Polish Tlenek węgla Czy jesteś narażony na zatrucie? Cierpisz na bóle głowy, nie możesz się skoncentrować, odczuwasz zmęczenie albo jest ci niedobrze? Czy twoje urządzenie grzewcze i kuchenne były niedawno sprawdzane? Poznaj zagrożenia związane z działaniem tlenku węgla (CO) oraz jak ich uniknąć może ci to ocalić życie.
Tlenek węgla: czy jesteś narażony na zatrucie? 1 Spis treści Co to jest tlenek węgla? 2 Czy twoje urządzenia grzewcze i kuchenne są bezpieczne? 3 Jakie możesz mieć objawy, gdy ulegasz zatruciu tlenkiem węgla 4 Co należy zrobić, jeśli masz takie objawy 5 Jak się zabezpieczyć przed zatruciem tlenkiem węgla 6 Inne ważne wskazówki 7 Niedawne przykłady zatrucia tlenkiem węgla 9 Dodatkowe informacje 10
2 Co to jest tlenek węgla? Tlenek węgla czad (CO) to trujący gaz, który jest niewidoczny, nie ma smaku i jest bezwonny. Uwalnia się, gdy paliwo pochodzenia organicznego jak gaz, olej, węgiel, koks, benzyna czy drewno nie wypala się do końca z powodu niewystarczającej ilości powietrza. Taka sytuacja może się pojawić w przypadku wadliwej instalacji lub konserwacji takich urządzeń jak grzejniki pokojowe, bojlery, kominki czy kuchenki, albo w razie całkowitego lub częściowego zablokowania przewodu kominowego bądź cegły wentylacyjnej. Niedostateczna wentylacja, umożliwiając podniesienie się stężenia CO, potęguje problem. Każda osoba, przebywająca w pobliżu niesprawnych urządzeń, ucierpi na zdrowiu. Przypadkowe zatrucie tlenkiem węgla zabija ponad 50 osób rocznie w Anglii i Walii. Czad może zabić bez ostrzeżenia, czasami jest to kwestia minut. Niskie stężenie tlenku węgla nie zabija; może jednak, jeśli gaz wdychany jest przez dłuższy czas, poważnie wpłynąć na twoje zdrowie uszkadzając układ nerwowy, lub pamięć. Trujące efekty tlenku węgla mogą być długotrwałe: u pacjentów cierpiących na poważne zatrucie może nastąpić długotrwałe uszkodzenie mózgu.
Tlenek węgla: czy jesteś narażony na zatrucie? 3 Czy twoje urządzenia grzewcze i kuchenne są bezpieczne? Zwracaj uwagę na oznaki niecałkowitego spalania paliwa, na przykład gdy płomień pilotowy pali się na pomarańczowo, albo żółto, a nie głównie na niebiesko. (Proszę pamiętać, że nie dotyczy to ozdobnych kominków gazowych imitujących kominki na drewno czy węgiel. Są one tak zaprojektowane aby przypominać urządzenia na paliwo stałe, a więc płomienie w takich urządzeniach z zasady są pomarańczowe albo żółte.) Inną oznaką, na którą należy zwracać uwagę jest częste gaśnięcie płomienia pilotowego. CO może się także pojawiać w dymie pochodzącym z urządzeń na paliwo stałe, drewno, czy olej opałowy. Także grzejniki na naftę w nienajlepszym stanie mogą być źródłem CO. W odniesieniu do wszystkich urządzeń, na obecność tlenku węgla może wskazywać istnienie ciemnych lub żółto-brązowych plam na samym urządzeniu lub obok niego na przykład na ścianach. Podobną wskazówką jest to, jeśli zauważysz, czy poczujesz dym lub nadmierną kondensację w pomieszczeniu, w którym znajduje się dane urządzenie. Czernienie glinianych promienników w kominkach gazowych jest inną oznaką niedokładnego spalania. Nie blokuj kominów, przewodów kominowych, czy otworów wentylacyjnych w pomieszczeniach zawierających użytkowane urządzenia spalinowe. W przypadku niedrożności albo nieszczelności przewodu kominowego, komina, wyciągu czy otworu wentylacyjnego, CO nie może się wydostać i cofa się do budynku, gdzie może się koncentrować do niebezpiecznego poziomu. W przypadku skrajnych warunków atmosferycznych, spaliny mogą zostać wepchnięte z powrotem w przewód kominowy czy komin. Tlenek węgla może się także przedostać do budynku poprzez wspólne przewody kominowe i kominy a więc może pochodzić z sąsiedniego budynku. Jeśli niedawno prowadzono prace budowlane w twoim domu, takie jak instalacja okien próżniowych, albo jeśli wody powodziowe spowodowały nagromadzenie się mułu czy śmieci, może to zmniejszyć wentylację w twoim domu.
4 Przyczepy kempingowe, łodzie i przyczepy mieszkalne stanowią potencjalne ryzyko, ponieważ często używa się w nich przenośne urządzenia grzewcze i kuchenne na paliwa w butli takie jak gaz ciekły, nafta czy nafta bezwonna. Gazy spalinowe pochodzące z silnika pojazdu lub generatora także mogą zawierać dużą ilość CO. Urządzenia zainstalowane w wynajmowanych studentom kwaterach powinny aby zapewnić ich prawidłowe funkcjonowanie podlegać corocznej kontroli bezpieczeństwa. Odpowiedzialność spoczywa na właścicielu posesji, który powinien przechowywać raport z każdej kontroli przez co najmniej dwa lata oraz wydać kopie najemcom. Jakie możesz mieć objawy, gdy ulegasz zatruciu tlenkiem węgla Zatrucie czadem (CO) może być trudne do wykrycia, ponieważ objawy przypominają wiele innych powszechnych schorzeń. Na przykład, możesz odczuwać bóle głowy, zmęczenie, mieć problemy z koncentracją oraz nudności. Czasami możesz mieć objawy podobne do zatrucia pokarmowego albo nadchodzącej grypy. Możesz czasem zauważyć, że inne osoby mieszkające w tym samym budynku mają podobne objawy oraz, że objawy są lżejsze, gdy przebywasz poza lokalem na przykład w pracy, czy na wakacjach. Osoby najbardziej narażone na skutki zaczadzenia to osoby w podeszłym wieku, kobiety ciężarne i niemowlęta, dzieci oraz osoby mające problem z oddychaniem lub chorobą serca.
Tlenek węgla: czy jesteś narażony na zatrucie? 5 Co należy zrobić jeśli masz takie objawy i podejrzewasz, że mogą być spowodowane tlenkiem węgla Wyłącz WSZYSTKIE urządzenia kuchenne i grzewcze pracujące na każde paliwo oprócz elektryczności. Otwórz okna w pokoju i innych częściach budynku, aby je przewietrzyć, a następnie wyjdź na zewnątrz. W przypadku pracujących na paliwo stałe urządzeń ogrzewających pomieszczenia lub wodę, a także kominków oraz kuchenek, otwórz okna, a następnie ostrożnie wyłącz urządzenie lub zgaś ogień (albo zostaw, żeby się sam wypalił), lecz nie pozostawaj w pomieszczeniu. Idź natychmiast do lekarza i powiedz, że podejrzewasz zatrucie tlenkiem węgla. Możesz zostać poddany specjalnemu badaniu na zaczadzenie, w ramach którego mierzy się zawartość CO w próbce oddechu lub krwi. Należy zdawać sobie sprawę, że CO wydala się dość szybko z organizmu, a badanie dokonane kilka godzin po ustaniu działania tlenku węgla może nie wykazać podniesionego poziomu CO ani w oddechu, ani we krwi. Wezwij odpowiednio wykwalifikowanego mechanika, aby sprawdził wszystkie urządzenia kuchenne i grzewcze, służące zarówno do ogrzewania pomieszczeń, jak i wody (patrz Dodatkowe informacje na stronie 10). Urzędnik środowiskowego wydziału zdrowia pracujący dla władz lokalnych może ci udzielić odnośnych porad. Jeśli jesteś podnajemcą lokalu, właściciel powinien pomóc w rozwiązaniu tej kwestii.
6 Jak się zabezpieczyć przed zatruciem tlenkiem węgla Zainstaluj spełniający europejską normę EN 50291 wykrywacz CO z sygnałem dźwiękowym, opatrzony brytyjskim znakiem jakości (British Standards Kitemark), lub logo LPCB (Loss Prevention Certification Board). Alarmy takie dostępne są w sklepach z artykułami gospodarstwa domowego albo z artykułami budowlanymi. Należy stosować się do instrukcji producenta odnośnie instalacji i konserwacji urządzenia. Możesz zabrać pracujący na baterie wykrywacz CO z sygnałem dźwiękowym na wyjazd wakacyjny. Można także nabyć plastry wykrywające obecność CO oraz wykrywacze najbardziej zagrożonych miejsc, lecz urządzenia te nie obudzą cię w przypadku nagromadzenia się niebezpiecznych ilości tlenku węgla. Należy pamiętać, że zainstalowanie czujnika CO z sygnałem dźwiękowym nie zastępuje konserwacji i kontroli urządzeń, przewodów kominowych i kominów. Zapewnij odpowiednią wentylację w pomieszczeniach w trakcie pracy urządzenia. Spaliny z grzejnika czy urządzenia ogrzewającego wodę, a także z kominka czy kuchenki mogą niekorzystnie wpłynąć na twoje zdrowie, chyba że istnieje dostateczna wentylacja w pomieszczeniu. Dotyczy to również pojazdów i generatorów pracujących w pomieszczeniu zamkniętym, czy o niedostatecznej wentylacji takim jak garaż z zamkniętymi drzwiami. Upewnij się, że wszystkie urządzenia, przewody kominowe i kominy są prawidłowo instalowane i konserwowane przez wyszkolonych, cenionych, zarejestrowanych i kompetentnych specjalistów nie próbuj robić tego samodzielnie. Nigdy nie używaj niedostatecznie konserwowanych urządzeń. Urządzenia należy regularnie sprawdzać i konserwować (na przykład co roku). Zgodnie z prawem, mechanicy pracujący przy urządzeniach gazowych muszą należeć do organizacji zaaprobowanej przez Urząd Bezpieczeństwa i Higieny (Health and Safety Executive). Do czasu, gdy - w kwietniu 2009 roku - wejdzie w życie nowy system rejestracji odnośnie gazu, hydraulicy gazowi muszą mieć rejestrację CORGI. Mechanicy specjalizujący się w urządzeniach
Tlenek węgla: czy jesteś narażony na zatrucie? 7 pracujących na paliwo stałe, rejestrowani są przez organizację HETAS (Heating Equipment Testing and Approval Scheme) a mechanicy specjalizujący się w urządzeniach na olej napędowy rejestrowani są przez OFTEC (Oil Firing Technical Association) patrz Dodatkowe informacje na stronie 10. Inne ważne wskazówki Jeśli mieszkasz w wynajętym mieszkaniu, właściciele posesji mają obowiązek prawny corocznej konserwacji wszystkich znajdujących się w wynajmowanych przez nich budynkach urządzeń gazowych, włącznie z przenośnymi grzejnikami, a także przekazania ci kopii raportu kontroli bezpieczeństwa urządzeń. Właściciele posesji mają wobec ciebie obowiązek opieki. W odniesieniu do urządzeń pracujących na paliwo inne niż gaz, zaleca się, aby właściciele zatrudniali odpowiednio wyszkolonych, wysoko cenionych, zarejestrowanych mechaników do prac instalacyjnych, konserwatorskich i do sprawdzania urządzeń (patrz powyżej). Nigdy nie instaluj w małych, zamkniętych czy niedostatecznie wentylowanych pomieszczeniach urządzeń nie podłączanych do komina, takich jak kuchenki gazowe, nie podłączone do komina grzejniki gazowe, czy przenośne grzejniki pokojowe. Zawsze upewnij się, korzystając z kuchenki gazowej, że kuchnia jest dobrze wentylowana; nigdy nie używaj kuchni gazowej do ogrzewania kuchni. Nigdy nie używaj w domu nie podłączanych do komina urządzeń przeznaczonych do użytku na zewnątrz (takich jak grzejniki na naftę, palniki kempingowe, grille i podobne urządzenia). Jeśli zamierzasz kupić nowy otwarty kominek na paliwo stałe, przenośny grzejnik czy bojler, sprawdź czy posiada on regulator wlotu powietrza umożliwiający kontrolowanie szybkości spalania; upewnij się też czy pomieszczenie, w którym chcesz zainstalować to urządzenie jest dostatecznie wentylowane. Po porady dotyczące ogrzewania na paliwo stałe, zadzwoń do organizacji Solid Fuel Association (patrz Dodatkowe informacje na stronie 10).
8 Zainstalowanie wyciągu wentylacyjnego w tym samym pomieszczeniu co urządzenie może być użyteczne, chyba że niekorzystnie wpływa na ciąg komina, czy przewodu kominowego, w tym samym, lub sąsiednim pomieszczeniu. Dotyczy to kominów używanych do odprowadzania spalin z urządzeń do nich podłączonych (w takim przypadku spaliny mogą wydostawać się do pokoju zamiast na zewnątrz). W takich sytuacjach najlepiej zasięgnąć porady u specjalisty. Inne urządzenia, takie jak suszarki bębnowe, mogą wywołać takie same skutki jak wyciąg wentylacyjny. Przynajmniej raz do roku wezwij kominiarza do dokładnego oczyszczenia komina, najlepiej przed każdą zimą, jeśli używasz opał bezdymny, albo dwa razy do roku, jeśli opalasz drewnem, czy węglem. Zatrudnij wykwalifikowanego kominiarza, na przykład członka organizacji takich jak National Association of Chimney Sweeps, lub Guild of Master Sweeps, czy Association of Professional and Independent Chimney Sweeps (patrz Dodatkowe informacje na stronie 10).
Tlenek węgla: czy jesteś narażony na zatrucie? 9 Niedawne przykłady zatrucia tlenkiem węgla Przykład 1: Wezwano karetkę do 29-letniej kobiety, która ogólnie czuła się niedobrze i odczuwała bóle w klatce piersiowej. Gdy przyjechało pogotowie, zbadano pacjentkę przy użyciu analizatora CO, który wykazał podwyższony poziom CO we krwi; u jej matki mieszkającej w tym samym mieszkaniu analizator wykazał taki sam, podwyższony, poziom CO we krwi. W budynku znajdowało się sześć mieszkań. Zostały one ewakuowane, a także poddano analizie krew mieszkańców. Mieszkańcy w lokalu znajdującym się poniżej mieli podobny, albo jeszcze wyższy poziom CO. Wszyscy pacjenci o podwyższonym poziomie CO zostali odwiezieni do szpitala, gdzie poddani zostali leczeniu. Przyczyną zaczadzenia okazał się niesprawny bojler grzewczy znajdujący się w mieszkaniu, z którego wezwano pogotowie. Przykład 2: Wezwano pogotowie do dwuletniego dziecka, które było bezwładne, nie reagowało na bodźce oraz miało trudności w oddychaniu. Inni członkowie rodziny także czuli się niedobrze. Troje dzieci i jedną osobę dorosłą poddano badaniu na obecność CO i u wszystkich wykryto wysoki poziom CO we krwi u dzieci poziom tlenku był wyższy niż u dorosłego. Krótko przedtem mechanicy gazowi wyłączyli bojler, który nie nadawał się już do użytku. Nie mając innego źródła ciepła, rodzina ogrzewała duży pokój węglem palonym na ogrodowym grillu, co spowodowało ulatnianie się tlenku węgla i zaczadzenie.
10 Dodatkowe informacje Pogotowie gazowe: National Gas Emergency Service dzwoń pod 0800 111 999, lub odwiedź www.nationalgrid.com/uk/gas/safety/emergency Infolinia Urzędu Bezpieczeństwa i Higieny: Health and Safety Executive (HSE) Gas Safety Line tel. 0800 300 363 lub odwiedź www.hse.gov.uk/gas/domestic Porady konsumenckie organizacji CORGI tel. 0800 915 0485, lub odwiedź www.trustcorgi.com (Od kwietnia 2009 r. kontaktuj się z Infolinią HSE patrz powyżej) Infolinia organizacji Solid Fuel Association (SFA) tel. 0845 601 4406, lub odwiedź www.solidfuel.co.uk Heating Equipment Testing and Approval Scheme (HETAS) tel. 0845 634 5626, lub odwiedź www.hetas.co.uk Association of Professional and Independent Chimney Sweeps (APICS) tel. 01392 479239, lub odwiedź www.apics.org.uk Guild of Master Sweeps (GMS) tel. 01953 451 322, lub odwiedź www.guild-of-master-sweeps.co.uk National Association of Chimney Sweeps (NACS) tel. 01785 811732, lub odwiedź www.nacs.org.uk Carbon Monoxide Consumer Awareness Alliance (COCAA) tel. 0870 401 2254, lub odwiedź www.becarbonmonoxideaware.com Council of Gas Detection and Environmental Monitoring (CoGDEM) tel. 0800 1694 457 (wykrywacze CO i porady ogólne), lub odwiedź www.cogdem.org.uk
Tlenek węgla: czy jesteś narażony na zatrucie? 11 Porady zdrowotne NHS Choices odwiedź www.nhs.uk/carbonmonoxide Porady zdrowotne NHS Direct tel. 0845 4647, lub odwiedź www.nhsdirect.nhs.uk Agencja ochrony zdrowia Health Protection Agency (HPA) odwiedź www.hpa.org.uk Grupy wsparcia dla pacjentów Carbon Monoxide and Gas Safety Society (CO-Gas Safety) tel. 01372 466112, lub odwiedź www.co-gassafety.co.uk CO-Awareness tel. 07715 899296, lub odwiedź www.co-awareness.org
Crown copyright 2008 r. 289814 1p 150k Nov 08 (CWP) Wyprodukowano przez COI dla Ministerstwa Zdrowia (Department of Health) Po dodatkowe egzemplarze tej broszury odwiedź: www.orderline.dh.gov.uk i wpisz: 289814/Carbon monoxide: Are you at risk? lub napisz pod adres: DH Publications Orderline PO Box 777 London SE1 6XH E-mail: dh@prolog.uk.com Tel.: 0300 123 1002 Faks: 01623 724 524 Minicom: 0300 123 1003 (8.00 18.00, od poniedziałku do piątku) Publikacja 289814/Carbon monoxide: Are you at risk? dostępna jest także w wersji elektronicznej w innych językach. www.dh.gov.uk/publications