U podnóża Sudetów Gospodarstwo Romana Bodnara w Rogoźnicy położonej niedaleko Strzegomia wygląda imponująco. Taki stan jest wynikiem nie tylko pasji ogrodniczej właściciela, ale również marketingowego spojrzenia na produkcję szkółkarską. Pan Roman od samego początku swojej zawodowej działalności spełniał oczekiwania rynku, a jednocześnie uważnie obserwował koniunkturę oraz szukał niszowych produktów. Obecnie rośliny z jego szkółki znajdują nabywców nie tylko w Polsce, ale gros przeznacza się na eksport. Różne etapy Fot. 1. Roman Bodnar w jednym z tuneli w swoim gospodarstwie fot. 1 15. I. Sprzączka Historia szkółki w Rogoźnicy zaczęła się ćwierć wieku temu, gdy Roman Bodnar (fot. 1) kupił pierwszą działkę o powierzchni 1 ha. Jego rodzina nie miała tradycji ogrodniczych, właściciel jako jedyny interesujący się tą dziedziną, zdobył wykształcenie ogrodnicze. Na swoim pierwszym kawałku ziemi założył szkółkę drzew owocowych, gdyż ówczesna koniunktura sprzyjała tej produkcji. Nie trwało to jednak długo, z czasem asortyment poszerzono o pierwsze rośliny ozdobne róże. Jak wspomina pan Roman Początkowo prowadzenie szkółki drzew owocowych i róż było opłacalne, czasy się jednak zmieniły i ceny uzyskiwane za wysokiej jakości sadowniczy materiał szkółkarski nie pokrywały kosztów produkcji. Szkółkarz ten zrezygnował wkrótce z upraw sadowniczych koncentrując się jedynie na różach. W sytuacji, gdy krzewy tych ostatnich jesienią nie znalazły nabywców, pozostawiał je w gruncie, wznosił nad nimi tunele foliowe, które następnie wiosną nieco ogrzewał. Po przyspieszeniu w ten sposób wegetacji roślin udawało mi się zbierać kwiaty cięte róż na Dzień Matki. Działania te nie wymagały zbyt dużych nakładów pracy, a dzięki nim mogłem z zyskiem sprzedawać towar, który inni przeznaczyliby już na straty wspomina. W 1992 r., w czasie dynamicznego rozwoju polskiego szkółkarstwa roślin ozdobnych, Roman Bodnar podjął decyzję o zmianie produkowanego asortymentu. Początkowo koncentrował się na krzewach iglastych ich sadzonki kupował od niemieckich, później również holenderskich, szkółkarzy i przeznaczał do uprawy kontenerowej. Jak zaznacza, dużą wiedzę na temat produkcji szkółkarskiej roślin ozdobnych przekazali mu w tamtych latach jego zachodni dostawcy, był wówczas na bieżąco zaznajomiony z wszelkimi nowinkami, a w razie problemów uprawowych zawsze mógł liczyć na ich pomoc. Ofertę szkółki o gatunki liściaste poszerzono dopiero kilka lat temu (pod koniec lat 90. ub. wieku). Właściciel stopniowo powiększał powierzchnię szkółki, adekwatnie do zysków, jakie przynosiła do 4 ha dokupując przyległe do bazy działki. Z czasem jednak, wciąż rozwijająca się produkcja sprawiła, że było zbyt mało miejsca na kolejne inwestycje i realizacje pomysłów. I tak powstała druga część szkółki, oddalona od pierwszej siedziby o 1 km. Tam ma z czasem zostać przeniesione biuro. 26
Obecnie powierzchnia całkowita szkółki wynosi 23 ha, z czego 1,5 ha zajmują tunele foliowe, 3 ha kontenerownia, a pozostałą część uprawy w gruncie, matecznik, centrum ogrodnicze i dział administracyjny. Rośliny szczególnie ważne dla właściciela, czyli formy szczepione w pojemnikach, uprawia się w starszej części szkółki, zlokalizowanej nieopodal domu. Tam też, na sąsiadującym terenie, w gruncie rosną formowane drzewa iglaste. Asortyment Jest bardzo bogaty i jest dostosowany przede wszystkim do potrzeb głównego typu odbiorcy roślin firm projektujących i zakładających ogrody. Poszukują one zarówno ciekawych i nietypowych okazów, jak i większych partii jednolitego zwykłego materiału. Część roślin z gospodarstwa Romana Bodnara wykorzystywana jest na terenach zieleni. W tym celu najchętniej nabywane są bluszcze (Hedera sp. fot. 2), irgi (Cotoneaster sp.), tawuły (Spiraea sp.) czy runianka (Pachysandra sp.). Materiał finalny oferowany jest przede wszystkim w pojemnikach 2- i 3-litrowych (roczna produkcja tych roślin wynosi około 500 tys. sztuk). W asortymencie znajdują się również rośliny w doniczkach 1-litrowych, np. irgi, wiciokrzewy (Lonicera sp.), pięciornik krzewiasty (Potentilla fruticosa), a także duże egzemplarze w kontenerach (fot. 3), nawet 1200-litrowych. W takiej formie oferuje Fot. 2. Jednym z najpopularniejszych gatunków wykorzystywanych na terenach zieleni są bluszcze (Hedera sp.) się np. drzewa alejowe, świerki, sosny. Jak twierdzi pan Roman, materiał ten jest chętnie zamawiany przez zagranicznych kontrahentów, choć nie brakuje na niego również kupców z Polski. W szkółce tej produkuje się również duże okazy strzyżone (fot. 4). Liczba produkowanych w kontenerach gatunków i odmian roślin iglastych jest mniej więcej taka sama, jak liściastych. W uprawie polowej przeważają gatunki iglaste, choć ich zdecydowaną większość (80%) stanowi materiał, którego nie sprzedano w odpowiednim czasie. W przypadku roślin iglastych największe znaczenie mają żywotniki, świerki i sosny, a wśród liściastych magnolie, oczary, hibiskusy, klony. Fot. 3. Takie okazy roślin w dużych pojemnikach również znajdują swoich nabywców 28
Fot. 6. Przenośne nagrzewnice uruchamiają się na podstawie informacji... Fot. 4. Jedne z ciekawszych roślin w asortymencie szkółki Romana Bodnara to formy strzyżone w typie bonsai Właściciel szkółki podkreśla, że zawsze wychodził naprzeciw oczekiwaniom klientów i dobór uprawianych roślin wynikał z uważnej obserwacji rynku. Szkółkarstwo to moja pasja, ale też sposób na zarabianie pieniędzy. Śledzenie trendów jest podstawą takiej działalności, trzeba być gotowym na zmiany. Ogrodników, którzy kurczowo trzymają się raz wybranego profilu produkcji, nawet jeśli on jest na granicy opłacalności, jest wokół mnie wystarczająco dużo mówi pan Roman. Od jakiegoś czasu sprzedaje np. piwonie krzewiaste (okazy dwuletnie, na które jest spory popyt fot. 5). Liczbę poszczególnych taksonów w ofercie i wielkość ich produkcji warunkuje zapotrzebowanie klientów. W ostatnim czasie zmniejszona została np. produkcja żywotników zachodnich o żółto wybarwionych łuskach, ze względu na słabą sprzedaż tego typu odmian. Wyposażenie szkółki Fot. 5. Piwonie krzewiaste wyprodukowane w tym gospodarstwie Osłony. W gospodarstwie Romana Bodnara znajdują się 32 tunele foliowe o wymiarach 7 x 32 m. Konstrukcje pokryte są dwiema warstwami folii przedzielonymi poduszką powietrzną. Sześć jest ogrzewane w okresie zimowym. W razie potrzeby (dużego spadku temperatury) ciepłotę pod osłonami podnosi się za pomocą przenośnych nagrzewnic (fot. 6), które uruchamiają się automatycznie na podstawie informacji o temperaturze powietrza (fot. 7), przekazywanych za pomocą jej Fot. 7....przekazywanych przez czujnik temperatury zawieszony w tunelu SZKÓŁKARSTWO ROŚLIN OZDOBNYCH 29
Fot. 8. Tunele wyposażone są w system zraszania i cieniowania Fot. 9. Nowy blok foliowy ma łączną powierzchnię 5000 m 2 czujnika zawieszonego w obiekcie. Wewnątrz zamontowane są także systemy zraszania oraz cieniowania (fot. 8). Rośliny w pojemnikach ustawia się na agrotkaninie. Zdaniem właściciela szkółki, tunele te nie są obecnie zbyt funkcjonalne, ze względu na ich niewielkie rozmiary. Niemożliwy jest np. wjazd do środka maszynami. Dlatego modernizując gospodarstwo Roman Bodnar zdecydował się na nowoczesny blok foliowy o powierzchni 5000 m 2 (stawiała go firma Farmer). Składa się on z 7 naw (fot. 9), każda ma wysokość w szczycie 5,5 m (3,2 m do rynny). Dzięki tak dużym wymiarom pełni on częściowo rolę hali produkcyjnej w nim bowiem wykonuje się część prac, np. sadzenie roślin do pojemników. Obiekt ten jest nowocześnie wyposażony, m.in. przystosowany do recyklingu wody (pożywki). Tunele w tym gospodarstwie zimą służą jako miejsce do przetrzymywania cenniejszych i wrażliwszych na niską temperaturę gatunków i odmian. Wstawia się tu również część roślin przeznaczonych do najwcześniejszej sprzedaży. Okazy takie są bardziej atrakcyjne, np. ładnie wybarwione, i ich wegetacja nieco przyspieszona w stosunku do roślin zimujących na zewnątrz. Maszyny i urządzenia. Praca w szkółce jest usprawniona dzięki dobrej mechanizacji. Zdaniem pana Romana, warto kupować urządzenia nowe, nawet jeśli wiąże się to z zaciąganiem sporego kredytu, ale dzięki temu ma się do dyspozycji sprawny sprzęt podlegający gwarancji. Do sadzenia roślin w pojemnikach wykorzystuje się doniczkarki Javo standard i Javo optima, do których można przyłączyć taśmociąg (jego łączna długość wynosi 100 m fot. 10). Dzięki niemu uspraw- Fot. 10. Doniczkarka Javo standard współpracuje z taśmociągiem 30
Fot. 11. Do transportu roślin na kontenerowni służy taka przyczepa nione jest m.in. ustawianie roślin na zagonach w tunelu. Doniczkarki współpracują również z urządzeniem do rozdrabniania podłoża Javo Big Bale. Wywożenie roślin na kontenerownię odbywa się na przyczepach (fot. 11) zamocowanych do ciągnika Iseki. Na wyposażeniu szkółki jest również maszyna firmy Holmac służąca do wykopywania roślin z gruntu. Podłoże i nawożenie. W gospodarstwie tym do uprawy kontenerowej używa się gotowego podłoża torfowego z Łotwy, nabywanego w bigbagach. Sadzonki są ukorzeniane w specjalistycznym substracie z firmy Tin-Tours. W trakcie sadzenia roślin do pojemników finalnych dodawany jest do podłoża nawóz o spowolnionym działaniu Osmocote w ilości 3 g/l (5 6-miesięczny w przypadku sadzenia do początku czerwca, a 3 4M w późniejszych terminach). Właściciel rozważa jednak zastąpienie go nawozem Multicote w takiej samej dawce, wówczas jako porcję startową roślinom dostarczałoby się również nawozu Multimix. Produkcja Rośliny szczepione. Stanowią w gospodarstwie Romana Bodnara ważny dział produkcji (około 30 40 tys. gatunków roślin iglastych rocznie fot. 12), właściciel poświęca jej dużo czasu i jest w nią wyjątkowo zaangażowany. Wciąż próbuje udoskonalać sposoby produkcji tych roślin. Szczepienie przeprowadza się w ręku od początku lutego do około 10 marca. Podkładki (w pojemnikach P11) pod koniec listopada lub na początku grudnia są wnoszone do tunelu foliowego. Mniej więcej 10 dni przed szczepieniem temperatura powietrza pod osłoną jest podnoszona REKLAMA SZKÓŁKARSTWO ROŚLIN OZDOBNYCH 31
Fot. 12. Ważną gałęzią produkcji tego gospodarstwa są rośliny szczepione, tu: Pinus nigra Pierric Brégeon BREPO do 10 0 C w nocy i 14 0 C w dzień. Zrazy pobierane są na bieżąco. Szczepy do połowy maja, początku czerwca pozostają pod osłonami (fot. 13). Następnie wystawia się je na kontenerownię (nieopodal domu pana Romana). Jesienią doniczki ze szczepami ustawia się blisko siebie, a przed nastaniem mrozów przykrywa je podwójną warstwą zielonej siatki cieniującej rozpiętej na metalowej konstrukcji. Wiosną następnego roku uszlachetnione rośliny przesadza się do 2-litrowych pojemników i tego samego roku część jest sprzedawana. Pozostały materiał uprawia się kolejny sezon, a z niesprzedanymi roślinami postępuje się po- Fot. 13. Szczepy do końca maja pozostają pod osłonami dobnie przesadzając je do większych kontenerów, tym razem do 4-litrowych, lub do gruntu, gdzie pozostają 3 lata. Produkcja pojemnikowa. Większość młodzieży przeznaczonej do tej uprawy pochodzi z zakupu. Głównymi zewnętrznymi dostawcami (około 300 tys. sztuk) są firmy z Niemiec, Holandii, Belgii, a jedynie 10 20% tego zapotrzebowania pokrywają krajowi szkółkarze. Ukorzenione sadzonki są kupowane w kwietniu, maju w doniczkach P9, od razu przesadza się je do pojemników 2- i 3-litrowych, po czym ustawia na kontenerowni (fot. 14). W przypadku własnej produkcji materiału wyjściowego (jest to do 10 odmian żywotników i jałowców) sadzonki pobiera się z roślin matecznych w styczniu lub lutym (w zależności od przebiegu pogody) bądź w sierpniu. Ukorzenia się je (używając środka wspomagającego ukorzenianie) w wielodoniczkach przez mniej więcej 3 miesiące. Dotychczas sadzonki były pozyskiwane z mateczników na bieżąco, jednak pan Roman planuje wstępne przetrzymywanie ich przez pewien czas w chłodni, gdyż jak zaobserwował lepiej się wówczas ukorzeniają. Sadzonki pobierane w sierpniu po ukorzenieniu sadzi się (około 60 80 tys. sztuk) do doniczek P9 na początku czerwca następnego roku. Do tego czasu rośliny przebywają w tunelu pod dodatkowymi, niskimi tunelikami okrytymi białą, mleczną folią. W następnym roku część roślin jest sprzedawana, a pozostałe przesadza do pojemników 2-, 3-litrowych. 32
Fot. 14. Fragment kontenerowni Fot. 15. Większość roślin w gruncie stanowią gatunki iglaste Nawadnianie roślin na kontenerowni odbywa się za pomocą stacjonarnych zraszaczy. Przed nastaniem mrozu pojemniki kładzie się jeden obok drugiego, a rośliny okrywa agrowłókniną i zieloną siatką cieniującą. Produkcja gruntowa. Zajmuje ona dużą część szkółki, jednak większość roślin stanowią te niesprzedane, przesadzone w pole z pojemników. W doborze dominują (90%) gatunki iglaste (fot. 15), są to np. cyprysik Lawsona (Chamaecyparis lawsoniana) Columnaris Glauca, jałowiec chiński (Juniperus chinensis) Stricta Variegata, żywotnik zachodni (Thuja occidentalis) Smaragd (oferowane są krzewy o różnych wysokościach). Wśród gatunków liściastych znajdują się m.in. bukszpan zwyczajny (Buxus sempervirens) i mahonia pospolita (Mahonia aquifolium). Rośliny (iglaste i liściaste) uprawiane są w gruncie 2 lub 3 lata. Po wykopaniu, w zależności od potrzeb, są sadzone do kontenerów lub ich bryła korzeniowa jest balotowana. W tym ostatnim przypadku używa się osłony z juty, dodatkowo do transportu na duże odległości zabezpiecza się balot siatką metalową. Właściciele przedsiębiorstw zwłaszcza tych z zagranicznym kapitałem przykładają dużą wagę do zadbanego i pięknego otoczenia firmy, zwłaszcza reprezentacyjnego założenia ogrodowego. Dla wielu z nich pieniądze nie mają większego Zbyt W gospodarstwie Romana Bodnara większość roślin jest sprzedawana hurtowo głównie firmom zajmującym się terenami zieleni w miastach oraz architektom krajobrazu. Ci ostatni nie narzekają na brak zamówień, co jest wynikiem dużych inwestycji zachodnich kontrahentów na Dolnym Śląsku. SZKÓŁKARSTWO ROŚLIN OZDOBNYCH 33
znaczenia, liczy się efekt. Zdarzało się, że kosztorysy ogrodów opiewały na sumę kilkuset tysięcy złotych i były realizowane mówi pan Roman. Dużą część odbiorców hurtowych stanowią też klienci z Litwy, Ukrainy, Szwecji, Niemiec, Francji. Odbiorcom hurtowym oferowane są atrakcyjne rabaty, a ci, których wartość zamówienia przekracza 10 tys. zł, mają zapewniony bezpłatny transport (samochodami szkółki lub za pośrednictwem firmy spedycyjnej). Część roślin sprzedaje się ponadto we własnych punktach detalicznych, jeden zlokalizowany jest przy szkółce, drugi natomiast na terenie Dolnośląskiego Centrum Handlu Rolno-Spożywczego ( giełdy ) we Wrocławiu. Pierwszy do niedawna był urządzony w niedużym budynku na terenie szkółki, jednak wiosną tego roku zyskał nowe oblicze. Mianowicie powstało przy gospodarstwie centrum ogrodnicze, w którym oprócz roślin z asortymentu szkółki oferuje się podłoża, nawozy, elementy architektury ogrodowej oraz ekskluzywne artykuły do dekoracji wnętrz. Wśród tych ostatnich znajdują się m.in. ozdobne doniczki i pojemniki w nowoczesnym stylu, rzadkie i duże egzemplarze roślin, np. palm, roślin cytrusowych. Pomysł rozbudowy punktu sprzedaży detalicznej wynikał przede wszystkim z chęci oferowania klientom większej palety towarów, ale również zapewnienia całorocznej pracy zatrudnionym w szkółce osobom. Roman Bodnar poszukuje klientów także na targach i wystawach. Regularnie brał udział w poznańskiej Polagrze-Farm (w tym roku rozważa jednak rezygnację z uczestnictwa w niej), co dwa lata jest jednym z wystawców Zieleni to Życie. W tym roku przystąpił do Związku Szkółkarzy Polskich, ma tym samym nadzieję, że organizacja ta będzie pomocna w promowaniu także jego firmy. Zorganizowano, również w tym roku, po raz pierwszy Dni Otwarte szkółki (czyt. Szkółkarstwo 2/2007). Ich termin był celowo wybrany przed rozpoczęciem sezonu (luty), gdyż jak tłumaczy pan Roman jest wtedy czas, by bez pośpiechu porozmawiać z klientami i pokazać im szkółkę. Taka forma promocji tego miejsca ma szansę przyjąć się na stałe. Ilona Sprzączka 34