Występowanie wybranych gatunków szkodników wtórnych na terenach nękanych przez klęski Ŝywiołowe T. Jabłoński, G. Tarwacki, S. Ślusarski
Szkody abiotyczne Szkody wyrządzane przez czynniki klimatyczne powtarzają się ze znaczną, rosnącą w ostatnich latach, częstotliwością. Dostępne dane wskazują, Ŝe nasilenie tych szkód jest zazwyczaj katastrofalne. Intensywność szkód wyraŝona miąŝszością uszkodzonych lub powalonych drzew jest liczona w milionach m 3 (w okresie 1999-2011 ponad 34,7 mln m 3 ). 6,00 złomy i wywroty [mln. m 3 ] 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 1999/2000 2001 2001/2002 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 lata MiąŜszość drewna pozyskanego w ramach cięć przygodnych (złomy i wywroty) w latach 1999-2011
Zmienność występowania szkód w lasach Obszar Polski charakteryzuje się znacznym zróŝnicowaniem warunków klimatycznych wywierających wpływ na warunki gospodarki leśnej. ZróŜnicowanie to wynika głównie stąd, Ŝe Polska leŝy w strefie ścierania się wpływów klimatu kontynentalnego z klimatem morskim. Dodatkowo, na warunki klimatyczne terenów górskich wpływa wysokość nad poziomem morza i wystawa stoków. Potrzeba opracowania rejonizacji kraju pod kątem występowania szkód abiotycznych i biotycznych była wielokrotnie tematem dyskusji w środowiskach naukowych od lat 50-tych. Zwracano uwagę na konieczność wyodrębnienia rejonów kraju o róŝnym zagroŝeniu lasów ze strony szkodliwych czynników abiotycznych i biotycznych, w których potrzebne byłoby zróŝnicowane postępowanie hodowlano-ochronne umoŝliwiające powstanie względnie stabilnych drzewostanów.
Rejonizacja występowania szkód w lasach W 1951 r. prof. Nunberg zaproponował podział kraju na 3 strefy zdrowotności lasów. W 1985 r. prof. Koehler opracował strefy zagroŝenia lasów Polski. W 1991 r. w IBL powstała rejonizacja kraju dzieląca Polskę na strefy zagroŝenia przez wiatr i śnieg opracowana przez prof. Zajączkowskiego. Strefy zdrowotności lasów Polski (wg Nunberga [1951]) 1 lasy o niskiej odporności, 2 lasy o średniej odporności, 3 lasy odporne Strefy zagroŝenia lasów Polski (wg Koehlera [1985]) 1 lasy o niskiej odporności, 2 lasy o średniej odporności, 3 lasy odporne A szkodniki pierwotne, B szkodniki wtórne
Metodyka badań Czynniki abiotyczne podlegające analizie: wiatr, śnieg, zakłócenia stosunków wodnych, poŝar, niskie i wysokie temperatury, grad, imisje przemysłowe. Czynniki biotyczne: zespół korników świerkowych [kornik drukarz] drzewostany świerkowe, przypłaszczek granatek drzewostany sosnowe, opiętki [opiętek dwuplamkowy] drzewostany dębowe. AnaIiza danych: STATYSTYKA wielowymiarowe techniki eksploracyjne z wykorzystaniem hierarchicznych [grupowanie metodą aglomeracyjną] i niehierarchicznych metod grupowania [grupowanie metodą k-średnich], GIS analizy przestrzenne [interpolacja, kriging].
Wiatr Śnieg i lód Powódź (podtopienia) Sumaryczna powierzchnia drzewostanów w których stwierdzono szkody spowodowane przez wybrane czynniki abiotyczne w latach 2004-2010 (dla nadleśnictw)
Grad Imisje PoŜary Temperatura
Sosna Sumaryczna miąŝszość złomów i wywrotów sosnowych usuniętych z drzewostanów uszkodzonych przez czynniki abiotyczne w latach 2004-2010 (dla nadleśnictw) Sumaryczna miąŝszość zasiedlonego drewna sosnowego usuniętego w ramach cięć sanitarnych w latach 2004-2010 (dla nadleśnictw)
Świerk Sumaryczna miąŝszość złomów i wywrotów świerkowych usuniętych z drzewostanów uszkodzonych przez czynniki abiotyczne w latach 2004-2010 (dla nadleśnictw) Sumaryczna miąŝszość zasiedlonego drewna świerkowego usuniętego w ramach cięć sanitarnych w latach 2004-2010 (dla nadleśnictw)
Dąb Sumaryczna miąŝszość złomów i wywrotów dębowych usuniętych z drzewostanów uszkodzonych przez czynniki abiotyczne w latach 2004-2010 (dla nadleśnictw) Sumaryczna miąŝszość zasiedlonego drewna dębowego usuniętego w ramach cięć sanitarnych w latach 2004-2010 (dla nadleśnictw)
120 100 80 60 40 20 0 Runowo Kozienice Łopuchówko Syców Wielbark Wipsowo Góra Śląska Krasnystaw Chełm Piaski Włoszczowa Zawadzkie Leśny Dwór Lądek Zdrój Babki Bartoszyce Jugów Spała Milomłyn Iława Węgierska Góra Ostrowiec Korpele Pomorze Olkusz śołędowo Ujsoły Ostrów Mazowiecka Lesko Przemków Józefów Świętoszów Pieńsk Chrzanów Borki Zdrojowa Góra Złocieniec Koniecpol Andrychów Szczecinek Radzyń Podlaski Poddębice Łosie Szczebra Rózanna Międzychód Orneta Gromnik Osusznica Drawno Krasiczyn Marcule Rudka Smardzewice Strzelce Kraj. KrzyŜ Rokita Rymanów Bierzwnik Łupawa Łagów Młynary Piotrków Woziwoda Turek Lidzbark Węgliniec Lubartów Gościeradów Mircze Parciaki Lubliniec Jastrowie Pisz Zagnańsk Jeleśnia Miradz Kalisz Pom. Głogów Przytok Siedlce Złoty Potok Supraśl Kościerzyna Bełchatów Rybnik Solec Kujawski Rozwadów Gdańsk Gniezno Herby Spychowo Rudziniec ŁomŜa Lutowiska Niepołomice Nowogród Lubin Świdwin Jędrzejów Łąck Zielona Góra Oborniki Chotyłów Bytnica Krościenko Włodawa Zdroje Brzeziny Browsk Przysucha Oleśnica Śląska Kobiór Olsztynek Dąbrowa Waliły Międzyrzec Szprotawa Krynki Nurzec Zwierzyniec Karczma Borowa Choczewo Turawa Prudnik Olsztyn Kwidzyn Szubin Międzyzdroje Sokołów Grójec Krosno Torzym Chocianów W ronki Dobrocin Chojnów Łuków Olecko 100*Odl/Odl.maks Grupowanie nadleśnictw metodą hierarchiczną wg powierzchni występowania wybranych czynników abiotycznych
120 100 80 60 40 20 0 Ruszów Chocianów Choszczno Barycz W łoszakowice Marcule Pieńsk Brzeziny Grodzisk Koło Garwolin Kraśnik Henryków Dębica Kańczuga Lubsko Goleniów Międzyzdroje Opoczno Pińczów Skwierzyna Radziwiłłów Czersk Ostrołeka Międzychód Karwin Stąporków Kłodawa Wronki Złoty Potok Brzózka Spychowo Tomaszów Miradz Bogdaniec Kutno Krucz Starachowice Radomsko Świerczyna Bobolice Trzebielino Konin Dąbrowa Cierpiszewo Bełchatów Złocieniec Parciaki Lutowiska Limanowa Bircza Kolbuszowa Nowy Sącz Gromnik Andrychów Nawojowa W isła Kamienna Góra Lwówek Śl. ŚnieŜka Jugów Bystrzyca Myślenice Kolbudy Suwałki Czerwony Dwór Lębork Supraśl W ejherowo Krościenko Krotoszyn Pułtusk Jabłonna Rudka Syców W ołów Kudypy Przedbórz Rudy Raciborskie Rudziniec Zawadzkie Janów Lubelski Olesno GiŜycko śednia Drygały Szczecinek Czarne Człuch. Bielsk Bierzwnik Szubin W yszków Poddębice Łąck Ciechanów Włodawa Międzyrzec Czarniejewo Sarnaki Sokołów Zaporowo Mircze Gołdap Strzałowo Gubin Rybnik Krzeszowice Karnieszewice Dobrocin Niepołomice Tułowice Prószków Mrągowo Zwierzyniec Kaliska Okonek Tuczno Trzcianka Babimost Antonin Kozienice Kalisz Pom. Włocławek Rózanna Krosno Rytel Bolewice Ostrowiec Jastrowie Osusznica Lubichowo Kościerzyna Białogard Gościno Świerklaniec Starogard Waliły Płaska 100*Odl/Odl.maks Grupowanie nadleśnictw metoda hierarchiczną wg miąŝszości drewna zniszczonego przez czynniki abiotyczne i szkodniki wtórne
120 100 80 60 40 20 0 Wisła śmigród Piaski Oleśnica Śląska Katowice St. Jabłonki Przedbórz Kamienna Góra Przemków Lesko Ostrów Mazowiecka Jagiełek Cybinka Pieńsk Chrzanów Zawadzkie Pomorze Złotoryja Kościan Borki Świdnica ŚnieŜka Ustroń Jeleśnia Bielsko Gdańsk Chełm Rudka Durowo Radzyń Podlaski Siedlce Szczebra Zaporowo Strzelce Gołdap Kozienice Henryków Krasnystaw Strzałowo Korpele Głeboki Bród Czerwony Dwór Rudziniec Miastko Ełk Prudnik Jarosław Namysłów Włoszczowa Brodnica Złoczew GiŜycko Przasnysz Brzeziny Browsk Gniezno Szczecinek Lipusz śednia Drygały Bielsk Gryfino Grodzisk Szprotawa Skwierzyna Stąporków TrzebieŜ Łagów Rymanów Dynów StrzyŜów Dębica Andrychów Trzebielino Toruń Lubniewice Wolsztyn Karwin Drawno Turek Płytnica Biłgoraj Ostrołeka Krucz Starachowice Rudnik Manowo Kaczory Chocianów Przymuszewo Bełchatów Lipinki Bydgoszcz Kalisz Rozwadów Lutowiska Płońsk Swiebodzin Szklarska Poręba Babki Brzózka Koło Kutno Łupawa Knyszyn Bardo Piwniczna Łosie Koniecpol BiałowieŜa Białogard Rokita Człuchów Osusznica Olsztynek Krynki Golub-Dobrzyń Rytel Czarnobór Okonek Sarbia Trzcianka Człopa Gniewkowo Połczyn Zdrój Choszczno Olsztyn Marcule Przytok Bierzwnik Złotów Gościeradów Antonin Biała Podlaska Narol Kluczbork Płaska Kaliska 100*Odl/Odl.maks Grupowanie nadleśnictw metodą hierarchiczną wg powierzchni występowania wybranych czynników abiotycznych i miąŝszości drewna zniszczonego przez czynniki abiotyczne i szkodniki wtórne
Grupowanie nadleśnictw metoda nie hierarchiczną wg powierzchni występowania wybranych czynników abiotycznych i miąŝszości drewna zniszczonego przez czynniki abiotyczne i szkodniki wtórne powierzchnia [ha] miąższość [m3] szwt szkodniki wtórne czab czynniki abiotyczne grupa 1 grupa 6 grupa 8 grupa 4 grupa 7 grupa 2 grupa 5 grupa 3 grad 0 0 0 1 0 0 1 1 imisje 0 34 0 11 12 2 0 11 temp 1 1 387 10 14 10 3 7 pożary 0 1 0 1 1 1 1 1 śnieg 1252 362 4 152 85 67 86 41 wiatr 738 479 235 335 449 400 171 175 woda 14 619 298 240 137 215 304 147 Suma 2005 1497 924 750 698 696 565 382 So_szwt 3075 3090 3 4040 952 1946 4408 2853 So_czab 39431 37093 25 8628 1341 3019 17546 3138 Św_szwt 1469 840 146219 1410 25009 7485 2618 714 Św_czab 1590 636 36848 696 14758 5776 1562 420 Db_szwt 760 1098 1 825 193 671 570 724 Db_czab 498 3011 2 374 169 258 747 179 Suma 46822 45768 183097 15974 42421 19155 27450 8029 liczba nadleśnictw 5 5 3 30 13 39 14 304
Grupowanie nadleśnictw metodą niehierarchiczną [k-średnich] wg powierzchni występowania wybranych czynników abiotycznych i miąŝszości drewna zniszczonego przez czynniki abiotyczne i szkodniki wtórne
Podsumowanie Grupowanie nadleśnictw metodą niehierarchiczną [k-średnich] wg powierzchni występowania wybranych czynników abiotycznych i miąŝszości drewna zniszczonego przez czynniki abiotyczne i szkodniki wtórne
Podsumowanie Zgromadzone dane [dla nadleśnictw] i zastosowane metody analityczne pozwoliły na wyodrębnienie 8 stref obciąŝenia lasów przez czynniki abiotyczne i szkodniki wtórne do których. Głównymi czynnikami róŝnicującymi były huraganowe wiatry, intensywne opady śniegu i oblodzenia, zakłócenia stosunków wodnych (susze i powodzie). WzmoŜone występowanie szkodników wtórnych koncentruje się na terenach nadleśnictw najsilniej obciąŝonych szkodami powodowanymi przez ww. czynniki abiotyczne. W celu potwierdzenia i precyzyjnego wyznaczenia granic poszczególnych stref zagroŝenia wskazane jest uwzględnienie danych obejmujących dłuŝszy okres czasu oraz uwzględniających skład gatunkowy drzewostanów w poszczególnych nadleśnictwach. Wyznaczenie stref obciąŝenia przez czynniki abiotyczne i szkodniki wtórne jest podstawą do opracowania lokalnych lub regionalnych programów postępowania hodowlano-ochronnego [niestandardowego] w drzewostanach permanentnie zagroŝonych przez zespół czynników abiotycznych i biotycznych. Istnieje uzasadniona potrzeba weryfikacji opracowanych dotychczas rejonizacji obciąŝenia drzewostanów przez szkodliwe czynniki abiotyczne i biotyczne.
Dziękuję za uwagę