażenia. Większość ankietowanych (48,1%) przyzwala na korzystanie z tych samych zakładów opieki zdrowotnej wszystkim osobom. Jedynie nieliczni twierdzili, że taka sytuacja nie powinna mieć miejsca i byli jej przeciwni (21,3%) (ryc. 1). nie powinni korzystać z tych samych zakładów opieki zdrowotnej co zdrowe osoby powinni być zwalniani z pracy, ponieważ stanowią ryzyko zakżenia nie są zagrożeniem dla innych powinni ujawniać, że są chorzy 0 10 20 30 40 50 60 70 Ryc. 1. Stosunek żołnierzy do osób chorych na AIDS. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie: Co sądzisz o osobach chorych na AIDS (w %, N=160). Fig. 1. The soldiers attitude towards persons with AIDS. The subjects answers to the question: What do you think about persons with AIDS (in %, N=160) W porównaniu z innymi badaniami prowadzonymi w Polsce poziom tolerancji żołnierzy w stosunku do zakażonych dzieci jest znacznie niższy. Tylko połowa badanych zgodziłaby się, aby chore dzieci uczęszczały do tych samych szkół, co inne dzieci. Nie zgodziło się z tym 15,6% badanych żołnierzy, a 35% nie było pewnych swojego zdania. Stosunek żołnierzy do zakażonego przyjaciela Interesującym zagadnieniem było ustalenie, jak żołnierze odbierają problem odpowiedzialności za zachorowanie na AIDS, czy uważają, że chorzy cierpią z własnej winy. Można przypuszczać, że młodzież, która obarcza chorych za zachorowanie, ma bardziej negatywny do nich stosunek. Potwierdzeniem mogą

128 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): 126-130 być badania młodzieży szkół średnich przeprowadzone przez Agnieszkę Lintowską. Wykazała ona, że na postawy młodzieży ma wpływ bezpośredni kontakt z osobami zakażonymi HIV i chorymi na AIDS oraz czy osoby te zostały uznane winnymi swojego zakażenia [3]. Jako istotny element badanych postaw wobec AIDS uznano gotowość żołnierzy do opiekowania się kimś bliskim żyjącym z HIV. Poziom empatii w stosunku do osób chorych na AIDS jest u żołnierzy dość wysoki. Deklarują oni bardziej pozytywne nastawienie w stosunku do bliskich osób chorych na AIDS, niż ogólnie do osób zakażonych. Prawie 84% badanych mogłoby odwiedzić przyjaciela chorego na AIDS i wyraża gotowość do opieki nad nim. Tylko 15,6% zgodziło się ze stwierdzeniem nie martwiłbym się o niego, ponieważ to, że jest chory jest jego winą (ryc. 2). zachowałaby wiadomość o swoim zakażeniu w tajemnicy przed innymi osobami. Jednak zdecydowana większość żołnierzy powiedziałaby o swoim zakażeniu komuś z rodziny (76,9%). Większość żołnierzy jest przekonana, że należy bać się zachorowania na AIDS. Natomiast prawie 30% badanych jest przekonana, że niebezpieczeństwo AIDS jest wyolbrzymione i nie obawia się tej choroby, jednocześnie bagatelizując problem naraża własne zdrowie podejmując ryzykowne dla zdrowia zachowania, uważając, że choroba AIDS dotyczy innych osób, ale na pewno nie ich samych (ryc. 3). nie boję się, niebezpieczeństwo jest wyolbrzymione zrobić test na HIV/AIDS odrzucenia przez społeczeństwo 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 83,7 16,3 Mógłbym go odwiedzać i opiekować się nim tak nie 15,6 84,4 Nie martwiłbym się o niego ponieważ to, że jest chory jest jego winą Ryc. 2. Stosunek żołnierzy do zakażonego przyjaciela (w %, N=160) Fig.2. The soldiers attitude towards an infected friend (in %, N=160) Stosunek żołnierzy do choroby AIDS Chorobie AIDS często towarzyszy lęk, panika, że jest to choroba zakaźna, na którą nie ma szczepionki ani lekarstwa; choroba, na którą się umiera, dlatego wiele osób nie chce wiedzieć czy uległo zakażeniu i nie robi testów na obecność HIV. Każdy, kto czuje się zaniepokojony, że mógł zakazić się HIV, może wykonać test bezpłatnie i anonimowo. Mimo licznych kampanii społecznych odzew młodych osób na badanie jest dość niski. Ponad połowa badanych żołnierzy twierdzi, że boi się wykonać test na HIV. Jest to duża grupa, która prawdopodobnie świadoma, dzięki poszerzaniu wiedzy o HIV/AIDS wie, że jej wcześniejsze zachowania mogły zwiększyć ryzyko zakażenia. Jedynie 48,1% badanych żołnierzy stwierdziła, że nie obawia się wykonania testu. Prawie 90% w związku z AIDS najbardziej boi się, że jest to choroba, której nie da się wyleczyć. Żołnierze wiedzą, że jest to choroba, która powoduje społeczne odrzucenie, izolację i, aż 76,9% badanych boi się, że taka sytuacja mogłaby spotkać ich samych, gdyby zachorowali, dlatego połowa badanych że jest to choroba, której nie da się wyleczyć 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 Ryc. 3. Stosunek żołnierzy do choroby AIDS. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie: W związku z AIDS najbardziej boję się (w %, N=160) Fig. 3. The soldiers attitude towards AIDS. The subjects answers to the statement: My greatest AIDS-related fear is: (in %, N=160) Największy poziom lęku przed chorobą, której nie da się wyleczyć wykazują żołnierze mieszkający w mieście od 50-200 tys. mieszkańców (100,0%) i powyżej 200 tys. mieszkańców (91,7%) oraz osoby z wykształceniem podstawowym (91,4%). Odrzucenia przez społeczeństwo nie obawia się ponad 40% osób z dużych miast, powyżej 200 tys. mieszkańców. Wykonania testu najbardziej obawiają się żołnierze z wykształceniem podstawowym (71,4%), jednocześnie w tej grupie prawie 35% badanych uważa, że niebezpieczeństwo AIDS jest wyolbrzymione (tab. I). Dyskusja Stosunek żołnierzy do osób zakażonych HIV W badaniach młodzieży Mirosław Milewski zadał pytanie: Jaki jest Twój stosunek do chorych na AIDS? Ponad połowa ankietowanych deklaruje życzliwy stosunek do osób chorych (59,2%), stosunek obojętny ma 32,9% badanych, a niechętnych chorym osobom było tylko 7,4% osób [4]. Zagadnieniem wywołującym dużo kontrowersji jest miejsce, w którym powinno się leczyć osoby zakażone HIV i chore na AIDS. Milewski badając postawy młodzieży z Płocka stwierdził, że ponad połowa wyraziła pogląd, że leczenie chorych na AIDS powinno odbywać się w oddzielnych szpitalach 57,2%.

Niedźwiedzka M, Nowacka E, Grzybowski A. Postawy żołnierzy służby zasadniczej wobec osób zakażonych HIV... 129 Tabela I. Stosunek żołnierzy do choroby AIDS (N=160) Table I. The soldiers attitude towards AIDS (N=160) Nr pyt. Stwierdzenie/statement: W związku z AIDS najbardziej boję się:/my greatest AIDS-related fear is: 1. że jest to choroba, której nie da się wyleczyć/ that it is an incurable disease Tak/yes Nie/no Ogółem/ total n % n % n % Wykształcenie: podstawowe/primary 32 91,4 3 8,6 35 21,9 zawodowe/vocational 47 88,7 6 11,3 53 33,1 średnie/secondary 62 86,1 10 13,9 72 45,0 <5 tys. mieszkańców/village or town<5 000 inhabitants 68 85,0 12 15,0 80 50,0 miasto 5-50 tys. mieszkańców/town of 5-50 000 inhabitants 41 87,2 6 12,8 47 29,4 miasto 50-200 tys. mieszkańców/city of 50-200 000 inhabitants 21 100,0 0 0,0 21 13,1 miasto >200 tys. mieszkańców/city >200 000 inhabitants 11 91,7 1 8,3 12 7,5 2. odrzucenia przez społeczeństwo/social rejection Wykształcenie: podstawowe/primary 26 74,3 9 25,7 35 21,9 zawodowe/vocational 42 79,2 11 20,8 53 33,1 średnie/secondary 55 76,4 17 23,6 72 45,0 <5 tys. mieszkańców/village or town<5 000 inhabitants 61 76,3 19 23,7 80 50,0 miasto 5-50 tys. mieszkańców/town of 5-50 000 inhabitants 38 80,9 9 19,1 47 29,4 miasto 50-200 tys. mieszkańców/city of 50-200 000 inhabitants 17 81,0 4 19,0 21 13,1 miasto >200 tys. mieszkańców/city >200 000 inhabitants 7 58,3 5 41,7 12 7,5 3. zrobić test na HIV/AIDS/to take a HIV/AIDS test Wykształcenie: podstawowe/primary 25 71,4 10 28,6 35 21,9 zawodowe/vocational 27 50,9 26 49,1 53 33,1 średnie/secondary 31 43,1 41 56,9 72 45,0 <5 tys. mieszkańców/village or town<5 000 inhabitants 45 56,3 35 43,7 80 50,0 miasto 5-50 tys. mieszkańców/town of 5-50 000 inhabitants 21 44,7 26 55,3 47 29,4 miasto 50-200 tys. mieszkańców/city of 50-200 000 inhabitants 12 57,1 9 42,9 21 13,1 miasto >200 tys. mieszkańców/city >200 000 inhabitants 5 41,7 7 58,3 12 7,5 4. nie boję się, niebezpieczeństwo jest wyolbrzymione/i am not afraid, the danger is exaggerated Wykształcenie: podstawowe/primary 12 34,3 23 65,7 35 21,9 zawodowe/vocational 14 26,4 39 73,6 53 33,1 średnie/secondary 21 29,2 51 70,8 72 45,0 <5 tys. mieszkańców/village or town<5 000 inhabitants 26 32,5 54 67,5 80 50,0 miasto 5-50 tys. mieszkańców/town of 5-50 000 inhabitants 10 21,3 37 78,7 47 29,4 miasto 50-200 tys. mieszkańców/city of 50-200 000 inhabitants 6 28,6 15 71,4 21 13,1 miasto >200 tys. mieszkańców/city >200 000 inhabitants 5 41,7 7 58,3 12 7,5 Świadczyć może to o pewnym poziomie lęku, że obecność takich osób na oddziale razem ze zdrowymi osobami może spowodować ich zakażenie. Co prawda infekcja jest możliwa, ale jej prawdopodobieństwo jest zbliżone do zakażenia w innych warunkach, więc nie powinna istnieć obawa przed takimi pacjentami. W wyniku tak negatywnych odpowiedzi zadano pytanie o opiekę nad chorym w rodzinie i zauważono znaczną aprobatę takiej formy opieki przez młodzież (84,6%) [4]. Milewski pytał także czy należy chore dzieci izolować od innych dzieci i kształcić w domu. Spośród wszystkich badanych 7,2% aprobowało takie postępowanie, 88,4% uważało, że dzieci zakażone HIV powinny normalnie uczęszczać do szkoły z innymi dziećmi [4]. Jest to znacznie większy odsetek pozytywnych odpowiedzi w porównaniu z badanymi żołnierzami, gdzie tylko połowa wyraża aprobatę dla wspólnej nauki dla dzieci zdrowych i zakażonych HIV. W badanej przez Komosińską populacji młodzieży stosunek do dzieci chorych był zbliżony do deklaracji składanych przez żołnierzy. Ponad 60% uczącej się młodzieży zgadza się, aby chore dzieci chodziły do szkoły z innymi. Niestety opinia młodzieży nie uczącej się nie jest już tak przychylna. Tylko 23% zgadza się na uczęszczanie zakażonych dzieci do tej samej szkoły, co inne, zdrowe dzieci. 67% grupy nie jest pewna swojej decyzji [5]. Żołnierze ujawnili także mało tolerancyjny stosunek do chorych na AIDS, świadczy o tym tak duży odsetek badanych, którzy sądzą, iż

130 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): 126-130 osoby chore nie maja prawa do tajemnicy (67,5%). W porównaniu z badaniami Izdebskiego ponad połowa badanych twierdzi, że osoby chore powinny mieć prawo do zachowania informacji o swojej chorobie. Jedynie 34% populacji badanej było całkowicie przeciwnego zdania [6]. Ci sami badani również byli dość przychylni kontynuowaniu dalszej pracy przez osoby zakażone HIV (84%), a ponad połowa populacji uważała, że osoby chore na AIDS mają takie samo prawo do korzystania z opieki zdrowotnej jak inni ludzie. Dość przychylna dla chorych była grupa 30% badanych, która twierdziła, że osoby chore na AIDS powinny nawet mieć możliwość w większym stopniu korzystania z ogólnodostępnej opieki zdrowotnej [6]. Stosunek żołnierzy do zakażonego przyjaciela W badaniach Izdebskiego zadano pytanie o opiekę nad kimś z rodziny, kto zachorował na AIDS. Ponad 80% badanych zdecydowałaby się podjąć opiekę nad kimś bliskim, kto zakaził się HIV i zachorował na AIDS [6] i taki sam stosunek do chorego przyjaciela ujawnili badani żołnierze. Podsumowanie i wnioski 1. Tylko 49,5% badanych żołnierzy nie widzi przeszkód, aby dzieci chore na AIDS uczęszczały razem z innymi dziećmi do tej samej szkoły. Spora część badanych nie jest pewna jak postąpiłaby w takiej sytuacji. 2. Większość żołnierzy (67,5%) uważa, że zakażeni HIV powinni informować o tym innych ludzi, ale sami nie byliby już tak skłonni ujawnić informacji o swoim zakażeniu, tylko połowa żołnierzy podzieliłaby się tą informacją z innymi. 3. Ponad połowa badanych żołnierzy twierdzi, że boi się wykonać test na HIV. Jest to duża grupa, która prawdopodobnie świadoma, dzięki poszerzaniu wiedzy o HIV/AIDS wie, że jej wcześniejsze zachowania mogły zwiększyć ryzyko zakażenia i boi się odkrycia prawdy. 4. Nadal można spotkać się z obojętnością, nietolerancją, chęcią izolacji chorych, spowodowanej strachem i paniką przed możliwością bezpośredniego kontaktu z chorą osobą. Prawie 15% ankietowanych twierdzi, że chorzy powinni być zwalniani z pracy, ponieważ stanowią dla innych ryzyko zakażenia. Piśmiennictwo / References 1. Kenrick DT, Neuberg SL, Cialdini RB. Psychologia społeczna- Rozwiązane tajemnice. GWP, Gdańsk 2002: 546-547. 2. Wojciechowska J. Postawy rodziny i społeczeństwa w percepcji osób żyjących z HIV. Aspekty, Informacje, Dyskusje, Stanowiska 1997, 5. 3. Lintowska A. AIDS w świadomości grup młodzieżowych. [w:] AIDS w świadomości społecznej. Czaplicki Z, Muzyka W (red). Littera, Olsztyn 1995: 50-51. 4. Milewski M. Społeczne uwarunkowania postaw młodzieży wobec AIDS: (na przykładzie szkół średnich Płocka). Nomos, Kraków 2005: 228-251. 5. Komosińska K. Epidemia HIV/AIDS na tle historycznym. UW-M, Olsztyn 1999: 119. 6. Izdebski Z. Wiedza Polaków na temat HIV/AIDS oraz zachowania seksualne 2005 rok, badanie wykonane na zlecenie Krajowego Centrum ds. AIDS. TNS OBOP: 53-56.