Diagnoza Lokalnych Zagrożeń Społecznych Miasto Gorlice 2014

Diagnoza Lokalnych Zagrożeń Społecznych Miasto Gorlice 2014 1 Studio Diagnozy i Profilaktyki 30-011 Kraków ul. Oboźna 17/5 tel. (12) 446-42-60

Spis treści Wstęp Metodologia oraz opis badania...3 Rozdział I - Metryka gminy miejskiej Gorlice...4 Struktura bezrobocia w gminie miejskiej Gorlice...4 Rynek alkoholowy...5 Skala problemów społecznych...6 Stan zasobów w sferze rozwiązywania problemów społecznych...9 Działania profilaktyczne dla dzieci i młodzieży... 14 Rozdział II - Lokalne zagrożenia społeczne w grupie dorosłych mieszkańców... 17 Grupa badawcza... 17 Cel badania... 17 Podstawowe problemy społeczne w opinii mieszkańców... 17 Bezrobocie oraz wykluczenie społeczne... 19 Spożywanie alkoholu oraz związane z nim inne problemy społeczne... 25 Narkotyki w środowisku lokalnym... 34 Przemoc... 37 Dorośli mieszkańcy a gry hazardowe... 43 Rozdział III - Badanie punktów sprzedaży alkoholu... 47 Grupa badawcza... 47 Cel badania... 47 Wyniki badania... 47 Podsumowanie i wnioski... 54 2

Wstęp Metodologia oraz opis badania Celem przeprowadzonego badania było zdiagnozowanie skali lokalnych zagrożeń społecznych wśród dorosłych mieszkańców gminy Gorlice. W badaniu dorosłych osób uwzględnione zostały takie obszary jak bezrobocie i wykluczenie społeczne, spożywanie alkoholu i zagrożenia z tym związane, używanie narkotyków, przemoc domowa, hazard. Badaniem zostali objęci ponadto pracownicy punktów sprzedaży napojów alkoholowych oraz wyrobów tytoniowych. Ponadto, niniejszy raport wzbogacony jest o treść, która dotyczy wyników diagnozy przeprowadzonej w 2003 roku na terenie miasta Gorlice. Ówczesne badanie miało na celu przeprowadzenie pomiaru natężenia danych problemów społecznych takich jak alkoholizm oraz przemoc na terenie miasta Gorlice. Niniejsze badanie dorosłych mieszkańców oraz pracowników punktów sprzedaży zrealizowane zostało przy użyciu standaryzowanego kwestionariusza rozdawanego i odbieranego przez ankieterów w miejscach publicznych. Badanie przeprowadzone zostało zgodnie z zasadami etyki, zaś uczestnicy zostali poinformowani o zachowaniu anonimowości badania. 3

Rozdział I - Metryka gminy miejskiej Gorlice Gmina miejska Gorlice usytuowana jest w województwie małopolskim w powiecie gorlickim. Miasto Gorlice zajmuje powierzchnię 23,56 km 2, obecnie zamieszkuje je około 29 000 osób 1. Struktura bezrobocia w mieście Gorlice 2 Poniższy wykres przedstawia dane dotyczące bezrobocia w gminie miejskiej Gorlice z wyszczególnieniem na rok 2012 oraz 2013. Dane dotyczą udziału procentowego osób przynależących do poszczególnych kategorii w całkowitej strukturze bezrobocia w danym roku. Wykres 1 Struktura bezrobocia w mieście Gorlice 2012 2013 Bezrobotni z prawem do zasiłku 19,2% 14,4% Osoby zwolnione z przyczyn dotyczących zakładu pracy 8,8% 7,5% Osoby dotychczas niepracujące Niepełnosprawni Osoby bezrobone do 25 roku życia Osoby bezrobone powyżej 50 roku życia 17,2% 16,8% 11,0% 11,8% 17,4% 15,4% 22,4% 23,1% Osoby długotrwale bezrobotne 49,3% 50,7% N 2012 rok (całkowita liczba bezrobotnych)= 1712; N 2013 rok= 1879 1 Dane: GUS 2 Dane: Powiatowy Urząd Pracy w Gorlicach. 4

Rynek alkoholowy Ilość punktów sprzedaży napojów alkoholowych (ogółem 95 stan na dzień 31.12. 2013 rok), w tym: do spożycia poza miejscem sprzedaży (wg zawartości alkoholu) - 60; do spożycia w miejscu sprzedaży (wg zawartości alkoholu) - 35. Poniższe wykresy (nr 2 i 3) przedstawiają udział poszczególnych rodzajów napojów alkoholowych (napoje alkoholowe z zawartością 4,5% alkoholu oraz piwa, od 4,5% do 18% z wyjątkiem piwa oraz napoje alkoholowe powyżej 18%) w całkowitej wartości sprzedanego alkoholu na terenie miasta Gorlice oraz udział poszczególnych rodzajów napojów alkoholowych w całkowitej wartości sprzedanego alkoholu w branży gastronomicznej i detalicznej w Gorlicach w latach 2011-2013. 3 Wykres 2 Całkowita wartość sprzedanego alkoholu w branży detalicznej na terenie Gorlic: 2011 rok - 28 316 067,85 zł 2012 rok - 30 556 128,38 zł 2013 rok- 30 390 908,81 zł 3 Dane: Urząd Miejski w Gorlicach. 5

Wykres 3 2 500 000 Udział poszczególnych rodzajów napojów alkoholowych w całkowitej wartości sprzedanego alkoholu w branży gastronomicznej na terenie miasta Gorlice 2 000 000 1 500 000 1 000 000 500 000 0 2011 2012 2013 Do 4,5% oraz piwa Od 4,5% do 18% (z wyjątkiem piwa) Powyżej 18% Całkowita wartość sprzedanego alkoholu w branży gastronomicznej na terenie Gorlic: 2011 rok - 2 737 411,58 zł 2012 rok - 2 849 117,91 zł 2013 rok-2 475 011,32 zł Skala problemów społecznych Poniżej przedstawiamy statystyki GKRPA w Gorlicach związane z poszczególnymi problemami społecznymi (dane za 2013 rok): Ilość interwencji Straży Miejskiej związanych z nadużywaniem alkoholu: pouczono 5 osób, grzywny wydano 45 osobom, złożono 9 wniosków do Sądu. (W 2012 roku pouczono 70 osób, grzywny wydano 21 osobom, złożono 7 wniosków do Sądu.) Pomoc Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej - Spośród 836 rodzin korzystających z pomocy MOPS w 2013 roku, w 76 rodzinach jednym z powodów przyznania pomocy był problem uzależnienia od alkoholu. (Spośród 808 rodzin korzystających z pomocy MOPS w 2012 roku, w 103 rodzinach jednym z powodów przyznania pomocy był problem uzależnienia od alkoholu.) 6

Liczba nowych wniosków o skierowanie na leczenie odwykowe złożonych do KRPA wyniosła 32. (35 wniosków w 2012 roku.) Rodzaj przestępstwa/wykroczenia pod wpływem środków odurzających (dane za rok 2013) 4 281 osób prowadziło pojazdy w stanie nietrzeźwości (280 osób w 2012 roku), 96 osób prowadziło pojazdy na drodze publicznej po użyciu alkoholu (103 osoby w 2012 roku), Na terenie gminy miejskiej Gorlice doszło do 22 wypadków oraz kolizji, w których uczestniczyły osoby w stanie nietrzeźwości (23 wypadki i kolizje w 2012 roku), 1028 przestępstw kryminalnych ogółem (1090 przestępstw kryminalnych w 2012), 555 osób zatrzymanych do wytrzeźwienia ogółem (552 osoby w 2012 roku), Stwierdzono 116 czynów karalnych popełnionych przez nieletnich (61 czynów karalnych popełnionych przez nieletnich w 2012 roku), W 2012 roku zatrzymano 1 nieletnią osobę do wytrzeźwienia. przemoc domowa 5 W 2012 roku miało miejsce 205 interwencji policji wobec przemocy w rodzinie. Liczba osób, co do których istnieje podejrzenie, że są dotknięte przemocą w rodzinie wyniosła 440. Przemoc dotknęła 440 osób, w tym 203 kobiety, 17 mężczyzn oraz 220 małoletnich. Sprawcami przemocy w rodzinie było łącznie 206 osób, w tym 198 mężczyzn oraz 8 kobiet. Liczba osób, wobec których istnieje podejrzenie, że stosowali przemoc w rodzinie będąc po wpływem alkoholu wyniosła 138 (2 kobiety i 136 mężczyzn). 4 Dane: Straż Miejska w Gorlicach. 5 Dane: Miejski Zespół Interdyscyplinarny w Gorlicach. 7

W 2013 roku miało miejsce 315 interwencji policji wobec przemocy w rodzinie. Liczba osób, co do których istnieje podejrzenie, że są dotknięte przemocą w rodzinie wyniosła 670. Przemoc dotknęła 670 osób, w tym 320 kobiet, 55 mężczyzn oraz 295 małoletnich. Sprawcami przemocy w rodzinie było łącznie 317 osób, w tym 299 mężczyzn oraz 16 kobiet. Liczba osób, wobec których istnieje podejrzenie, że stosowali przemoc w rodzinie będąc po wpływem alkoholu wyniosła 185 (7 kobiet i 178 mężczyzn). łamanie prawa 6 Przestępstwa wszczęte i stwierdzone na terenie powiatu gorlickiego: Tab. 1. Rodzaj popełnionego przestępstwa na terenie powiatu gorlickiego. Rodzaj popełnionego przestępstwa 2012 rok 2013 rok Wszczęte Stwierdzone Wszczęte Stwierdzone Kradzież z włamaniem 133 170 113 130 Znęcanie się nad rodziną 205-315 - Bójka i pobicie 20 16 23 15 Uszkodzenie mienia 103 84 78 89 Kradzież cudzej rzeczy 227 238 202 208 Przestępstwa wszczęte na terenie gminy miejskiej Gorlice: Tab.2. Rodzaj popełnionego przestępstwa na terenie gminy miejskiej Gorlice. Wszczęte Rodzaj popełnionego przestępstwa 2012 2013 Znęcanie się nad rodziną 78 83 Groźba karalna 109 78 Uchylanie się od płacenia alimentów 22 29 Rozpijanie małoletniego 1 1 6 Dane: Komenda Powiatowa Policji w Gorlicach. 8

Stan zasobów w sferze rozwiązywania problemów społecznych Z powyższych zestawień wynika, że zarówno problem nadużywania alkoholu jak i przemocy w rodzinie jest obecny w gminie miejskiej Gorlice. Istnieją jednak ośrodki i instytucje, oferujące specjalistyczną pomoc, z której mogą korzystać zarówno osoby z problemami alkoholowymi jak i członkowie ich rodzin, a także osoby stosujące przemoc wobec innych oraz doświadczające aktów przemocy. Miejska Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych: Działalność Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w roku 2012: odbyły się 24 ogólne posiedzenia Komisji; odbyło się 26 posiedzeń podkomisji interwencyjno-motywującej; przeprowadzono 86 rozmów z osobami z problemem alkoholowym. dokonano 57 czynności mających na celu kontrolę punktów sprzedaży napojów alkoholowych. W 2012 roku wydano 118 postanowień opiniujących lokalizację punktów sprzedaży napojów alkoholowych, w tym 118 dotyczących zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych do spożycia w miejscu i poza miejscem sprzedaży. Wydano 1 postanowienie negatywne. Działalność Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w roku 2013: odbyły się 22 ogólne posiedzenia Komisji; odbyły się 22 posiedzenia podkomisji interwencyjno-motywującej; przeprowadzono 52 rozmowy z osobami z problemem alkoholowym. dokonano 54 czynności mających na celu kontrolę punktów sprzedaży napojów alkoholowych. 9

W 2013 roku wydano 17 postanowień opiniujących lokalizację punktów sprzedaży napojów alkoholowych, w tym 4 dotyczące jednorazowego zezwolenia oraz 17 dotyczących zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych do spożycia w miejscu i poza miejscem sprzedaży. Wydano 1 postanowienie negatywne. Działalność Podkomisji Interwencyjno- Motywującej w 2012 roku: Do komisji wpłynęły 120 wniosków o leczenie odwykowe; Zarządzono 31 zleceń o przeprowadzenie badania przez biegłych sądowych; Skierowano 61 wniosków do Sądu w sprawie obowiązku leczenia odwykowego; 19 osób kontynuowało leczenie; 120 osób zostało zmotywowanych do leczenia. Działalność Podkomisji Interwencyjno- Motywującej w 2013 roku. Do komisji wpłynęło 98 wniosków o leczenie odwykowe; Zarządzono 38 (w tym 4 negatywne) zleceń o przeprowadzenie badania przez biegłych sądowych; Skierowano 54 wnioski do Sądu w sprawie obowiązku leczenia odwykowego; 12 osób kontynuowało leczenie; 98 osób zostało zmotywowanych do leczenia. Poniższy wykres przedstawia tendencję poszczególnych działań Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Gorlicach skierowany do osób uzależnionych od alkoholu w latach 1996-2013. 7 7 Dane: MKRPA w Gorlicach. Wykres został sporządzony dzięki uprzejmości MKRPA w Gorlicach. 10

Wykres 4 Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej 8 W 2012 roku MOPS udzielił pomocy 808 rodzinom, w tym 103 z powodu problemu uzależnień. W 2012 roku MOPS udzielił pomocy 836 rodzinom, w tym 76 z powodu problemu uzależnień. Tab. 3. Powody przyznania pomocy społecznej przyznawanej w latach 2012-2013. Powody przyznania pomocy społecznej 2012 rok 2013 rok. 1450 ogółem 1487 ogółem Ubóstwo 501 580 Bezdomność - - 8 Dane: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Gorlicach 11

Bezrobocie 364 371 Niepełnosprawność 422 431 Długotrwała lub ciężka choroba 419 373 Bezradność w sprawach opiekuńczowychowawczych 246 238 Alkoholizm 103 76 Struktura odbiorców pomocy społecznej ze względu na aktywność zawodową: a. 2012 pracuje - 97 pracuje dorywczo -53 nie pracuje -78 studiuje -3 na rencie -123 na emeryturze -113 na zasiłku dla bezrobotnych -7 bezrobotny, bez prawa do zasiłku -293 inne -209 b. 2013 pracuje -113 pracuje dorywczo -56 nie pracuje -73 studiuje -2 na rencie -150 na emeryturze -112 na zasiłku dla bezrobotnych -4 bezrobotny, bez prawa do zasiłku -320 inne -207 Punkt Konsultacyjno- Terapeutyczny 9 Na terenie gminy miejskiej Gorlice funkcjonuje Punkt Konsultacyjno- Terapeutyczny dla osób uzależnionych od alkoholu i członków ich rodzin prowadzony przez Centrum Terapii Uzależnień w Gorlicach. Punkt Konsultacyjno- Terapeutyczny dla mieszkańców miasta i gminy jest zlokalizowany na ulicy Szpitalnej 10a w Gorlicach. W tym miejscu zainteresowani 9 Dane: Centrum Terapii Uzależnień w Gorlicach 12

mogą otrzymać specjalistyczną pomoc od specjalisty psychoterapii uzależnień oraz instruktora terapii uzależnień. Osoba te posiadają certyfikat instruktora terapii uzależnień nadany przez PARPA. Do zakresu działań Punktu Konsultacyjno- Terapeutycznego należy: -rozpoznanie problemu zgłaszanego przez klienta, -prowadzenie interwencji kryzysowej, motywowanie osób uzależnionych i współuzależnionych do podjęcia psychoterapii w placówkach leczenia uzależnienia od alkoholu oraz kierowanie do podjęcia specjalistycznego leczenia, - udzielanie wsparcia osobom uzależnionym po zakończonym leczeniu odwykowym, - udzielanie pomocy młodzieży upijającej się oraz ich rodzicom, - prowadzenie konsultacji w zakresie wsparcia i pomocy dzieciom z rodzin z problemami alkoholowymi, - rozpoznawanie zjawiska przemocy, udzielanie konsultacji dla ofiar przemocy, - motywowanie sprawców przemocy do udziału w programie korekcyjnym/terapii, - gromadzenie i przekazywanie aktualnych informacji na temat dostępnych miejsc specjalistycznej pomocy. W 2012 roku 94 rodziny korzystało z pomocy Punktu ( w tym 69 rodzin z problemem alkoholowym). W 2013 roku 71 rodzin korzystało z pomocy Punktu ( w tym 53 rodziny z problemem alkoholowym). W gminie miejskiej Gorlice funkcjonują następujące grupy samopomocowe: 10. Klub Anonimowych Alkoholików (1 dla kobiet, 1 dla mężczyzn), Gorlicki Klub Abstynenta "Egida", Grupa Anonimowych Alkoholików przy Parafii N.N.M.P. w Gorlicach, Grupy Terapeutyczne funkcjonujące przy Szpitalnym Dziennym Oddziale Leczenia Alkoholowych Zespołów Abstynencyjnych. 10 Dane: MKRPA w Gorlicach. 13

Szkolenia, w których uczestniczyli pracownicy MOPS, świetlic, pracownicy MKRPA: 2012 rok: 3 szkolenia 2013 rok: 4 szkolenia Działania profilaktyczne dla dzieci i młodzieży W gminie miejskiej Gorlice działa łącznie 9 świetlic (6 świetlic opiekuńczowychowawczych prowadzonych przez GCK, 1 świetlica opiekuńczo-wychowawcza "Przystań" działająca przy Parafii p.w. Świętej Jadwigi Królowej oraz dwie Placówki Wsparcia Dziennego TPD), w których zatrudnionych jest łącznie 25 wychowawców. W zajęciach organizowanych w świetlicach korzysta od 25 do 40 dzieci dziennie. W gminie miejskiej Gorlice organizowane są działania profilaktyczne dla młodzieży w formie kolonii, warsztatów i programów prowadzone w szkołach. Dane na temat owych działań realizowanych w 2012 oraz 2013 roku są przedstawione w tabeli poniżej. Tab. 4. Oddziaływania profilaktyczne dla dzieci, młodzieży oraz rodziców prowadzone w gminie miejskiej Gorlice. Oddziaływania profilaktyczne Kolonie i obozy z programem zajęć profilaktycznych w zakresie rozwiązywania problemów alkoholowych Kolonie i obozy z programem zajęć socjoterapeutycznych dla dzieci i rodzin z problemem alkoholowym Pozalekcyjne zajęcia sportowe realizowane w ramach gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych (ilość osób Uczestnicy 2012 rok 120 osób 2013 rok 140osób 2012 rok 20 osób 2013 rok 20 osób 2012 rok 25-200 osób 2013 rok 25-500 osób Programy i prelekcje profilaktyczne oraz konferencje dla nauczycieli dotyczące bezpieczeństwa w ruchu drogowym, odpowiedzialności prawnej nieletnich oraz cyberprzemocy. Ponadto, od 2013 w szkołach realizowany jest projekt pt. "Zagrożenia w sieci". W 2012 roku odbyło się łącznie 228 spotkań z dziećmi i młodzieżą oraz 14 2012 rok- b. danych 2013 rok- ok. 2612 uczniów, 70 nauczycieli, 1160 rodziców (dane dot. projektu "Zagrożenia w Sieci").

14 z nauczycielami. W 2012 roku odbyły się następujące projekty: Projekt Młodzi Młodym czyli zdrowo na sportowo", Sesje prozdrowotne o tematyce profilaktycznej, Turniej Super Klasa organizowany wiosny, w ramach pierwszego dnia Organizacja Pikników Rodzinnych przez szkoły i Zarządy Osiedli, Turniej Pływackie piątki", Turniej tenisowy Dzień na kortach", Organizacja turniejów szachowych, Wakacyjny Dzień Sportu, Akcja profilaktyczna Niedziela na zdrowie", Realizacja projektu profilaktycznego Młodzi odwagi, Mistrzostwa Gorlic w badmintonie, Zajęcia z gry profilaktycznej CUDER, Inicjowanie działań profilaktycznych w GCK- całoroczna akcja, Akcja Lato / Ferie Zimowe, Realizacja programów profilaktycznych i zajęć pozalekcyjnych przez szkoły: Spójrz inaczej, Magiczne Kryształy", Trzy Koła, Unplugged. W ramach tych programów prowadzone są zajęcia pozalekcyjne na bazie programów profilaktycznych, Realizacja zadań z zakresu profilaktyki przez stowarzyszenia oraz Parafie Gorlickie w ramach konkursu ofert z ustawy o Pożytku Publicznym, Realizacja zadań z zakresu profilaktyki przez Zarządy Osiedli pod kątem organizacji czasu wolnego dla dzieci z osiedli, Współorganizacja olimpiady o AIDS i uzależnieniach dla dzieci i młodzieży. 2012 rok- od 15 do 800 osób (liczba osób uczestniczących wahała się w zależności od rodzaju oddziaływania) W 2013 roku odbyły się następujące projekty oraz programy profilaktyczne: Organizacja czasu wolnego dla dzieci i młodzieży- turnieje szachowe w ramach akcji Lato 2014, Turniej tenisa stołowego akcja Zima 2014, Turniej Super Klasa 2013, Mistrzostwa Gorlic w badmintonie, 15 2013 rok- od 25 do 800 osób (liczba osób uczestniczących

Małopolski Festiwal Iluzjonistów w ramach tego promocja spotów dot. profilaktyki. wahała się w zależności od rodzaju oddziaływania) Piknik rodzinny w Wysowej, Kampania Trzeźwa Małopolska pt. "No promil, no problem" Spartakiada osób niepełnosprawnych, Akcja pt. "Stop 18", Wakacyjna Akademia Sportu- darmowe wejścia na basen i siłownię w ramach organizacji zajęć pozalekcyjnych, Konkursy w ramach pożytku publicznego. 16

Rozdział II - Lokalne zagrożenia społeczne w grupie dorosłych mieszkańców Grupa badawcza W badaniu wzięło udział 116 osób (54,3% ankietowanych stanowiły kobiety). Wykształcenie większości badanych kobiet to średnie (38,1%) oraz wyższe (42,9%), natomiast 14,3% badanych kobiet miało wykształcenie zawodowe, a 4,8% ankietowanych kobiet nie posiadało żadnego wykształcenia. Wśród badanych mężczyzn przeważa wykształcenie średnie (54,7%) oraz podstawowe (18,9%). Ponadto 9,4% badanych mężczyzn miało wykształcenie zawodowe, a 7,5% badanych mężczyzn nie posiadało żadnego wykształcenia. Średnia wieku respondentów wynosiła 38 lat. Cel badania Kwestionariusz ankiety przeprowadzony wśród 116 badanych dorosłych osób w gminie miejskiej Gorlice miał na celu zbadanie zagrożeń społecznych występujących w środowisku lokalnym, w szczególności: bezrobocie, wykluczenie społeczne; spożywanie alkoholu, uzależnienie od alkoholu, działania władz w tym zakresie; rozpowszechnienie oraz dostępność narkotyków w środowisku; przemoc w rodzinie, zachowania agresywne w miejscach publicznych; hazard. Podstawowe problemy społeczne w opinii mieszkańców W pierwszym pytaniu poprosiliśmy o ocenę ważności różnych problemów społecznych w środowisku lokalnym. Przyjętą w tych badaniach miarą ważności różnych problemów społecznych jest odsetek respondentów, którzy wskazują dany problem jako bardzo poważny. Poniższa tabela przedstawia rozkład odpowiedzi uzyskanych w badaniu mieszkańców gminy miejskiej Gorlice. 17

Tab.5. Ocena ważności problemów społecznych w gminie miejskiej Gorlice. Problemy społeczne Bardzo poważny Poważny Umiarkowany Znikomy Nie występuje Bezrobocie 71,6% 24,1% 1,7% 0,9% 1,7% Zubożenie społeczeństwa 25,9% 38,8% 29,3% 1,7% 4,3% Alkoholizm 22,4% 45,7% 25,9% 4,3% 1,7% Zanieczyszczenie środowiska Problemy mieszkaniowe 12,9% 24,1% 44% 16,4% 2,6% 24,1% 15,5% 49,1% 9,5% 1,7% Kryzys rodzinny 13,8% 21,6% 53,4% 9,5% 1,7% Kryzys norm moralnych 8,6% 25,9% 50% 14,7% 0,9% Narkomania 1,7% 8,6% 60,3% 25% 4,3% Wzrost przestępczości 6% 12,9% 66,4% 14,7% 6% HIV/AIDS - 4,3% 12,9% 59,5% 23,3% Wśród najpoważniejszych problemów społecznych w gminie miejskiej Gorlice, zdaniem respondentów, na pierwszym miejscu znajduje się bezrobocie. 71,6% mieszkańców uważa, że brak pracy stanowi bardzo poważny problem w ich gminie, zaś 24,1% ankietowanych określa go jako poważny problem społeczny. Na kolejnym miejscu znajduje się zubożenie społeczeństwa, alkoholizm oraz zanieczyszczenie środowiska. Nieco mniej poważnymi problemami społecznymi w ocenie respondentów zamieszkujących gminę Gorlice są: kryzys rodzinny, kryzys norm moralnych oraz problemy mieszkaniowe. Respondenci za najmniej poważne problemy występujące w ich gminie uznali problem narkomanii oraz HIV/AIDS. Wysoka pozycja zjawiska alkoholizmu oraz bezrobocia wskazuje na priorytetowy kierunek działań, jakie powinien podejmować samorząd w ramach profilaktyki i rozwiązywaniu tych problemów społecznych. W 2003 roku, mieszkańcy zostali zapytani o to, który z następujących problemów jest ich zdaniem najpoważniejszy na terenie miasta Gorlice. Respondenci mieli do wyboru następujące odpowiedzi: alkoholizm, narkomania, przemoc. Podobnie jak w niniejszym badaniu, respondenci najczęściej 18

wskazywali na alkoholizm (40% odpowiedzi). 26% mieszkańców gminy Gorlice odpowiedziało, że to narkomania jest najistotniejszym problemem, a 32% przemoc. Bezrobocie oraz wykluczenie społeczne Bezrobocie jest zjawiskiem trudnym do zmierzenia. Statystyki najczęściej odnoszą się do skali bezrobocia rejestrowanego (jawnego), ujmując w ten sposób tylko część osób pozostających bez pracy. Bezrobocie przyczynia się do występowania wielu negatywnych zjawisk społecznych w życiu osób nieposiadających stale pracy. Poważnym skutkiem bezrobocia jest ubożenie rodziny, które często prowadzi do narastania konfliktów i napięć między członkami rodziny oraz przyczynia się do powstawania patologii społecznych. Brak perspektyw zatrudnienia, szczególnie w przypadku bezrobotnych długoterminowych, powoduje degradację pozycji społecznej tych osób. Budzi obawy o własny los i możliwości przetrwania całej rodziny, a także odbija się negatywnie na samopoczuciu i stanie zdrowia bezrobotnego. Długotrwałe bezrobocie często prowadzi do ubóstwa i marginalizacji społecznej. Dorosłym mieszkańcom gminy miejskiej Gorlice zadano pytanie, czy kiedykolwiek byli bezrobotni. Twierdząco odpowiedziało 58,6% badanych. Zestawienie danych zostało zaprezentowane na wykresie nr 5. Wystąpiły nieznaczne różnice w odpowiedziach badanych mieszkańców. Bezrobocia doświadczyło 57,1% respondentek oraz 60,4% respondentów. Odsetek badanych mieszkańców gminy miejskiej Gorlice, którzy pozostawali w przeszłości bez pracy lub obecnie doświadczają bezrobocia, jest wyższy od wyników badań ogólnopolskich. Badanie CBOS z 2011 roku na temat bezrobocia pokazało, że 41% respondentów doświadczyło w przeszłości lub obecnie doświadcza bezrobocia. 11 Powyższe pytanie dotyczyło subiektywnych odczuć respondentów i nie precyzowało ram czasowych, dlatego warto uzyskany wynik zestawić z danymi dotyczącymi bezrobocia rejestrowanego. Według danych Statystycznego Vademecum Samorządowca GUS 12, 11 CBOS, "Komunikat z badań. Bezrobocie i bezrobotni w badaniach opinii społecznej", 2012 r. 12 GUS, "Statystyczne Vademecum Samorządowca", 2013 r. dostęp: http://krakow.stat.gov.pl/statystycznevademecum-samorzadowca/ dn. 16.05.2013 r. 19

w 2012 roku udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym w powiecie gorlickim wyniósł 13,4% Wykres 5 Czy był/a Pan/Pani kiedykolwiek bezrobotny/a? 41,4% 58,6% TAK NIE Na pytanie czy w gospodarstwie domowym respondenta jest obecnie osoba bezrobotna 44% badanych deklarowało, że w ich gospodarstwie domowym znajduje się osoba bezrobotna. Rozkład procentowy odpowiedzi został przedstawiony na poniższym wykresie. Wykres 6 Czy w Pana/Pani gospodarstwie domowym jest obecnie osoba bezrobotna? 3,4% 52,6% 44,0% TAK NIE TRUDNO POWIEDZIEĆ 20

Wysoki odsetek osób, które nie posiadały w przeszłości lub nie posiadają obecnie pracy oraz wysoki odsetek osób deklarujących, że w ich gospodarstwie domowym znajdują się osoby bezrobotne, znajduje potwierdzenie w odpowiedziach respondentów na pytanie o szansę znalezienia pracy w gminie miejskiej Gorlice. Zdecydowana większość ankietowanych (81,1%) ocenia szansę znalezienia pracy jako niewielką, 9,4% ankietowanych ocenia szansę znalezienia pracy jako umiarkowaną, a zaledwie 1,9% badanych sądzi, że jest ona duża. Poniższy wykres przedstawia rozkład odpowiedzi na to pytanie. Wykres 7 Szansa znalezienia pracy przez osobę bezrobotną w mieście Gorlice. 1,9% 5,7% 1,9% 81,1% 9,4% Bardzo duża Duża Umiarkowana Niewielka Trudno powiedzieć Trudności na rynku pracy przekładają się na zamożność rodzin. W kolejnym pytaniu ankietowani zostali poproszeni o wybranie określenia, które najlepiej charakteryzuje sposób zarządzania dochodem w ich gospodarstwach domowych. 15,5% respondentów odpowiedziało, że dochód w ich gospodarstwie domowym zaspakaja wszystkie potrzeby oraz pozwala na oszczędzanie. 29,3% ankietowanych zadeklarowało, że w ich gospodarstwie dochód wystarcza na wszystko, lecz nie pozwala na oszczędzanie. 41,4% respondentów deklaruje, że żyje oszczędnie (kupuje najtańsze produkty) i dzięki temu wystarcza na wszystko. Blisko 13,8% mieszkańców twierdzi, że w ich gospodarstwie domowym nie wystarcza na zaspokojenie bieżących potrzeb. Całościowe zestawienie danych przedstawia poniższa tabela. 21

Tab. 6. Proszę zaznaczyć określenie, które najlepiej charakteryzuje sposób zarządzania dochodem w Pana/Pani gospodarstwie domowym. Starcza na wszystko i pozwala na oszczędzanie 15,5% Starcza na wszystko, ale nie pozwala na oszczędzanie 29,3% Żyjemy oszczędnie (kupując najtańsze produkty) i dzięki temu starcza na wszystko 41,1% Pieniędzy nie starcza na zaspokajanie bieżących potrzeb 13,8% Osoby trwale ubogie cechuje poczucie bezradności, bezsilności oraz zepchnięcia na margines. Z powodu podejmowania prac dorywczych i potrzeby oszczędzania, takie osoby nie uczestniczą czynnie w życiu społecznym ani nie korzystają z dóbr kulturowych. W takich rodzinach może istnieć przyzwolenie na łamanie norm społecznych, mogą występować liczne konflikty i napięcia między członkami rodziny, jak również przemoc. Do grup szczególnie zagrożonych ubóstwem można zaliczyć rodziny, w których członkowie utrzymują się z niezarobkowych źródeł, innych niż renta czy emerytura. Utrwalanie się biedy powoduje zmianę stylu życia rodziny oraz przyczynia się do powstania wielu niekorzystnych zjawisk, jak: zaniedbania w opiece i wychowaniu, alkoholizm, przemoc w rodzinie, przestępczość. 22

Wykres 8 Osoby najbardziej zagrożone wykluczeniem społecznym. 17,0% 25,8% 12,4% 20,6% 22,7% 1,5% Jak widzimy na powyższym wykresie, badani w gminie miejskiej Gorlice do grupy osób najbardziej zagrożonych wykluczeniem społecznym zaliczają osoby starsze (25,8%), osoby uzależnione (22,7%) oraz rodziny wielodzietne (20,6%). Na kolejnym miejscu wśród osób zagrożonych wykluczeniem społecznym znalazły się osoby niepełnosprawne i osoby samotnie wychowujące dzieci. Osoby, które znajdują się w trudnej sytuacji życiowej, według badanych mieszkańców gminy miejskiej Gorlice, mogą liczyć na pomoc Ośrodka Pomocy Społecznej (38%). oraz swoich krewnych (na tę odpowiedź wskazało 32,4% badanych). 11,7% respondentów jest przekonanych, że pomoc można uzyskać od organizacji społecznych (fundacje, stowarzyszenia), 11,7% badanych wskazuje na Kościół/Caritas a 3,4% ankietowanych na sąsiadów. Poniższy wykres przedstawia całościowe zestawienie odpowiedzi respondentów na to pytanie. 23

Wykres 9 Do kogo mogą zwrócić się o pomoc osoby w trudnej sytuacji życiowej? 32,4% 38,0% 11,7% 11,7% 3,4% 2,8% Zaledwie 13,9% badanych mieszkańców gminy miejskiej Gorlice posiada wiedzę na temat działań prowadzonych przez władze gminy miejskiej Gorlice, których celem jest wspieranie osób bezrobotnych oraz zagrożonych wykluczeniem społecznym (wykres nr 10). Respondenci najczęściej wymieniali działania podejmowane przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Gorlicach. Instytucja ta oferuje osobom bezrobotnym i zagrożonym wykluczeniem społecznym kursy i szkolenia organizowane w ramach środków z Unii Europejskiej oraz programy aktywizujące osoby po 40 oraz 50 roku życia. 24

Wykres 10 Wiedza o lokalnych działaniach, których celem jest przeciwdziałanie i zapobieganie uzależnieniu od alkoholu i narkotyków. 13,9% 86,1% TAK NIE Spożywanie alkoholu oraz związane z nim inne problemy społeczne W gminie miejskiej Gorlice zjawisko alkoholizmu jest poważnym problemem społecznym. Zjawisko to jest jednak dość powszechne w całej Polsce. Przyjęło się sądzić, że Polacy piją alkohol często, w dużych ilościach. Należałoby więc wnioskować, że istnieje społeczne przyzwolenie, norma, która nie potępia częstego spożywania alkoholu, lecz przeciwnie czyni je społecznie akceptowalnym wzorem postępowania. Jednak nie potwierdza tego rozkład deklaracji, jaki uzyskaliśmy w trakcie badania. Ponad połowa Polaków (53%) twierdzi, że pije alkohol, ale tylko od czasu do czasu i mając ku temu dobrą okazję. Można to nazwać umiarkowanym stylem picia. Niewielkie grupy badanych deklarują częste (4%) i dosyć częste (7%) wykorzystywanie różnych okazji do napicia się alkoholu. Co szósty respondent (16%) przyznaje, że unika okazji do tego, żeby pić alkohol, a prawie co piąty (19%) deklaruje abstynencję. Warto zauważyć, że pewien normatywny styl picia nie zmienił się od dziesięciu lat, gdyż w badaniu z 1997 roku respondenci odpowiadali bardzo podobnie. 13 W naszych badaniach interesowało nas kilka zagadnień: jaka jest wiedza i stosunek do alkoholu, czy w środowisku lokalnym występują zagrożenia (bójki, wandalizm) związane z nadmiernym spożywaniem alkoholu, czy respondenci widzą jakieś zmiany związane z alkoholem na przestrzeni ostatnich 10 lat oraz czy posiadają wiedzę o działaniach władz związanych z tym zagadnieniem. Zapytaliśmy o postawę względem dostępności alkoholu. Prosiliśmy badanych o określenie, czy uważają, że alkohol jest towarem szczególnym, w związku, z czym dostęp 13 CBOS Postawy wobec wybranych substancji psychoaktywnych, 2007r. 25

do niego powinien być ograniczony i kontrolowany, czy też alkohol jest towarem, jak każdy inny i zasady sprzedaży nie powinny być wyjątkowe. 32,8% respondentów uznało, że nie należy ograniczać handlu alkoholem. Procentowe zestawienie odpowiedzi na to pytanie przedstawia poniższy wykres. Wykres 11 Opinia na temat dostępności alkoholu na rynku. 32,8% 67,2% Alkohol jest towarem szczególnym i dlatego dostęp do niego musi być ograniczony i kontrolowany. Alkohol jest takim samym towarem, jak każdy inny i nie należy ograniczać handlu nim. W badaniu interesowało nas również, czy respondenci zauważyli zmiany w obyczajowości spożywania alkoholu w swoim środowisku. 52,6% badanych stwierdziła, że zdecydowanie spożycie wzrosło, 37,1% ankietowanych deklarowała, że na przestrzeni ostatnich 10 lat spożycie alkoholu w ich gminie nie zmieniło się, a 10,3% badanych uważa, że zmalało (wykres nr 12). 26