Kielce, Kwiecień 2018 r.

MONITORING WOJEWÓDZKIEGO PROGRAMU PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE NA LATA 2017-2022 Raport za 2017 rok + Kielce, Kwiecień 2018 r.

2

Spis treści Wstęp... 4 I. Diagnoza zjawiska przemocy w rodzinie w województwie świętokrzyskim na tle innych regionów na podstawie danych za 2017 rok... 5 II. Zjawisko przemocy w rodzinie w obszarze działań Policji... 11 III. Problem przemocy w rodzinie w świetle wymiaru sprawiedliwości... 17 IV. Procedura Niebieskiej Karty w regionie świętokrzyskim dane statystyczne...... 23 V. Zespoły interdyscyplinarne w regionie świętokrzyskim... 30 VI. Infrastruktura w zakresie wsparcia osób doświadczających przemocy w regionie świętokrzyskim w 2017 roku... 38 VII. Poradnictwo i inne formy wsparcia realizowane w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie w świętokrzyskich powiatach i gminach... 45 VIII. Pozostałe działania samorządów powiatowych i gminnych w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie... 54 IX. Działania samorządu województwa świętokrzyskiego w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie... 62 X. Monitoring Wojewódzkiego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2017-2022... 67 XI. Rekomendacje... 70 Spis tabel, map i wykresów... 73 3

Wstęp Wojewódzki Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2017-2022 przyjęty został Uchwałą Sejmiku nr XXXVIII/552/17 z dnia 20 listopada 2017 roku. Celem głównym programu jest efektywne przeciwdziałanie przemocy w rodzinie w województwie świętokrzyskim. Opracowanie i realizacja Wojewódzkiego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na szczeblu Samorządu Województwa jest zadaniem wynikającym z art. 6 ust. 6 pkt. 1 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Wojewódzki Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2017-2022 stanowi kontynuację działań podejmowanych przez Samorząd Województwa Świętokrzyskiego w ramach minionego okresu programowego tj. lat 2011-2016. Założenia Programu na lata 2017-2022 wpisują się w kontekst zapisów zaktualizowanego w 2014 roku Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2014-2020. Celem niniejszego opracowania jest dokonanie monitoringu realizacji Wojewódzkiego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2017-2022 za rok 2017. Monitoring dokonany został na podstawie analizy raportów i sprawozdań przedstawianych przez instytucje, organizacje pomocy i integracji społecznej, realizujące zadania na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie w województwie świętokrzyskim. Analizie poddana została zgodność realizacji zadań z przyjętymi priorytetowymi kierunkami świętokrzyskiej polityki społecznej w obszarze przeciwdziałania przemocy w rodzinie w oparciu o wskaźniki przyjęte w Programie. Wartością dodaną Raportu jest opracowana na podstawie dostępnych danych diagnoza zjawiska, w której prezentowane i analizowane są dane dotyczące zjawiska przemocy w rodzinie pokazane z perspektywy realizacji zadań różnego rodzaju instytucji, a także ich zmienność na przestrzeni lat. Dane dotyczące przemocy w rodzinie w regionie świętokrzyskim poddane zostały porównaniu na tle innych regionów oraz analizie wewnątrzregionalnej. 4

I. Diagnoza zjawiska przemocy w rodzinie w województwie świętokrzyskim na tle innych regionów na podstawie danych za 2017 rok Na potrzeby opracowania diagnozy monitoringu Wojewódzkiego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2017-2022 analizie poddane zostały dane statystyczne udostępnione przez Biuro Prewencji Komendy Głównej Policji. Na podstawie statystyk policyjnych opracowano wskaźniki takie, jak: liczba wypełnianych formularzy Niebieskiej Karty A na 1000 mieszkańców, liczba wypełnianych formularzy Niebieskiej Karty A, liczba formularzy wszczynających procedurę Niebieskiej Karty na 1000 mieszkańców oraz liczba poszczególnych rodzajów przemocy w rodzinie odnotowanych przez Policję w 2017 roku. Analiza danych statystycznych w zakresie podjętych przez Policję działań wobec przemocy w rodzinie pozwala zdiagnozować skalę problemu oraz wdrażać odpowiednie środki celem niwelacji ewentualnych zjawisk, jakie mogą powstać w tym obszarze. Tabela 1. Dane krajowe dotyczące działań podjętych w procedurze Niebieskiej Karty przez Policję w latach 2015-2017. Wyszczególnienie 2015 2016 2017 Liczba wypełnionych formularzy Niebieska Karta A 75 495 73 531 75 662 Liczba osób, co do których istnieje podejrzenie, że są dotknięte przemocą w rodzinie 97 501 91 789 92 529 Liczba przypadków przemocy w rodzinie w latach 2015-2017 odnotowanych przez Policję 168 477 161 467 165 770 Opracowanie własne ROPS na podstawie danych Biuro Prewencji KGP z Informacji dotyczącej realizacji przez Policję procedury Niebieskie Karty w 2017 r. Diagnoza ogólnopolskich danych statystycznych w zakresie działań Policji wobec zjawiska przemocy w zakresie liczby wypełnionych Niebieskich Kart A odnotowywanych na przestrzeni lat 2015-2017 pozwala stwierdzić, iż w wymienionym okresie nastąpił wzrost liczby wypełnionych formularzy Niebieska Karta A w odniesieniu do 2016 r. i 2015 r. W 2017 roku funkcjonariusze Policji wypełnili 75 662 formularze Niebieska Karta A, co w stosunku do 2016 roku stanowi wzrost o niespełna 3%. W 2017 roku liczba osób, co do których istnieje podejrzenie, że są dotknięte przemocą w rodzinie wyniosła 92 529 osób, co stanowi wzrost o 0,8% w stosunku do 2016 roku, zaś w odniesieniu do lat 2015-2017 odnotowano spadek o 5,1%. 5

Ze zgromadzonych danych przez Policję wynika, że w 2017 roku nastąpił wzrost liczby przypadków przemocy w rodzinie. Odnotowano 165 770 sytuacji 1, dotyczących poszczególnych rodzajów przemocy, co w odniesieniu do 2016 roku dało wzrost o 4 303 przypadków (2,7%). Natomiast w stosunku do 2015 roku nastąpił spadek liczby przypadków przemocy w rodzinie w 2017 roku o 2 707 sytuacji (1,6%) 2. W 2017 roku najwięcej przypadków przemocy w rodzinie ogółem, odnotowano w województwach: śląskim (14 966), dolnośląskim (13 914) i warmińsko-mazurskim (12 041), natomiast najmniej w opolskim (1 561), lubuskim (5 367) i pomorskim (6 499). Województwo świętokrzyskie znajduje się na 10. miejscu pod względem liczby przypadków przemocy w rodzinie ogółem (9 007). W zakresie przemocy psychicznej najwięcej przypadków odnotowano w województwach: śląskim (6 753), dolnośląskim (6 206) i lubelskim (5 732), natomiast najmniej w opolskim (1 561), lubuskim (2 533) i pomorskim (3 034). Województwo świętokrzyskie jest szóstym w kolejności województwem w którym odnotowano najwięcej przypadków przemocy psychicznej (5 097). Przemoc fizyczna dominowała w województwie: śląskim (5 561), dolnośląskim (5 027) oraz lubelskim (4 416). Najmniejszą liczbę przypadków przemocy fizycznej zanotowano w regionie: opolskim (1 238), lubuskim (1 788) oraz pomorskim (2 589). Pod względem odnotowanej liczby przypadków przemocy fizycznej województwo świętokrzyskie zajmuje piąte miejsce wśród województw w których odnotowano najmniejszą liczbę przypadków przemocy fizycznej. Odnosząc się do tzw. przemocy ekonomicznej należy wskazać, iż największą liczbę przypadków tego rodzaju przypadków przemocy w rodzinie odnotowano w województwie mazowieckim (294), natomiast najmniejszą w regionie świętokrzyskim (20). Biorąc pod uwagę obszar przemocy w rodzinie powiązanej z tłem seksualnym najwięcej zarejestrowano ich na terenie województw: śląskiego (142), warmińskomazurskiego (135) oraz w małopolskiego (111). Najmniej przypadków przemocy seksualnej odnotowano w województwie: podkarpackim (17), pomorskim (23) oraz świętokrzyskim (32). 1 Przemoc fizyczna 59 975 przypadków, przemoc psychiczna 77 186 przypadków, przemoc seksualna 1 230 przypadków, przemoc ekonomiczna 1 873 przypadków, inny rodzaj przemocy 25 506 przypadków. 2 Informacja dotycząca realizacji przez Policję procedury Niebieskie Karty w 2017 r. Biro Prewencji KGP. 6

dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie 153 6206 5027 2433 95 62 4353 3303 762 36 182 5732 4416 1548 82 33 2533 1788 977 36 279 5001 4022 1408 65 70 4679 3629 2858 111 9271 7437 680 1661 1238 37 45 56 4572 3245 1556 17 140 3692 2892 1465 63 47 3034 2589 806 23 213 6753 5561 2297 142 5097 3198 20 660 32 100 5527 3917 2362 135 4954 4103 157 1789 100 4221 3610 35 880 85 3025 294 158 psychiczna fizyczna inny rodzaj przemocy ekonomiczna seksualna Wykres 1. Liczba poszczególnych rodzajów przemocy w rodzinie odnotowanych przez Policję w 2017 r. według województw. Opracowanie własne ROPS na podstawie danych Biuro Prewencji KGP z Informacji dotyczącej realizacji przez Policję procedury Niebieskie Karty w 2017 r. Analiza danych statystycznych w zakresie działań Policji wobec zjawiska przemocy w rodzinie w 2017 roku pozwala stwierdzić, iż w wymienionym okresie nastąpił wzrost liczby wypełnionych formularzy Niebieska Karta A w odniesieniu do 2016 r. i 2015 r. W 2017 roku funkcjonariusze Policji wypełnili 75 662 formularze Niebieska Karta A, co w stosunku do 2016 roku stanowi wzrost o 2,9%, natomiast w stosunku do 2015 r. wzrost o 0,2 %. Liczbę formularzy Niebieska Karta A wypełnionych w latach 2015-2017 przez Policję w poszczególnych województwach przedstawiono na wykresie nr 2. 7

dolnośląskie 5685 5297 5495 kujawsko-pomorskie 4376 4142 4017 lubelskie 5235 5108 5978 lubuskie 2427 2171 2198 łódzkie 4533 4625 4501 małopolskie 4927 4772 4689 mazowieckie 8437 8102 9346 opolskie 2147 1757 1635 podkarpackie 2474 4111 4737 podlaskie 3827 3390 3798 pomorskie 3253 2979 3028 śląskie 8615 7306 6958 świętokrzyskie 4126 3863 3600 warmińsko-mazurskie 6425 7498 5598 wielkopolskie 3900 4242 4979 zachodniopomorskie 3308 4168 5115 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 9000 10000 2015 2016 2017 Wykres 2. Liczba poszczególnych rodzajów przemocy w rodzinie odnotowanych przez Policję w 2017 r. według województw. Opracowanie własne ROPS na podstawie danych Biuro Prewencji KGP z Informacji dotyczącej realizacji przez Policję procedury Niebieskie Karty w 2017 r. Na podstawie zgromadzonych danych należy stwierdzić, iż w 2017 roku najwięcej formularzy Niebieska Karta A wypełniły jednostki Policji w województwach: śląskim (6 958), lubelskim (5 978) oraz warmińsko-mazurskim (5 598). 8

Największy wzrost liczby wypełnionych formularzy w 2017 roku w odniesieniu do analogicznego okresu roku 2016 odnotowano w województwie zachodniopomorskim (o 947 formularzy), lubelskim (o 870) oraz wielkopolskim (o 737), natomiast największy spadek w warmińsko-mazurskim (o 1 900 formularzy), śląskim (o 348) oraz świętokrzyskim (o 263). Mapa 1. Liczba wypełnionych przez Policję formularzy Niebieska Karta A w poszczególnych garnizonach w 2017 roku, w przeliczeniu na 1000 mieszkańców. Opracowanie własne ROPS na podstawie danych Biuro Prewencji KGP z Informacji dotyczącej realizacji przez Policję procedury Niebieskie Karty w 2017 r. Średnia liczba formularzy Niebieska Karta A wypełnionych przez Policję w 2017 roku w przeliczeniu na 1000 mieszkańców na terenie kraju wyniosła 1,97. Z powyższych danych wynika, że w 2017 roku liczbę formularzy Niebieska Karta A powyżej wskazanej średniej odnotowano w 8 województwach, natomiast w 9 liczbę wypełnionych formularzy odnotowano poniżej tej średniej. Największą liczbę formularzy Niebieska Karta A w 2017 roku w przeliczeniu na 1000 mieszkańców wypełniono w województwach: warmińsko-mazurskim (3,90), podlaskim (3,2), zachodnio-pomorskim (3,0) oraz świętokrzyskim (2,88) mapa nr 1. 9

Mapa 2. Liczba formularzy wszczynających procedurę Niebieska Karta wypełnionych przez Policję w 2017 roku wg województw, w przeliczeniu na 1000 mieszkańców. Opracowanie własne ROPS na podstawie danych Biuro Prewencji KGP z Informacji dotyczącej realizacji przez Policję procedury Niebieskie Karty w 2017 r. W 2017 roku na terenie kraju odnotowano 61 980 wypełnionych przez Policję formularzy wszczynających procedurę Niebieski Karty, co stanowi 81,9% ogólnej liczby wypełnionych przez Policję formularzy Niebieska Karta A w tym czasie 3. Najwięcej formularzy wszczynających procedurę Niebieskie Karty w przeliczeniu na 1000 mieszkańców odnotowano w województwie: warmińsko-mazurskim (2,88), podlaskim (2,63) oraz świętokrzyskim (2,36). Przy czym w 2017 roku w województwie świętokrzyskim w odniesieniu do 2016 roku odnotowano spadek o 8,3% liczby formularzy wszczynających procedurę Niebieska Karta. 3 Ogólna liczba wypełnionych przez Policję formularzy Niebieska Karta A w półroczu 2017 r. wyniosła 75 662. 10

II. Zjawisko przemocy w rodzinie w obszarze działań Policji w województwie świętokrzyskim Analiza danych pochodzących z Komendy Wojewódzkiej Policji w Kielcach jest jednym z elementów diagnozy i monitoringu zjawiska przemocy w rodzinie. Zgromadzone dane dotyczą zagadnień takich, jak: ilość interwencji domowych, liczba wypełnionych Niebieskich Kart przez funkcjonariuszy, a także charakterystyka sprawców oraz ofiar przemocy według zmiennych: miejsce zamieszkania, płci i wieku. Dane świętokrzyskiej Policji zestawione zostały na przestrzeni lat 2015-2017, co daje możliwość obserwacji dynamiki zmian w obszarze przemocy w rodzinie i jest kontynuacją diagnozy opracowanej na potrzeby opracowania aktualnego Wojewódzkiego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2017-2022. Tabela 2. Niebieska Karta w świętokrzyskiej Policji w latach 2015-2017. Liczba wypełnionych Niebieskich Kart 2015 2016 2017 Liczba formularzy wszczynających procedurę 3 393 3 227 2958 Liczba formularzy dotyczących kolejnych przypadków przemocy w rodzinie w trakcie trwania procedury 733 636 642 Liczba wypełnionych Niebieskich Kart ogółem 4 126 3 863 3600 Opracowanie własne ROPS/ źródło KWP w Kielcach. W 2017 roku obserwujemy spadek liczby wypełnionych Niebieskich Kart ogółem przez funkcjonariuszy Policji w regionie świętokrzyskim. W odniesieniu do 2016 roku liczba wypełnionych formularzy Niebieskich Kart ogółem w 2017 roku zmniejszyła się o 263, co stanowi spadek o 6,8% w stosunku do 2016 roku. Na przestrzeni lat 2015-2016 odnotowano wzrost liczby wypełnianych formularzy, który mógł sugerować nasilanie zjawiska przemocy. Natomiast w 2017 roku nieznacznie zmniejszyła się liczba wypełnionych formularzy wszczynających procedurę o 269, co stanowi spadek o 8,3% w odniesieniu do analogicznego okresu poprzedzającego monitoring. W latach 2015-2016 odnotowano spadek liczby formularzy dotyczących kolejnych przypadków przemocy w rodzinie w trakcie trwania procedury. W 2017 roku odnotowano wzrost o 0,95% liczby formularzy dotyczących kolejnych przypadków przemocy w rodzinie w trakcie trwania procedury w odniesieniu do 2016 roku. 11

585 554 574 590 Liczba osób dotkniętych przemocą 604 730 3154 3474 3752 Analiza danych statystycznych dot. liczby wypełnianych Niebieskich Kart nie daje podstaw do jednoznacznej oceny skali zjawiska przemocy. Przemoc domowa jest bardzo często zjawiskiem ukrytym, ofiary nie zgłaszają tego typu przestępstw, często też zachowania objęte przemocą mogą być źle interpretowane. Zmiany w zakresie liczby Niebieskich Kart w poszczególnych latach, a w szczególności występujące duże różnice rok do roku mogą być spowodowane zmianami w procedurach oraz schematach działania funkcjonariuszy policji. Charakterystyka ofiar przemocy w rodzinie 4000 3500 3000 2500 2000 1500 2015 2016 2017 1000 500 0 kobiety mężczyźni małoletni Wykres 3. Osoby dotknięte przemocą w regionie świętokrzyskim na przestrzeni lat 2015-2017. Opracowanie własne ROPS/ źródło KWP w Kielcach. Wśród odnotowanych ofiar przemocy w 2017 roku: kobiety stanowią 72,8%, mężczyźni 13,3%, a osoby małoletnie 13,9% 4. Na przestrzeni ostatnich trzech lat zarysowuje się trend w którym obserwujemy systematyczny spadek liczby kobiet będących ofiarą przemocy w rodzinie. W 2017 roku w odniesieniu do 2016 roku nastąpił największy spadek liczby kobiet dotkniętych przemocą w rodzinie o 9,2%. Natomiast w badanym roku nastąpił wzrost liczby mężczyzn oraz osób małoletnich dotkniętych przemocą w rodzinie odpowiednio o 3,6% i 2,4% w odniesieniu do 2016 roku. 4 Liczba osób dotkniętych przemocą w 2017 roku wynosi 4 332 - ogółem: 3 154 - kobiety, 574 - mężczyźni, 604 - osoby małoletnie. 12

41% miasto wieś 59% Wykres 4. Osoby dotknięte przemocą w regionie świętokrzyskim według miejsca zamieszkania w 2017 roku. Opracowanie własne ROPS/ źródło KWP w Kielcach. W 2017 roku podobnie jak w latach poprzednich większość osób, wobec których istnieje podejrzenie, iż zostały dotknięte przemocą (59%) zamieszkiwało tereny wiejskie. Struktura miejsca zamieszkania ofiar przemocy wynika ze specyfiki regionu świętokrzyskiego, bowiem ponad połowa ludności zamieszkuje tereny wiejskie. Według statystyk KWP w Kielcach za 2017 rok w regionie świętokrzyskim liczba osób, co do których istnieje podejrzenie, że są dotknięte przemocą wynosi 4 332 osób, w tym: 3154 osób stanowią kobiety, w tym: 89% do 65 roku życia 2810, 11% powyżej 65 roku życia 344, 574 osób poszkodowanych stanowią mężczyźni, w tym: 84% do 65 roku życia 481, 16% powyżej 65 roku życia 93, 604 osób stanowią osoby małoletnie, w tym: 51% dziewcząt 306, 49% chłopców 298. 13

do 65 roku życia 88,3% 88,7% 88,6% powyżej 65 roku życia 11,7% 11,3% 11,4% małoletni 13,9% 11,6% 15,4% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0% 90,0% Odsetek osób co do których istnieje podejrzenie, że są dotknięte przemocą 2017 2016 2015 Wykres 5. Odsetek osób, co do których istnieje podejrzenie, że są dotknięte przemocą na przestrzeni lat 2015-2017 w regionie świętokrzyskim. Opracowanie własne ROPS/ źródło KWP w Kielcach. W oparciu o analizę zgromadzonych danych statystycznych uwzględniających ilość ofiar przemocy wg poszczególnych grup wiekowych na przestrzeni 2016-2017 roku odnotowano wzrost odsetka osób małoletnich ofiar przemocy. Odsetek osób starszych w ogóle odnotowanych ofiar przemocy w rodzinie w okresie 2015-2017 utrzymuje się na względnie stałym poziomie. Charakterystyka sprawców przemocy w rodzinie Liczba osób wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie w 2017 roku w odniesieniu do roku poprzedniego zmniejszyła się o 7,8% i wyniosła 3 610 osób, w tym 3 344 to mężczyźni (92,6%), 265 kobiety (7,3%) oraz 1 osoba nieletnia (0,03%). W badanym okresie odnotowano mniejszą liczbę mężczyzn oraz osób nieletnich wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc (o 335 mężczyzn oraz o 10 osób nieletnich mniej). Natomiast liczba kobiet wobec których istnieje podejrzenie stosowania przemocy w rodzinie w 2017 roku wzrosła o 49 w odniesieniu do 2016 roku. Liczba zatrzymanych osób wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie w 2017 roku wzrosła o 11,5% w odniesieniu do 2016 roku i wyniosła 466 osób, w tym 460 mężczyzn i 6 kobiet. 14

Odstetek osób będących pod wpływem alkoholu Tabela 3. Liczba osób w regionie świętokrzyskim, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie w 2017r. kobiety mężczyźni nieletni razem Liczba osób, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie, będących pod wpływem alkoholu Liczba osób doprowadzonych do policyjnych pomieszczeń dla osób zatrzymanych lub doprowadzonych do wytrzeźwienia Opracowanie własne ROPS/ źródło KWP w Kielcach. 59 2 213 0 2 272 38 1 162 0 1 200 W roku objętym monitoringiem liczba osób, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie będących pod wpływem alkoholu w odniesieniu do 2016 roku, zmniejszyła się o 14,1% i wyniosła ogółem 2 272 (w tym: 2 213 mężczyzn i 59 kobiet). Liczba osób doprowadzonych do policyjnych pomieszczeń dla osób zatrzymanych lub doprowadzonych do wytrzeźwienia, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie w 2017 roku wyniosła 1 200 (w tym: 1 162 mężczyzn i 38 kobiet) i zmniejszyła się o 13,9% w odniesieniu do 2016 roku. 100,0% 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 72,3% 67,7% 62,9% 2015 2016 2017 Wykres 6. Odsetek osób będących pod wpływem alkoholu podejrzewanych o stosowanie przemocy w latach 2015-2017 w regionie świętokrzyskim. Opracowanie własne ROPS/ źródło KWP w Kielcach. Znamienny jest fakt, iż z przemocą w rodzinie bardzo często koreluje problem nadużywania alkoholów przez sprawców przemocy. Na przestrzeni lat 2015-2017 odsetek sprawców przemocy będących pod wpływem alkoholu wynosi około 68%. W 2017 roku 15

Liczba poszczególnych rodzajów przemocy 72 38 32 797 706 680 3375 3294 3198 5146 5125 5097 odnotowano spadek procentowego udziału osób będących pod wpływem alkoholu w ogóle sprawców przemocy w regionie świętokrzyskim. 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 Przemoc fizyczna Przemoc psychiczna Przemoc seksualna Przemoc innego rodzaju 2015 2016 2017 Wykres 7. Natężenie form przemocy w regionie świętokrzyskim w latach 2015-2017. Opracowanie własne ROPS/ źródło KWP w Kielcach. Na podstawie statystyk świętokrzyskiej Policji określone zostały liczby przypadków przemocy w rodzinie według jej rodzajów. W 2017 roku najczęściej występującą formą przemocy, analogicznie jak w latach ubiegłych, jest: przemoc psychiczna (5 097 przypadków), przemoc fizyczna (3 198 przypadków), następnie przemoc innego rodzaju w tym przemoc ekonomiczna (680 przypadków). Najrzadziej występującą formą przemocy odnotowywaną przez funkcjonariuszy w regionie świętokrzyskim jest przemoc seksualna (32 przypadków). W latach 2015-2017 rok do roku odnotowany został spadek w każdej z ww. form przemocy (przemocy fizycznej o 2,9%, przemocy psychicznej 0,5%, przemocy innego rodzaju 3,7%). Największy spadek odnotowanych przypadków przemocy w rodzinie w 2017 roku odnotowano w kategorii przemocy seksualnej (o 15,8% w odniesieniu do 2016 roku). 16

III. Problem przemocy w rodzinie w świetle danych wymiaru sprawiedliwości Analiza danych pochodzących z zasobów wymiaru sprawiedliwości tj. Prokuratury Okręgowej w Kielcach oraz Sądu Okręgowego w Kielcach jest kolejnym elementem diagnozy zjawiska przemocy w rodzinie. Analizie poddane zostały dane przestępstw z art. 207 1 k.k. Prokuratura Okręgowa Na podstawie danych otrzymanych z Prokuratury Okręgowej w Kielcach sporządzono zestawienie dotyczące liczby postępowań przygotowawczych o czyn z art. 207 1 k.k., w tym: postępowań zakończonych aktem oskarżenia i postępowań o umorzeniu. Dane dotyczą lat 2015-2017 i zostały przekazane przez świętokrzyskie Prokuratury Rejonowe. W regionie świętokrzyskim w latach 2015-2017 najmniejszą liczbę postępowań o czyn z art. 207 1 k.k., odnotowano w 2015 roku. W 2016 roku nastąpił wzrost o 17,9% liczby postępowań przygotowawczych o czyn z art. 207 1 k.k. w odniesieniu do 2015 roku. Największą liczbę postępowań przygotowawczych o czyn z art. 207 1 k.k. odnotowano w 2017 roku (1 710), w którym odnotowano wzrost na poziomie 9,8%. Postępowania o czyn z art. 207 1 k.k. zakończone aktem oskarżenia w 2017 roku stanowiły 36,7% wszystkich postępowań prowadzonych przez Prokuratury Rejonowe w regionie świętokrzyskim. W 2016 roku odsetek postępowań przygotowawczych o czyn z art. 207 1 k.k. zakończonych aktem oskarżenia był mniejszy i stanowił 32,7% wszystkich postępowań przygotowawczych. W 2017 roku odnotowano mniejszy odsetek postępowań o czyn z art. 207 1 k.k. zakończonych umorzeniem (66,8%) z ogółu liczby postępowań przygotowawczych w odniesieniu do 2016 roku. 17

Tabela 4. Lp. Postępowania przygotowawcze o czyn z art. 207 $1 k.k. - Prokuratura Okręgowa w Kielcach. Nazwa jednostki Liczba postępowań przygotowawczych o czyn z art. 207 1 k.k. Liczba postępowań zakończonych aktem oskarżenia w tym: Liczba postępowań zakończonych umorzeniem 2015 2016 2017 2015 2016 2017 2015 2016 2017 1. Prokuratura Rejonowa w Busku - Zdroju 87 98 132 23 39 41 6 21 33 2. Prokuratura Rejonowa w Jędrzejowie 127 139 116 61 32 32 34 52 48 3. Prokuratura Rejonowa Kielce - Wschód 146 111 184 48 28 55 64 41 49 4. Prokuratura Rejonowa Kielce - Zachód 246 248 245 71 71 60 75 67 66 5. Prokuratura Rejonowa w Końskich 131 128 153 58 56 74 15 29 48 6. Prokuratura Rejonowa w Opatowie 39 69 82 14 23 19 2 11 12 7. Prokuratura Rejonowa w Ostrowcu Świętokrzyskim 84 128 197 17 28 57 11 22 45 8. Prokuratura Rejonowa w Pińczowie 56 86 65 26 30 23 1 13 6 9. Prokuratura Rejonowa w Sandomierzu 67 80 73 14 16 38 16 9 9 10. Prokuratura Rejonowa w Skarżysku-Kamiennej 75 126 116 34 44 45 17 22 38 11. Prokuratura Rejonowa w Starachowicach 125 157 181 78 80 120 15 29 22 12. Prokuratura Rejonowa w Staszowie 90 127 113 30 34 39 15 22 21 13. Prokuratura Rejonowa we Włoszczowie 48 61 53 25 28 24 16 14 22 RAZEM: 1321 1558 1710 499 509 627 287 352 419 ODSETEK (%): 37,8 32,7 36,7 57,5 69,2 66,8 Opracowanie własne ROPS/ źródło Prokuratura Okręgowa w Kielcach. Najwięcej wszczętych postępowań przygotowawczych o czyn z art. 207 1 k.k. w 2017 roku odnotowano niezmiennie, jak w latach poprzednich w Prokuratorze Rejonowej Kielce Zachód (245). Wysoką liczbę postępowań przygotowawczych odnotowano także w Prokuraturze Rejonowej w: Ostrowcu Świętokrzyskim (197), Kielce-Wschód (184), Starachowicach (181), Końskich (153), następnie w Busku-Zdroju (132) oraz w Jędrzejowie i Skarżysku-Kamiennej (po 116). Najmniejszą skalę wszczętych postępowań przygotowawczych o czyn z art. 207 1 k.k. w badanym roku podobnie jak w roku poprzednim odnotowano w Prokuraturze Rejonowej we Włoszczowie (53). W 2017 roku największy przyrost liczby postępowań przygotowawczych o czyn z art. 207 1 k.k. w odniesieniu do 2016 roku odnotowano w Prokuraturze Rejonowej w Kielce-Wschód (73), w Ostrowcu Świętokrzyskim (69) oraz w Busku-Zdroju (37). 18

W Prokuratorze Rejonowej w Jędrzejowie w 2017 roku odnotowano spadek liczby postępowań przygotowawczych o 23 mniej niż w 2016 roku; podobnie w Prokuratorze Rejonowej w Pińczowie - spadek o 21 postępowań przygotowawczych w odniesieniu do analogicznego okresu roku poprzedniego. Największy odsetek postępowań przygotowawczych zakończonych aktem oskarżenia w 2017 roku odnotowano w Prokuraturze Rejonowej w Starachowicach (66,3%), następnie w Prokuraturze Rejonowej w Sandomierzu (52,1%) oraz Prokuraturze Rejonowej w Końskich (48,4%). Natomiast w Prokuraturze Rejonowej w Opatowie odnotowano najmniejszy odsetek postępowań przygotowawczych o czyn z art. 207 1 k.k. zakończonych aktem oskarżenia, który wynosił 23,2%. Największą liczbę postępowań przygotowawczych o czyn z art. 207 1 k.k. zakończonych umorzeniem w 2017 roku odnotowano w Prokuraturze Rejonowej Kielce- Zachód oraz Kielce-Wschód odpowiednio po 66 i 49 postępowań zakończonych umorzeniem. Sąd Okręgowy Na podstawie sprawozdania MS-S6 za 2017 rok w sprawie osób osądzonych w pierwszej instancji, według właściwości rzeczowej Sądu Okręgowego w Kielcach, poddano analizie dane dotyczące przestępstw z art. 207 1 k.k. takie jak: liczba skazanych, wymiar kar, osób skazanych zakwalifikowanych jako recydywiści wcześniej karanych za stosowanie przemocy w rodzinie oraz liczbę sprawców przemocy objętych nadzorem kuratorskim. Wykres 8 prezentuje dane dotyczące liczby osób osądzonych i skazanych z art. 207 1 k.k. w latach 2015-2017. W roku 2017 spośród wszystkich osób osądzonych, 75,8% zostało skazanych, podobnie jak w 2016 roku (75,5%). W latach 2015-2016 obserwowany był spadek liczby osób osądzonych oraz skazanych ogółem. W 2017 roku liczba osób osądzonych ogółem zwiększyła się o 7,0%, podobnie jak w przypadku liczby osób skazanych, która była większa o 7,6% w odniesieniu do 2016 roku. 19

632 611 654 484 461 496 osądzeni ogółem skazani ogółem 2015 2016 2017 Wykres 8. Liczba osób osądzonych i skazanych z art. 207 1 k.k. w latach 2015-2017. Opracowanie własne ROPS/ źródło Sąd Okręgowy w Kielcach. W 2017 roku na karę pozbawienia wolności z art. 207 1 k.k. skazano 425 sprawców. Rodzajem kary najczęściej orzekanym przez Sąd w regionie świętokrzyskim wobec osób skazanych w latach 2015-2017 jest kara pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem. W 2017 roku na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem skazano o 7,2% mniej niż w 2016 roku. W 2017 roku w odniesieniu do 2016 roku obserwujemy wzrost liczby orzeczonych kar ograniczenia wolności oraz kar grzywny samoistnej o 14 przypadków. W przypadku warunkowo umorzonych postępowań odnotowany został wzrost o 15 przypadków. Tabela 5. Liczba orzeczonych kar wobec osób skazanych z art. 207 1 k.k. w latach 2015-2017. 2015 2016 2017 Kara pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem 398 319 296 Kara ograniczenia wolności 8 36 50 Kara grzywny samoistnej 4 5 19 Warunkowo umorzone postępowanie 117 101 116 Opracowanie własne ROPS/ źródło Sąd Okręgowy w Kielcach. 20

Liczba osób zakwalifikowane jako recydywiści Tabela 6. Liczba osób skazanych na karę pozbawienia wolności w roku 2017 na terenie regionu świętokrzyskiego. Wymiar kary Kara pozbawienia wolności w tym z warunkowym zawieszeniem 1 miesiąc 1 1 2 do 5 miesięcy 42 23 od 6 miesięcy do 1 roku 353 270 powyżej 1 roku do 2 lat 22 2 powyżej 2 lat do 5 lat 7 - powyżej 5 lat do 8 lat - - powyżej 8 lat - - Razem: 425 296 Opracowanie własne ROPS/ źródło Sąd Okręgowy w Kielcach. W 2017 roku podobnie jak w roku 2016 najczęściej orzekanym wymiarem kary było pozbawienie wolności, od 6 do 12 miesięcy (w tym 77% stanowiły kary z warunkowym zawieszeniem). Na karę pozbawienia wolności w wymiarze kary od 2 do 5 miesięcy skazanych zostało 42 osoby (w tym 55% z warunkowym zawieszeniem), a na karę pozbawienia wolności powyżej 1 roku skazanych zostało 29 osób w tym 7% stanowiły kary z warunkowym zawieszeniem. 45 42 40 35 30 25 20 15 10 5 0 26 2015 2016 2017 33 Wykres 9. Osoby zakwalifikowane jako recydywiści w regionie świętokrzyskim w latach 2015-2017. Opracowanie własne ROPS/ źródło Sąd Okręgowy w Kielcach. W przypadku osób skazanych, które należy zakwalifikować jako recydywistów penitencjarnych, wcześniej skazanych za znęcanie się nad rodziną, w 2017 roku obserwuje się 26,9% wzrost w liczbie sprawców ogółem w odniesieniu do 2016 roku. 21

Liczba sprawców w rodzinach objętych nadzorem kuratorskim W badanym okresie największą liczbę osób skazanych recydywistów penitencjarnych odnotowano w 2015 roku (42). W stosunku do roku 2015 liczba osób będących recydywistami powtórnie karanymi za przemoc w rodzinie w 2016 roku była zdecydowanie mniejsza (26) (wykres 9). 350 306 318 325 300 250 200 150 100 50 0 2015 2016 2017 Wykres 10. Liczba sprawców w rodzinach objętych nadzorem kuratorskim w regionie świętokrzyskim w latach 2015-2017. Opracowanie własne ROPS/ źródło Sąd Okręgowy w Kielcach. Od 2015 roku systematycznie wzrasta liczba sprawców przemocy w rodzinie objętych kuratorskim nadzorem. W 2017 roku liczba sprawców przemocy objętych nadzorem kuratorskim jest największa (325) i wzrosła o 6,2% w odniesieniu do 2015 roku. 22

IV. Procedura Niebieskiej Karty w regionie świętokrzyskim dane statystyczne Formularz Niebieska Karta może zostać założony przez przedstawiciela jednego z podmiotów wymienionych w art. 9d ust. 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Wypełnienie Niebieskiej Karty" nie jest jednak równoznaczne ze złożeniem zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa i nie stanowi podstawy do wszczęcia postępowania karnego. Jednak w przypadku złożenia zawiadomienia i wszczęcia postępowania może ona zostać wykorzystana jako dowód procesowy. Dokumentacja Niebieskie Karty" jest dla policji informacją, że w danej rodzinie dochodzi do przemocy. Dzielnicowy ma obowiązek nie później niż w ciągu 7 dni skontaktować się z daną rodziną. Jest zobligowany do rozpoznania sytuacji i jej systematycznego monitorowania, a także do udzielania pomocy w trakcie comiesięcznych wizyt. Procedura rozpoczyna się w momencie wypełnienia formularza "Niebieska Karta A" przez policjanta, pracownika socjalnego, przedstawiciela gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, ochrony zdrowia lub oświaty i powinna nastąpić w obecności osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, a w sytuacji gdy ten kontakt jest niemożliwy - bez udziału tej osoby. Jeżeli stan zdrowia osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, wymaga przewiezienia jej do podmiotu leczniczego, formularz Niebieska Karta - A wypełnia przedstawiciel podmiotu leczniczego, do którego osoba ta została przewieziona. Formularz "Niebieska Karta B" otrzymuje osoba dotknięta przemocą w rodzinie lub w przypadku przemocy wobec dziecka: rodzic, opiekun prawny lub faktyczny, osoba, która zgłosiła podejrzenie stosowania przemocy w rodzinie. Formularz jest dokumentem dla osób pokrzywdzonych, zawierającym definicję przemocy, praw człowieka, informację o miejscach, gdzie można uzyskać pomoc. Niebieskie Karty B nie przekazuje się osobie podejrzanej o stosowanie przemocy w rodzinie. Formularz Niebieska Karta C wypełniają członkowie zespołu interdyscyplinarnego lub grupy roboczej w obecności zaproszonej osoby co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie i dokonują analizy sytuacji rodziny. Jeżeli zachodzi podejrzenie, że osoba, wobec której istnieje podejrzenie stosowania przemocy w rodzinie, dopuściła się po raz kolejny stosowania przemocy w trakcie działań dokonywanych przez zespół interdyscyplinarny lub grupę roboczą, również wypełnia się 23

formularz Niebieska Karta C w zakresie niezbędnym do udokumentowania nowego zdarzenia. Formularz Niebieska Karta D wypełniają członkowie zespołu interdyscyplinarnego lub grupy roboczej w obecności osoby, wobec której istnieje podejrzenie, że stosuje przemoc w rodzinie. Przewodniczący zespołu interdyscyplinarnego wzywa osobę, wobec której istnieje podejrzenie, że stosuje przemoc w rodzinie, na spotkanie zespołu interdyscyplinarnego lub grupy roboczej. Członkowie zespołu interdyscyplinarnego lub grupy roboczej podejmują działania w stosunku do osoby wobec której istnieje podejrzenie, że stosuje przemoc w rodzinie: diagnozują sytuację rodziny, przekazują informacje o konsekwencjach popełnianych czynów, motywują do udziału w programach oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych, przeprowadzają rozmowę pod kątem nadużywania alkoholu, środków odurzających, substancji psychotropowych lub leków, przekazują informacje o koniecznych do zrealizowania działaniach w celu zaprzestania stosowania przemocy w rodzinie. Zakończenie procedury wymaga udokumentowania w formie protokołu podpisanego przez przewodniczącego zespołu interdyscyplinarnego, następuje w przypadku: ustania przemocy w rodzinie i uzasadnionego przypuszczenia o zaprzestaniu dalszego stosowania przemocy w rodzinie oraz po zrealizowaniu indywidualnego planu pomocy, rozstrzygnięcia o braku zasadności podejmowania działań. O zakończeniu procedury powiadamia się podmioty uczestniczące w procedurze po jej zakończeniu 5. 5 Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 13.11.2011 r. w sprawie procedury Niebieskie Karty oraz wzorów formularzy Niebieska Karta Dz. U. 2011 nr 209 poz. 1245. 24

Tabela 7. Stosowanie procedury Niebieskie Karty w latach 2015-2017 w regionie świętokrzyskim przez uprawnione podmioty. Wskaźnik 2015 2016 2017 Liczba sporządzanych formularzy Niebieskich Kart A przez pracowników socjalnych wszczynających procedurę. Liczba sporządzonych formularzy Niebieskich Kart C przez członków zespołu interdyscyplinarnego / grupy robocze. Liczba sporządzonych formularzy Niebieskich Kart D przez członków zespołu interdyscyplinarnego / grupy robocze. 451 437 378 2 859 2 814 2533 2 271 2 246 1946 Liczba rodzin objętych procedurą Niebieskiej Karty. 4 719 4 724 4071 Liczba rodzin wobec których wszczęto procedurę Niebieskie Karty w okresie sprawozdawczym. Liczba zakończonych procedur Niebieskie Karty w przypadku: ustania przemocy w rodzinie i uzasadnionego przypuszczenia o zaprzestaniu stosowania dalszego stosowania przemocy w rodzinie oraz po zrealizowaniu indywidualnego planu pomocy. rozstrzygnięcia o braku zasadności podejmowania działań. Opracowanie własne ROPS/ źródło na podstawie sprawozdania CAS. 3 638 3470 3209 2 236 2438 2268 574 569 479 W 2017 roku liczba wypełnionych formularzy Niebieskich Kart A zmniejszyła się w stosunku do 2016 roku o 13,5%, Niebieskich Kart C o 10,0%, zmniejszyła się również liczba wypełnionych formularzy Niebieskich Kart D blisko o 13,4%. Podobnie jak w latach ubiegłych, w 2017 roku najwięcej formularzy Niebieskich Kart zostało wypełnionych przez członków zespołów interdyscyplinarnych lub grup roboczych, w Niebieskich Kart C (2 533) oraz Niebieskich Kart D (1 946). Liczba rodzin objętych procedurą Niebieskie Karty w regionie świętokrzyskim w 2017 spadła o 13,8%, w stosunku do 2016 roku. Odnotowano spadek liczby przypadków zakończonych procedur Niebieskie Karty w 2017 roku z powodu ustania przemocy w rodzinie i uzasadnionego przypuszczenia o zaprzestaniu stosowania dalszego stosowania przemocy oraz po zrealizowaniu indywidualnego planu pomocy o 7,0% w stosunku do 2016 roku. W latach 2015-2017 nastąpił 16,6% spadek liczby zakończonych procedur Niebieskie Karty w przypadku rozstrzygnięcia o braku zasadności podejmowania działań. 25

Na potrzeby diagnozy nasilenia tego zjawiska wewnątrz regionu opracowano wskaźnik liczby rodzin objętych procedurą Niebieskie Karty na 1000 mieszkańców poszczególnych gmin (dane dot. Niebieskich Kart założonych przez pracowników socjalnych oraz członków zespołów interdyscyplinarnych i grup roboczych). W 2017 roku średnia wartość wskaźnika dla regionu świętokrzyskiego wyniosła 3,25, natomiast w 2016 roku wartość wskaźnika była większa i wynosiła 3,76. Tabela 8. Liczba rodzin objętych procedurą "Niebieskie Karty" w 2017 roku. Powiat buski Gmina 26 Liczba rodzin objętych procedurą "Niebieskie Karty" Liczba mieszkańców Wskaźnik na 1000 mieszkańców Busko-Zdrój 112 32612 3,43 Gnojno 22 4466 4,93 Nowy Korczyn 14 6100 2,30 Pacanów 10 7465 1,34 Solec-Zdrój 29 5092 5,70 Stopnica 29 7728 3,75 Tuczępy 14 3753 3,73 Wiślica 19 5563 3,42 razem/średnia: 249 72779 3,42 jędrzejowski Imielno 18 4451 4,04 Jędrzejów 65 28446 2,29 Małogoszcz 16 11675 1,37 Nagłowice 13 5026 2,59 Oksa 10 4586 2,18 Sędziszów 45 12679 3,55 Słupia 14 4361 3,21 Sobków 43 8526 5,04 Wodzisław 17 7136 2,38 razem/średnia: 241 86886 2,77 kazimierski Bejsce 24 4133 5,81 Czarnocin 0 3860 0,00 Kazimierza Wielka 0 16379 0,00 Opatowiec 11 3315 3,32 Skalbmierz 25 6586 3,80 razem/średnia: 60 34273 1,75 kielecki Bieliny 52 10214 5,09 Bodzentyn 120 11636 10,31 Chęciny 46 14992 3,07 Chmielnik 34 11417 2,98 Daleszyce 49 15688 3,12 Górno 47 14126 3,33 Łagów 51 6910 7,38

Gmina L. rodzin objętych "NK" L. mieszkańców "NK"/1000 mieszkańców Łopuszno 36 9016 3,99 Masłów 36 10667 3,37 Miedziana Góra 38 11304 3,36 Mniów 45 9360 4,81 Morawica 49 16018 3,06 Nowa Słupia 68 9559 7,11 Piekoszów 86 16338 5,26 Pierzchnica 27 4781 5,65 Raków 47 5676 8,28 Sitkówka-Nowiny 34 7728 4,40 Strawczyn 34 10567 3,22 Zagnańsk 36 12980 2,77 razem/średnia: 935 208977 4,47 konecki Fałków 6 4572 1,31 Gowarczów 15 4664 3,22 Końskie 159 35917 4,43 Radoszyce 30 9042 3,32 Ruda Maleniecka 11 3151 3,49 Słupia (konecka) 17 3393 5,01 Smyków 16 3794 4,22 Stąporków 96 17369 5,53 razem/średnia: 350 81902 4,27 opatowski Baćkowice 6 4919 1,22 Iwaniska 11 6789 1,62 Lipnik 13 5365 2,42 Opatów 52 11930 4,36 Ożarów 23 10911 2,11 Sadowie 10 4032 2,48 Tarłów 18 5303 3,39 Wojciechowice 7 4112 1,70 razem/średnia: 140 53361 2,62 ostrowiecki Bałtów 12 3519 3,41 Bodzechów 49 13535 3,62 Ćmielów 22 7481 2,94 Kunów 35 9958 3,51 Ostrowiec Świętokrzyski 222 70554 3,15 Waśniów 22 6937 3,17 razem/średnia: 362 111984 3,23 pińczowski Działoszyce 19 5107 3,72 Kije 18 4480 4,02 Michałów 15 4644 3,23 Pińczów 91 21088 4,32 Złota 15 4519 3,32 razem/średnia: 158 39838 3,97 27

sandomierski Gmina L. rodzin objętych "NK" L. mieszkańców "NK"/1000 mieszkańców Dwikozy 26 8879 2,93 Klimontów 17 8220 2,07 Koprzywnica 20 6775 2,95 Łoniów 8 7517 1,06 Obrazów 20 6536 3,06 Samborzec 14 8575 1,63 Sandomierz 68 23993 2,83 Wilczyce 9 3788 2,38 Zawichost 10 4575 2,19 razem/średnia: 192 78858 2,43 skarżyski Bliżyn 30 8226 3,65 Łączna 0 5150 0,00 Skarżysko Kościelne 19 6180 3,07 Skarżysko-Kamienna 175 46449 3,77 Suchedniów 20 10379 1,93 razem/średnia: 244 76384 3,19 starachowicki Brody 15 11030 1,36 Mirzec 12 8321 1,44 Pawłów 42 15251 2,75 Starachowice 125 49939 2,50 Wąchock 10 6908 1,45 razem/średnia: 204 91449 2,23 staszowski Bogoria 35 7870 4,45 Łubnice 4 4142 0,97 Oleśnica 9 3891 2,31 Osiek 24 7764 3,09 Połaniec 23 11941 1,93 Rytwiany 23 6357 3,62 Staszów 76 4765 15,95 Szydłów 16 26067 0,61 razem/średnia: 210 72797 2,88 włoszczowski Kluczewsko 20 5210 3,84 Krasocin 28 10697 2,62 Moskorzew 10 2761 3,62 Radków 17 2530 6,72 Secemin 30 4867 6,16 Włoszczowa 65 19643 3,31 razem/średnia: 170 45708 3,72 miasto Kielce 556 197704 2,81 region świętokrzyski 4 071 1 252 900 3,25 Źródło: Opracowanie własne ROPS na podstawie sprawozdania CAS. 28

Mapa 3. Natężenie zjawiska przemocy w rodzinie w powiatach regionu świętokrzyskiego w 2017r. Opracowanie własne ROPS/ źródło na podstawie sprawozdania CAS. Największe natężenie przemocy w rodzinie w 2017 roku podobnie jak w poprzednim roku odnotowano w powiecie kieleckim, wartość obliczonego wskaźnika liczby rodzin objętych procedurą Niebieskie Karty na 1000 mieszkańców wynosi blisko 4,5. Wysoki wskaźnik w przedziale 4,0 4,6 odnotowano również w powiatach: koneckim, pińczowskim oraz włoszczowskim i buskim, gdzie wartość wskaźnika mieści się w przedziale 3,3 3,9. Umiarkowane natężenie przemocy według wskaźnika liczby rodzin objętych procedurą Niebieskie Karty na 1000 mieszkańców w przedziale 2,6 3,2 odnotowano w powiatach: ostrowieckim, skarżyskim, staszowskim, mieście Kielce, jędrzejowskim, opatowskim. Najmniejsze natężenie zjawiska przemocy w rodzinie według ww. wskaźnika występuje w powiatach: kazimierskim, starachowickim, sandomierskim wartość wskaźnika nie przekracza 2,5. 29

V. Zespoły interdyscyplinarne w regionie świętokrzyskim W skład zespołu interdyscyplinarnego wchodzą przedstawiciele: jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, policji, oświaty, ochrony zdrowia, organizacji pozarządowych, kuratorzy sądowi. W skład zespołu interdyscyplinarnego mogą wchodzić także prokuratorzy. Zespoły interdyscyplinarne powoływane są odpowiednio przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, aby podejmować indywidualne działania w stosunku do osób/rodzin doznających przemocy. Zespół realizuje działania określone w gminnym programie przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy w rodzinie. Zadaniem zespołu interdyscyplinarnego jest integrowanie i koordynowanie działań podmiotów, o których mowa w art. 9a ust. 3 i 5, oraz specjalistów w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, w szczególności przez: diagnozowanie problemu przemocy w rodzinie, podejmowanie działań w środowisku zagrożonym przemocą w rodzinie mających na celu przeciwdziałanie temu zjawisku, inicjowanie interwencji w środowisku dotkniętym przemocą w rodzinie, rozpowszechnianie informacji o instytucjach, osobach i możliwościach udzielenia pomocy w środowisku lokalnym, inicjowanie działań w stosunku do osób stosujących przemoc w rodzinie. 6 W regionie świętokrzyskim we wszystkich gminach powołane zostały zespoły interdyscyplinarne. Posiedzenia zespołów interdyscyplinarnych odbywają się w zależności od potrzeb, jednak nie rzadziej niż raz na kwartał. Wykres 11 przedstawia liczbę posiedzeń zespołów interdyscyplinarnych na przestrzeni trzech lat. Na podstawie zgromadzonych danych w latach 2015-2016 odnotowano wzrost liczby posiedzeń zespołów interdyscyplinarnych o 2,9%. W 2017 roku liczba posiedzeń zespołów interdyscyplinarnych w regionie świętokrzyskim była najmniejsza i wynosiła 871 posiedzeń ZI, odnotowano spadek o 5,7% w odniesieniu do 2016 roku. 6 Ustawa z dn. 29.07.2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. 30

Liczba rodzin objętych pomocą zespołów interdyscyplinarnych Liczba posiedzeń zespołów interdyscyplinarnych 1000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 895 921 871 2015 2016 2017 Wykres 11. Liczba posiedzeń zespołów interdyscyplinarnych w regionie świętokrzyskim w latach 2015-2017. Opracowanie własne ROPS/ źródło na podstawie sprawozdania CAS. O spadku natężenia zjawiska przemocy w regionie świadczy mniejsza intensywność pracy zespołów interdyscyplinarnych, jak również fakt, iż w 2017 roku zmniejszyła się liczba rodzin objętych pomocą zespołów interdyscyplinarnych o 5,4% w odniesieniu do 2016 roku. 3500 2903 3237 3051 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 2015 2016 2017 Wykres 12. Liczba rodzin objętych pomocą zespołów interdyscyplinarnych w regionie świętokrzyskim w latach 2015-2017. Opracowanie własne ROPS/ źródło na podstawie sprawozdania CAS. 31

Tabela 9. Liczba osób objętych pomocą zespołów interdyscyplinarnych w regionie świętokrzyskim w 2017 roku. Wyszczególnienie ogółem w tym osoby z niepełnosprawnościami w tym starsze kobiety 3 388 224 428 mężczyźni 3 185 140 280 dzieci 1 923 77 - razem 8 496 441 708 Opracowanie własne ROPS/ źródło na podstawie sprawozdania CAS. Zespoły interdyscyplinarne w 2017 roku swoim działaniem objęły 8 496 mieszkańców województwa świętokrzyskiego tj. o 21,3% więcej niż w 2015 roku. W roku objętym monitoringiem 9% stanowiły osoby starsze, natomiast 6% osoby z niepełnosprawnościami podobnie jak w analogicznym okresie 2016 roku. Analiza danych dotyczących osób objętych pomocą zespołów interdyscyplinarnych uwzględniająca zmienną płci wykazuje, iż 40% ofiar przemocy stanowią kobiety, 37% osób objętych wsparciem stanowią mężczyźni, natomiast dzieci są najmniejszą grupą objętą wsparciem i stanowią 23% ogółu objętych wsparciem przez zespoły interdyscyplinarne. Odsetek osób objętych pomocą zespołów interdyscyplinarnych wg. płci 40% 23% 37% kobiety mężczyźni dzieci Wykres 13. Osoby objęte pomocą zespołów interdyscyplinarnych w regionie świętokrzyskim ze względu na płeć i wiek w 2017 roku. Opracowanie własne ROPS/ źródło na podstawie sprawozdania CAS. 32

Liczba grup roboczych Zespół interdyscyplinarny może tworzyć grupy robocze w celu rozwiązywania problemów związanych z wystąpieniem przemocy w rodzinie w indywidualnych przypadkach. W skład grup roboczych wchodzą przedstawiciele: jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, policji, oświaty, ochrony zdrowia, w skład grup roboczych mogą wchodzić także kuratorzy sądowi, a także przedstawiciele innych podmiotów, czy specjaliści w dziedzinie przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Prace w ramach grup roboczych są prowadzone w zależności od potrzeb zgłaszanych przez zespół interdyscyplinarny lub wynikających z problemów występujących w indywidualnych przypadkach. Do zadań grup roboczych należy, w szczególności: opracowanie i realizacja planu pomocy w indywidualnych przypadkach wystąpienia przemocy w rodzinie; monitorowanie sytuacji rodzin, w których dochodzi do przemocy oraz rodzin zagrożonych wystąpieniem przemocy; dokumentowanie działań podejmowanych wobec rodzin, w których dochodzi do przemocy oraz efektów tych działań. 7 4 000 3 500 3 000 2 500 2 000 1 500 1 000 500 0 3 916 3 804 2015 2016 2017 3263 Wykres 14. Liczba posiedzeń grup roboczych w regionie świętokrzyskim w latach 2015-2017. Opracowanie własne ROPS/ źródło na podstawie sprawozdania CAS. 7 Ustawa z dn. 29.07.2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. 33

W latach 2015-2017 rok do roku spada liczba utworzonych grup roboczych przez zespoły interdyscyplinarne. W 2017 roku odnotowano najmniejszą liczbę grup roboczych w regionie świętokrzyskim, w odniesieniu do 2016 roku spadek wyniósł 14,2%. Tabela 10. Liczba osób objętych pomocą grup roboczych w regionie świętokrzyskim w 2017r. Wyszczególnienie ogółem w tym osoby z niepełnosprawnościami w tym starsze kobiety 3797 259 484 mężczyźni 3799 199 366 dzieci 1894 65 - razem 9 490 523 850 Opracowanie własne ROPS/ źródło na podstawie sprawozdania CAS. Grupy robocze w 2017 roku swoim wsparciem objęły 9 490 mieszkańców regionu świętokrzyskiego tj. o 5,2% więcej niż w roku 2016, z tego niespełna 9,0% stanowiły osoby starsze, 6,0% osoby z niepełnosprawnościami. Odsetek osób objętych pomocą grup roboczych wg płci 40% 20% 40% kobiety mężczyźni dzieci Wykres 15. Osoby objęte pomocą grup roboczych w 2017 roku w regionie świętokrzyskim ze względu na płeć i wiek. Opracowanie własne ROPS/ źródło na podstawie sprawozdania CAS. W oparciu o zgromadzone dane dotyczące osób objętych działaniami grup roboczych uwzględniająca zmienną płci odnotowano, iż 40% osób objętych wsparciem stanowią kobiety, 40% ofiar przemocy stanowią mężczyźni, natomiast 20% ofiar przemocy w rodzinie stanowią dzieci. 34

Tabela 11. Powiat Liczba posiedzeń zespołów interdyscyplinarnych, grup roboczych wg gmin województwa świętokrzyskiego w 2017r. Gmina Liczba posiedzeń zespołów interdyscyplinarnych 35 Liczba utworzonych grup roboczych Liczba posiedzeń grup roboczych Busko-Zdrój 9 84 409 Gnojno 4 33 38 Nowy Korczyn 5 22 22 buski Pacanów 4 21 82 Solec-Zdrój 6 3 52 Stopnica 4 29 43 Tuczępy 4 14 57 Wiślica 4 17 83 razem: 40 223 786 Imielno 4 18 21 Jędrzejów 22 76 406 Małogoszcz 4 16 42 Nagłowice 4 27 27 jędrzejowski Oksa 4 10 23 Sędziszów 4 112 172 Słupia 4 12 44 Sobków 4 22 103 Wodzisław 4 17 34 razem: 54 310 872 Bejsce 14 1 6 Czarnocin 26 0 0 kazimierski Kazimierza Wielka 4 16 18 Opatowiec 8 9 11 Skalbmierz 16 0 0 razem: 68 26 35 Bieliny 28 41 201 Bodzentyn 4 29 29 Chęciny 5 46 207 Chmielnik 4 6 23 Daleszyce 4 149 149 Górno 4 47 135 Łagów 42 194 194 Łopuszno 4 0 0 Masłów 4 36 109 kielecki Miedziana Góra 4 38 113 Mniów 4 45 112 Morawica 3 13 13 Nowa Słupia 5 68 154 Piekoszów 4 32 32 Pierzchnica 5 15 99 Raków 21 25 192 Sitkówka-Nowiny 4 38 60 Strawczyn 4 12 12 Zagnańsk 4 36 71 razem: 157 870 1 905 Fałków 7 0 0 konecki Gowarczów 4 17 17 Końskie 65 122 519

Gmina Liczba posiedzeń ZI. 36 Liczba utworzonych GR. Liczba posiedzeń GR. Radoszyce 10 60 60 Ruda Maleniecka 12 6 11 Słupia (Konecka) 9 9 60 Smyków 6 9 21 Stąporków 11 35 229 razem: 124 258 917 Baćkowice 4 6 20 Iwaniska 4 9 9 Lipnik 12 12 12 opatowski Opatów 4 28 61 Ożarów 4 23 89 Sadowie 9 0 0 Tarłów 24 24 24 Wojciechowice 4 0 0 razem: 65 102 215 Bałtów 8 8 36 Bodzechów 23 30 135 ostrowiecki Ćmielów 4 22 29 Kunów 11 26 36 Ostrowiec Św. 10 192 634 Waśniów 13 14 44 razem: 69 292 914 Działoszyce 12 2 12 Kije 4 18 38 pińczowski Michałów 25 25 25 Pińczów 6 86 213 Złota 4 7 28 razem: 51 138 316 Dwikozy 4 48 48 Klimontów 4 2 24 Koprzywnica 7 8 8 Łoniów 4 12 12 sandomierski Obrazów 4 11 20 Samborzec 14 14 32 Sandomierz 4 1 152 Wilczyce 4 1 14 Zawichost 4 9 31 razem: 49 106 341 Bliżyn 52 14 14 Łączna 20 20 37 skarżyski Skarżysko Kościelne 4 19 20 Skarżysko-Kamienna 7 37 253 Suchedniów 15 12 26 razem: 98 102 350 Brody 4 14 70 Mirzec 5 9 19 starachowicki Pawłów 4 29 31 Starachowice 7 12 53 Wąchock 4 16 16 razem: 24 80 189 staszowski Bogoria 4 22 88 Łubnice 4 2 16

Gmina Liczba posiedzeń ZI. Liczba utworzonych GR. Liczba posiedzeń GR. Oleśnica 7 7 36 Osiek 4 19 83 Połaniec 5 23 63 Rytwiany 4 16 63 Staszów 4 76 483 Szydłów 3 14 54 razem: 35 179 886 Kluczewsko 4 17 75 Krasocin 5 30 93 włoszczowski Moskorzew 4 7 14 Radków 9 0 0 Secemin 4 15 45 Włoszczowa 6 46 207 razem: 32 115 434 miasto Kielce 5 462 2 269 region świętokrzyski 871 3 263 10 429 Opracowanie własne ROPS/ źródło na podstawie sprawozdania CAS. 37

VI. Infrastruktura w zakresie wsparcia osób doświadczających przemocy w regionie w 2017 roku Zadania w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie są realizowane przez organy administracji rządowej i jednostki samorządu terytorialnego na zasadach określonych w przepisach ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362, z późn. zm.) lub ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2007 r. Nr 70, poz. 473, z późn. zm.). Infrastrukturę w zakresie wsparcia osób doświadczających przemocy stanowią: gminny ośrodek wsparcia, powiatowy ośrodek wsparcia, specjalistyczny ośrodek wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie, punkt konsultacyjny dla osób dotkniętych przemocą w rodzinie, dom dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, ośrodek interwencji kryzysowej*. Ośrodki wsparcia Ośrodki wsparcia (gminne i powiatowe) ukierunkowane są na zabezpieczenie sytuacji osób doznających przemocy w rodzinie. Do głównych zadań ośrodka wsparcia należy wspieranie w przezwyciężaniu sytuacji kryzysowej poprzez udzielenie natychmiastowego wsparcia psychologicznego o charakterze poradnictwa, mającego również charakter psychoterapii krótko lub długoterminowej oraz psychoedukacji w zakresie przemocy. Ośrodek zapewnia dostępność pomocy prawnej w formie konsultacji, porad oraz dostępność animowanych form samopomocy związanej z doznawaniem przemocy. Celem ośrodków wsparcia jest zapewnienie osobom doznającym przemocy w rodzinie odpowiedniego wsparcia i wszechstronnej pomocy w zrozumieniu własnej sytuacji życiowej, wzmocnienie chęci zmiany tej sytuacji w kierunku uwolnienia się od przemocy poprzez pokonanie uczucia bezradności i przywrócenie wiary we własne siły. Specjalistyczne ośrodki wsparcia dla ofiar przemocy Specjalistyczne ośrodki wsparcia mają obowiązek zapewniania bezpłatnego całodobowego schronienia. Miejsce w takiej instytucji, która jest przeznaczona dla nie więcej niż 30 osób, nie wymaga skierowania, nie zależy też od dochodu i jest bezpłatna. Pokrzywdzona osoba razem z dziećmi może przebywać w takim ośrodku przez 3 miesiące, 38

w uzasadnionych szczególną sytuacją tych osób przypadkach jest też możliwość przedłużenia czasu zamieszkania w placówce. Podstawowe zadania ośrodka zostały podzielone na działania interwencyjne, przeprowadzane w momencie przyjęcia ofiary przemocy oraz terapeutyczno-wspomagające. Działania specjalistycznych ośrodków wsparcia polegają m.in.: na opracowaniu indywidualnego planu pomocy, udzielania poradnictwa i konsultacji wychowawczych, prowadzenia grup wsparcia i terapii indywidualnej. Ośrodek musi też zapewnić odpowiednie warunki bytowe i mieszkalne. Prowadzenie specjalistycznych ośrodków wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie należy do zadań z zakresu administracji rządowej realizowanych przez powiat. Punkt konsultacyjny Punkt konsultacyjny jest najmniejszą placówką świadczącą podstawową pomoc osobom i rodzinom dotkniętym zjawiskiem przemocy w rodzinie, a jego działania mają charakter lokalny (teren gminy). Ponadto udziela on natychmiastowej pomocy o charakterze wsparcia psychologicznego. Prowadzi działania edukacyjne służące wzmocnieniu opiekuńczych i wychowawczych kompetencji rodziców w rodzinach zagrożonych przemocą w rodzinie. W razie potrzeby punkt powinien także udzielić pomocy w zakresie zorganizowania schronienia osobom/rodzinom zagrożonym przemocą. Punkt taki powinien być otwarty w określone dni tygodnia. W siedzibie punktu konsultacyjnego w widocznym, ogólnodostępnym miejscu powinna znajdować się informacja dotycząca możliwości uzyskania natychmiastowej pomocy w godzinach. Punkty konsultacyjne prowadzą ośrodki pomocy społecznej, w których zatrudnieni są odpowiedni specjaliści lub zapewniają w określonych dniach i godzinach ich dyżury tj.: psycholog, pedagog, prawnik, specjalizujący się w ochronie osób pokrzywdzonych. Często poza indywidualnymi konsultacjami ofiary przemocy mogą uczestniczyć w cyklicznych spotkaniach grup wsparcia. Ośrodek interwencji kryzysowej* Ośrodek interwencji kryzysowej (OIK)* realizuje zadania w zakresie poradnictwa specjalistycznego oraz interwencji kryzysowej. Podstawowym celem ośrodka jest prowadzenie interdyscyplinarnych działań w zakresie interwencji kryzysowej, podejmowanych na rzecz osób i rodzin będących w stanie kryzysu. Celem interwencji kryzysowej jest przywrócenie równowagi psychicznej i umiejętności samodzielnego radzenia sobie z problemem przemocy, a dzięki temu zapobieganie przejściu reakcji kryzysowej w stan chronicznej niewydolności psychospołecznej. W celu właściwego udzielenia pomocy OIK powinien w pierwszej kolejności przeprowadzić diagnozę sytuacji kryzysowej (ocena stanu 39

psychicznego osoby doznającej przemocy, identyfikacja źródła kryzysu) i w zależności od rozpoznania podjąć dalsze działania na rzecz osób w kryzysie, by zapewnić im kompleksową pomoc. W ramach interwencji kryzysowej OIK musi prowadzić: indywidualne i rodzinne poradnictwo psychologiczne, indywidualną bądź rodzinną psychoterapię w sytuacjach skrajnie urazowych, specjalistyczne poradnictwo prawne, pracę socjalną, animowane grupy samopomocowe i grupy wsparcia. W sytuacjach uzasadnionych ośrodek powinien udzielić pomocy w natychmiastowym zorganizowaniu schronienia dla osoby doznającej przemocy, bądź udzielenia, w przypadku placówek z miejscami całodobowymi, schronienia do 3 miesięcy. Ośrodek interwencji kryzysowej podejmuje także działania pomocowe w środowisku osób zagrożonych przemocą (poza placówką). Dom dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży Podstawowe standardy i zadania, szczególnych ośrodków wsparcia jakimi są domy dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży określa 2 i 3 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie domów dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży z dnia 8 marca 2005 r. (Dz. U. Nr 43, poz. 418 z późn. zm.). Ze względu na charakter prowadzonej działalności wskazane byłoby, aby pracownicy domu dla matek pracujący z ofiarami przemocy ukończyli szkolenia z zakresu przeciwdziałania przemocy o tematyce zgodnej z wytycznymi do prowadzenia szkoleń w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Część kadry powinna ukończyć szkolenia z zakresu interwencji kryzysowej. *Do zadań własnych samorządów powiatowych należy zapewnienie miejsc dla osób dotkniętych przemocą w rodzinie w ośrodkach interwencji kryzysowej. Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie ani inny akt prawny nie podaje definicji OIK. Ze sprawozdań Przemoc wynika, iż w regionie funkcjonuje 12 OIK z tego 7 na poziomie powiatów (w tym powiat kielecki zleca prowadzenie OIK pozarządową przez Caritas Diecezji Kieleckiej), oraz 5 na poziomie samorządów gminnych. Spośród OIK funkcjonujących na poziomie powiatów 4 posiada miejsca całodobowe, na poziomie gmin 1 OIK posiada miejsca całodobowe. Tym samym w regionie funkcjonuje 5 OIK, które można uznać za podmioty wypełniające swoje zadania w sposób kompleksowy. W mieście Kielce zadania w zakresie interwencji kryzysowej realizuje specjalistyczny ośrodek wsparcia dla ofiar przemocy, który posiada miejsca całodobowe. 40

Tabela 12. Infrastruktura w zakresie wsparcia osób doświadczających przemocy w regionie świętokrzyskim w 2017r. Nazwa gminny ośrodek wsparcia powiatowy ośrodek wsparcia specjalistyczny ośrodek wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie punkt konsultacyjny dla osób dotkniętych przemocą w rodzinie dom dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży ośrodek interwencji kryzysowej* Liczba Liczba miejsc Liczba miejsc całodobowych Liczba osób korzystających Kobiet Mężczyzn Dzieci Podmiot 0 0 0 0 0 0 Gmina 0 0 0 0 0 0 Powiat 1-10 1292 158 120 Powiat 30 - - 387 124 43 Gmina 1 15 15 20 0 13 Powiat 6 40 35 71 4 11 powiat 5 74 10 194 19 12 gmina w tym liczba punktów interwencji kryzysowej 4 64-194 19 12 gmina liczba innych placówek 1 5 5 44 2 9 powiat świadczących specjalistyczną pomoc 6 90 0 25 14 96 gmina Opracowanie własne ROPS/ źródło na podstawie sprawozdania CAS. Na terenie regionu świętokrzyskiego w 2017 roku funkcjonowało 30 punktów konsultacyjnych dla osób dotkniętych przemocą w rodzinie (o 1 mniej niż w 2016 roku), 11 ośrodków interwencji kryzysowej* (o 1 mniej w odniesieniu do 2016 roku), 1 dom dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży oraz 1 specjalistyczny ośrodek wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie. Specjalistyczny ośrodek wsparcia swymi oddziaływaniami objął 1 570 mieszkańców województwa świętokrzyskiego: 158 mężczyzn, 1 292 kobiet i 120 dzieci. Specjalistyczny 41

ośrodek wsparcia posiada 10 miejsc całodobowych dla osób dotkniętych przemocą. Ośrodki interwencji kryzysowej w regionie dysponują łącznie 114 miejscami, w tym 45 to miejsca całodobowe. Ze wsparcia OIK w 2017 roku skorzystało 311 osób: 265 kobiet, 23 mężczyzn oraz 23 dzieci. Dom dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży posiada całodobowych - ze wsparcia w 2017 roku skorzystało 20 kobiet i 13 dzieci. 42 15 miejsc W regionie świętokrzyskim z 30 punktów konsultacyjnych dla osób dotkniętych przemocą w rodzinie skorzystało w sumie 552 osób w tym 70% stanowią kobiety, 23% mężczyźni i 7% dzieci. Tabela 13. Rozmieszczenie infrastruktury wsparcia w obszarze przeciwdziałania przemocy w 2017 roku, powiaty regionu świętokrzyskiego. Liczba specjalistycznych ośrodków wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie Liczba punktów konsultacyjnych Liczba domów dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży Liczba ośrodków interwencji kryzysowej Lp. Powiat PCPR/ MOPR OPS PCPR PCPR OPS 1 buski 1 2 jędrzejowski 4 1 3 kazimierski 2 1 4 kielecki 5 5 konecki 2 1 1 6 opatowski 2 7 ostrowiecki 1 1 8 pińczowski 3 1 9 sandomierski 3 1 10 skarżyski 2 1 2 11 starachowicki 1 12 staszowski 3 13 włoszczowski 1 14 Miasto Kielce 1* 1 1 Razem: 1* 30 1 6 5 *posiada miejsca całodobowe Opracowanie własne ROPS/ źródło na podstawie sprawozdania CAS. W powiecie buskim znajduje się 1 punkt konsultacyjny; jest to jeden z powiatów w którym obserwuje się najmniej rozwiniętą infrastrukturę przeznaczoną dla osób doznających przemocy w rodzinie. Na terenie powiatu jędrzejowskiego znajdują się 4 punkty konsultacyjne w gminach: Imielno (1), Sędziszów (1), Sobków (2) oraz 1 ośrodek interwencji kryzysowej* prowadzony przez powiatowe centrum pomocy rodzinie, które posiada miejsca całodobowe.

Powiat kazimierski posiada 2 punkty konsultacyjne: w Kazimierzy Wielkiej (1) i Opatowcu (1) oraz 1 ośrodek interwencji kryzysowej* prowadzony przez powiatowe centrum pomocy rodzinie, które posiada miejsca całodobowe. W największym powiecie kieleckim znajduje się 5 punktów konsultacyjnych w: Chęcinach (1), Górnie (1), Mniowie (1), Pierzchnicy (1) i Zagnańsku (1). W powiecie koneckim znajdują się 2 punkty konsultacyjne w: Słupi (koneckiej) (1) i Stąporkowie (1), oraz 2 ośrodki interwencji kryzysowej*: 1 prowadzony przez powiatowe centrum pomocy rodzinie w Końskich i 1 prowadzony przez Miejsko - Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Końskich. W powiecie opatowskim znajdują się 2 punkty konsultacyjne prowadzone przez ośrodki pomocy społecznej w: Opatowie (1) i Wojciechowicach (1). Powiat ostrowiecki na swoim terenie posiada 1 punkt konsultacyjny w Bodzechowie i 1 ośrodek interwencji kryzysowej* posiadający miejsca całodobowe prowadzony przez MOPS w Ostrowcu Świętokrzyskim. W powiecie pińczowskim funkcjonują 3 punkty konsultacyjne: w Kijach (1), Michałowie (1) i Pińczowie (1) oraz 1 ośrodek interwencji kryzysowej* z miejscami całodobowymi prowadzony przez PCPR w Pińczowie. Powiat sandomierski również posiada 3 punkty konsultacyjne: w Klimontowie (1), Obrazowie (1) i Wilczycach (1) oraz 1 ośrodek interwencji kryzysowej* prowadzony przez MOPS w Sandomierzu. Na terenie powiatu skarżyskiego funkcjonują 2 punkty konsultacyjne w miejscowościach: Bliżyn (1) i Łączna (1), 3 ośrodki interwencji kryzysowej* prowadzone przez: PCPR w Skarżysku-Kamiennej (1) oraz MOPS w Skarżysku Kamiennej (1) i M-GOPS w Suchedniowie (1). W powiecie starachowickim funkcjonuje 1 punkt konsultacyjny prowadzony przez MOPS w Starachowicach. W powiecie staszowskim funkcjonują 3 punkty konsultacyjne prowadzone przez ośrodki pomocy społecznej w: Połańcu (1), Staszowie (1) i Szydłowie (1). Na terenie powiatu staszowskiego nie występują inne placówki świadczące pomoc dla osób dotkniętym przemocą w rodzinie. W powiecie włoszczowskim funkcjonuje 1 punkt konsultacyjny dla ofiar przemocy w rodzinie w Kluczewsku. Powiat włoszczowski nie posiada dodatkowej infrastruktury i jest jednym z powiatów o najniższym poziomie rozwoju infrastruktury zapewniającej pomoc osobom dotkniętym przemocą. 43

Miasto Kielce w swojej infrastrukturze posiada 2 punkty konsultacyjne prowadzone przez Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie: 1 specjalistyczny ośrodek wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie oraz 1 dom dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży jedyne tego typu placówki w regionie. Infrastruktura wsparcia osób doświadczających przemocy w regionie jest rozmieszczona nierównomiernie, a tym samym zabezpieczenie wsparcia, dostępność do usług jest niewystarczająca. 65% gmin w województwie świętokrzyskim nie dysponuje infrastrukturą zapewniającą wsparcie dla osób zagrożonych przemocą w rodzinie. Mapa 4. Rozmieszczenie infrastruktury wsparcia osób doświadczających przemocy w regionie świętokrzyskim w 2017 roku. Opracowanie własne ROPS/ źródło na podstawie sprawozdania CAS. 44

VII. Poradnictwo i inne formy wsparcia realizowane w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie w świętokrzyskich powiatach i gminach W ramach udzielania pomocy osobom, które doświadczyły przemocy, ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie przewiduje następujące formy: poradnictwo medyczne, psychologiczne, prawne i socjalne, ochronę przed dalszym krzywdzeniem (uniemożliwienie osobom stosującym przemoc korzystania ze wspólnie zajmowanego mieszkania oraz zakaz kontaktowania się z ofiarą), zapewnienie schronienia w ośrodkach dla ofiar przemocy. Tabela 14 prezentuje dane dotyczące form wsparcia osób dotkniętych przemocą wraz z liczbą osób objętych poradnictwem w latach 2015-2017, z podziałem na jednostki prowadzące poradnictwo. Tabela 14. Liczba osób objętych wsparciem w formie poradnictwa w regionie świętokrzyskim na poziomie powiatów i gmin w latach 2015-2017. Podmiot: Powiat (14) Gmina (101) Poradnictwo: 2015 2016 2017 2015 2016 2017 medyczne 82 93 13 74 72 56 psychologiczne 2 889 2908 2573 1 472 1199 1474 prawne 1 231 560 563 755 562 474 socjalne 516 754 628 3 434 3070 3352 zawodowe i rodzinne 1 264 718 389 779 493 537 Razem 5 982 5 033 4 166 6 514 5 396 5 893 Opracowanie własne ROPS/ źródło na podstawie sprawozdania CAS. Na szczeblu samorządu powiatowego w 2017 roku udzielono 4 166 porad dla osób doświadczających przemocy. Z poradnictwa świadczonego na poziomie powiatu skierowanego dla osób dotkniętych przemocą w rodzinie skorzystało o 17,2% osób mniej niż w roku poprzednim. W 2017 roku z poradnictwa świadczonego przez instytucje publiczne zajmujące się pomocą osobom dotkniętym przemocą w rodzinie na poziomie gminy udzielono: 5 893 porad ogółem dla 3 254 osób dotkniętych przemocą w rodzinie. Liczba osób, które skorzystało z poradnictwa na poziomie samorządu gminnego była większa o 9,2% w odniesieniu do 2016 roku. 45

Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie Na poziomie powiatowych centrów pomocy rodzinie w 2017 roku podobnie jak w latach poprzednich najwięcej osób skorzystało ze wsparcia psychologicznego 2 573 osób (61,8%); o 13% więcej niż w 2016 roku. W następnej kolejności pokrzywdzeni korzystali z formy wsparcia jaką jest poradnictwo socjalne 628 osób (15,1%) o 16,7% mniej niż w 2016 roku. Z poradnictwa prawnego podobnie jak w roku poprzednim skorzystało 563 osób (13,5%). Poradnictwem zawodowym i rodzinnym w okresie monitoringu objętych zostało: 389 osób (9,3%). W monitorowanym okresie ofiary przemocy najrzadziej korzystały ze wsparcia w zakresie poradnictwa medycznego - 13 osób (0,3%). Procentowy rozkład liczby osób objętych wsparciem zawiera wykres 16. Podmiot odpowiedzilny - POWIAT 0,3% 9,3% 15,1% 13,5% 61,8% Psychologiczne Socjalne Prawne Zawodowe i rodzinne Medyczne Wykres 16. Procentowy rozkład liczby osób objętych w wsparciem w formie świętokrzyskie powiaty w 2017r. Opracowanie własne ROPS/ źródło na podstawie sprawozdania CAS. poradnictwa przez Ośrodki Pomocy Społecznej W 2017 roku w świętokrzyskich ośrodkach pomocy społecznej najwięcej osób skorzystało z poradnictwa socjalnego 3 352 osób (56,9%), tj. o 9,2% więcej niż w 2016 roku, psychologicznego - 1 474 osób (25%), tj. więcej o 22,9% w odniesieniu do analogicznego roku poprzedzającego i jest to największy wzrost w zakresie poradnictwa świadczonego na poziomie samorządów gminnych w stosunku do 2016 roku. W ramach świadczonego poradnictwa zawodowego i rodzinnego wsparcie otrzymało 537 osób (9,1%), czyli o 8,9% więcej w stosunku do 2016 roku. Z poradnictwa prawnego w 2017 roku skorzystało łącznie 46

474 osób (8,0%), co w stosunku do 2016 roku stanowi spadek o 15,7%. Poradnictwem medycznym zostało objętych 56 osób (1,0%) o 22,2% mniej niż w 2016 roku (wykres 17). Podmiot odpowiedzialny - GMINA 1,0% 9,1% 8,0% 25,0% 56,9% Socjalne Psychologiczne Zawodowe i rodzinne Prawne Medyczne Wykres 17. Procentowy rozkład liczby osób objętych w wsparciem w formie poradnictwa przez świętokrzyskie gminy w 2017r. Opracowanie własne ROPS/ źródło na podstawie sprawozdania CAS. Grupy wsparcia Ta forma wsparcia jest prowadzona w formie warsztatów dla ofiar przemocy w rodzinie. Są to grupy półotwarte, tzn. w każdym stadium grupy może przyłączyć nowa osoba. Praca warsztatowa w ramach grup opiera się na zasobach i potencjale podopiecznych. Jest to jedna z najlepszych i najskuteczniejszych metod, dzięki której grupa wsparcia jest w stanie zmotywować i wskazać podopiecznym ich możliwości i umiejętności, których nie wykorzystują do końca w życiu codziennym. Dzięki działaniom podejmowanym w ramach warsztatów uczestnicy odkrywają swój potencjał i uczą się jak z niego korzystać i wykorzystywać w zmaganiu się z trudnościami codziennego życia, w tym przede wszystkim w zatrzymaniu przemocy. Realizacja zadania dla grup wsparcia polega w szczególności na: motywowaniu do podejmowania działań mających na celu przerwanie występowania przemocy w rodzinie; organizowaniu spotkań dla ofiar przemocy w ramach grup warsztatowych z wykorzystaniem technik ułatwiających komunikację społeczną; 47

Liczba grup (powiatowych i gminnych) prowadzeniu treningów asertywności i rozwoju osobistego ukierunkowanych m.in. na wyjaśnieniu znaczenia asertywności w życiu codziennym, stosowaniu asertywności i rozwoju osobistego w życiu rodzinnym i zawodowym, radzenie sobie z konfliktem, nabieranie werbalnej i niewerbalnej pewności siebie oraz wykorzystanie własnego potencjału dla wzmocnienia wiary w siebie. Grupa terapeutyczna Przeznaczona dla osób doświadczających przemocy. Ma charakter otwarty, interwencyjny, choć spełnia też jednocześnie funkcję terapeutyczną. Grupa powinna być prowadzona przez dwóch terapeutów. Każdy pacjent przychodzi na spotkania tak długo, jak długo trwają różne uruchomione przez niego procedury prawne, które mają na celu zatrzymanie przemocy. Kobiety najczęściej uczęszczają na zajęcia od 1 roku do półtora roku. Warunkiem kwalifikacji do grupy jest diagnoza pacjentki, brak przeciwwskazań osobowościowych do terapii grupowej i bieżące doświadczanie jakiejkolwiek formy przemocy ze strony partnera. Głównym celem pracy z kobietami doświadczającymi przemocy jest zapewnienie im bezpieczeństwa, czyli uczenie działań skierowanych na zatrzymanie przemocy. Cel ten osiągany jest poprzez przygotowywanie pań do wszczęcia spraw w sądzie (np. sprawa o znęcanie, sprawa o rozwód wraz z eksmisją) i pracę nad zmianą ich psychologicznego funkcjonowania, aby przeciwdziałać procesowi wyuczonej bezradności, oraz wzmacniać ich kompetencji osobiste i społeczne 8. 25 24 20 15 10 8 14 15 10 10 5 0 Liczba grup terapeutycznych Liczba grup wsparcia 2015 2016 2017 Wykres 18. Liczby grup terapeutycznych i wsparcia w latach 2015-2017 region świętokrzyski. Opracowanie własne ROPS/ źródło na podstawie sprawozdania CAS. 8 Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie "Niebieska Linia" 48

W 2017 roku odnotowano wzrost liczby grup terapeutycznych ogółem o 75% w odniesieniu do 2016 roku, natomiast liczba grup wsparcia ogółem w latach 2016-2017 utrzymuję się na takim samym poziomie i wynosi 10 (wykres 15). Tabela 15. Liczba powiatowych i gminnych grup terapeutycznych i wsparcia w regionie świętokrzyskim w latach 2015-2017. Podmiot Powiat (14) Gmina (101) Rok 2015 2016 2017 2015 2016 2017 Liczba grup terapeutycznych 12 6 12 12 2 2 Liczba grup wsparcia 6 6 5 9 4 5 Opracowanie własne ROPS/ źródło na podstawie sprawozdania CAS. Diagnoza obszaru przeciwdziałania przemocy w rodzinie wykazała, iż w 2017 roku w regionie obserwujemy wzrost liczby funkcjonujących grup wsparcia na poziomie samorządów gminnych, w przypadku grup terapeutycznych w okresie ostatnich 2 lat liczba grup utrzymuje się na stałym poziomie. Na poziomie samorządów powiatowych w regionie obserwujemy wzrost zarówno liczby funkcjonujących grup terapeutycznych jak i grup wsparcia. Tabela 16. Liczba grup terapeutycznych i grup wsparcia w 2017 roku w świętokrzyskich powiatach i gminach. Podmiot odpowiedzialny powiat buski Powiat (14) Gmina (101) 2016 2017 2016 2017 1 gr. wsparcia w PCPR 1 gr. wsparcia w PCPR powiat jędrzejowski 0 0 powiat ostrowiecki 0 0 powiat skarżyski 0 1 gr. wsparcia w PCPR 2 gr. wsparcia w OPS Busku-Zdroju 1 gr. terapeutyczna i 1 gr. wsparcia w Jędrzejowie 1 gr. terapeutyczna i 1 gr. wsparcia w OPS Ostrowiec Świętokrzyski powiat staszowski 0 0 0 miasto Kielce 6 gr. terapeutycznych 5 gr. wsparcia MOPR 12 gr. terapeutycznych 3 gr. wsparcia MOPR Opracowanie własne ROPS/ źródło na podstawie sprawozdania CAS. 2 gr. wsparcia w OPS Busku-Zdroju 1 gr. terapeutyczna i 1 gr. wsparcia w Jędrzejowie 0 0 0 1 gr. wsparcia 1 gr. terapeutyczna w OPS Połaniec, 1 gr. wsparcia OPS w Staszowie - - 49

Program oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych Obowiązek realizacji programów oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych wobec osób stosujących przemoc w rodzinie określony został przepisami ustawy z dnia 29 lipca 2005r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Programy te powinny stanowić część całego systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz uzupełniać różne formy interwencji prawnych i administracyjnych podejmowanych wobec sprawców. Podstawowym celem tych wszystkich działań jest powstrzymanie sprawców i zakończenie przemocy w rodzinie. Oddziaływania korekcyjno-edukacyjne wobec osób stosujących przemoc w rodzinie powinny być prowadzone w formie programów działań psychologicznych, edukacyjnych i socjalizacyjnych, ukierunkowanych na zmianę zachowań i postaw osób stosujących przemoc, które zmniejszą ryzyko dalszego stosowania przez nie przemocy oraz zwiększą ich zdolność do samokontroli agresywnych zachowań i do konstruktywnego współżycia w rodzinie. Instytucje i organizacje realizujące programy oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych wobec osób stosujących przemoc w rodzinie, powinny tworzyć system monitorowania zachowania związanego z przemocą u osób uczestniczących w programie, w trakcie trwania programu i do 3 lat po jego zakończeniu oraz współpracować z instytucjami i organizacjami prowadzącymi programy przeciwdziałania przemocy i pomagania ofiarom przemocy w rodzinie. 9 W 2017 roku odnotowano spadek o 35 % liczby realizowanych programów oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych w odniesieniu do 2016 roku. W roku monitoringu 43% powiatów nie realizowało programów, dla porównania w 2016 roku 29% powiatów nie podejmowała realizacji programów korekcyjno-edukacyjnych. Najwięcej programów oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych w 2017 roku realizowało miasto Kielce (2). 8 powiatów realizowało po 1 programie, 6 powiatów nie realizowało programów oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych dla sprawców przemocy (powiaty: opatowski, ostrowiecki, pińczowski, sandomierski, skarżyski oraz starachowicki). Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej opracował Ramowy Program oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie na lata 2017-2022, przyjęty Uchwałą Sejmiku Województwa Świętokrzyskiego Nr XXXVIII/552/17 z dnia 20 listopada 2017 r. 9 Wytyczne do tworzenia modelowych programów korekcyjno-edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie, Załącznik nr 2 do Programu. 50

powiaty: buski 1 jędrzejowski 1 kazimierski kielecki konecki opatowski 0 1 1 1 ostrowiecki 0 pińczowski 0 sandomierski 0 skarżyski 0 starachowicki 0 staszowski włoszczowski miasto Kielce 1 1 0 0,5 1 1,5 2 2 Liczba edycji programów oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych Wykres 19. Liczba edycji programów oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych realizowanych w świętokrzyskich powiatach w 2017r. Opracowanie własne ROPS/ źródło na podstawie sprawozdania CAS. Tabela 17. Liczba osób, które przystąpiły do programów oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych realizowanych w latach 2016-2017 w regionie świętokrzyskim. Wyszczególnienie 2016 2017 ogółem 165 145 liczba osób, które przystąpiły do programów oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych kobiety 11 6 mężczyźni 154 139 ogółem 47 36 liczba osób, które ukończyły programy oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych kobiety 4 2 mężczyźni 43 34 liczba osób stosujących przemoc w rodzinie, które po ukończeniu programu korekcyjno-edukacyjnego powróciły do zachowań polegających na stosowaniu przemocy w rodzinie ogółem 4 8 kobiety 1 2 mężczyźni 3 6 Opracowanie własne ROPS/ źródło na podstawie sprawozdania CAS. 51

W regionie świętokrzyskim w 2017 roku nastąpił spadek liczby osób, które przystąpiły do programów oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych o ponad 12,1% w stosunku do 2016 roku. W badanym roku odnotowano blisko 23,4% spadek liczby osób, które ukończyły programy oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych w badanym okresie w odniesieniu do roku poprzedzającego diagnozę. Monitorowanie udziału osób stosujących przemoc w rodzinie w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie w 2017 roku wykazuje, iż w programie uczestniczą głównie mężczyźni, 139 przystąpiło do programu, z czego 25,0% ukończyło. Blisko 18,0% mężczyzn po ukończeniu programu korekcyjno-edukacyjnego powróciło do zachowań polegających na stosowaniu przemocy w rodzinie. Realizacja programów psychologiczno-terapeutycznych Realizowanie programów psychologiczno-terapeutycznych dla osób stosujących przemoc w rodzinie zmierzających do zmiany wzorców zachowań określa Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2014-2020. Opracowanie i realizacja programów psychologiczno-terapeutycznych dla osób stosujących przemoc w rodzinie dokonywana jest przez jednostki samorządu terytorialnego na szczeblu gminnym i powiatowym we współpracy z organizacjami pozarządowymi. Termin realizacji opracowania i realizacji programów psychologiczno-terapeutycznych określony został do 2020 roku zgodnie z wytycznymi Krajowego Programu. 10 W 2017 roku w programach psychologiczno-terapeutycznych uczestniczyło 51 osób: 46 mężczyzn i 5 kobiet. Na podstawie zgromadzonych danych odnotowano, iż 44 osoby pozytywnie ukończyło program (85% mężczyzn i 100% kobiet). W przypadku sytuacji po ukończeniu programów psychologiczno-terapeutycznych nie odnotowano osób, które powróciły do zachowań polegających na stosowaniu przemocy w rodzinie. 10 Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2012-2020, Załącznik do uchwały nr 76 Rady Ministrów z dnia 29 kwietnia 2014 r. 52

Mapa 5. Samorządy realizujące programy korekcyjno-edukacyjne oraz programy psychologicznoterapeutycznych dla osób stosujących przemoc w rodzinie w regionie świętokrzyskim w 2017r. Opracowanie własne ROPS/ źródło na podstawie sprawozdania CAS. W przypadku programów z oddziaływaniami korekcyjno-edukacyjnymi w 2017 roku 10 podmiotów realizowało program. Według przeprowadzonej analizy danych powiaty realizowały po 1 programie w roku monitoringu. Według diagnozy obejmującej okres monitoringu programów z oddziaływaniami korekcyjno-edukacyjnymi nie prowadzi powiat ostrowiecki. W regionie świętokrzyskim w 2017 roku podobnie, jak w latach poprzednich odnotowujemy znaczące deficyty w zakresie realizacji programów psychologicznoterapeutycznych. Programy psychologiczno-terapeutyczne dla osób stosujących przemoc w rodzinie w regionie opracowane zostały w 4 powiatach: ostrowiecki (OPS Ostrowiec Świętokrzyski), opatowski (OPS Tarłów), staszowski (OPS Połaniec) oraz pińczowski (PCPR Pińczów). 53

VIII. Pozostałe działania samorządów powiatowych i gminnych w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie W niniejszym rozdziale zaprezentowane zostały dane dotyczące działań podejmowanych na poziomie samorządów powiatowych i gminnych, a realizowanych w ramach Wojewódzkiego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2011-2016 takich, jak: opracowanie diagnoz zjawiska przemocy w rodzinie na obszarze gmin, powiatów, działania edukacyjne na temat zjawiska przemocy, opracowanie programów służących działaniom profilaktycznym, udzielenie specjalistycznej pomocy, promowanie i wdrażanie prawidłowych metod wychowawczych w stosunku do dzieci w rodzinach zagrożonych przemocą w rodzinie, współpraca pomiędzy instytucjami rządowymi, samorządowymi oraz organizacjami pozarządowymi w zakresie pomocy osobom dotkniętym przemocą w rodzinie. Analiza obejmuje również dane dotyczące zlecanych i wspólnie realizowanych projektów przez jednostki gminne i powiatowe w regionie w 2017 roku. Uwzględnione zostały dane ilościowe dot. upowszechniania informacji i edukacji w zakresie możliwości i form udzielania pomocy osobom dotkniętym przemocą w rodzinie. Tabela 18. Liczba opracowanych diagnoz przez świętokrzyskie powiaty i gminy w latach 2015-2017. Podmiot Powiat (14)* Gmina (102) 2015 2016 2017 2015 2016 2017 Liczba opracowanych diagnoz 5 7 8 10 7 25 Opracowanie własne ROPS/ źródło na podstawie sprawozdania CAS. W oparciu o zgromadzone dane w 2017 roku w regionie świętokrzyskim na poziomie powiatów w odniesieniu do 2016 roku odnotowano wzrost o 1 liczby opracowanych diagnoz zjawiska przemocy, w przypadku gmin opracowano o 18 więcej diagnoz zjawiska przemocy w rodzinie niż w roku poprzednim. 54

Liczba opracowanych diagnoz 25 25 20 15 10 5 5 10 8 7 7 2015 2016 2017 0 Powiat Gmina Wykres 20. Liczba opracowanych diagnoz przez powiaty i gminy w regionie świętokrzyskim w latach 2015-2017. Opracowanie własne ROPS/ źródło na podstawie sprawozdania CAS. W 2017 roku 8 samorządów powiatowych opracowało diagnozy zjawiska przemocy, są to powiaty: jędrzejowski (1), kazimierski (1), opatowskiego (1), ostrowiecki (2), sandomierski (1), staszowski (1) oraz włoszczowski (1). W roku analizy diagnoza opracowana została przez 11 ośrodków na poziomie samorządów gminnych, są to: Koprzywnica (sandomierski), Gowarczów (konecki), Ożarów (opatowski), Chmielnik, Sitkówka-Nowiny, Zagnańsk (kielecki), Jędrzejów (jędrzejowski), Bejsce (kazimierski), Ostrowiec Świętokrzyski (ostrowiecki), Kazimierza Wielka (kazimierski) oraz Działoszyce (pińczowski). Tabela 19. Podniesienie poziomu wiedzy i świadomości społecznej zjawiska przemocy w rodzinie przez świętokrzyskie powiaty i gminy w latach 2015-2017. Podmiot Powiat (14) Gmina (101) Liczba lokalnych kampanii społecznych Liczba osób, którym udzielono informacji 2015 2016 2017 2015 2016 2017 15 19 14 20 19 21 2032 131 241 84 75 83 Liczba podjętych inicjatyw 45 43 32 14 9 8 Opracowanie własne ROPS/ źródło na podstawie sprawozdania CAS. 55

Liczba programów służących działaniom profilaktycznym W roku 2017 w stosunku do roku 2016 w województwie świętokrzyskim w przypadku samorządów powiatowych odnotowano 26,3% spadek liczby zrealizowanych kampanii społecznych podnoszących poziom wiedzy i świadomości społecznej zjawiska przemocy. Powiaty w 2017 roku zorganizowały 14 kampanii. W przypadku prowadzenia lokalnych kampanii społecznych na szczeblu samorządu gminnego w odniesieniu do 2016 roku odnotowano nieznaczny wzrost z 19 do 21 prowadzonych kampanii w 2016 roku. Udzielanie informacji z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie obejmuje współpracę pomiędzy organami samorządu terytorialnego, a kościołami lub związkami wyznaniowymi na danym terenie, w celu wprowadzenia elementów edukacji na temat zjawiska przemocy w rodzinie w ramach działania poradni prowadzonych przez kościoły czy związki wyznaniowe lub do programów nauk przedmałżeńskich. W 2017 roku odnotowano 84,0% wzrost liczby osób, którym udzielono informacji z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie na szczeblu powiatów: z 131 osób do 241 osób w 2016 roku. W roku analizy na poziomie gmin odnotowano znaczny spadek liczby osób, którym udzielono informacji z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie z 75 w roku 2016 do 32 w roku 2017. Analiza danych wykazuje na spadek liczby podjętych inicjatyw służących przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie zarówno na poziomie samorządów powiatowych (25,6%), jak i gminnych (11,1%). 6 6 5 4 3 2 5 4 4 5 3 2015 2016 2017 1 0 opracowanych zrealizowanych Wykres 21. Opracowanie i realizacja programów służących działaniom profilaktycznym w regionie świętokrzyskim w latach 2015-2017. Opracowanie własne ROPS/ źródło na podstawie sprawozdania CAS. 56

W 2017 roku odnotowano spadek liczby opracowanych i zrealizowanych programów profilaktycznych w regionie o 2 w odniesieniu do 2016 roku, w związku z tym to został wykazany spadek o 41,3% liczby bezpośrednich odbiorców programów w odniesieniu do 2016 roku z 721 do 423 uczestników programów w 2017 roku. Tabela 20. Opracowanie i realizacja programów służących działaniom profilaktycznym w świętokrzyskich powiatach w latach 2015-2017. Powiat 2015 2016 2017 Liczba opracowanych programów 5 6 4 Liczba zrealizowanych programów 4 5 3 Liczba uczestników programów 2 381 721 423 Opracowanie własne ROPS/ źródło na podstawie sprawozdania CAS. W roku analizy powiaty opracowały 4 programy służące działaniom profilaktycznym i mających na celu udzielenie specjalistycznej pomocy, zwłaszcza w zakresie promowania i wdrażania prawidłowych metod wychowawczych w stosunku do dzieci w rodzinach zagrożonych przemocą w rodzinie. Programy opracowały 3 powiaty: buski (1), jędrzejowski (2) oraz sandomierski (1). służące działaniom profilaktycznym Tabela 21. Realizacja programów przeciwdziałania przemocy w latach 2015-2017. Podmiot Powiat (14) Gmina (101) 2015 2016 2017 2015 2016 2017 Liczba opracowanych programów 10 11 11 76 89 77 Opracowanie własne ROPS/ źródło na podstawie sprawozdania CAS. 77 gmin posiadało w roku analizy aktualny program przeciwdziałania przemocy w rodzinie o 13,5% w odniesieniu do 2016 roku. W regionie świętokrzyskim w 2017 roku aktualne programy wykazało 11 powiatów, na takim samym poziomie jak w 2016 roku. 57

Mapa 6. Programy przeciwdziałania przemocy opracowane przez powiaty stan na 2017r. Opracowanie własne ROPS/ źródło na podstawie sprawozdania CAS. Tabela 22. Liczba programów przeciwdziałania przemocy w rodzinie opracowanych przez świętokrzyskie gminy stan na 2017r. Lp. Powiat Liczba gmin Liczba programów 1 buski 8 3 Gminy, które nie opracowały programu przeciwdziałania przemocy: Nowy Korczyn, Tuczępy, Busko-Zdrój, Gnojno, Pacanów 2 jędrzejowski 9 8 Sędziszów 3 kazimierski 5 4 Bejsce 4 kielecki 19 12 Bieliny, Daleszyce, Łagów, Miedziana Góra, Mniów, Pierzchnica, Strawczyn 5 konecki 8 7 Słupia (konecka) 6 opatowski 8 6 Tarłów, Iwaniska 7 ostrowiecki 6 5 Bodzechów 8 pińczowski 5 4-9 sandomierski 9 7 Wilczyce, Klimontów 10 skarżyski 5 5-11 starachowicki 5 4 Starachowice 12 staszowski 8 6 Połaniec, Osiek 13 włoszczowski 6 5 Radków Opracowanie własne ROPS/ źródło na podstawie sprawozdania CAS. 58

Liczba projektów w obszarze przeciwdziałania przemocy 10 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 6 5 5 3 Powiat Gmina 7 2015 2016 2017 Wykres 22. Liczba zlecanych i wspólnie realizowanych projektów w latach 2015-2017 w regionie. Opracowanie własne ROPS/ źródło na podstawie sprawozdania CAS. Współpraca pomiędzy instytucjami rządowymi i samorządowymi oraz organizacjami pozarządowymi w zakresie pomocy osobom dotkniętym przemocą w rodzinie realizowana jest zarówno przez powiaty, jak i gminy. W 2017 roku 3 powiatowe centra pomocy rodzinie zlecały zadania z zakresu przeciwdziałania przemocy dla NGO s. W tej formie zostało zrealizowanych łącznie po 1 projekcie w powiatach: jędrzejowskim, kieleckim i ostrowieckim. W odniesieniu do 2016 roku w przypadku liczby zrealizowanych projektów na szczeblu samorządu powiatowego w 2017 roku odnotowano spadek z 10 do 3 projektów. Współpraca z NGO s w przedmiotowym zakresie realizowana była przez 7 ośrodków pomocy społecznej (o 1 więcej niż w 2016 roku) tj.: w gminach: Starachowice (starachowicki), Gowarczów (konecki), Pawłów (starachowicki), Daleszyce, Łopuszno (kielecki), Sandomierz i Wilczyce (sandomierski). Tabela 23. Upowszechnianie informacji i edukacja w zakresie możliwości i form udzielania pomocy osobom dotkniętym przemocą w rodzinie w latach 2015-2017. Podmiot Powiat (14) Gmina (101) Liczba opracowanych i upowszechnianych materiałów informacyjnych Liczba lokalnych kampanii społecznych Liczba zajęć dla osób dotkniętych przemocą w rodzinie Liczba osób uczestniczących w zajęciach Opracowanie własne ROPS/ źródło na podstawie sprawozdania CAS. 2015 2016 2017 2015 2016 2017 37 61 2 654 105 110 10 817 22 21 20 34 34 24 256 95 76 54 21 13 1 018 1117 1020 190 588 262 59

W 2017 roku odnotowano 2 654 opracowanych i upowszechnianych materiałów informacyjnych przez samorząd powiatowy oraz 10 817 przez samorządy gminne. Świętokrzyskie powiatowe centra pomocy rodzinie w 2017 roku przeprowadziły 20 kampanii społecznych tj. o 1 mniej niż w roku poprzedzającym monitoring oraz 76 zajęć dla osób dotkniętych przemocą w rodzinie, o 20,0% mniej w odniesieniu do 2016 roku. Natomiast ośrodki pomocy społecznej w regionie zorganizowały 24 kampanie z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie - o 10 mniej niż w roku poprzedzającym monitoring. Jednostki gminne w 2017 roku przeprowadziły 13 zajęć dla osób dotkniętych przemocą w rodzinie, o 38,1% mniej w stosunku do 2016 roku. Organizacja zajęć w 2017 roku o charakterze informacyjnym i edukacyjnym w zakresie możliwości i form udzielania pomocy osobom dotkniętym przemocą w rodzinie realizowana przez powiaty pod względem zainteresowania w działaniach była mniejsza. W 2017 roku liczba osób uczestniczących w zajęciach organizowanych przez powiat wyniosła 1 020 osób, tj. o 8,7% mniej niż w roku poprzednim. 11 powiatów w 2017 roku realizowało działania polegające na opracowaniu i upowszechnianiu materiałów informacyjnych (o 4 więcej), natomiast 8 powiatów organizowało lokalne kampanie społeczne (o 2 mniej). Najwięcej zorganizowanych lokalnych kampanii wykazał powiat kielecki (6), w powiecie jędrzejowskim i mieście Kielce zrealizowano po 4 lokalne kampanie, w powiecie koneckim 2, natomiast w powiecie kazimierskim, opatowskim i pińczowskim odnotowano realizację po 1 kampanii w każdym z powiatów. 11 samorządów powiatowych podjęło się opracowania i upowszechniania materiałów informacyjnych z zakresu przeciwdziałania przemocy. 3 jednostki nie podjęły tego zadania z powiatu: skarżyskiego, starachowickiego i włoszczowskiego. W roku 2017 samorządy gminne w regionie zorganizowały 24 lokalne kampanie społeczne, o 29,4% mniej niż w roku poprzedzającym monitoring. W przypadku liczby organizowanych zajęć dla osób dotkniętych przemocą w rodzinie, przez gminy w 2017 roku odnotowano 38,1% spadek w odniesieniu do 2016 roku. Mniejsza liczba przeprowadzonych działań informacyjnych i edukacyjnych realizowanych przez gminy przełożyła się na mniejszy udział odbiorców, a odnotowana liczba osób uczestniczących w zajęciach była o 55,4% mniejsza niż w 2016 roku. Kampanie społeczne z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie skierowane dla osób dotkniętych przemocą w rodzinie realizowane były na poziomie 18 gmin: Chęciny (3), Daleszyce (1), Górno (1), Mniów (1) kielecki; Ożarów (1) opatowski; Ćmielów (1), 60

Ostrowiec Świętokrzyski (1) ostrowiecki; Michałów (3) pińczowski; Klimontów (1), Obrazów (1), Sandomierz (1), Wilczyce (1) sandomierski; Skarżysko-Kamienna (1) skarżyski; Brody (1), Starachowice (1) - starachowicki Staszów (1) staszowski; Moskorzew (2), Włoszczowa (2) włoszczowski. Mapa 7. Gminy, które opracowały i upowszechniały materiały informacyjne oraz organizowały lokalne kampanie społeczne w 2017r. Opracowanie własne ROPS/ źródło na podstawie sprawozdania CAS. 61