Wyniki badań z wykonanego zadania na rzecz postępu biologicznego w produkcji zwierzęcej. Tytuł zadania: Analiza zmienności cech użytkowych i reprodukcyjnych oraz jakości jaj wylęgowych hodowlanych populacji wybranych rodów gęsi na przykładzie maksymalnie 600 sztuk gęsi biłgorajskich. CEL Uzyskanie danych o cechach użytkowych i reprodukcyjnych gęsi biłgorajskich utrzymywanych w dwóch stadach, zlokalizowanych w województwie dolnośląskim i lubelskim w okresie drugiego roku użytkowania reprodukcyjnego oraz zbadanie zależności pomiędzy długością organu kopulacyjnego a wskaźnikiem zapłodnienia jaj. MATERIAŁ I METODY Analiza zmienności cech użytkowych i reprodukcyjnych gęsi biłgorajskich utrzymywanych w Uniwersytecie Przyrodniczym we Wrocławiu (UPWr) oraz w Majątku Rutka (MR) była prowadzona w drugim sezonie użytkowania. Stosunek płci w stadzie UPWr wynosił 1:4,5 ( : ), natomiast w stadzie MR 1:3. Obie populacje utrzymywano na ściółce ze słomy, z dostępem do ograniczonych wybiegów. W okresie spoczynkowym oraz reprodukcyjnym gęsi żywiono mieszankami pełnoporcjowymi, zgodnie z wytycznymi opisanymi w normach żywienia gęsi stad hodowlanych (Smulikowska i wsp. 2005). W okresie reprodukcyjnym, gęsi analizowanych stad utrzymywano w 10. godzinnym dniu świetlnym. Ocena zmienności cech reprodukcyjnych badanych stad gęsi biłgorajskich dotyczyła analizy nieśności. Ocenianymi i porównywanymi parametrami były: liczba jaj zniesionych w przeliczeniu na najwyższy i średni stan niosek, w okresie od 1. do 20. tygodnia nieśności; masa jaj oceniana przez dwa tyg. w szczycie nieśności. Inkubacje jaj celem określenia wskaźników zapłodnienia oraz wylęgowości piskląt prowadzono: dla stada UPWr w Zakładzie Wylęgu Drobiu (ZWD) Mały Klincz, natomiast dla stada z Majątku Rutka przez ZWD w Lublinie. Ocena wartości biologicznej jaj wylęgowych obejmowała: określenie procentowego wskaźnika zapłodnienia jaj (na podstawie świetlenia jaj w 10 dobie inkubacji);
określenie procentowego wskaźnika wylęgu prawidłowo rozwiniętych piskląt z jaj nałożonych; określenie procentowego wskaźnika wylęgu prawidłowo rozwiniętych piskląt z jaj zapłodnionych. W ciągu całego okresu użytkowania, dla każdego stada i płci określano procent padnięć i brakowań. W stadzie gęsi utrzymywanych w UPWr podjęto również badania nad określeniem wpływu długości organu kopulacyjnego na wskaźnik zapłodnienia jaj. W tym celu zestawiono cztery stadka, każde składało się z 1 i 5. Każdy samiec przed pomiarem organu kopulacyjnego był stymulowany masażem grzbietowo-brzusznym, celem wywołania erekcji, następnie ucisk na boczne okolice kloaki powodował wyrzucenie organu kopulacyjnego. Pomiar długości (z dokładnością do 1 mm) był wykonany suwmiarką w początkowym, środkowym (szczyt nieśności) i końcowym okresie sezonu reprodukcyjnego. Wskaźnik zapłodnienia określano prześwietlając jaja po 10. dniach inkubacji w aparacie lęgowym. Jaja, w których nie stwierdzono obecności zarodka były otwierane celem dokonania makroskopowej oceny tarczki zarodkowej (zapłodniona/niezapłodniona). FORMA OPRACOWANIA WYNIKÓW Na podstawie uzyskanych wyników, dla każdej z w/w cech zostały obliczone: wartości średnie oraz odchylenia standardowe, które zostały stabelaryzowane i przedstawione na wykresach. Ponadto dane opracowano statystycznie przy użyciu analizy wariancji, a istotności różnic między średnimi cech określano przy pomocy testu Duncana. Do analiz statystycznych wykorzystano arkusz kalkulacyjny Excel, program statystyczny Statistica (wersja 10.0). WYNIKI W analizowanym sezonie reprodukcyjnym stado gęsi biłgorajskich utrzymywane w UPWr miało problemy zdrowotne. Wymusiło to wykonanie nieprzewidzianych, dodatkowych brakowań ptaków (głównie samców), w konsekwencji w populacji gęsi biłgorajskich utrzymywanych przez MR poziom padnięć i brakowań samców wynosił 1,1%, a samic 0,3%, natomiast w stadzie UPWr odpowiednio 34,0 i 8,5%. Analiza krzywej nieśności badanych stad wykazała podobieństwo w terminie rozpoczęcia i zakończenia nieśności. W stadzie MR i UPWr początek nieśności (10%) uzyskano w pierwszym tygodniu lutego, a zakończenie w trzecim tygodniu czerwca. Okres użytkowania nieśnego wynosił 20 tygodni. W stadzie UPWr wykazano szybsze tempo wchodzenia ptaków
[%] w nieśność i wyższy szczyt nieśności, w odniesieniu do stada MR odpowiednio 36,7 i 30,6% (Wykres 1). Wykres 1. Krzywa nieśności gęsi biłgorajskich utrzymywanych przez Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu (UPWr) oraz Majątek Rutka (MR) 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 II III IV V VI nieśność (%) gęsi UPWr nieśność (%) gęsi MR W Majątku Rutka od nioski stanu najwyższego uzyskano o 2,4 szt. wyższą liczbę jaj w porównaniu do gęsi UPWr, natomiast liczba jaj w przeliczeniu na nioskę stanu średniego (wskaźnik uwzględnia upadki i brakowania ptaków) była wyższa w stadzie UPWr, wynosząc 46,3 szt., w porównaniu do 40,4 szt., w stadzie MR. Analiza masy jaj w szczycie nieśności wykazała istotnie (P < 0,05) wyższy parametr w stadzie UPWr (172,6 g) w porównaniu do stada MR (162,7 g), przy praktycznie identycznym współczynniku zmienności, odpowiednio 1,4 i 1,5. Poziom zapłodnienia jaj oraz procent wylęgu z jaj nałożonych i zapłodnionych w stadzie MR był istotnie wyższy (P < 0,05), odpowiednio o 17,0; 19,3 i 11,7% w porównaniu do stwierdzonego w populacji gęsi UPWr. Można doszukiwać się różnych przyczyn wystąpienia różnić w poziomie zapłodnienia jaj oraz wylęgu piskląt z jaj nałożonych m.in. wpływu stosunku płci, który w stadzie MR był zawężony do 1 :3 (w porównaniu do 1:4,5 w stadzie UPWr), a także opisywanym wyżej wielokrotnym zaburzaniem struktury stada UPWr, spowodowanym brakowaniem gęsiorów. Z kolei na różnicę w wylęgu piskląt z jaj zapłodnionych mogła oddziaływać m.in. wartość biologiczna jaj, warunki magazynowania i transportu jaj do Zakładu Wylęgu Drobiu, a także technika inkubacji (Tabela 1).
[%] Tabela 1. Wskaźniki reprodukcyjne dwóch populacji gęsi biłgorajskich utrzymywanych w Uniwersytecie Przyrodniczym we Wrocławiu (UPWr) oraz w Majątku Rutka (MR) (średnia ± odchylenie standardowe) Stado hodowlane UPWr MR Liczba jaj w najwyższego 37,9 40,3 przeliczeniu na nioskę średniego stanu (szt.): 46,3 40,4 Liczba jaj podlegających ocenie masy (szt.) 1121 1597 Masa jaj (g) 172,6 a ±2,5 162,7 b ±2,5 Liczba jaj nałożonych (szt.) 7 321 8 805 Wskaźnik zapłodnienia jaj (%) 64,0 b ±16,2 81,0 a ±10,5 Wylęg piskląt z jaj (%): nałożonych 41,8 b ±16,5 61,1 a ±10,7 zapłodnionych 63,7 b ±12,8 75,4 a ±5,2 a,b Wartości średnie w wierszach oznaczone różnymi literami wskazują istotne różnice między badanymi grupami (P < 0,05). W sezonie reprodukcyjnym 2018, dwuletnie gęsi biłgorajskie utrzymywane w dwóch badanych stadach, uzyskały średni wskaźnik zapłodnienia jaj wynoszący 72,3%, a wyląg z jaj nałożonych i zapłodnionych odpowiednio 51,5 i 69,5% (Wykres 2). Wykres 2. Uśredniony wskaźnik zapłodnienia jaj (%) oraz wylęgowości piskląt (%) w badanych stadach gęsi biłgorajskich (średnie ± odchylenie standardowe) 90,0 80,0 72,3 69,5 70,0 51,5 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 zapłodnienie jaj [%] wyląg piskląt z jaj nałożonych [%] wyląg piskląt z jaj zapłodnionych [%]
U wszystkich badanych osobników długość organu kopulacyjnego podlegała uwstecznieniu w trakcie okresu reprodukcyjnego. Najintensywniejsze zmiany (52,1 mm) w długości widoczne były u samca z grupy A, którego cechował w początkowym okresie nieśności, najdłuższy organ kopulacyjny, natomiast u samca z grupy C opisywane różnice były najmniejsze (14,4 mm). Zaobserwowano wystąpienie istotnego wpływu długości organu kopulacyjnego na wskaźnik zapłodnienia jaj. Samice z grup A i B, będąc kryte przez samce z najdłuższym prąciem, znosiły jaja o istotnie wyższym (P < 0,05) wskaźniku zapłodnienia odpowiedni 93,0 i 97,7%, niż samice z grupy C (78,3%), które były kryte przez gęsiora o najkrótszym narządzie kopulacyjnym (Tabela 2). Na podstawie uzyskanych wyników można stwierdzić, że długość organu kopulacyjnego jest dobrym kryterium selekcyjnym w wyborze gęsiorów reproduktorów. Tabela 2. Wskaźnik zapłodnienia jaj w odniesieniu do długości organu kopulacyjnego (średnia ± odchylenie standardowe) Wyszczególnienie Grupa A Grupa B Grupa C Grupa D Długość organu kopulacyjnego (mm) Początek nieśności 82,9 62,3 52,1 67,7 Szczyt nieśności 73,9 60,0 51,1 50,1 Koniec nieśności 30,8 43,9 37,7 40,1 Średnia dla całego okresu reprodukcyjnego 62,5 ±27,8 55,4 ±10 47,0 ±8,0 52,6 ±14,0 Wskaźnik zapłodnienia jaj (%) 93,0 a 97,7 a 78,3 b 84,5 ab ±15,0 ±12,4 ±23,5 ±29,8 a,b Wartości średnie w wierszach oznaczone różnymi literami wskazują istotne różnice między badanymi grupami (P < 0,05). Na podstawie uzyskanych wyników wydaje się zasadnym kontynuowanie obserwacji obu stad w trzecim roku użytkowania reprodukcyjnego, celem oceny wpływu warunków środowiskowych oraz oddziaływania różnego stosunku płci na wskaźniki zapłodnienia i wylęgowość piskląt. Ponadto planuje się przeprowadzenie obserwacji dotyczących powiązania długości organu kopulacyjnego z wybranymi cechami nasienia gęsiorów.