Alternatywne modele życia rodzinnego w ocenie społecznej

KOMUNIKAT Z BADAŃ ISSN 2353-5822 Nr 42/2019 Alternatywne modele życia rodzinnego w ocenie społecznej Marzec 2019 Przedruk i rozpowszechnianie tej publikacji w całości dozwolone wyłącznie za zgodą CBOS. Wykorzystanie fragmentów oraz danych empirycznych wymaga podania źródła

Znak jakości przyznany CBOS przez Organizację Firm Badania Opinii i Rynku 23 stycznia 2019 roku Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej ul. Świętojerska 5/7, 00-236 Warszawa e-mail: sekretariat@cbos.pl; info@cbos.pl http://www.cbos.pl (48 22) 629 35 69

1 Rodzina w ostatnich trzech dekadach podlega szczególnie istotnym przemianom. Opóźnia się wiek zawierania małżeństw. Wzrasta liczba rozwodów i separacji. Ludzie częściej decydują się na życie w pojedynkę. Coraz większą popularnością cieszą się też alternatywne formy życia małżeńskiego w tym głównie związki kohabitacyjne. Coraz częstszym zjawiskiem są rodziny niepełne, samotni rodzice wychowujący dzieci oraz rodziny zrekonstruowane (tzw. patchworkowe). W związku z powyższymi trendami zmieniają się również sposoby myślenia o małżeństwie i rodzinie 1. Liberalizacji podlegają opinie dotyczące różnych zjawisk i zachowań związanych zarówno z życiem małżeńskim, jak i rodzinnym. W jednym z naszych badań 2 zapytaliśmy Polaków o ich stosunek do takich kwestii, jak m.in.: odkładanie decyzji o małżeństwie, pozostawanie w związku nieformalnym oraz życie w pojedynkę. MAŁŻEŃSTWO W ODWROCIE? Odkładanie decyzji o ślubie lub całkowite odrzucenie możliwości sformalizowania związku to rozwiązania coraz częściej praktykowane i jak się okazuje dość powszechnie aprobowane społecznie. Blisko dwie trzecie badanych (61%) akceptuje fakt, że młodzi ludzie, tymczasowo lub definitywnie, rezygnują z małżeństwa. Niezrozumiałe jest to jedynie dla co trzeciego respondenta (32%). Od 2013 roku przyzwolenie na taką postawę wprawdzie minimalnie osłabło (spadek o 2 punkty procentowe), nadal jednak jest wyższe niż w 2008 roku. TABELA 1 Czy, ogólnie rzecz biorąc, akceptuje Pan(i) to, że młodzi ludzie z różnych powodów odkładają decyzję o małżeństwie lub w ogóle się na nie nie decydują? Odpowiedzi badanych według terminów badań 2008 2013 2019 Zdecydowanie akceptuję 19 22 19 57 63 Raczej akceptuję 38 41 42 Raczej nie akceptuję 24 21 23 34 30 Zdecydowanie nie akceptuję 10 9 9 Trudno powiedzieć 9 9 7 7 7 7 61 32 1 Zob. komunikat CBOS Rodzina jej znaczenie i rozumienie, luty 2019 (oprac. R. Boguszewski). 2 Badanie Aktualne problemy i wydarzenia (344) przeprowadzono metodą wywiadów bezpośrednich (face-to-face) wspomaganych komputerowo (CAPI) w dniach 10 17 stycznia 2019 roku na liczącej 928 osób reprezentatywnej próbie losowej dorosłych mieszkańców Polski.

2 Akceptacja decyzji młodych ludzi o odkładaniu małżeństwa lub rezygnacji z niego wiąże się w znacznej mierze z religijnością badanych i jest tym większa, im rzadsze uczestnictwo w praktykach religijnych. Sprzyjają jej także lewicowe poglądy polityczne, uzyskiwanie najwyższych dochodów per capita oraz średnie wykształcenie (zob. tabelę aneksową 1). Akceptacja dla nowych wzorców niezmiennie istotnie maleje wraz z wiekiem respondentów. O ile jednak w ciągu niespełna sześciu lat w kohortach wiekowych najmłodszych respondentów (urodzonych po 1983 roku) przyzwolenie na rezygnację ze ślubu lub odkładanie go na później utrzymuje się na stałym wysokim poziomie, o tyle w pozostałych kategoriach wiekowych daje się zauważyć nieznaczny wzrost konserwatyzmu w tym zakresie. Widoczny jest on zwłaszcza wśród osób urodzonych przed 1954 rokiem, które obecnie istotnie rzadziej niż sześć i jedenaście lat temu znajdują zrozumienie dla antymałżeńskich decyzji młodych ludzi. TABELA 2 Kohorty demograficzne osoby urodzone w latach Czy, ogólnie rzecz biorąc, akceptuje Pan(i) to, że młodzi ludzie z różnych powodów odkładają decyzję o małżeństwie lub w ogóle się na nie nie decydują? Odpowiedzi twierdzące według terminów badań 2008 2013 2019 2001 1996 - - 72 1995 1991-76 76 1990 1984 72 80 79 1983 1974 69 77 68 1973 1964 60 70 63 1963 1954 54 60 53 1953 1944 52 54 43 1943 i wcześniej 33 36 25 W naszym sondażu zapytaliśmy o to, dlaczego zdaniem Polaków część młodych ludzi będących w wieku odpowiednim, by założyć rodzinę, nie decyduje się na zawarcie związku małżeńskiego. Dostrzegane powody, jak się okazuje, różnią się w zależności od tego, czy dotyczą kobiet, czy też mężczyzn. Przyczyn spadku gotowości do formalizowania związku w przypadku kobiet respondenci upatrują przede wszystkim w obawie przed nieudanym małżeństwem. Opinię taką wyraża ponad dwie piąte ankietowanych (42%). Zbliżony odsetek badanych (40%) uważa, że kobiety nie chcą zakładać rodziny z uwagi na fakt, że może to stanowić przeszkodę w ich karierze zawodowej, jak również z tego względu, że dążą one do życia bez zobowiązań (37%). Jedna trzecia respondentów wskazuje na trudności ze znalezieniem odpowiedniego kandydata na męża (35%), a mniej więcej jedna czwarta sugeruje preferowanie przez współczesne kobiety życia w związku nieformalnym (28%) lub brak odpowiednich warunków mieszkaniowych (24%). Zdecydowanie rzadziej do głównych przyczyn odkładania przez panie decyzji o małżeństwie lub rezygnacji przez nie z tej formy związku ankietowani zaliczają obawę przed pogorszeniem sytuacji materialnej (17%), lęk przed obowiązkami rodzicielskimi (14%), brak chęci posiadania dzieci (13%) oraz inne względy.

3 Gdzie indziej upatrują Polacy przyczyn przedłużającego się stanu kawalerskiego. Według ponad połowy badanych (54%) najczęstszą przyczyną, dla której mężczyźni w wieku odpowiednim do założenia rodziny nie decydują się na małżeństwo, jest wybór tzw. wolności życia bez zobowiązań. Blisko dwie piąte (37%) ankietowanych sugeruje preferowanie przez mężczyzn życia w związku nieformalnym, a niemal jedna trzecia (30%) dostrzega trudności ze znalezieniem odpowiedniej kandydatki na żonę. Mniej więcej jedna czwarta diagnozuje wśród młodych mężczyzn brak gotowości do podjęcia obowiązków rodzicielskich (28%) oraz obawy przed nieudanym małżeństwem (23%). Nieco rzadziej zdaniem respondentów mężczyźni odkładają decyzję o ślubie lub w ogóle się na niego nie decydują z obawy przed trudnościami materialnymi (21%), w przekonaniu, że może to zaszkodzić ich karierze zawodowej (20%), z powodu braku odpowiednich warunków mieszkaniowych (17%) oraz niechęci do posiadania dzieci (12%). CBOS RYS. 1. Obecnie w Polsce część młodych ludzi, którzy są w wieku odpowiednim do założenia rodziny, nie wstępuje w związek małżeński. Jak Pan(i) sądzi, dlaczego kobiety nie wychodzą za mąż, a mężczyźni się nie żenią? Wybierają tzw. wolność, a więc życie bez zobowiązań 37% 54% Preferują życie w związku nieformalnym 28% 37% Nie mogą znaleźć odpowiedniego kandydata na męża/ kandydatki na żonę 35% 30% Nie chcą mieć dzieci 13% 12% Obawiają się nieudanego małżeństwa 23% 42% Obawiają się obowiązków rodzicielskich 14% 28% Obawiają się, że założenie rodziny przeszkodzi im w karierze zawodowej Obawiają się trudności materialnych, pogorszenia sytuacji finansowej 20% 17% 21% 40% Nie mają odpowiednich warunków mieszkaniowych 17% 24% Zawsze tak było, że niektóre kobiety nie wychodziły za mąż/ że niektórzy mężczyźni się nie żenili Dostrzegam inne przyczyny Trudno powiedzieć 7% 8% 2% 2% 5% 5% Odpowiedzi dotyczące kobiet Odpowiedzi dotyczące mężczyzn * Procenty nie sumują się do 100, ponieważ ankietowani mogli wskazać kilka powodów

4 Z porównania w czasie wyników odpowiedzi na pytanie o przyczyny odkładania decyzji o małżeństwie wynika, że zarówno mężczyznom, jak i kobietom coraz rzadziej przypisuje się motywację materialną, a więc obawę o pogorszenie sytuacji finansowej oraz brak odpowiednich warunków mieszkaniowych. Ponadto w ciągu ostatnich sześciu lat istotnie wzrosło przekonanie, że zarówno mężczyźni, jak i kobiety nie zawierają ślubu ze względu na potrzebę wolności i braku zobowiązań. Nieco częściej niż w 2013 roku dostrzegane są także obawy młodych ludzi przed obowiązkami rodzicielskimi, a w odniesieniu do kobiet dodatkowo umocniło się przeświadczenie, iż obawiają się, że założenie rodziny może zaszkodzić ich karierze zawodowej. TABELA 3 Obecnie w Polsce część młodych ludzi, którzy są w wieku odpowiednim do założenia rodziny, nie wstępuje w związek małżeński. Jak Pan(i) sądzi, dlaczego kobiety nie wychodzą za mąż, mężczyźni się nie żenią? Odpowiedzi dotyczące powodów niezawierania związku małżeńskiego przez kobiety przez mężczyzn 1996 2008 2013 2019 1996 2008 2013 2019 Wybierają tzw. wolność, a więc życie bez zobowiązań 24 36 27 37 44 53 45 54 Preferują życie w związku nieformalnym* - - 21 28 - - 25 37 Nie mogą znaleźć odpowiedniego kandydata na męża/odpowiedniej kandydatki na żonę 25 36 34 35 24 27 29 30 Nie chcą mieć dzieci 8 10 15 13 6 9 12 12 Obawiają się nieudanego małżeństwa 39 48 41 42 24 27 24 23 Obawiają się obowiązków rodzicielskich 13 16 11 14 25 37 24 28 Obawiają się, że założenie rodziny przeszkodzi im w karierze zawodowej Obawiają się trudności materialnych, pogorszenia sytuacji finansowej 24 40 34 40 25 27 19 20 72 35 28 17 65 39 33 21 Nie mają odpowiednich warunków mieszkaniowych 60 39 34 24 52 38 29 17 Zawsze tak było, że niektóre kobiety nie wychodziły za mąż/niektórzy mężczyźni się nie żenili 16 5 5 7 16 9 6 8 Inne istotne przyczyny 0 1 3 2 0 1 3 2 Trudno powiedzieć 1 4 5 5 1 4 5 5 * Kategoria ta została dodana w 2013 roku

5 Przyczyny opóźniania decyzji młodych ludzi o małżeństwie w nieco odmienny sposób diagnozowane są przez mężczyzn i przez kobiety. Mężczyźni na pytanie, dlaczego kobiety nie decydują się na małżeństwo, nieco częściej niż panie wskazują na niechęć do posiadania dzieci, wybór życia bez zobowiązań i trudność w pogodzeniu życia rodzinnego z karierą zawodową. Z kolei kobiety nieco częściej zwracają uwagę w tym kontekście na problem ze znalezieniem odpowiedniego kandydata na męża, obawę przed nieudanym małżeństwem oraz brak odpowiednich warunków mieszkaniowych. CBOS RYS. 2. Obecnie w Polsce część młodych ludzi, którzy są w wieku odpowiednim do założenia rodziny, nie wstępuje w związek małżeński. Jak Pan(i) sądzi, dlaczego kobiety nie wychodzą za mąż? Wybierają tzw. wolność, a więc życie bez zobowiązań 35% 39% Preferują życie w związku nieformalnym Nie mogą znaleźć odpowiedniego kandydata na męża 27% 30% 30% 40% Nie chcą mieć dzieci 11% 16% Obawiają się nieudanego małżeństwa 38% 45% Obawiają się obowiązków rodzicielskich 12% 15% Obawiają się, że założenie rodziny przeszkodzi im w karierze zawodowej 38% 42% Obawiają się trudności materialnych, pogorszenia sytuacji finansowej Nie mają odpowiednich warunków mieszkaniowych 17% 17% 20% 27% Zawsze tak było, że niektóre kobiety nie wychodziły za mąż Dostrzegam inne przyczyny Trudno powiedzieć 8% 6% 2% 2% 4% 6% Odpowiedzi kobiet Odpowiedzi mężczyzn * Procenty nie sumują się do 100, ponieważ ankietowani mogli wskazać kilka powodów

6 Z kolei mężczyznom opóźniającym decyzję o małżeństwie kobiety nieco częściej niż panowie przypisują motywację wskazującą na preferowanie konkubinatu, wybór wolności i unikania zobowiązań oraz obawę przed obowiązkami rodzicielskimi oraz popadnięciem w trudności materialne. Mężczyźni zaś istotnie częściej niż kobiety wskazują wśród przyczyn przedłużającego się kawalerstwa obawę przed nieudanym małżeństwem, a także trudność ze znalezieniem odpowiedniej partnerki oraz brak warunków mieszkaniowych. CBOS RYS. 3. Obecnie w Polsce część młodych ludzi, którzy są w wieku odpowiednim do założenia rodziny, nie wstępuje w związek małżeński. Jak Pan(i) sądzi, dlaczego mężczyźni nie żenią się? Wybierają tzw. wolność, a więc życie bez zobowiązań 56% 52% Preferują życie w związku nieformalnym Nie mogą znaleźć odpowiedniej kandydatki na żonę 33% 28% 32% 40% Nie chcą mieć dzieci 11% 12% Obawiają się nieudanego małżeństwa Obawiają się obowiązków rodzicielskich 19% 28% 30% 26% Obawiają się, że założenie rodziny przeszkodzi im w karierze zawodowej Obawiają się trudności materialnych, pogorszenia sytuacji finansowej Nie mają odpowiednich warunków mieszkaniowych 20% 21% 23% 19% 15% 19% Zawsze tak było, że niektórzy mężczyźni się nie żenili Dostrzegam inne przyczyny 2% 1% 8% 9% Odpowiedzi kobiet Odpowiedzi mężczyzn Trudno powiedzieć 4% 5% * Procenty nie sumują się do 100, ponieważ ankietowani mogli wskazać kilka powodów

7 Istotne wydaje się także porównanie opinii ogółu Polaków na temat niedecydowania się młodych ludzi na małżeństwo z opiniami osób pozostających w stanie panieńskim lub kawalerskim, które jak można przypuszczać w odpowiedzi na pytanie mogły mieć na uwadze także własną sytuację. Wprawdzie hierarchia wskazywanych w tym względzie przyczyn pozostaje w obu grupach niemal niezmieniona, jednak wartości przypisywane poszczególnym czynnikom niekiedy istotnie się od siebie różnią. Kobiety stanu wolnego wyraźnie częściej niż ogół badanych jako przyczynę pozostawania wielu współczesnych kobiet w stanie panieńskim wymieniają trudność ze znalezieniem odpowiedniego kandydata na męża oraz niechęć do posiadania dzieci. Rzadziej natomiast wskazują w tym kontekście na obawę przed obowiązkami rodzicielskimi. Kawalerowie z kolei częściej niż ogół Polaków do głównych motywów pozostawania młodych mężczyzn w stanie wolnym zaliczają obawę przed nieudanym małżeństwem oraz brak planów prokreacyjnych, rzadziej zaś wymieniają dość powszechnie przypisywane im przez innych dążenie do braku zobowiązań oraz do życia w konkubinacie. TABELA 4 Obecnie w Polsce część młodych ludzi, którzy są w wieku odpowiednim do założenia rodziny, nie wstępuje w związek małżeński. Jak Pan(i) sądzi, dlaczego kobiety nie wychodzą za mąż, mężczyźni się nie żenią? panien N=80 ogółu badanych dotyczące kobiet Odpowiedzi kawalerów N=116 ogółu badanych dotyczące mężczyzn Wybierają tzw. wolność, a więc życie bez zobowiązań 37 37 47 54 Preferują życie w związku nieformalnym 26 28 33 37 Nie mogą znaleźć odpowiedniego kandydata na męża/odpowiedniej kandydatki na żonę 51 35 28 30 Nie chcą mieć dzieci 18 13 16 12 Obawiają się nieudanego małżeństwa 41 42 31 23 Obawiają się obowiązków rodzicielskich 3 14 26 28 Obawiają się, że założenie rodziny przeszkodzi im w karierze zawodowej Obawiają się trudności materialnych, pogorszenia sytuacji finansowej 43 40 14 20 15 17 20 21 Nie mają odpowiednich warunków mieszkaniowych 25 24 16 17 Zawsze tak było, że niektóre kobiety nie wychodziły za mąż/niektórzy mężczyźni się nie żenili 4 7 10 8 Inne istotne przyczyny 2 2 1 2 Trudno powiedzieć 4 5 7 5

8 CZY ŚLUB MA ZNACZENIE? W opiniach na temat formalizowania związków kohabitacyjnych Polacy są dość mocno podzieleni. Niemal równoliczne grupy stanowią respondenci, którzy wychodzą z założenia, że jeśli ludzie się kochają i ufają sobie, to nie ma znaczenia, czy wezmą ślub (42%), oraz ci, którzy zawarcie małżeństwa przez osoby żyjące ze sobą bez ślubu uważają za wskazane, choć nieobligatoryjne (38%). Co siódmy badany (14%) jest zdecydowanie bardziej kategoryczny w tym względzie uważa, że osoby żyjące w konkubinacie bezwzględnie powinny zawrzeć małżeństwo. Natomiast tylko nieliczni (3%) wyrażają przeciwstawną opinię, twierdząc, że nawet jeśli ludzie się kochają i ufają sobie, to lepiej, żeby nie zawierali małżeństwa, bo nigdy nie wiadomo, co się może wydarzyć w przyszłości. CBOS RYS. 4. Która z opinii bliższa jest Pana(i) poglądom? Dobrze by było, gdyby osoby żyjące ze sobą bez ślubu zdecydowały się na małżeństwo 38% 42% Jeśli ludzie się kochają i ufają sobie, to nie ma znaczenia, czy żyją ze sobą w małżeństwie, czy bez ślubu Osoby żyjące razem bez ślubu bezwzględnie powinny zawrzeć małżeństwo 14% 3% 3% Trudno powiedzieć Nawet jeśli ludzie się kochają i ufają sobie, to lepiej, żeby nie zawierali małżeństwa, bo nigdy nie wiadomo, co może wydarzyć się w przyszłości Z perspektywy czasu widać, że nieznacznie ubywa zwolenników zawierania małżeństwa, powiększa się zaś grupa osób, dla których ślub obok konkubinatu stanowi jedną z dwóch równorzędnych możliwości. TABELA 5 Która z opinii bliższa jest Pana(i) poglądom? Odpowiedzi badanych według terminów badań 2008 2013 2019 Osoby żyjące razem bez ślubu bezwzględnie powinny zawrzeć małżeństwo 19 15 14 Dobrze by było, gdyby osoby żyjące ze sobą bez ślubu zdecydowały się na małżeństwo 41 39 38 Jeśli ludzie się kochają i ufają sobie, to nie ma znaczenia, czy żyją ze sobą w małżeństwie czy bez ślubu 33 37 42 Nawet jeśli ludzie się kochają i ufają sobie, to lepiej, żeby nie zawierali małżeństwa, bo nigdy nie wiadomo, co może wydarzyć się w przyszłości 5 5 3 Trudno powiedzieć 2 4 3

9 Przekonanie o konieczności zawarcia małżeństwa przez osoby żyjące ze sobą bez ślubu istotnie wzrasta wraz z wiekiem badanych oraz wraz z częstością uczestnictwa w praktykach religijnych, maleje natomiast wraz z poziomem wykształcenia i zadowolenia z własnej sytuacji materialnej. W grupach społeczno-zawodowych najbardziej konserwatywni w swoich opiniach są emeryci i renciści (zob. tabelę aneksową 4). Stosunkowo najwięcej przeciwników zawierania małżeństw jest w grupie osób rozwiedzionych. Co dziewiąta z nich (11%) uważa, że nawet jeśli ludzie się kochają i ufają sobie, to i tak dla bezpieczeństwa nie powinni się pobierać, a blisko połowa (49%) stoi na stanowisku, że dla osób kochających się i ufających sobie bez znaczenia jest to, czy wezmą ślub. Do faktu zawierania małżeństwa nie przykłada również większej wagi ponad połowa badanych pozostających w stanie panieńskim lub kawalerskim (łącznie 57%). Najbardziej restrykcyjne w tym względzie są natomiast osoby owdowiałe. Jedna piąta z nich (20%) uważa, że pary żyjące ze sobą bez ślubu koniecznie powinny sformalizować swój związek. Relatywnie często na stanowisku takim stoją również osoby żyjące w małżeństwie (16%). TABELA 6 Stan cywilny Osoby żyjące razem bez ślubu bezwzględnie powinny zawrzeć małżeństwo Która z opinii bliższa jest Pana(i) poglądom? Dobrze by było, gdyby osoby żyjące ze sobą bez ślubu zdecydowały się na małżeństwo Jeśli ludzie się kochają i ufają sobie, to nie ma znaczenia, czy żyją ze sobą w małżeństwie czy bez ślubu Nawet jeśli ludzie się kochają i ufają sobie, to lepiej, żeby nie zawierali małżeństwa, bo nigdy nie wiadomo, co może wydarzyć się w przyszłości Trudno powiedzieć Kawaler/panna 5 33 53 4 5 Żonaty/mężatka 16 41 39 2 2 Rozwiedziony(a) 8 26 49 11 6 Wdowiec/wdowa 20 36 30 9 5 ŚLUB KOŚCIELNY CZY CYWILNY? W ostatnich latach coraz więcej par decydujących się na małżeństwo zawiera wyłącznie ślub cywilny, rezygnując ze ślubu kościelnego lub odkładając go na późniejszy termin. Zjawisko to jest szczególnie zauważalne w największych aglomeracjach. Jeżeli chodzi o opinie Polaków na temat rodzaju ślubu, są oni w nich niezmiennie dość mocno podzieleni, przy czym daje się zauważyć nieznaczny wzrost przeświadczenia, że rodzaj ślubu jest bez znaczenia i powinien stanowić wyłącznie decyzję osób pobierających się. Aktualnie uważa tak 39% badanych, czyli o sześć punktów procentowych więcej niż niespełna sześć lat temu. Ponad jedna czwarta respondentów (27%) wychodzi z założenia, że najważniejszy jest ślub kościelny, który niesie ze sobą skutki prawne, czyli tzw. konkordatowy. Niewiele mniejszy odsetek (24%, spadek o 3 punkty procentowe) uważa z kolei, że wystarczający jest

10 ślub cywilny, jednak za wskazane uznaje zawarcie również ślubu kościelnego. Co szesnasty badany (6%, spadek o 3 punkty) twierdzi zaś, że ślub kościelny nie ma większego znaczenia najważniejszy jest ślub cywilny. TABELA 7 Ostatnio coraz więcej par decydujących się na małżeństwo zawiera wyłącznie ślub cywilny, rezygnując ze ślubu kościelnego lub odkładając go na późniejszy termin. Które stwierdzenie najbliższe jest Pana(i) poglądom? Ślub cywilny jest najważniejszy, ślub kościelny nie ma większego znaczenia Wprawdzie ślub cywilny jest wystarczający, ale małżonkowie powinni zawrzeć również ślub kościelny Najważniejszy jest ślub kościelny, który niesie ze sobą skutki prawne (tzw. konkordatowy) Rodzaj ślubu jest bez znaczenia, decyzja o nim powinna należeć do osób pobierających się Odpowiedzi badanych według terminów badań 2008 2013 2019 5 9 6 27 27 24 33 28 27 32 33 39 Mam inne zdanie na ten temat 0 1 2 Trudno powiedzieć 3 2 2 Czynnikiem, który w największym stopniu wpływa na opinie respondentów w tej kwestii, jest poziom religijności mierzony częstością uczestnictwa w praktykach religijnych. Osoby praktykujące kilka razy w tygodniu najczęściej (66%) twierdzą, że najważniejszy jest ślub kościelny ze skutkami prawnymi. Taka opinia relatywnie najczęściej podzielana jest także przez praktykujących raz w tygodniu (38%). Ci, którzy mniej regularnie uczestniczą w nabożeństwach i spotkaniach religijnych, najczęściej parom pozostawiają decyzję o rodzaju ślubu. Autonomię w tej kwestii szczególnie mocno akcentują respondenci w ogóle niepraktykujący religijnie: dwie trzecie z nich (67%) sądzi, że rodzaj ślubu nie ma istotnego znaczenia. TABELA 8 Ostatnio coraz więcej par decydujących się na małżeństwo zawiera wyłącznie ślub cywilny, rezygnując ze ślubu kościelnego lub odkładając go na późniejszy termin. Które stwierdzenie najbliższe jest Pana(i) poglądom? Ślub cywilny jest najważniejszy, ślub kościelny nie ma większego znaczenia Wprawdzie ślub cywilny jest wystarczający, ale małżonkowie powinni zawrzeć również ślub kościelny Najważniejszy jest ślub kościelny, który niesie ze sobą skutki prawne (tzw. konkordatowy) Rodzaj ślubu jest bez znaczenia, decyzja o nim powinna należeć do osób pobierających się Kilka razy w tygodniu Udział w praktykach religijnych Raz w tygodniu 1 2 razy w miesiącu Kilka razy w roku Nie praktykuje 2 3 5 9 18 11 31 25 19 9 66 38 21 10 6 12 24 45 58 67 Mam inne zdanie na ten temat 6 2 1 2 2 Trudno powiedzieć 3 2 2 2 0

11 CIEKAWE ŻYCIE SINGLA? Aktualnie niemal nie mówi się już o starych pannach czy kawalerach, za to na dobre zadomowiło się określenie singiel. Funkcjonują różne definicje bycia singlem, w związku z czym różne osoby mogą być kwalifikowane do tej grupy. W naszym sondażu, pytając o singli, nieco uprościliśmy ich definicję skupiliśmy się wyłącznie na tych osobach, które świadomie decydują się na życie bez stałego partnera lub partnerki. Jak się okazuje, Polacy w zdecydowanej większości (67%, wzrost od 2013 roku o 6 punktów procentowych) zaprzeczają, że życie takich osób jest ciekawsze niż tych, które tworzą stałe związki. Co szósty respondent (16%, spadek o 3 punkty) nie ma co do tego żadnych wątpliwości. Opinię, że ciekawsze jest jednak życie singli, wyraża 14% badanych (spadek od 2013 roku o 5 punktów procentowych), w tym tylko 4% jest o tym w pełni przekonanych. TABELA 9 Obecnie jest dużo osób, które świadomie decydują się na życie w pojedynkę bez stałego partnera/partnerki, tzw. singli. Czy, Pana(i) zdaniem, osoby takie mają ciekawsze życie niż te, które żyją w stałych związkach? Odpowiedzi badanych według terminów badań 2008 2013 2019 Zdecydowanie tak 4 4 4 Raczej tak 12 15 10 Raczej nie 47 42 51 Zdecydowanie nie 20 19 16 Trudno powiedzieć 17 20 19 Przekonanie o atrakcyjności życia singli jest stosunkowo najwyższe wśród osób niepraktykujących religijnie (22%) oraz mających od 25 do 34 lat (20%), a ze względu na status zawodowy wśród robotników wykwalifikowanych i niewykwalifikowanych (odpowiednio 25% i 21%), pracowników usług (22%) i bezrobotnych (21%) zob. tabelę aneksową 6. Opinie na temat życia bez stałego partnera są w społeczeństwie dość podzielone, aczkolwiek można zaobserwować nieznaczny wzrost przyzwolenia na taki model. Obecnie niemal połowa respondentów (49%, wzrost od 2013 roku o 5 punktów procentowych) akceptuje życie w pojedynkę, a ponad dwie piąte (45%, spadek o 4 punkty) jest mu nieprzychylnych.

12 CBOS RYS. 5. Czy Pan(i) osobiście akceptuje taką formę życia (w pojedynkę)? 16% 14% 44% 49% 28% 35% Zdecydowanie tak Raczej tak 49% 28% 45% 27% Raczej nie Zdecydowanie nie 21% 18% Trudno powiedzieć 7% 6% 2013 2019 Przyzwolenie na życie bez zobowiązań jest silnie zróżnicowane społecznie. Wybór życia w pojedynkę częściej akceptują osoby młode, w tym zwłaszcza mające od 25 do 34 lat, lepiej wykształcone, mieszkające w największych miastach, uzyskujące najwyższe dochody per capita, niepraktykujące religijnie oraz deklarujące lewicowe poglądy polityczne. W grupach społeczno-zawodowych są to głównie uczniowie i studenci, pracownicy administracyjno-biurowi oraz kadra kierownicza i wyższego szczebla (zob. tabelę aneksową 7). Akceptacja dla bycia singlem jest relatywnie największa wśród kawalerów i panien, a także wśród rozwiedzionych. Osoby żyjące w związkach formalnych są w opiniach na ten temat podzielone, a wdowcy i wdowy raczej sprzeciwiają się takiej formie życia. TABELA 10 Stan cywilny Czy Pan(i) osobiście akceptuje taką formę życia (w pojedynkę)? Tak Nie Trudno powiedzieć Kawaler/panna 64 32 4 Żonaty/mężatka 45 49 6 Rozwiedziony(a) 61 35 4 Wdowiec/wdowa 34 53 13

13 Coraz bardziej popularne zjawiska w obszarze życia rodzinnego, takie jak odkładanie przez młodych ludzi decyzji małżeńskich i prokreacyjnych, wzrost liczby związków nieformalnych oraz życie w pojedynkę, najczęściej znajdują zrozumienie i akceptację społeczną, szczególnie w młodszych generacjach. W polskim społeczeństwie umacnia się przekonanie, zgodnie z którym najważniejsze są miłość i zaufanie, natomiast to, czy para decyduje się na ślub, czy też żyje w konkubinacie, nie ma znaczenia. Jeśli zaś decyzja o małżeństwie zapadnie, zdaniem największego i jednocześnie coraz większego odsetka badanych nie ma znaczenia to, czy ślub będzie miał charakter cywilny czy kościelny. Decyzja w tym względzie powinna należeć do przyszłych małżonków. Jednakże znaczenie przypisywane religijnemu wymiarowi małżeństwa nadal jest relatywnie wysokie. Oczywiście tym wyższe, im częstszy udział respondentów w praktykach religijnych. Opinie Polaków na temat życia w pojedynkę, czyli bycia singlem, są podzielone, aczkolwiek akceptacja dla takiego modelu również rośnie, pomimo spadku przekonania, że osoby świadomie decydujące się na życie bez stałego partnera/ partnerki mają ciekawsze życie niż te, które żyją w stałych związkach. Opracował Rafał Boguszewski