CZĘŚĆ I DZIAŁALNOŚĆ CZŁOWIEKA A ŚRODOWISKO 1. Emisja zanieczyszczeń pyłowo gazowych W roku 2000, według danych Głównego Urzędu Statystycznego, na terenie województwa małopolskiego emisja zanieczyszczeń pyłowych stanowiła ponad 9% emisji krajowej (3 miejsce wśród województw), a emisja substancji gazowych 9,7% globalnej emisji w Polsce (3 miejsce), w tym emisja dwutlenku siarki ponad 6% (6 miejsce), tlenków azotu 7,6% (5 miejsce) i tlenku węgla 15,4% (2 miejsce na 16 województw). Emisja zanieczyszczeń powietrza w Polsce w 2000 roku (według danych GUS) Lp. Województwo pyłowych Emisja zanieczyszczeń (tys. Mg/rok) gazowych (bez CO 2 ) 1. Dolnośląskie 20,6 111,4 2. Kujawsko pomorskie 14,2 75,2 3. Lubelskie 8,0 40,9 4. Lubuskie 4,8 23,0 5. Łódzkie 12,1 328,0 6. Małopolskie 16,7 201,5 7. Mazowieckie 13,9 188,3 8. Opolskie 7,7 57,5 9. Podkarpackie 4,3 28,1 10. Podlaskie 2,0 14,1 11 Pomorskie 5,4 48,3 12. Śląskie 38,5 610,5 13. Świętokrzyskie 8,8 85,5 14. Warmińsko mazurskie 2,5 15,3 15. Wielkopolskie 13,2 176,1 16. Zachodniopomorskie 7,7 79.6 POLSKA 180,5 2083,2 Jak wynika z powyższych danych, województwo małopolskie sklasyfikowane zostało w czołówce województw (3 miejsce), emitujących największe ilości zanieczyszczeń powietrza w kraju. Bardzo niekorzystny jest napływ zanieczyszczeń spoza zachodniej granicy naszego województwa tj. z terenu województwa śląskiego, emitującego 21,3% zanieczyszczeń pyłowych i 29,3% zanieczyszczeń gazowych z globalnej ilości zanieczyszczeń w kraju. W określonych warunkach meteorologicznych, związanych z różą wiatrów i stanami inwersyjnymi atmosfery, zanieczyszczenia mogą być przenoszone na duże odległości i w znacznym stopniu wpływać na stan jakości powietrza w województwie małopolskim. Wielkości emisji zanieczyszczeń powietrza w województwach małopolskim i ościennych przedstawiono poniżej. 1
Kozłów Charsznica Książ Wielki Bolesław Klucze Wolbrom Trzyciąż Gołcza MIECHÓW Słaboszów Racławice woj. świętokrzyskie Chełmek Brzeszcze Kęty Libiąż OŚWIĘCIM Polanka Wlk. Osiek Sławków Andrychów Bukowno CHRZANÓW Wieprz Przeciszów Babice Zator Trzebinia Alwernia Spytkowice Tomice WADOWICE Mucharz Stryszawa Zawoja OLKUSZ Krzeszowice Brzeźnica Kalwaria Zebrz. Lanckorona Stryszów Zembrzyce SUCHA BESKIDZKA Jerzmanowice Czernichów Budzów Maków Podhalański Bystra Sidzina Lipnica Wlk. Jabłonka Sułoszowa Sułkowice Skała Spytkowice Raba Wyżna Czarny Dunajec Lubień Szaflary Biały Dunajec Poronin Słomniki Koniusza Michałowice Wielka Wieś Zielonki Kocmyrzów Zabierzów Liszki Skawina Jordanów Iwanowice KRAKÓW Mogilany Świątniki Górne Siepraw MYŚLENICE Tokarnia Pcim WIELICZKA Dobczyce Wiśniowa Biskupice Raciechowice Mszana Dolna Rabka Niedźwiedź NOWY TARG Jodłownik Łapanów Trzciana Ochotnica Dolna Czorsztyn Łapsze Niżne Bukowina Tatrzańska Pałecznica Radziemice PROSZOWICE Igołomia Gdów Niepołomice Kłaj Tymbark Dobra Kamienica Nw. Brzesko Drwinia BOCHNIA Żegocina woj. małopolskie Słopnice Nowy Wiśnicz Lipnica Murowana Laskowa Łukowica Łącko Krościenko Koszyce Rzezawa LIMANOWA Iwkowa Podegrodzie Szczawnica Szczurowa Gnojnik Łososina Dln. Czchów Chełmiec Borzęcin BRZESKO Stary Sącz Rytro Gręboszów Wietrzychowice Wola Dębińska Gródek nad Dunajcem Nawojowa Piwniczna Radłów Wierzchosławice Wojnicz Zakliczyn Korzenna NOWY SĄCZ Bolesław Kamionka Wlk. Łabowa Mędrzechów Szczucin Olesno Żabno Pleśna Gromnik Ciężkowice Bobowa Muszyna Grybów Krynica DĄBROWA TARNOWSKA Lisia Góra Tuchów Moszczenica Łużna Radgoszcz TARNÓW Skrzyszów Ropa Rzepiennik Strzyżowski Ryglice Uście Gorlickie Biecz GORLICE woj. podkarpackie Sękowa Lipinki Mg/rok woj. śląskie Kościelisko ZAKOPANE gazy pyły Rysunek 1. Wielkość emisji zanieczyszczeń pyłowo gazowych w województwach ościennych w 2001 roku Głównymi źródłami emisji zanieczyszczeń do powietrza w województwie są: zakłady przemysłowe, przedsiębiorstwa energetyki cieplnej, transport oraz gospodarka komunalna. Emisja z punktowych źródeł zanieczyszczeń tj. zakładów przemysłowych i przedsiębiorstw energetyki cieplnej jest objęta kontrolą i ewidencją, natomiast emisja z pozostałych źródeł, ze względu na charakter i rozproszenie jest trudna do zbilansowania. W porównaniu z rokiem poprzednim w strukturze emisji zanieczyszczeń do powietrza nie zauważono większych zmian. Nadal dominuje emisja gazów (90%) nad emisją pyłów (10%). W przypadku poszczególnych gazów stwierdzono znaczący udział dwutlenku siarki (42,7%) i tlenku węgla (35,0%), a stosunkowo mniejszy tlenków azotu, węglowodorów i innych specyficznych gazów. Na rysunku 2 przedstawiono strukturę emisji zanieczyszczeń powietrza w województwie małopolskim w 2001 roku w porównaniu z rokiem ubiegłym. Analiza udziałów poszczególnych sektorów gospodarki w emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych wykazała, że emisja: z sektora przemysłu wynosiła 49,6% pyłów (wzrost o 1,6%) i 54,0% gazów, z sektora energetyki 42,2% pyłów i 42,0% gazów (wzrosty o 5,5% emisji pyłów i o 1,6% emisji gazów, z sektora gospodarki komunalnej 8,2% pyłów i 4% gazów (spadek emisji pyłów o 4% i gazów o 1,5%). 2
% 100 80 60 40 20 0 pyły gazy, w tym: SO 2 NO 2 CO inne 2000 2001 Rysunek 2. Struktura emisji zanieczyszczeń pyłowo gazowych Poniższe rysunki ilustrują struktury emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych według działów gospodarki. pyły przemysł 49,6% energetyka 42,2% przemysł 54,0% gazy energetyka 42,0% gosp. komunalna 8,2% gosp. komunalna 4,0% Rysunek 3. Struktura emisji zanieczyszczeń pyłowo gazowych według działów gospodarki Podstawą wykonania bilansu emisji zanieczyszczeń do powietrza w 2001 roku były dane uzyskane z zakładów przemysłowych, energetycznych i gospodarki komunalnej, które wyemitowały w roku 2001 co najmniej 5 Mg pyłów i gazów. W roku 2001 emisja pyłów w województwie małopolskim wyniosła ogółem 15,0 tys. Mg, z czego 45,7% pochodziło z terenu miast, w tym: Krakowa 37,3%, Tarnowa 5,2% i Nowego Sącza 3,2%, natomiast gazów wyemitowano ogółem 134,1 tys. Mg (w bilansowaniu nie uwzględniano emisji CO 2 ), w tym: dwutlenku siarki 57,3 tys. Mg (42,7%), dwutlenku azotu 26,3 tys. Mg (19,6%), tlenku węgla 47,0 tys. Mg (35%) i innych gazów 3,6 Mg. Z globalnej emisji gazów 61,5% pochodzi z zakładów zlokalizowanych w granicach miast, w tym: Krakowa 52,4%, Tarnowa 6,7% i Nowego Sącza 2,4%. W stosunku do roku ubiegłego emisja pyłów obniżyła się o 13,3%, a emisja gazów o 16%, w tym dwutlenku siarki o 9%, dwutlenku azotu o 9%, tlenku węgla o ponad 13% i innych gazów o 12%. Było to głównie wynikiem zmniejszenia się emisji pyłowo gazowych w dużych zakładach tj.: 3
Hucie im.t.sendzimira S.A. zarówno pyłów, jak i gazów o 19% w wyniku spadku produkcji, Elektrociepłowni Kraków S.A. pyłów o 12%, a gazów o 1%, Elektrowni Skawina S.A. pyłów o 15,6% i gazów o 8,6%, w wyniku wdrożenia systemu monitoringu emisji spalin na kot lach K 3 do K 6 i K 7, Południowym Koncernie Energetycznym S.A. Elektrowni Siersza w Trzebini zarówno pyłów i gazów po 24% w wyniku oddania do eksdploatacji nowego kotła fluidalnego o zwiększonej mocy, z inną technologią spalania niż w poprzednim tradycyjnym kotle pyłowym, Zakładach Azotowych S.A. w Tarnowie pyłów o 12% i gazów o 5%, Miejskim Przedsiębiorstwie Energetyki Cieplnej S.A. pyłów o 9,7%, a gazów o 69% w wyniku likwidacji wielu kotłowni lokalnych między innymi dużej kołowni w Płaszowie oraz poprzez podłączenie ich do miejskiej sieci ciepłowniczej lub przełączenie na energooszczędne urządzenia grzewcze zasilane gazem, olejem lub energią elektryczną. W tabeli poniżej przedstawiono rozkład emisji zanieczyszczeń pyłowo gazowych według powiatów, a na rysunkach wskaźniki emisji zanieczyszczeń pyłowych oraz gazowych dla poszczególnych powiatów. Emisja zanieczyszczeń pyłowych i gazowych w 2001 roku w układzie powiatowym z wydzieleniem emisji z dużych miast (dane z zakładów) Emisja gazów [Mg/rok] Emisja pyłów [Mg/rok] Wyszczególnienie Razem gazy w tym: (bez CO 2 ) SO 2 NO 2 CO Inne CO 2 Województwo 14965 134115 57287 26263 46976 3588 12491062 Miasta na prawach powiatu Kraków 5582 70246 20598 10459 37347 1842 4805630 Nowy Sącz 487 3187 594 307 2146 139 143061 Tarnów 772 9013 3473 4286 669 584 1271864 Powiaty Bocheński 122 603 206 122 269 7 171315 Brzeski 226 809 232 114 432 31 67316 Chrzanowski 1469 20129 11765 5409 2736 219 2841262 Dąbrowski 5 16 1 7 1 7 3865 Gorlicki 370 1260 372 209 395 285 113223 Krakowski 2631 18643 14815 3237 437 154 2098938 Limanowski 48 180 43 28 109 0 8630 Miechowski 118 342 95 19 227 0 16732 Myślenicki 71 355 143 38 150 24 23714 Nowosądecki 35 78 12 20 45 0 2941 Nowotarski 161 392 133 65 192 2 31278 Olkuski 481 1883 1011 395 397 81 155779 Oświęcimski 1223 4554 2798 1151 466 138 502504 Proszowicki 22 83 25 8 39 11 1681 Suski 219 329 166 60 100 3 2978 Tarnowski 105 400 114 57 223 7 34000 Tatrzański 13 42 11 7 23 1 4131 Wadowicki 407 942 402 149 336 54 129079 Wielicki 397 629 276 113 239 1 61140 4
Jak wynika z analizy danych ujętych w tabeli rozkład emisji zanieczyszczeń w województwie jest przestrzennie bardzo zróżnicowany. Przeważająca ilość pyłów, stanowiąca 72,8% globalnej emisji z województwa, została wyemitowana na terenie Krakowa oraz powiatów: krakowskiego, chrzanowskiego i oświęcimskiego. Natomiast gazów, stanowiąca 81,3% sumarycznej emisji, w tym 82,2% dwutlenku siarki pochodziła z emitorów zlokalizowanych za obszarze Krakowa oraz powiatów krakowskiego i chrzanowskiego. Olkuski Miechowski Dąbrowski Krakowski Proszowicki Chrzanowski Oświęcimski KRAKÓW Bocheński Brzeski Tarnów Wadowicki Wielicki Tarnowski Myślenicki Suski Limanowski Nowy Sącz 2 [ Mg/rok/km ] 0.00 do 0.10 0.10 do 1.00 1.00 do 10.00 10.00 do 100.00 Nowotarski Tatrzański Nowosądecki Gorlicki Rysunek 4. Wskaźnik emisji zanieczyszczeń pyłowych w powiatach Olkuski Miechowski Dąbrowski Krakowski Proszowicki Chrzanowski Oświęcimski KRAKÓW Bocheński Brzeski Tarnów Wadowicki Wielicki Tarnowski Myślenicki Suski Limanowski Nowy Sącz 2 [ Mg/rok/km ] 0.00 do 0.50 0.50 do 5.00 5.00 do 50.00 50.00 do 500.00 Nowotarski Tatrzański Nowosądecki Gorlicki Rysunek 5. Wskaźnik emisji zanieczyszczeń gazowych w powiatach 5
Na stan czystości powietrza duży wpływ mają rodzaje prowadzonych procesów technologicznych oraz dbałość zakładów o instalowanie i utrzymywanie w dobrym stanie technicznym urządzeń do redukcji emitowanych zanieczyszczeń. Z danych Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że w 2000 roku w zakładach na terenie województwa małopolskiego objętych spawozdawczością GUS utrzymuje się wysoki stopień redukcji zanieczyszczeń pyłowych 98,3%, dla porównania w Polsce 99,0% i nieznaczny postęp w redukcji zanieczyszczeń gazowych 35,5%, przy średniej krajowej 43,7%. Świadczy to o prawie pełnym zabezpieczeniu zakładów w urządzenia odpylające a w niewielkiej ilości w urządzenia do wychwytywania zanieczyszczeń gazowych. W tabeli poniżej przedstawiono stopień redukcji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych w 2000 roku według powiatów (dane GUS) Wyszczególnienie Emisja zanieczyszczeń [Mg/rok] Zanieczyszczenia zatrzymane w urządzeniach do redukcji w % zanieczyszczeń wytworzonych pyłowych gazowych (z CO 2 ) pyłowych Województwo 16700 13378283 98,3 35,5 Miasta na prawach powiatu Kraków 6762 5469558 98,1 0,4 Nowy Sącz 428 126721 96,6 50,1 Tarnów 885 1200551 98,9 56,4 Powiaty bocheński 101 70642 94,4 brzeski 195 59921 84,6 47,5 chrzanowski 1877 2934576 99,3 29,0 dąbrowski gorlicki 197 83338 53,0 14,3 krakowski 2969 2280988 98,3 limanowski 13 8006 miechowski 47 76 44,0 44,0 myślenicki 40 16171 50,6 nowosądecki 29 644 98,6 nowotarski 145 27395 81,2 olkuski 522 242328 97,4 94,8 oświęcimski 1340 625296 97,9 6,8 proszowicki suski 205 310 85,0 tarnowski 130 41576 73,4 tatrzański 4 8404 wadowicki 377 116516 73,4 wielicki 434 65266 81,4 gazowych (bez CO 2 ) Na rysunku 6 zlokalizowano zakłady emitujące zanieczyszczenia powietrza w ilości globalnej powyżej 100 Mg/rok (bez CO 2 ). 6
Kozłów Wolbrom Charszn ica Ksią ż Wielki Bolesław Klu cze Trzyciąż Gołcza MIECHÓW Słab oszów Ra cław ice Che łm ek Brzeszcze Osiek Kęty Libią ż Polanka Wlk. powyżej 50 000 10 000 5 000 1 000 500 100 Sław kó w Wiep rz Przeciszów An drychów Bu ko wno Trzebinia CHRZANÓW OŚWIĘCIM gazy pyły Bab ice Zator Alwe rnia Spytkowice To mice WADOWICE Mucharz Stryszaw a Zaw oja OLKUSZ Krze szow ice Brzeźnica Kalwaria Zebrz. Lanckoron a Stryszów Zembrzyce SUCHA BESKIDZKA Mg/rok Je rzman owice C ze rnichów Budzów Maków Pod halański Bystra Sidzina Lip nica W lk. Jabłonka Su łoszowa KRAKÓW Su łkow ice Skała Spytkowice Raba Wyżna Czarn y D unajec Lu bie ń Sza flary Biały Dunaje c Poron in Słomniki W IELICZKA D obczyce N ie dźwiedź Jod łow nik D obra Ł apanów Trzciana T ym bark Słopnice Ochotnica Do lna C zo rsztyn Ł apsze Niżne Bukow ina Tat rzańska PROSZOW IC E Kon iusza Mich ało wice Wielka Wieś Zielonki Kocmyrzów Igołomia Zab ierzów Liszki Skawina Jordanów Ko ścielisko Iwan owice Mogila ny Świątn iki Górne Siep raw MYŚLENICE To ka rnia Pcim Wiśniowa Bisku pice Mszana Dolna Rabka NOWY TARG ZAKOPANE Pałecznica R adziem ice Gdów Ra ciechow ice Niepołomice Kłaj Ka mienica N w. Brzesko D rw in ia BOCHNIA Żeg ocina No wy Wiśnicz Lipnica M uro wana L askowa Łukow ica Ł ącko Krościen ko Rzezaw a LIMANOWA Koszyce Iw kow a Pode grod zie Szczawnica Szczur owa Gnojnik Łososina Dln. C hełmiec Borzęcin BRZESKO C zchó w Stary Sącz Rytro Gręboszów Wiet rzych owice Wola Dębińska Gródek nad Du najcem N awojow a Piwniczna R adłów Wierzchosławice Wojnicz Za kliczyn Korzen na Łabo wa Bole sław Żabno Ciężkowice Kamionka Wlk. Mędrzechów Szczucin Olesno TARNÓW Pleśna Gromn ik Bobo wa NOWY SĄCZ Muszyna Grybów Krynica DĄBROWA TARNOWSKA Lisia Góra Tuchów Moszczenica Łużna Radg oszcz Skrzyszów Ro pa R yg lice Rzepienn ik Strzyżowski GORLICE Uście Gorlickie Biecz Sękowa Lipinki Rysunek 6. Emisja zanieczyszczeń pyłowo gazowych z zakładów W styczniu 2001 roku na liście zakładów najbardziej uciążliwych w skali kraju znajdowało się 7 zakładów z województwa małopolskiego, w ciągu roku 2001 skreślono warunkowo dwa zakłady, tj. Zakłady Azotowe w Tarnowie Mościcach S.A. i Południowy Koncern Energetyczny S.A. Oddział Elektrownia SIERSZA w Trzebini. Z zakładów pozostałych na liście dwa umieszczono ze względu na emisję zanieczyszczeń. Natomiast na liście zakładów szczególnie szkodliwych dla środowiska w skali województwa było 30 zakładów, po weryfikacji w maju zostało ich 25, w tym 12 ze względu na nie rozwiązane problemy emisyjne. Emisja zanieczyszczeń z zakładów znajdujących się na obu listach stanowiła 24% emisji globalnej pyłów z województwa oraz 16% emisji gazów. Jednym z istotnych źródeł zanieczyszczenia powietrza w województwie jest komunikacja. Niedostateczny rozwój sieci dróg i autostrad, przy stale rosnącej liczbie pojazdów, powoduje powstawanie zatorów i korków ulicznych, już nie tylko w miastach ale i na trasach dojazdowych. Podsumowanie W roku 2001 odnotowano w województwie małopolskim obniżenie się wielkości emisji, zarówno zanieczyszczeń pyłowych, jak i gazowych. Efekty te osiągnęły zakłady poprzez realizację inwestycji mających chronić środowisko. Jednak nadal emisja zanieczyszczeń pyłowych i gazowych w województwie jest zbyt wysoka, co stawia nas na 3 miejscu, a więc w ścisłej czołówce województw w Polsce. Rozmieszczenie głównych źródeł emitujących zanieczyszczenia nie jest równomierne. Najwięk- 7
szy potencjał przemysłowy i energetyczny usytuowany jest na obszarze lub w bardzo bliskim sąsiedztwie Krakowa oraz na terenach przyłączonych do nas z byłego województwa katowickiego. Mniejsze skupiska zakładów emitujących znaczące ilości zanieczyszczeń zlokalizowane są na terenach miast grodzkich Tarnowa i Nowego Sącza. Udział sektora przemysłowego dominuje wśród pozostałych działów gospodarki. Zasadniczy wpływ na wielkość emisji przemysłowej w województwie mają zanieczyszczenia emitowane przez Hutę im. T. Sendzimira S.A. W roku 2001 jej udział w zanieczyszczeniach pyłowych wynosił 18%, a w gazowych powyżej 35%. Wysoki jest także udział w zanieczyszczeniach powietrza sektora energetyki zawodowej, która w dużym procencie przejmuje zadania po likwidowanych lokalnych kotłowniach. Przykładem jest Elektrociepłownia Kraków S.A., która została zwolniona z obowiązku budowy urządzeń odsiarczających, w zamian za udział w programie likwidacji niskiej emisji. 8