KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ WYDZIAŁ EKSPERTYZ PRAWNYCH Informacja na temat opłat sądowych w sprawach cywilnych w Polsce Grudzień 2005 Ewa Wojnarska-Krajewska Informacja Nr 1181 Niniejsze opracowanie zawiera omówienie problematyki opłat sądowych w sprawach cywilnych w Polsce. W informacji uwzględniona została ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, która wejdzie w życie z dniem 2 marca 2006 r. i zastąpi obowiązujące obecnie rozwiązania. W informacji omówiono poszczególne rodzaje opłat sądowych, zasady ich wnoszenia i naliczania oraz zasady zwalniania z obowiązku uiszczania opłat.
BSiE 1 Koszty w sprawach cywilnych w Polsce można podzielić na koszty sądowe i koszty pomocy prawnej. Koszty sądowe obejmują opłaty sądowe i zwrot wydatków związanych z czynnościami sądowymi. Problematykę opłat sądowych w sprawach cywilnych regulują: kodeks postępowania cywilnego z dnia 17 listopada 1964 r. (Dz. U. z 1964 r. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.), zwany dalej kpc, kodeks postępowania karnego z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.), zwany dalej kpk, ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z dnia 28 lipca 2005 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 167, poz. 1398), zwana dalej kscu; ustawa wejdzie w życie dnia 2 marca 2006 r.; zastąpi następujące, obowiązujące dotychczas, akty prawne: ustawę o kosztach sądowych w sprawach cywilnych 13 czerwca 1967 r. (tekst jednolity Dz. U. z 1988 r. Nr 02, poz. 9 z późn. zm.), rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie kosztów sądowych przy zakładaniu ksiąg wieczystych z dnia 27 marca 2002 r. (Dz. U. z 2002 r. Nr 44, poz. 415), rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie określenia wysokości wpisów w sprawach cywilnych z dnia 17 grudnia 1996 r. (Dz. U. z 1996r. Nr 154, poz.753 z późn. zm.), rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie wysokości opłat kancelaryjnych w sprawach cywilnych z dnia 15 listopada 1996 r. (Dz. U. z 1996 r. Nr 139, poz.650 z późn. zm.), rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie umarzania, rozkładania na raty i odraczania terminu spłaty należności sądowych z dnia 18 lutego 1991 r. (Dz. U. z 1991 r. Nr 25, poz. 102 z późn. zm.), rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie częściowego zwalniania od kosztów sądowych w postępowaniu cywilnym z dnia 12 maja 1965 r. (Dz. U. z 1965 r. Nr 21, poz. 135). rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie określenia ulgowych stawek opłat sądowych oraz zwolnień od tych opłat w sprawach o zabezpieczenie należności z tytułu udzielanych przez banki kredytów, pożyczek pieniężnych, gwarancji bankowych i poręczeń z dnia 30 czerwca 1998 r. (Dz. U. z 1998 r. Nr 87, poz. 554), rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie wynagrodzenia notariusza za czynności związane z przekazywaniem zakładowych budynków mieszkalnych oraz w sprawie wysokości niektórych opłat sądowych z dnia 19 sierpnia 1997 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 103, poz. 659) rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie wysokości opłat oraz warunków zwolnienia z opłat za wykonanie odpisów i wyciągów z ewidencji i statutów partii politycznych z dnia 23 października 1997 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 134, poz. 894). ustawa o komornikach sądowych i egzekucji z dnia 29 sierpnia 1997 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 133, poz. 882, z późn. zm.),
2 BSiE rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie sposobu prowadzenia egzekucji, grzywien, kar pieniężnych, opłat sądowych i kosztów postępowania z dnia 2 sierpnia 1991 r. (Dz. U. z 1991 r. Nr 77, poz. 339), rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie sposobu uiszczenia opłat sądowych w sprawach cywilnych z dnia 25 sierpnia 1981 r. (Dz. U. z 1981 r. Nr 21, poz. 107), rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie pobierania przez notariuszy opłat sądowych od wniosków o wpis do księgi wieczystej zamieszczanych w aktach notarialnych z dnia 27 sierpnia 2001 r. (Dz. U. z 2001 r. Nr 90, poz.1011), rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie określenia wysokości opłat za udzielanie informacji oraz wydawanie odpisów, wyciągów i zaświadczeń z Krajowego Rejestru Sądowego z dnia 21 grudnia 2000 r. (Dz. U. z 2000 r. Nr 117, poz. 1240), rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie wysokości opłat od wniosków o wydanie odpisów ksiąg wieczystych i zaświadczenia o zamknięciu księgi wieczystej wydawanych przez Centralną Informację Ksiąg Wieczystych z dnia 25 sierpnia 2003 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 156, poz. 1528), Ponadto, przepisy regulujące pewne odstępstwa od ogólnych zasad oraz sprawy dotyczące dodatkowych opłat zawarte są w szeregu innych aktów prawnych. Rodzaje opłat Nowa kscu, znajdująca się obecnie w okresie vacatio legis, dokonuje w art. 11 podziału opłat sądowych na: stosunkowe (czyli zależne od wysokości przedmiotu sporu), stałe i podstawowe. Nowym rozwiązaniem, w stosunku do obowiązujących jeszcze wciąż przepisów, jest wprowadzenie opłat podstawowych. Zgodnie z art. 12 kscu opłatę stałą pobiera się w sprawach o prawa niemajątkowe oraz we wskazanych w ustawie niektórych sprawach o prawa majątkowe, w jednakowej wysokości, niezależnie od wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia. Opłata stała nie może być niższa niż 30 złotych i wyższa niż 5000 złotych. Zgodnie z art. 13 kscu opłatę stosunkową pobiera się w sprawach o prawa majątkowe; wynosi ona 5 % wartości przedmiotu sporu lub przedmiotu zaskarżenia, jednak nie mniej niż 30 złotych i nie więcej niż 100 000 złotych. Zgodnie z art. 14 kscu opłatę podstawową pobiera się w sprawach, w których przepisy nie przewidują opłaty stałej, stosunkowej lub tymczasowej. Opłatę podstawową pobiera się także od podlegających opłacie pism, wnoszonych przez stronę zwolnioną od kosztów sądowych przez sąd, chyba że ustawa stanowi inaczej. Opłata podstawowa wynosi 30 zł. Pobranie od pisma opłaty podstawowej wyłącza pobranie innej opłaty. Przepisów o opłacie podstawowej nie stosuje się w postępowaniu wieczystoksięgowym oraz w postępowaniu rejestrowym. W przypadku pisma wniesionego w sprawie o prawa majątkowe, w której wartości przedmiotu sprawy nie da się ustalić w chwili jej wszczęcia, zgodnie z art. 15 i 16 kscu przewodniczący określa opłatę tymczasową w granicach od 30 zł. do 1000 zł. Ostateczną opłatę określa sąd w orzeczeniu kończącym postępowanie w pierwszej instancji. Opłata ostateczna może być opłatą stosunkową, obliczoną od wartości przedmiotu sporu ustalonej w toku postępowania, bądź opłatą określoną przez sąd, jeżeli wartości tej nie udało się ustalić. W tym wypadku opłatę ostateczną sąd określa w kwocie nie wyższej niż 5000 zł., mając na względzie społeczną doniosłość rozstrzygnięcia i stopień zawiłości sprawy. Jeżeli opłata ostateczna jest wyższa od opłaty tymczasowej, sąd orzeka o obowiązku uiszczenia różnicy. Natomiast w przypadku, gdy opłata ostateczna jest niższa od opłaty tymczasowej, sąd zwraca różnicę z urzędu na koszt strony.
BSiE 3 Zasady wnoszenia opłat Na podstawie kscu opłaty sądowe pobiera się w sprawach cywilnych przy wnoszeniu pisma do sądu. Zobowiązana do tego jest osoba, która wnosi pismo (art. 2 ust. 2 kscu). Pismo wnoszone przez kilka osób zasadniczo podlega jednej opłacie. Jeżeli jednak przedmiotem sprawy są roszczenia lub zobowiązania jednego rodzaju i oparte na jednakowej podstawie faktycznej oraz prawnej (współuczestnictwo formalne), każdy współuczestnik uiszcza opłatę oddzielnie, stosownie do swego roszczenia lub zobowiązania (atr. 4 ust. 1 kscu). Sąd nie podejmie żadnej czynności na skutek pisma, od którego nie została uiszczona należna opłata. W takim wypadku przewodniczący wzywa wnoszącego pismo, aby pod rygorem zwrotu pisma uiścił opłatę w terminie tygodniowym od dnia doręczenia wezwania, a w razie bezskutecznego upływu tego terminu zwraca pismo (art. 130 par 1 i par 3 kpc). Surowsze konsekwencje prawne odnoszą się do: nieopłaconego pisma wniesionego przez adwokata lub radcę prawnego i rzecznika patentowego, podlegającego opłacie stałej lub opłacie stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu sporu. Pismo takie sąd zwraca bez wezwania do uiszczenie opłaty, nieopłaconego pisma wniesionego przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego jako środek odwoławczy lub środek zaskarżenia podlegającego opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu zaskarżenia. Pismo takie sąd odrzuca bez wezwania do uiszczenie opłaty. Pismo zwrócone z powodu nieuiszczenia opłaty nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Jest traktowane tak, jakby nigdy nie zostało wniesione. W terminie tygodniowym od dnia doręczenia zarządzenia o zwrocie pisma strona może jednak uiścić brakującą opłatę. Jeżeli opłata została wniesiona we właściwej wysokości, pismo wywołuje skutek od daty pierwotnego wniesienia. Skutek taki nie następuje w razie kolejnego zwrotu pisma z tej samej przyczyny (art. 130 par 2 kpc). Z kolei konsekwencją odrzucenia pozwu jest zakończenie postępowania w danej sprawie, gdyż sąd nie może wydać merytorycznego rozstrzygnięcia. Na postanowienie o zwróceniu bądź odrzuceniu pisma służy zażalenie. Zgodnie z art. 99 kscu nie pobiera się opłaty sądowej, a uiszczoną opłatę zwraca, jeżeli zażalenie, wniesione na zarządzenie przewodniczącego o zwrocie pisma albo na postanowienie sądu o odrzuceniu środka zaskarżenia, sąd uzna za oczywiście uzasadnione. Zgodnie z art. 108 kpc par. 1 sąd rozstrzyga o kosztach w każdym orzeczeniu kończącym sprawę w instancji. Sąd może jednak rozstrzygnąć jedynie o zasadach poniesienia przez strony kosztów procesu, pozostawiając szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu. W tej sytuacji, po uprawomocnieniu się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, referendarz sądowy w sądzie pierwszej instancji wydaje postanowienie, w którym dokonuje szczegółowego wyliczenia kosztów obciążających strony. Art. 98 par.1 pkt 2 kpc wprowadza zasadę odpowiedzialności za wynik postępowania. Zgodnie z tą zasadą koszty sądowe obciążają przegrywającą stronę. Zasadę powyższą uzupełnia przepis art. 100 kpc stanowiący, iż w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań sąd rozdzieli koszty między strony po połowie lub stosunkowo, albo nałoży je na jedną ze stron w zależności od okoliczności. Wyjątki od tej zasady obejmują następujące przypadki: zwrot kosztów należy się pozwanemu pomimo uwzględnienia powództwa, jeżeli nie dał powodu do wytoczenia sprawy i uznał przy pierwszej czynności procesowej żądanie pozwu (art. 101 kpc). Z sytuacją taką mamy do czynienia, gdy postawa i postępowanie pozwanego oceniane zgodnie z doświadczeniem życiowym, prowadzą do wniosku, że pożądany
4 BSiE przez powoda skutek można było osiągnąć bez wnoszenia sprawy do sądu (W. Siedlecki, Przegląd orzecznictwa, PiP 1963, Nr 8-9, str. 289, E. Wengerek, Przegląd orzecznictwa, NP. 1964, Nr 1, str. 47), w szczególnie uzasadnionych przypadkach sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami (art. 102 kpc). Przypadki uzasadniające zastosowanie powyższej zasady mogą mieć związek z samym postępowaniem lub znajdować się na zewnątrz, na przykład stan majątkowy czy sytuacja życiowa strony (post. SN z 14 stycznia 1974 r., II CZ 210/73, niepubl.), sąd, niezależnie od wyniku sprawy, może nałożyć na stronę obowiązek zwrotu kosztów postępowania, spowodowanych jej niesumiennym bądź oczywiście niewłaściwym postępowaniem (art. 103 kpc), w przypadku rozstrzygnięcia sprawy w drodze ugody, strony mają prawo samodzielnie zdecydować, jak podzielą się kosztami postępowania. W razie braku takiego postanowienia, koszty dzieli się między nimi po połowie (art. 104 kpc). Zwolnienie od obowiązku wnoszenia opłat sądowych Ustawodawca dokonał skonsolidowania najważniejszych przepisów dotyczących zwolnień w całości lub w części z obowiązku wnoszenia opłat sądowych w jednej ustawie (nowej kscu). Dotychczas były one rozrzucone po wielu aktach prawnych. Zasadniczo, zgodnie z art. 18 ust 1 kscu, od pisma wniesionego do sądu pobiera się całą opłatę sądową. Całą opłatę pobiera się od pozwu i pozwu wzajemnego oraz od wniosku o wszczęcie postępowania nieprocesowego lub samodzielnej jego części, od apelacji, skargi kasacyjnej, skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, interwencji głównej, skargi o wznowienie postępowania i skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Ustawa określa przypadki, w których pobierana jest tylko część opłaty sądowej, jednak nie mniejsza niż 30 zł. Na podstawie art. 19 kscu: połowę opłaty pobiera się od sprzeciwu od wyroku zaocznego; czwartą część opłaty pobiera się od pozwu w postępowaniu nakazowym lub upominawczym, z wyłączeniem spraw podlegających rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym; piątą część opłaty pobiera się od interwencji ubocznej i zażalenia, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej; trzy czwarte części opłaty pobiera się od pozwanego, w razie wniesienia zarzutów od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym oraz od powoda w razie prawidłowego wniesienia przez pozwanego sprzeciwu przeciwko nakazowi zapłaty wydanemu w postępowaniu upominawczym. Opłat sądowych nie pobiera się: od wniosku o sporządzenie uzasadnienia oraz doręczenie odpisu orzeczenia z uzasadnieniem, zgłoszonego w terminie tygodniowym od dnia ogłoszenia sentencji (art. 4 ust. 3 kscu); od wniosku: o zabezpieczenie roszczenia, zgłoszonego w piśmie rozpoczynającym postępowanie, o przyjęcie oświadczenia o uznaniu dziecka, o nadanie dziecku nazwiska, o przysposobienie dziecka, o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką, o przesłuchanie świadka testamentu ustnego, o otwarcie i ogłoszenie testamentu oraz o zwolnienie z obowiązków wykonawcy testamentu,
BSiE 5 będącego podstawą wszczęcia przez sąd postępowania z urzędu, a także od pism składanych sądowi opiekuńczemu w wykonaniu obowiązku wynikającego z ustawy albo nałożonego przez ten sąd, o odtworzenie zaginionych lub zniszczonych akt (art. 95 ust 1 kscu); od skargi na orzeczenie referendarza sądowego o odmowie zwolnienia od kosztów sądowych, zażalenie na postanowienie sądu odmawiające zwolnienia lub cofające zwolnienie od kosztów sądowych oraz zażalenie dotyczące wyłącznie wysokości opłaty albo wysokości wydatków (art. 95 ust 2 kscu); od wniosku, zażalenia i apelacji nieletniego w postępowaniu w sprawach nieletnich (art. 95 ust 3 kscu). Zwolnieni z obowiązku wnoszenia opłat sądowych są: Skarb Państwa (art. 94 kscu); na podstawie art. 96 kscu: strona dochodząca ustalenia ojcostwa lub macierzyństwa oraz roszczeń z tym związanych (w wypadku gdy powództwo o ustalenie ojcostwa okaże się oczywiście bezzasadne, sąd w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie może obciążyć powoda nieuiszczonymi kosztami sądowymi, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy); strona dochodząca roszczeń alimentacyjnych oraz strona pozwana w sprawie o obniżenie alimentów; strona wnosząca o uznanie postanowień umownych za niedozwolone; prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka; powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów w sprawach dotyczących ochrony zbiorowych interesów konsumentów; inspektor pracy oraz związki zawodowe w sprawach z zakresu prawa pracy; strona w sprawach związanych z ochroną zdrowia psychicznego; strona, która została zwolniona od kosztów sądowych przez sąd, w zakresie przyznanego jej zwolnienia; powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów w sprawach dotyczących ochrony indywidualnych interesów konsumenta, w zakresie przyznanego konsumentowi przez sąd zwolnienia od kosztów sądowych. Za stronę zwolnioną od kosztów sądowych wydatki ponosi tymczasowo Skarb Państwa. pracownik wnoszący powództwo lub strona wnosząca odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych (w toku postępowania w sprawach z zakresu prawa pracy o roszczenia pracownika wydatki obciążające pracownika ponosi tymczasowo Skarb Państwa; sąd pracy w orzeczeniu kończącym postępowanie w instancji rozstrzyga o tych wydatkach, biorąc pod uwagę, że obciążenie nimi pracownika może nastąpić w wypadkach szczególnie uzasadnionych). kurator wyznaczony przez sąd orzekający lub sąd opiekuńczy dla danej sprawy (za kuratora wydatki ponosi tymczasowo strona, dla której kurator został ustanowiony, a gdyby to nie było możliwe strona, która swym wnioskiem lub swą czynnością spowodowała ustanowienie kuratora, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej) W toku postępowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych wydatki ponosi Skarb Państwa. Sąd może zwolnić stronę od kosztów sądowych w całości lub w części. Zwolnienia od kosztów sądowych może się domagać osoba fizyczna, która złożyła oświadczenie i stosowne dokumenty poświadczające, iż nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku koniecznego utrzymania dla siebie i rodziny (art. 102 ust. 1). Sąd może przyznać ponadto zwolnienie od kosztów sądowych osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej niebędącej osobą prawną,
6 BSiE której ustawa przyznaje zdolność prawną, jeżeli wykazała, że nie ma dostatecznych środków na ich uiszczenie (art. 103). Zwolniona od kosztów sądowych może zostać również organizacja społeczna, której zadanie nie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej, występująca w swojej własnej sprawie, prowadzonej w związku z działalnością społeczną, naukową, oświatową, kulturalną, dobroczynną, samopomocową, w zakresie ochrony konsumenta, ochrony środowiska i opieki społecznej (art. 104). W razie oddalenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych strona nie może ponownie domagać się zwolnienia powołując się na te same okoliczności, które stanowiły uzasadnienie oddalonego wniosku. Zgłoszenie wniosku z takim żądaniem podlega odrzuceniu. Na odrzucenie wniosku nie przysługuje zażalenie (art. 107 kscu). Zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi (art. 108 kscu). Sąd może zarządzić stosowne dochodzenie, jeżeli na podstawie okoliczności sprawy lub oświadczeń strony przeciwnej powziął wątpliwości co do rzeczywistego stanu majątkowego strony domagającej się zwolnienia od kosztów sądowych lub z niego korzystającej (art. 108 ust. 1 kscu). Sąd odmawia zwolnienia od kosztów sądowych stronie w razie oczywistej bezzasadności dochodzonego roszczenia lub obrony praw (art. 108 ust. 2 kscu). Sąd cofa zwolnienie od kosztów sądowych, jeżeli okazało się, że okoliczności, na podstawie których je przyznano, nie istniały lub przestały istnieć (art. 110 kscu). Sąd może za świadome podanie nieprawdziwych okoliczności, będących podstawą zwolnienia z kosztów, skazać stronę na grzywnę (art. 111 kscu). W pewnych okolicznościach należności sądowe mogą zostać przez sąd umorzone, odroczone lub rozłożone na raty na wniosek zainteresowanego. Zagadnienie to reguluje Tytuł V kscu. Z urzędu należności mogą zostać umorzone w całości lub w części, jeżeli ich egzekucja była bezskuteczna i ponowne jej wszczęcie w czasie późniejszym byłoby bezcelowe albo gdyby wszczęcie egzekucji okazało się niemożliwe, albo byłoby bezcelowe wobec stwierdzenia, że suma uzyskana z egzekucji nie pokryłaby kosztów egzekucyjnych (art. 122 kscu). Wysokość opłat w sprawach cywilnych Tytuł II Dział 2-7 kscu reguluje szczegółowo wysokość opłat we wszystkich rodzajach postępowań cywilnych. Procesowym: w sprawach z zakresu prawa cywilnego i rodzinnego, w sprawach gospodarczych, w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Nieprocesowym: w sprawach z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, w sprawach z zakresu prawa rzeczowego, w sprawach z zakresu prawa o księgach wieczystych, w sprawach z zakresu prawa spadkowego, w sprawach z zakresu działania Krajowego Rejestru Sądowego, w innych sprawach rozpoznawanych w postępowaniu nieprocesowym. Zabezpieczającym. Egzekucyjnym. Upadłościowym, układowym i naprawczym. Opłatę kancelaryjną pobiera się od wniosku o wydanie na podstawie akt:
BSiE 7 poświadczonego odpisu, wypisu lub wyciągu, odpisu orzeczenia ze stwierdzeniem prawomocności, odpisu orzeczenia ze stwierdzeniem wykonalności, zaświadczenia. Opłatę kancelaryjną pobiera się również od wniosku o wydanie kopii dokumentu, znajdującego się w aktach sprawy. Wysokość opłat za udzielanie informacji oraz wydawanie odpisów, wyciągów i zaświadczeń z Krajowego Rejestru Sądowego reguluje rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie określenia wysokości opłat za udzielanie informacji oraz wydawanie odpisów, wyciągów i zaświadczeń z Krajowego Rejestru Sądowego z dnia 21 grudnia 2000 r. (Dz. U. z 2000 r. Nr 117, poz. 1240). Wysokość opłat od wniosków o wydanie odpisów ksiąg wieczystych i zaświadczenia o zamknięciu księgi wieczystej reguluje rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie wysokości opłat od wniosków o wydanie odpisów ksiąg wieczystych i zaświadczenia o zamknięciu księgi wieczystej wydawanych przez Centralną Informację Ksiąg Wieczystych z dnia 25 sierpnia 2003 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 156, poz. 1528). Innego rodzaju opłaty sądowe wprowadza kilka innych ustaw i rozporządzeń. Dotyczą one jednak kwestii bardzo szczegółowych, takich jak na przykład wysokość wpisu od sprzeciwu od ugody zawartej w bankowym postępowaniu ugodowym czy wpis w rejestrze zastawów o zmianie wierzyciela, na rzecz którego była ustanowiona hipoteka lub zastaw rejestrowy. Zwrot uiszczonych opłat Zgodnie z art. 79 ust. 1 sąd z urzędu zwraca stronie: całą uiszczoną opłatę od: a) pisma zwróconego wskutek braków formalnych, b) pisma odrzuconego lub cofniętego, jeżeli odrzucenie lub cofnięcie nastąpiło przed wysłaniem odpisu pisma innym stronom, a w braku takich stron przed wysłaniem zawiadomienia o terminie posiedzenia, c) zażalenia na postanowienie w przedmiocie ukarania grzywną albo aresztem, zamiany grzywny na areszt albo w przedmiocie przymusowego sprowadzenia, jeżeli zażalenie zostało uwzględnione w całości, d) zażalenia na postanowienie o przyznaniu wynagrodzenia biegłemu lub tłumaczowi, jeżeli zażalenie zostało uwzględnione w całości, e) apelacji, zażalenia, skargi kasacyjnej w razie uwzględnienia środka zaskarżenia z powodu oczywistego naruszenia prawa i stwierdzenia tego naruszenia przez sąd odwoławczy lub Sąd Najwyższy, f) skargi na orzeczenie referendarza sądowego, w razie jej uwzględnienia z powodu oczywistego naruszenia prawa i stwierdzenie tego naruszenia przez sąd, g) skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia w razie jej uwzględnienia, h) od pozwu o rozwód lub separację albo wniosku o separację w razie cofnięcia pozwu lub wniosku na skutek pojednania się stron w pierwszej instancji, trzy czwarte uiszczonej opłaty od: a) pisma wszczynającego postępowanie w pierwszej instancji, jeżeli w toku postępowania sądowego zawarto ugodę przed mediatorem,
8 BSiE b) skargi kasacyjnej lub skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia nieprzyjętej do rozpoznania przez Sąd Najwyższy, połowę uiszczonej opłaty od: a) pisma cofniętego przed rozpoczęciem posiedzenia, na które sprawa została skierowana, b) pozwu o rozwód lub separację w razie orzeczenia rozwodu lub separacji na zgodny wniosek stron bez orzekania o winie po uprawomocnieniu się wyroku, z zastrzeżeniem art. 26 ust. 2, c) pisma wszczynającego postępowanie w instancji, w której sprawa zakończyła się zawarciem ugody sądowej; d) apelacji w sprawie o rozwód lub separację w razie pojednania się stron przed zakończeniem postępowania apelacyjnego. Szczególne przepisy dotyczące kosztów postępowania cywilnego Przepisy dotyczące kwestii opłat sądowych, znajdują się, jako przepisy uzupełniające, w szeregu ustaw i rozporządzeń, które zasadniczo regulują inne zagadnienia. Wprowadzają one w kwestiach szczegółowych pewne odstępstwa od zasad ogólnych, omówionych powyżej. Najistotniejszą ze wspomnianych regulacji jest Kodeks postępowania karnego, który w art. 62 i 63 stwarza pokrzywdzonemu, a w razie jego śmierci, również osobom najbliższym, możliwość wytoczenia przeciw oskarżonemu powództwa cywilnego w celu dochodzenia w postępowaniu karnym roszczeń majątkowych, wynikających bezpośrednio z popełnienia przestępstwa. Regulacja powyższa rodzi konieczność określenia kosztów powództwa cywilnego w tej szczególnej sytuacji i strony zobowiązanej do ich wniesienia. Zasadniczo obowiązuje w tym przypadku zasada stosowania przepisów kpc i kscu. Z tym, że powód cywilny jest tymczasowo zwolniony od obowiązku uiszczenia wpisu od powództwa cywilnego i apelacji. Oskarżony uiszcza wpis tylko wtedy, gdy jego apelacja dotyczy wyłącznie powództwa cywilnego. W razie uwzględnienia powództwa w całości lub w części, sąd zasądza od oskarżonego na rzecz powoda należne mu koszty procesu, a jeżeli powód był zwolniony od kosztów sądowych sąd zasądza je od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa. Koszty procesu wynikłe z oddalonego powództwa cywilnego oraz cofnięcia apelacji ponosi powód cywilny. W razie zawieszenia postępowania lub pozostawienia powództwa cywilnego bez rozpoznania, koszty procesu poniesione przez powoda cywilnego w postępowaniu karnym zalicza się do kosztów procesu cywilnego o to samo roszczenie. W razie zasądzenia odszkodowania pieniężnego z urzędu, sąd zasądza od oskarżonego koszty sądowe na rzecz Skarbu Państwa (art. 642-645 kpk).