Śladami Pierwszych Chrześcijan

Podobne dokumenty
Piazza Soncino, Cinisello Balsamo (Milano) Wydawnictwo WAM, 2013

Chrześcijaństwo skupia w sobie wiele odłamów, które powstały przez lata, opierający się jednak na jednej nauce Jezusa Chrystusa.

WĘDROWANIE Z BOGIEM Podręcznik i ćwiczenia do religii dla klasy 0

Pielgrzymka do Włoch we wspomnieniach uczniów Pienińskiej Szkoły Zawodowej w Szczawnicy

Temat: Różnorodność Modlitw Eucharystycznych w Mszale Rzymskim

Bogumiła Warząchowska "Święty Wawrzyniec patron bibliotekarzy", Teresa Kunikowska, Słupsk 2008 : [recenzja]

Święty Ʀ8*Ɗ5 : Ojciec # 3 "5 " - # & 35 Pio 1

Lubisz historię? Znasz Włochy i Rzym? Tak? To spróbuj rozwiązać quiz. Możesz korzystać z pomocy całej rodziny, oraz wujka Google i ciotki Wikipedii,

Szaleństwo chrześcijan

Na okładce i wewnątrz książki wykorzystano stacje Drogi Krzyżowej malowane na szkle autorstwa Ewy Skrzypiec (fot. Ewa Skrzypiec)

Kryteria oceniania w klasie VI szkoły podstawowej

ISBN

POCZĄTKI CHRZEŚCIJAŃSTWA, HISTORIĄ KATEDR

PRAWDA W ŻYCIU CZŁOWIEKA

Jacek Bolewski SJ. Prosta praktyka medytacji

KRYTERIA OCENIANIA RELIGIA KLASA VI

DZIEŃ 1: Wyjazd z Polski

Rajd - "Śladami historii Sławkowskich Żydów"

We wrześniu 2006 roku doświadczyliśmy, że może nie wszystkie, jednak nasze drogi, prowadzą do Rzymu!

Pierwsza Komunia Święta... i co dalej

PAŚ OWCE MOJE. Homilie i przemówienia Benedykta XVI wybrane w 65. rocznicę święceń kapłańskich

Kard. Stanisław Nagy SCI. Świadkowie wielkiego papieża

Modlitwa w szkole św. Ignacego Loyoli

Realizacja projektu - Jan Paweł II Zawsze był, jest i będzie obecny w naszych sercach

m ê s k i e s e r c e _

W domu i rodzinie Jezusa

Msza Św. na życzenie pielgrzymów w Bazylice Św. Antoniego w Padwie lub w Loreto

22 wspaniałe wersety z Biblii i ulubione opowiadania biblijne

Jezus przed swoim ukrzyżowaniem w modlitwie do Ojca wstawiał się za swoimi uczniami (i za nami).

Wycieczki Benedyktyńskie Opactwo Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Tyńcu Przewodnik: Wanda Koziarz Kraków (8 czerwca 2017 roku)

KOSCIO NIE ATWA Ml OSC

Uroczystość Wszystkich Świętych i Wspomnienie Wszystkich Wiernych Zmarłych

Radom, 18 października 2012 roku. L. dz. 1040/12 DEKRET. o możliwości uzyskania łaski odpustu zupełnego w Roku Wiary. w Diecezji Radomskiej

S. Irena Jezierska FMA

Nabożeństwo Czterdziestogodzinne

1 Rozważania na każdy dzień. Cz. IV Marcin Adam Stradowski J.J. OPs

Bp H. Tomasik: Przed nami czas zadań

Kościół parafialny pod wezwaniem:...

To wieczne miasto. Powstało około przed naszą erą. Mimo iż zmieniali się władcy, ustroje i granice, miasto przetrwało.

LIPIEC/ 2013 NR 5 (103), ROK XIV

2. W kalendarzu liturgicznym w tym tygodniu:

józef augustyn sj myśli na każdy dzień roku

Celebracja zamknięcia Roku Wiary

JEDNOŚĆ W WIELBIENIU BOGA. Lekcja 11 na 15. grudnia2018

Pytania konkursowe. 3. Kim z zawodu był ojciec Karola Wojtyły i gdzie pracował? 4. Przy jakiej ulicy w Wadowicach mieszkali Państwo Wojtyłowie?

Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Diecezji Pelplińskiej ul. Bpa Dominika 11; Pelplin

LITURGIA DOMOWA. Modlitwy w rodzinach na niedziele Adwentu Spis treści. Gliwice 2017 [Do użytku wewnętrznego]

LISTOPAD 2014 NR 6 (112), ROK XV

Pielgrzymka na Światowe Spotkanie Rodzin w Mediolanie: "RODZINA: PRACA I ŚWIĘTO" Mediolan. 1-3 czerwca 2012

Archidiecezjalny Program Duszpasterski ROK B OKRES PASCHALNY. Komentarze do niedzielnej liturgii słowa

1 Rozważania na każdy dzień. Cz. IX Marcin Adam Stradowski J.J. OPs

USPRAWIEDLIWIENIE CZŁOWIEKA

Odnaleźć drogę. Pamiątka BierzmOwania. wstęp ks. Dariusz Piórkowski SJ

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z KATECHEZY W ZAKRESIE VI KLASY SZKOŁY PODSTAWOWEJ.

Pozytywna atmosfera szkoły chrześcijańskiej

Niedziela Palmowa w Watykanie

Wyjazd do Włoch (10-17 czerwca 2018) Poznajemy źródła naszej kultury

Pozycja w rankingu autorytetów: 1

Modlitwa o wstawiennictwo Jana Pawła II

SZKOLENIE INSTYTUT STUDIÓW NAD RODZINĄ IM. ABP. KAZIMIERZA MAJDAŃSKIEGO LIDERÓW POLONIJNYCH W ZAKRESIE DORADZTWA

męczennica III / IV w.

1) Zapalenie świecy i wypowiedzenie słów Światło Chrystusa (uczestnicy odpowiadają Bogu niech będą dzięki ).

Kościół Boży w Chrystusie PODSTAWA PROGRAMOWA DLA SZKÓŁ PODSTAWOWYCH

Rok XIV VI czerwca IX Niedziela Zwykła. Pan wieczernik przygotował zwrotki 1-2, 4-5 Pójdź do Jezusa Wszystko Tobie

1 listopada Zachwyt nad świętością

M O D L I T W A P O W S Z E C H N A

LEKCJA RELIGII NA DZIEŃ SOLIDARNOŚCI Z KOŚCIOŁEM PRZEŚLADOWANYM KLASY I-III SZKOŁY PODSTAWOWEJ AUTOR: KS. PIOTR PIERZCHAŁA

WIARY REFLEKSJE TEOLOGICZNE

Polska w czasach Bolesława Chrobrego. Historia Polski Klasa V SP

Katakumby św. Kaliksta

Przedstaw otrzymane zdanie za pomocą pantomimy. Jezus wychodzi z grobu. Przedstaw otrzymane zdanie za pomocą pantomimy.

WYMAGANIA PROGRAMOWE I KRYTERIA WYMAGAŃ z KATECHEZY. w SZKOLE PODSTAWOWEJ w KOŃCZYCACH MAŁYCH KLASY IV - VI

There are no translations available. Program: PRZEZ TOSKANIĘ DO RZYMU. (autokarem km*) {tab=program wycieczki/pielgrzymki} Dzień 1 - niedziela

WYMAGANIA PROGRAMOWE I KRYTERIA WYMAGAŃ z KATECHEZY. w SZKOLE PODSTAWOWEJ w KOŃCZYCACH MAŁYCH. KLASY II i III

{tab=gdzie i kiedy spotkania?} Spotykamy się w parafii św. Piotra i Pawła na Lotnisku. we wtorki po Mszy świętej ok. godz. 19 w Domu Parafialnym

Biskup łódzki Ireneusz Pękalski na uroczystości Trzech Króli w Koluszkach

KOŚCIÓŁ IDŹ TY ZA MNIE

SIEDMIU ŚPIĄCYCH KOLOROWANKA. Opowiadania dla dzieci na podstawie Koranu. pokoloruj. obrazki. polskawersja: naukapoprzezzabawe.wordpress.

Pieczęć Olsztyna IV WIEK

POCZĄTKI CHRZEŚCIJAŃSTWA, HISTORIĄ KATEDR

były wolne od lęków wyjaśnia, czym charakteryzuje się postępowanie ludzi, którzy mają nadzieję. z tęsknotami Jezusa

Ewangelizacja O co w tym chodzi?

TRIDUUM PASCHALNE MĘKI, ŚMIERCI I ZMARTWYCHWSTANIA CHRYSUSA ŚPIEWNIK

KALENDARZ DAT I OKRESÓW LITURGICZNYCH

Świętość jest dla dzisiejszego świata tematem z jednej strony wstydliwym i wręcz niechcianym, a z drugiej, czasem co prawda nie wprost, ale niezwykle

O tym jak wypadła pierwsza podróż świętego Pawła

Ikona obraz sakralny, powstały w kręgu kultury bizantyńskiej wyobrażający postacie świętych, sceny z ich życia, sceny biblijne lub

INTENCJE MODLITWY RÓŻAŃCOWEJ 2017 rok STYCZEŃ. Intencja ewangelizacyjna:

Chwila medytacji na szlaku do Santiago.

w przestrzeni miejskiej

Wymagania edukacyjne z religii kl. VI w oparciu o realizowany program Poznaję Boga i w Niego wierzę nr: AZ-2-01/10

22 października ŚW. JANA PAWŁA II, PAPIEŻA. Wspomnienie obowiązkowe. [ Formularz mszalny ] [ Propozycje czytań mszalnych ] Godzina czytań.

WYMAGANIA PODSTAWOWE I PONADPODSTAWOWE Z RELIGII DLA KLASY IV

Trasa wycieczki: Siemiatycze na Podlasiu. czas trwania: 3 godziny, typ: piesza, liczba miejsc: 8, stopień trudności: bardzo łatwa

Ogłoszenia Parafialne. II Niedziela zwykła B. 14 stycznia 2018 roku.

Dostosowanie wymagań edukacyjnych w zakresie 6 klasy szkoły podstawowej. Opinia PPP

Trójca Święta wzór doskonałej wspólnoty

Program nauczania biblijnego uczniów klas gimnazjalnych. Program powstaje pod kierunkiem Elżbiety Bednarz

Mój zeszyt do religii

Trzebnica Woj. Dolnośląskie. Bazylika pw. św. Jadwigi i św. Bartłomieja

Transkrypt:

Śladami Pierwszych Chrześcijan

Monika OŻóg Henryk Pietras SJ Śladami Pierwszych Chrześcijan Przewodnik kulturowy po wczesnochrześcijańskim Rzymie Wydawnictwo WAM

Wydawnictwo WAM, 2019 Opieka redakcyjna: Klaudia Bień Redakcja: Marek Gurba Korekta: Dariusz Godoś, Tomasz Zając Projekt okładki: Bogna Hamryszczak-Głowacz Na okładce wykorzystano fresk z IV w., przedstawiający wyleczenie kobiety cierpiącej na krwotok, znajdujący się w katakumbach pod bazyliką św. Marcelina i Piotra na Lateranie (fot. Wikimedia Commons) Skład: Bogna Hamryszczak-Głowacz Zdjęcia umieszczone w książce są autorstwa Moniki Ożóg z wyjątkiem niżej wymienionych, pochodzących z portali: Shutterstock: s. 38 (David Soanes), s. 76 (Lalupa); s. 77 (Edda Dupree; Valery Rokhin), s. 81 (Valery Rokhin) Wikimedia Commons: s. 91 (Bocachete) ISBN 978-83-277-2139-6 WYDAWNICTWO WAM ul. Kopernika 26 31-501 Kraków tel. 12 62 93 200 e-mail: wam@wydawnictwowam.pl DZIAŁ HANDLOWY tel. 12 62 93 254-255 faks 12 62 93 496 e-mail: handel@wydawnictwowam.pl KSIĘGARNIA WYSYŁKOWA tel. 12 62 93 260 www.wydawnictwowam.pl Druk: EKODRUK Kraków Publikację wydrukowano na papierze IGEPA super brite 80 g vol. 2.0 dostarczonym przez IGEPA Polska Sp. z o.o.

Wprowadzenie Wiele jest powodów, dla których ludzie wybierają się do Rzymu. Jednym zależy na obejrzeniu pozostałości dawnego Cesarstwa Rzymskiego, innym na zobaczeniu papieża, kolejni chcą podziwiać wspaniałe dzieła mistrzów renesansu. Jakkolwiek by było, każdy z nich co krok napotyka wspaniałe budowle, starsze lub młodsze, i to w takiej liczbie, że może się poczuć przytłoczony. Centrum dzisiejszej stolicy Włoch znajduje się dokładnie w tym samym miejscu, które było najważniejsze już u początków istnienia miasta. Palatyn, Kapitol i Forum Romanum to miejsca najstarsze, wręcz tworzące Rzym, począwszy od VIII wieku przed Chrystusem. Do Rzymu można też pielgrzymować jako do stolicy chrześcijaństwa, do Kościoła założonego przez apostołów Piotra i Pawła. Ich autorytet sprawił, że miasto to stało się dla chrześcijan najważniejsze. Nikt przez takie stwierdzenie nie neguje jerozolimskich początków Kościoła i działalności apostołów na Wschodzie, w granicach Cesarstwa Rzymskiego lub poza nimi. Pozycja tego miasta na pewno pozostaje w związku z jego stołecznością i znaczeniem w państwie rzymskim początków naszej ery. Z pewnością istnieje wiele ważnych przyczyn i okoliczności, dla których Rzym jak dotąd chlubi się mianem Wiecznego Miasta, choć jego niezmiennej trwałości nie muszą wprost zapewniać słowa Pana Jezusa o Kościele, którego moce ciemności nie przemogą. Póki co stoi, a jeśli stoi, warto go zobaczyć. 5

Proponujemy Czytelnikom pielgrzymkę śladami pierwszych chrześcijan w Rzymie, zdając sobie sprawę, że jest bardzo wiele innych przepisów na zwiedzanie tego miasta, tras wycieczkowych łączących punkty na mapie związane z życiem artystów, wielkich świętych czy papieży. Istnieje też ogrom przewodników po Rzymie, po kościołach, ruinach czy muzeach i każdy może sobie wybrać ten, jaki mu odpowiada. My zachęcamy do obejrzenia miejsc, które poza wielkimi bazylikami nie rzucają się w oczy, ale są świadkami życia Kościoła w pierwszych wiekach. Nie potrafimy podać jakiejś dokładnej cezury czasowej, gdyż życie toczyło się, nie zważając na zmieniających się cesarzy czy na najazdy barbarzyńców. Będziemy więc zapraszać tam, gdzie pojawiali się chrześcijanie mniej więcej do VI wieku, choć zwrócimy też uwagę na późniejsze ślady ich aktywności, do około IX wieku. A to dlatego, że wtedy na miejscach starych oratoriów czy kościołów powstały nowsze budowle do nich nawiązujące. Prosimy zatem o wybaczenie, ilekroć uczynimy wycieczkę w późniejsze wieki. Na pewno jednak nie będziemy się zajmować przebudowami kościołów z drugiego tysiąclecia naszej chrześcijańskiej ery, zwłaszcza z XVII czy XVIII wieku, choć owoce tych prac są obecnie najbardziej widoczne. Obok opisów poszczególnych budynków umieściliśmy kody QR, które po zainstalowaniu odpowiedniej aplikacji można zeskanować telefonem. Spowoduje to (pod warunkiem, że mamy akurat dostęp do internetu) przeniesienie do 6

map Google i zaznaczenie na planie miejsca, w którym dany obiekt się znajduje. By przekazać wiedzę rzetelną, popartą tekstami z epoki, będziemy się tu opierać na najstarszych przewodnikach po chrześcijańskim Rzymie, tak zwanych itinerariach pochodzących z VIII wieku, na Liber Pontificalis, czyli biogramach papieży pisanych na bieżąco, acz bardzo wybiórczo, przez kościelnych sekretarzy, na odkryciach archeologicznych, zwłaszcza tych licznie dokonanych już w XXI wieku, i po części na dawnych chrześcijańskich legendach dotyczących świętych rzymskich. Choć te legendy stanowią nie do końca prawdziwe przekazy historyczne o świętych, mówią jednak bardzo wiele o ich autorach i czytelnikach oraz o wartościach, na jakich im zależało. Autorzy

Pierwsi chrześcijanie Chrześcijanie pierwszych pokoleń nie należeli do bogatych warstw społecznych i nie budowali większych budynków, które mogłyby ostać się do naszych czasów. Kościół był w cesarstwie nielegalny, jego wyznawcy nie mogli więc afiszować się ze swoją wiarą w Chrystusa, a jeśli ktoś próbował, groziło mu przesłuchanie i aresztowanie. Rzymianie byli bowiem bardzo bogobojni, święcie wierzyli w opiekę bogów nad ich miastem i państwem, ale w opiekę zależną od składanych ofiar. Jeśli więc znajdował się ktoś, kto nie chciał takich ofiar bogom składać, narażał się na zarzut szkodzenia państwu i szerzenia anarchii, a to już było przestępstwo, za które groziła śmierć. Rzymian zupełnie nie przekonywało chrześcijańskie oddawanie Bogu czci w duchu i prawdzie, uznawali tylko konkretne ofiary, przepisane modlitwy i zatwierdzony oficjalnie spis bóstw opiekuńczych cesarstwa. Inne zachowania były karane dla dobra państwa. Wobec tego nie należy się dziwić, że po pierwszych chrześcijanach pozostały w Rzymie tylko cmentarze i ślady po prywatnych domach, w których się spotykali. 8

Widok ogólny na Rzym z bazyliką świętego Piotra w tle

Pierwsze cmentarze Do końca II wieku chrześcijanie nie mieli własnych cmentarzy i korzystali z tych ogólnodostępnych. Stąd też nie sposób obecnie ustalić, gdzie byli grzebani. Wyjątkiem są groby apostołów Piotra i Pawła, które przez chrześcijan zostały oznaczone. Dopiero krótko przed rokiem 200 diakon Kalikst został wyznaczony przez papieża Zefiryna na organizatora i zarządcę pierwszego chrześcijańskiego cmentarza. Wtedy zaczęto kopać podziemną nekropolię zwaną dziś katakumbami świętego Kaliksta. W całym okresie jej użytkowania, czyli do V wieku, znalazło tu miejsce spoczynku około pół miliona chrześcijan. Później traktowano te katakumby jako cmentarz monumentalny, ozdabiając je i pielgrzymując do grobów spoczywających tam męczenników oraz szesnastu papieży. Po dość częstych wtedy rabunkach grobów, dokonywanych przez barbarzyńców szukających skarbów, ekshumowano resztki kości z nisz i przenoszono je do miasta. Z uwagi na to, że pochowani tu żyli w okresie prześladowań, wszystkie szczątki traktowano jako relikwie męczenników. Przy tej okazji dochodziło do wielu zafałszowań dotyczących identyfikacji poszczególnych zmarłych i pojawiło się wiele pozornych relikwii, zwłaszcza że prześladowania dobiegły końca i nowych męczenników nie przybywało. Nie wiemy wielu rzeczy, choćby tego, jak wyglądał pogrzeb, jakie modlitwy wtedy odmawiano. Wiemy natomiast, że starożytni rzymianie mieli 10

zwyczaj nawiedzania grobów swoich bliskich w rocznicę ich śmierci. Na grobach ucztowano wtedy, wznoszono toasty, wspominano zmarłego. Były to tak zwane refrigeria i chrześcijanie także powszechnie je kultywowali. Zasadniczo przy grobie spotykała się najbliższa rodzina i kilku przyjaciół zmarłego, a w przypadku ludzi znanych i cenionych przez całą społeczność osób tych było znacznie więcej. Spotkania te nie miały charakteru liturgicznego, dlatego nie sprawowano przy tej okazji mszy świętej. Na użytek całych wspólnot chrześcijanie tworzyli sobie kalendarze, tak zwane martyrologia, w których zapisywali, kiedy umarł ktoś dla nich ważny, czy to biskup, męczennik, czy inny wybitny i znany powszechnie współwyznawca, a także gdzie został pogrzebany. Najstarszy taki zachowany dotąd kalendarz rzymski pochodzi z roku 354. Jest krótki, możemy go więc przytoczyć w całości. Składa się z dwóch części: jedna dotyczy daty śmierci i miejsca pogrzebania biskupów Rzymu, druga męczenników. Z licznymi przypisami można je znaleźć w naszym wydaniu Liber Pontificalis (zob. Bibliografia). 11