INSTRUKCJA STOSOWANIA PRODUKTU FINALNEGO

PI- Nowy model kształceniauznanie efektów kształcenia pozaformalnego i nieformalnego w kształceniu na poziomie wyższym na kierunku Zarządzanie Numer umowy: UDA-PO KL.04.01.01-00-284/11 INSTRUKCJA STOSOWANIA PRODUKTU FINALNEGO Zrealizowanego w ramach projektu współfinansowanego przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie... 3 2. Elementy składowe produktu finalnego... 4 2.1 Model prawny... 4 2.2 Model organizacyjny... 6 2.3 Model narzędziowy... 8 3. Zakres zastosowania produktu finalnego... 10 3.1 Uczelnie Wyższe... 10 3.2 Studenci i kandydaci na studia... 11 4. Etapy wdrażania produktu finalnego... 13 5. Dostępność produktu finalnego... 14 str. 2

1. WPROWADZENIE Niniejszy dokument zawiera instrukcję stosowania produktu finalnego projektu PI- Nowy model kształcenia- uznanie efektów kształcenia pozaformalnego i nieformalnego w kształceniu na. Założeniem tego projektu było zdiagnozowanie i wprowadzenie rozwiązań w zakresie umożliwienia uznawania na poziomie szkolnictwa wyższego efektów kształcenia nabytych w drodze nieformalnej i pozaformalnej. Projekt został zrealizowany w oparciu o analizy, konsultacje i działania na kierunku zarządzanie, niemniej jego efekt w postaci produktu finalnego może mieć zastosowanie do wszystkich kierunków na uczelniach wyższych, zarówno publicznych jak i niepublicznych. Zakres zastosowania produktu finalnego może być zróżnicowany - zależy on od polityki rekrutacyjnej uczelni wyższych. Uczelnie mogą go zaakceptować i wdrożyć w całości bądź posiłkować się niektórymi z przedstawionych rozwiązań. Popyt na niniejszy produktu finalny i jego rangę zwiększa obowiązek prawny nałożony na uczelnie wyższe, uwzględniania na gruncie formalnym, od dnia 1 października 2015 r., efektów uczenia się zdobytych poza systemem szkolnictwa wyższego. W produkcie finalnym autorzy zamiennie operują pojęciami potwierdzanie efektów uczenia się, uznawalność efektów kształcenia nabytych na drodze nieformalnej i pozaformalnej, walidacja uznawalności efektów kształcenia. Brak jednolitości pojęciowej wynika z różnorodnego nazewnictwa tego samego zjawiska przez różne instytucje (np. w UE operuje się pojęciem walidacja), jednak należy podkreślić, że w sferze prawnej, zgodnie z zasadami ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, należy operować określeniem potwierdzenie efektów uczenia się str. 3

2. ELEMENTY SKŁADOWE PRODUKTU FINALNEGO Produktem finalnym jest model składający się z trzech elementów: - modelu prawnego - modelu organizacyjnego - modelu narzędziowego 2.1 MODEL PRAWNY Model prawny zawiera opis stanu prawnego zasad potwierdzania efektów uczenia się na poziomie szkolnictwa wyższego oraz przykładową regulację wewnętrzną uczelni wyższej (projekt uchwały senatu uczelni dotyczącej zasad potwierdzania efektów uczenia się). Zaprezentowany w pierwszej części modelu, stan prawny, to zasady dotyczące potwierdzania efektów ucznia się wynikające z norm zawartych w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym, wydanych do niej rozporządzeń oraz ustawy nowelizującej ustawę Prawo o szkolnictwie wyższym. Model uwzględnia wszystkie zasady prawne o charakterze powszechnie obowiązującym dotyczące bezpośrednio instytucji potwierdzania efektów uczenia się. Zasady zebrane w tej części modelu prawnego obowiązują wszystkie uczelnie wyższe w Polsce, bez względu na to, czy pozostałe elementy produktu finalnego, znajdą zastosowanie w uczelni. Należy wyraźnie zaznaczyć, że problematyka potwierdzania efektów kształcenia nie ogranicza się tylko do zasad określonych w art. 170e-170g ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, ale dotyka również takich kwestii jak regulamin studiów, opłaty za usługi edukacyjne, umowy pomiędzy uczelnią a studentami, wykaz studentów, nadzór Państwowej Komisji Akredytacyjnej. Przystąpienie do prac nad kształtem wewnętrznych zasad potwierdzania efektów uczenia się wymaga analizy i uwzględniania całego przedstawionego materiału. str. 4

Druga część modelu prawnego zawiera projekt prawa wewnętrznego uczelni propozycję tekstu uchwały senatu uczelni wyższej. Senaty uczelni wyższych są zobowiązane do określenia i przyjęcia zasad dotyczących potwierdzania efektów uczenia się do dnia 30 czerwca 2015 r.. Taka uchwała musi zawierać zasady, warunki i tryb potwierdzania efektów uczenia się oraz sposób powoływania i tryb działania komisji weryfikujących efekty uczenia się. Treść uchwał uczelnie mogą kształtować samodzielnie, niemniej prezentowany projekt może służyć jako model wzorcowy, który po korektach np. wynikających z kształtu organizacyjnego uczelni, może zostać przyjęty. Część z zasad zawartych w projekcie uchwały ma charakter uniwersalny właściwy dla wszystkich uczelni wyższych są bowiem następstwem zasad wskazanych w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym. Zaliczyć należy do nich definicje, określenie jednostek, którym przysługuje prawo do potwierdzania efektów uczenia się, określenie katalogu osób, którym przysługuje skorzystanie z tego prawa, wskazanie ograniczeń w zakresie możliwości potwierdzania efektów uczenia się do poziomu 50% puli punktów ECTS, określenia limitu potwierdzenia efektów uczenia się w odniesieniu do ogólnej liczby studentów. Uczelnie swobodnie (w granicach prawa) mogą kształtować takie zagadnienia jak powoływanie, skład i organizację prac komisji weryfikujących efekty uczenia się, zasady postępowania o potwierdzenie efektów uczenia się, sposób ustalania i wysokość odpłatności za przeprowadzenia procedury, terminy składania wniosków, zasady zaliczania efektów kształcenia, wykaz wymaganych dokumentów, skutki potwierdzenia efektów uczenia się. Wskazane elementy znajdują się projekcie uchwały senatu, jednak jest to wyłącznie propozycja. Do projektu uchwały senatu w sprawie organizacji zasad potwierdzanie efektów uczenia się została załączona lista certyfikatów potwierdzających znajomość nowożytnego języka obcego. Stanowi ona propozycję listy akceptowalnych certyfikatów potwierdzających znajomość nowożytnego języka obcego. Lista została oparta na załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 22 września 2011 r. w sprawie szczegółowego trybu i warunków przeprowadzania str. 5

czynności w przewodach doktorskich, w postępowaniu habilitacyjnym oraz w postępowaniu o nadanie tytułu profesora, (Dz.U. z 2011 r. Nr 204, poz. 1200). Nie ma żadnego obowiązku prawnego aby tego typu listy musiały zostać zawarte w treści uchwały senatu dotyczącej organizacji potwierdzania efektów uczenia się ale nie ma też przeciwwskazań aby tego typu katalog został w niej zawarty. Takie rozwiązanie może ujednolicić zasady potwierdzanie efektów uczenia się w obrębie wszystkich jednostek organizacyjnych uczelni. 2.2 MODEL ORGANIZACYJNY Model organizacyjny przedstawia propozycję opisu procedury potwierdzenia efektów kształcenia kandydatów na studia w oparciu o posiadane i udokumentowane efekty uczenia. Zaprezentowany w modelu organizacyjnym opis procedury zawiera propozycję usystematyzowania i sformalizowania działań zmierzających do potwierdzania efektów uczenia się. Model organizacyjny stanowi konkretyzację zasad prawnych wyrażonych w modelu prawnym, zarówno tych o charakterze powszechnie obowiązującym jaki i tych, które pozostają wyłącznie w sferze propozycji. Uczelnie wyższe mogą założenia modelu organizacyjnego przyjąć w całości, dokonywać korekt, uzupełnień lub wprowadzić własną procedurę. W modelu tym przedstawiono propozycję dokumentów, które powinny być opracowane, złożone lub wydane na różnych etapach procesu. Wskazano również na harmonogram prac z uwzględnieniem czasu realizacji poszczególnych działań w ramach modelu. Opis ten został także wzbogacony schematem organizacyjnym prezentującym graficznie następstwo poszczególnych etapów i działań procesu uznawalności oraz przykładowym harmonogramem jego przebiegu. Zaproponowane dokumenty zawierają opis ich zastosowania, uwzględniają również różne warianty zaliczenia przedmiotu. str. 6

W modelu zaproponowano formularz wniosku studenta o potwierdzenie efektów uczenia się oraz arkusz samooceny posiadanych efektów uczenia się. Wypełnienie takiego dokumentu przez wnioskodawcę znacznie usprawniłby pracę komisji ds. uznawalności, gdyż student samodzielnie przypisuje w tym formularzu odpowiednie załączniki do wymaganych efektów kształcenia na danym kierunku. Skorzystanie z takiego rozwiązanie będzie możliwe wówczas, gdy uczelnia w przystępny sposób udostępni wykaz przedmiotów objętych procedurą potwierdzanie efektów uczenia się wraz z przypisanymi do tych przedmiotów efektami kształcenia. Model organizacyjny zawiera również przykładowe arkusze oceny zgodności przedstawionych dokumentów z opisem efektów kształcenia zawartych w sylabusie przedmiotu. Mogą one być stosowane w sytuacji, gdy przedmiot o uznanie którego stara się kandydat na studia, kończy się uzyskaniem oceny (metoda oceny punktowej) lub kończy się uzyskaniem zaliczenia. Punktem wyjścia w metodzie oceny punktowej jest określenie efektów kształcenia danego przedmiotu, których pojedyncze oceny będą składały się na wynik końcowy. Następnie, według uznania komisji, należy przypisać poszczególnym efektom indywidualne wagi, które odzwierciedlają proporcję, w jakiej dany efekt będzie partycypować w ocenie końcowej. Ocena finalna będzie sumą ocen pojedynczych czynników pomnożonych przez wagi. W modelu organizacyjnym zaproponowano również uwzględnienie w opisie przedmiotu informacji związanych z procesem potwierdzania efektów uczenia się, w zakresie wprowadzenia do opisu przedmiotu wykazu dokumentów możliwych do wykorzystania w procesie potwierdzania efektów uczenia się oraz zasad potwierdzenia efektów uczenia się w formule egzaminu. Zakres zastosowania modelu organizacyjnego zależy od polityki uczelni. Wykorzystanie wszystkich propozycji zawartych w tym modelu oznaczać będzie konieczność realizacji działań o charakterze formalnym związanych z przygotowaniem jednostek organizacyjnych uczelni do uczestnictwa w procesie potwierdzania efektów uczenia się. W szczególności czasochłonny może być proces modyfikacji opisów przedmiotów w zakresie uwzględnienia w nich informacji związanych z str. 7

procesem potwierdzania efektów uczenia się niemniej te czynności można wykonać w trakcie tworzenia opisów przedmiotów na nowy rok akademicki. Przyjęcie założeń modelu organizacyjnego wprowadzi w praktyce czytelne zasady potwierdzania efektów uczenia się, pozwoli ujednolicić proces uznawalności w obszarze całej uczelni oraz przyczyni się do transparentności procesu. Początkowe nakłady pracy związane z wprowadzeniem czy modyfikacją instrumentów zaproponowanych w modelu organizacyjnym, w przyszłości będą skutkować funkcjonowaniem sprawnego i czytelnego mechanizmu potwierdzania efektów uczenia się. 2.3 MODEL NARZĘDZIOWY Model narzędziowy tworzą wzorcowe testy dla wybranych przedmiotów wykładanych na studiach I stopnia na kierunku zarządzanie weryfikujące opanowanie efektów kształcenia. Testy te mogą stanowić wzorzec, właściwy również dla innych kierunków, w sytuacji podjęcia decyzji przez komisję ds. uznawalności o weryfikacji efektów uczenia się wnioskodawcy w formie egzaminu. Opracowanie testów ułatwi weryfikację wiedzy i umiejętności wnioskodawcy, w szczególności sytuacji, gdy w składzie komisji weryfikującej nie będzie specjalisty od przedmiotu, którego zaliczenia dotyczył wniosek. Właściwe przygotowanie testów weryfikujących wymaga wcześniejszego przygotowania sylabusów/opisów przedmiotów do przedmiotów zawierającego treści i efekty kształcenia przedmiotowe, które zgodne są z efektami kształcenia dla danego kierunku studiów. Dlatego też proponowany model narzędziowy jest znacznie bardziej rozbudowany, gdyż obok testów wzorcowych zawiera również te elementy, które są niezbędne do ich przygotowania. W oparciu o proponowany model narzędziowy, uczelnie mogą stworzyć własny model składający się z: zestawienia przedmiotów podlegających zaliczeniu w następstwie procesu potwierdzania efektów uczenia się; str. 8

wykazu efektów kształcenia do powyższych przedmiotów; szczegółowych opisów przedmiotów zawierających odniesienie do procesu potwierdzania efektów uczenia się; testów weryfikujących efekty kształcenia z powyższych przedmiotów - Testy te zawierają pytania weryfikujące wszystkie efekty kształcenia z zakresu wiedzy i umiejętności. Dodatkowa przy każdym pytaniu w nawiasie podano jaki efekt przedmiotowy z zaprezentowanego wcześniej sylabusa jest weryfikowany danym pytaniem. Uczelnie wdrażające instytucję potwierdzania efektów uczenia się w zakresie weryfikacji wiedzy w formie egzaminu nie są zobowiązane do pisemnej formy egzaminu, mogą według własnego uznania wprowadzić egzaminy ustne mogą też całkowicie zrezygnować z formuły egzaminu. Model narzędziowy, podobnie jak model organizacyjny ma za zadanie uporządkować proces potwierdzanie efektów uczenia się, a jego zakres zastosowania pozostaje w sferze autonomii uczelni. Uczelnie mogą wprowadzić elementy modeli stopniowo. W pierwszym etapie tworząc zestawienie przedmiotów podlegających zaliczeniu w następstwie procesu potwierdzania efektów uczenia się wraz wykazem efektów kształcenia do powyższych przedmiotów, a następnie (w kolejnych latach) dokonać modyfikacji opisów przedmiotów i wprowadzić wzorcowe testy. str. 9

3. ZAKRES ZASTOSOWANIA PRODUKTU FINALNEGO 3.1 UCZELNIE WYŻSZE Beneficjentami produktu finalnego mogą być wszystkie uczelnie wyższe w Polsce. Zgodnie z art. 44 ustawy z dnia 11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym oraz niektórych innych ustaw, senaty uczelni wyższych są zobowiązane podjąć uchwały dotyczące organizacji potwierdzania efektów uczenia się w terminie do dnia 30 czerwca 2015 r. Uchwały senatu obligatoryjne powinny regulować: zasady i warunki organizacji potwierdzania efektów uczenia się (np. kto jest uprawniony do uczestnictwa w procesie potwierdzania efektów; jakie przesłanki musi spełnić; czy i w jaki sposób jest naliczana opłata; jakie są skutki potwierdzenia efektów uczenia się); tryb potwierdzania efektów uczenia się (postanowienia regulujące postępowanie w sprawie potwierdzenia efektów uczenia się); sposób powoływania i tryb działania komisji weryfikujących efekty uczenia się (kto powołuje członków komisji, jaka jest kadencja, skład ilościowy, organizacja pracy komisji). Konkretyzacja powyższych zasad oraz propozycje praktycznych rozwiązań zostały określone w produkcie finalnym. Powszechność zastosowania produktu finalnego ogranicza zasada określona w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym, zgodnie z którą potwierdzanie efektów uczenia się może nastąpić wyłącznie w podstawowych jednostkach organizacyjnych uczelni, które: posiadają co najmniej pozytywną ocenę programową na określonym kierunku, poziomie i profilu kształcenia; lub w przypadku nieprzeprowadzenia jeszcze oceny str. 10

posiadają uprawnienia do nadawania stopnia doktora w zakresie obszaru kształcenia i dziedziny, do których jest przyporządkowany kierunek studiów. Zgodnie z powyższym na części z uczelni wyższych pomimo obowiązku wprowadzenia możliwości potwierdzania efektów uczenia się, procedura uznawalności może nie być dostępna na wszystkich wydziałach/kierunkach. Ponadto ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym z procedury potwierdzania efektów uczenia się wyłącza następujące kierunki: lekarski, lekarsko-dentystyczny, farmacja, pielęgniarstwo i położnictwo, analityka medyczna, medycyna laboratoryjna, weterynaria, architektura. Te uczelnie, które kształcą wyłącznie na wyżej wymienionych kierunkach nie muszą wprowadzać zasad potwierdzania efektów uczenia się, nie są więc odbiorcami produktu finalnego. 3.2 STUDENCI I KANDYDACI NA STUDIA Przepisy ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym prawo do potwierdzania efektów uczenia się przyznają: str. 11

1. Osobom posiadającym świadectwo dojrzałości i co najmniej pięć lat doświadczenia zawodowego - w przypadku ubiegania się o przyjęcie na studia pierwszego stopnia lub jednolite studia magisterskie albo tytuł zawodowy licencjata (inżyniera lub inny równorzędny). 2. Osobom posiadającym tytuł zawodowy licencjata lub równorzędny i co najmniej trzy lata doświadczenia zawodowego po ukończeniu studiów pierwszego stopnia - w przypadku ubiegania się o przyjęcie na studia drugiego stopnia. 3. Osobom posiadającym tytuł zawodowy magistra lub równorzędny i co najmniej dwa lata doświadczenia zawodowego po ukończeniu studiów drugiego stopnia albo jednolitych studiów magisterskich - w przypadku ubiegania się o przyjęcie na kolejny kierunek studiów pierwszego lub drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie. Osoby ubiegające się o przyjęcia na studnia, spełniające powyższe warunki są bezpośrednimi potencjalnymi odbiorcami produktu finalnego. Odbiorcami są również osoby, które w przyszłości chcą studiować, nie spełniają obecnie powyższych warunków ale po wprowadzeniu w życie zasad uznawalności będą dążyły do ich spełnienia. str. 12

4. ETAPY WDRAŻANIA PRODUKTU FINALNEGO Wdrożenie przez uczelnie wyższe elementów produktu finalnego powinno zostać zrealizowane poprzez realizację następujących działań: analiza uwarunkowań formalnych organizacji zasad potwierdzania efektów uczenia się (model prawny); analiza polityki rekrutacyjnej uczelni; identyfikacja kierunków, na których będą wdrożone zasady uznawalności; konsultacje ze środowiskiem akademickim w sprawie szczegółowych zasad postępowania w sprawie uznawalności; określenie osób/organów odpowiedzialnych za proces uznawalności; określenie limitów przyjęć na studia osób, którym potwierdzono efekty uczenia się; podjęcie przez senat uczelni w terminie do 30 kwietnia, uchwały w sprawie zmiany regulaminu studiów w zakresie uwzględnienia instytucji potwierdzania efektów uczenia się; podjęcie przez senat uchwały dotyczące organizacji potwierdzania efektów uczenia się w terminie do dnia 30 czerwca 2015 r. (model prawny); określenie wykazu przedmiotów, których dotyczy proces uznawalności (model organizacyjny); stworzenie dokumentacji dotyczącej wnioskowania o uznanie efektów uczenia się (model organizacyjny); stworzenie kart oceny wniosków, wzorców decyzji komisji, przykładowych testów (model organizacyjny, model narzędziowy); powołanie komisji weryfikujących efekty uczenia się (model prawny, model organizacyjny); uwzględnienie instytucji potwierdzania efektów uczenia się w opisach przedmiotów (model narzędziowy); upowszechnienie informacji o możliwości potwierdzania efektów uczenia się wśród osób ubiegających się o przyjęcie na studia; przyjmowanie wniosków o potwierdzanie efektów uczenia się; weryfikacja wniosków (model organizacyjny); przeprowadzanie ewentualnych egzaminów (model organizacyjny, model narzędziowy); zaliczanie efektów kształcenia (model organizacyjny). str. 13

5. DOSTĘPNOŚĆ PRODUKTU FINALNEGO Produkt finalny będzie dostępny powszechnie i nieodpłatnie dla wszystkich zainteresowanych użytkowników, do których jest skierowany, zarówno w trakcie realizacji ostatniego etapu projektu, jak również po jego zakończeniu. Dostępność produktu finalnego dla jego przyszłych użytkowników zostanie zapewniona poprzez: umieszczenie produktu wraz ze wszystkimi załącznikami na stronie internetowej projektu www.efs.pl/modelksztalcenia, wszystkie zamieszczone treści będzie można bezpłatnie pobrać i wykorzystać; wydanie drukowanej wersji publikacji. Publikacja zostanie wydana w nakładzie 1500 szt. Zostanie ona przesłana pocztą tradycyjną/kurierem zainteresowanym użytkownikom; rozesłanie drogą elektroniczną informacji o produkcie finalnym wraz z dołączonymi do niego plikami zawierającymi wersję elektroniczną produktu finalnego do podmiotów potencjalnie zainteresowanym jego wdrożeniem; umieszczenie produktu finalnego wraz ze wszystkimi dodatkowymi materiałami w Wyszukiwarce Projektów i Produktów PO KL znajdującej się na stronie Krajowej Instytucji Wspomagającej (www.kiwpokl.org.pl); organizację szkoleń i realizacja 32 warsztatów w 16 województwach dla rektorów, dziekanów i dydaktyków; udział w konferencjach organizowanych przez interesariuszy procesu uznawalności w kraju; realizacja spotkań z decydentami szczebla centralnego; kampania upowszechniająca w prasie branżowej. str. 14