ANALIZA SWOT POTENCJAŁU TURYSTYCZNEGO SUBREGIONU POŁUDNIOWEGO WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO

ANALIZA SWOT POTENCJAŁU TURYSTYCZNEGO SUBREGIONU POŁUDNIOWEGO WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO Opracowanie powstało w ramach projektu Turystyczni Partnerzy w Beskidach nr WTSL.02.01.00-24-028/08 realizowanego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska Republika Słowacka 2007-2013. Bielsko-Biała, 12.2011 Projekt jest współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska-Republika Słowacka 2007-2013

Analiza SWOT potencjału turystycznego subregionu południowego województwa śląskiego została przygotowana jako opracowanie badawczo-rozwojowe wykonane na zlecenie Agencji Rozwoju Regionalnego w Bielsku-Białej przez Katedrę Marketingu i Przedsiębiorczości Wydziału Zarządzania i Informatyki Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej. Opracowanie wykonały: dr Honorata Howaniec, dr Ewa Limianin-Zontek, dr Irena Szewczyk Analiza uwzględnia uwagi i korekty zgłaszane podczas prowadzonych konsultacji po zakończeniu opracowania badawczo-rozwojowego. 2

WPROWADZENIE...4 1. METODOLOGIA PRACY...5 2. OTOCZENIE I RELACJE ZEWNĘTRZNE...5 3. WALORY TURYSTYCZNE...7 3.1. WALORY PRZYRODNICZE...7 3.2. WALORY ANTROPOLOGICZNE... 21 3.3. WALORY KULTUROWE (TRADYCJA, OBRZĘDY, MUZYKA, RĘKODZIEŁO) 41 4. DOSTĘPNOŚĆ KOMUNIKACYJNA... 46 5. ZAGOSPODAROWANIE TURYSTYCZNE... 49 6. INFRASTRUKTURA PARATURYSTYCZNA, W TYM SPOŁECZNA (KOMUNALNA, KULTURALNA I ROZRYWKOWA)... 75 7. ZASOBY STRUKTURALNE... 81 8. ANALIZA SWOT... 89 WNIOSKI... 94 LITERATURA... 104 SPIS MAP... 106 SPIS FOTOGRAFII... 106 SPIS TABEL... 106 3

WPROWADZENIE Opracowanie niniejsze powstało w wyniku umowy zawartej w dniu XXX. pomiędzy Agencją Rozwoju Regionalnego w Bielsku-Białej a Wydziałem Zarządzania i Informatyki Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku Białej. Stanowi ono jeden z etapów prac w ramach projektu Paszport Beskidzki Turystyczni Partnerzy w Beskidach współfinansowanego przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska Republika Słowacka na lata 2007-2013 i stanowi podstawę do opracowania wspólnej transgranicznej strategii rozwoju turystycznego dla regionów przygranicznych Polski i Słowacji. Analiza dokonana w niniejszym opracowaniu odnosi się do subregionu południowego województwa śląskiego obejmującego powiaty: miasto Bielsko-Biała, bielski, cieszyński i żywiecki. Zakłada się, że po przeprowadzeniu niezbędnej dyskusji nad wynikami tej analizy pomiędzy stronami uczestniczącymi w projekcie tj. stroną polską i słowacką, dalsze prace doprowadzą do wypracowania wspólnych kierunków działań, a w rezultacie do wypracowania wspólnej strategii rozwoju regionu. Ustalone w projekcie polsko-słowackie działanie nad opracowaniem strategii stanowi innowacyjne podejście do koncepcji rozwoju regionów europejskich widzianych nie poprzez pryzmat przynależności terytorialnej do poszczególnych krajów, ale poprzez pryzmat położenia geograficznego, wspólnych korzeni kulturowych i historycznych. 4

1. METODOLOGIA PRACY Analiza SWOT została opracowana zgodnie z metodologią zleceniodawcy pt. Transgraniczna Strategia Rozwoju Turystyki. Przewodnik metodologiczny. przekazaną wykonawcy. Przyjęte w opracowaniu analizy SWOT jej elementy oznaczają odpowiednio: Strengths silne strony : Co jest atutem danego obszaru? Co stanowi przewagę konkurencyjną oraz czynnik przyciągający turystów? Pod uwagę brano wyłącznie cechy wewnętrzne obszaru. Weaknesses słabe strony : Co jest zdecydowanie negatywne lub mogłoby zostać poprawione na danym obszarze? W czym obszary konkurencyjne są lepsze? Pod uwagę brano wyłącznie cechy wewnętrzne obszaru. Opportunities szanse : Co może umożliwić zmiany na korzyść danego obszaru i pozytywnie wpłynąć na rozwój przemysłu turystycznego? Pod uwagę brano wyłącznie cechy zewnętrzne danego obszaru. Threats zagrożenia : Co może spowodować zmiany na niekorzyść i negatywnie wpłynąć na sytuację przemysłu turystycznego na danym obszarze? Pod uwagę brano wyłącznie cechy zewnętrzne danego obszaru. Aby wyniki analizy okazały się bardziej wartościowe określono jak istotne są wyróżnione czynniki oraz jak duże mają znaczenie dla rozwoju przemysłu turystycznego na danym obszarze. W związku z tym każdej mocnej i słabej stronie przyporządkowano odpowiednią wagę poprzez przyporządkowanie jednej z trzech kategorii: 1- mało istotne, 2- istotne, 3- bardzo istotne. W przypadku szans i zagrożeń starano się określić prawdopodobieństwo ich zaistnienia w środowisku zewnętrznym poprzez przyporządkowanie im kategorii 1- mało prawdopodobne, 2- prawdopodobne, 3- bardzo prawdopodobne. Uzyskane cztery listy czynników następnie poddano dalszej analizie, by określić wzajemne stosunki pomiędzy nimi, a mianowicie: Czy mocna strona wpłynie na wykorzystanie szansy? Czy dana mocna strona zmniejszy/zniweluje zagrożenie? Czy słaba strona uniemożliwi wykorzystanie szansy? Czy dana słaba strona spotęguje zagrożenie? Powiązania pomiędzy silnymi i słabymi stronami a szansami i zagrożeniami zapisano w formie macierzy (załącznik nr 1), gdzie siła oddziaływania uzyskuje określoną wagę, tj. brak oddziaływania 0 pkt., słabe oddziaływanie 1 pkt., silne oddziaływanie 2 pkt. 2. OTOCZENIE I RELACJE ZEWNĘTRZNE Subregion południowy obejmuje miasto Bielsko Biała ( stolica subregionu ), powiat bielski, powiat cieszyński i powiat żywiecki, powiązane międzyregionalną i regionalną siecią dróg. Dzięki swojej atrakcyjności i rozwiniętej przedsiębiorczości jest konkurencyjnym centrum turystyki i rekreacji w obszarze Polski południowej, z dobrze chronionym krajobrazem i rozwiniętą siecią usług. Dodatkowym atutem obszar opracowania jest jego położenie na styku granic Polsko Czesko Słowackiej. W otoczeniu obszaru znajdują się duże aglomeracje tj. Aglomeracja Górnośląska (Gliwice Katowice), Aglomeracja Ostrawska, Aglomeracja Opolska, Aglomeracja Małopolska. 5

Mapa 1. Subregion południowy województwa śląskiego Źródło: http://web2. um. bielsko. pl/bb/dzialy/polityka/prsp. pdf, (2011-09-21) 6

3. WALORY TURYSTYCZNE 3.1. WALORY PRZYRODNICZE Ukształtowanie terenu Subregion południowy województwa śląskiego Region Beskidy jest obszarem o dominacji funkcji turystyczno-usługowej. Jego perspektywę strategiczną wytyczają: walory krajobrazowo-przyrodnicze Beskidu Żywieckiego, Beskidu Śląskiego, Beskidu Małego oraz przygraniczne położenie na styku granicy Polski z Czechami i Słowacją. Mapa 2. Mapa wód i ukształtowania powierzchni woj. śląskiego Legenda: Obszar zaznaczony okręgiem to Subregion Południowy woj. Śląskiego Źródło: na podstawie: http://pl. wikipedia. org/w/index. php?title=plik:wojew%c3%b3dztwo_%c5%9bl%c4%85skie_-_mapa_fizyczna. png&filetimestamp=20091206213615#file; (2011-10-04). Beskid Żywiecki i Kotlina Żywiecka zwane Żywiecczyzną to jeden z najdalej wysuniętych na południe regionów Polski. Beskid Żywiecki należy do Karpat Zewnętrznych. Jest to drugie co do wysokości pasmo górskie w Polsce po Tatrach, i jest położone na głównym wododziale zlewisk Morza Bałtyckiego i Morza Czarnego. Głównym grzbietem granicznym przebiega Europejski Dział Wodny. Na północ od tej linii wody spływają poprzez dopływy Soły i dalej przez Wisłę do Bałtyku. Na południe zaś przez dopływy Białej Orawy i dalej przez Wag i Dunaj do Morza Czarnego. Tradycyjne granice Żywiecczyzny biegną od Przełęczy Wilkowickiej poprzez pasma Beskidu Małego, po obu stronach rzeki Soły, aż po rejon Suchej Beskidzkiej, gdzie Beskid Mały poprzez pasmo pewelskie łączy się z Beskidem Wysokim w rejonie pasma Babiej Góry. Dalej, na południu, obszar Żywiecczyzny wyznacza granica państwa ze Słowacją, później biegnie przez szczyty Beskidu Wysokiego, zwanego w tej części Beskidem Żywieckim, po Przełęcz Koniakowską. Od zachodu przebiega wzdłuż pasma Beskidu Śląskiego przez Baranią Górę, Magurkę Wiślańską, Zielony Kopiec, 7

Malinowską Skałę, Skrzyczne i dalej od Szczyrku poprzez zachodnią, część Kotliny Żywieckiej po Bramę Wilkowicką 1. Beskid Żywiecki jest z reguły osiągalnym terenem, który sprzyja uprawianiu turystyki pieszej i górskiej. Krajobraz Beskidu Żywieckiego jest charakterystyczny dla tego typu gór i obejmuje kopulaste szczyty, z których najwyższe posiadają wyraźnie piętrowy charakter roślinności, obejmujący regiel górny i środkowy, porośnięte buczyną, dębem, świerkiem, sosną i jodłą, oraz kosówką w najwyższych partiach. Szczególnie atrakcyjne są najwyższe masywy Babiej Góry i Pilska, które to w szczytowych kopułach są nagie i skaliste, można więc powiedzieć, iż mają one charakter alpejski. Beskidy swoją nazwę wywodzą od słowa Beskid co oznacza halę, polanę przykładami hal w Beskidach są Hala Redykalna, Hala Radziechowska, Hala Krawcula, Hala Pawlusia, Hala Miziowa, gdzie mieści się schronisko na Pilsku, i wiele, wiele innych. Hale położone są zazwyczaj w górnej części stoków wzniesień i niezmiernie rzadko obejmują swoim zasięgiem sam szczyt góry. Z hal rozciąga się zwykle piękny, nieograniczony drzewami widok, zwłaszcza z tych, posiadających wystawę południową. Można podziwiać wówczas Tatry, Wielka Fatrę i Małą Fatrę. Do najwyższych szczytów Beskidu Żywieckiego należą: Babia Góra 1725 m n.p.m. (Diablak), Pilsko 1557 m n.p.m., Mała Babia Góra 1515 m n.p.m. (Cyl). Bardzo duże obszary powiatu żywieckiego pokrywają lasy, stanowiące charakterystyczny akcent krajobrazowy. Zachowały się tu resztki dawnej Puszczy Karpackiej w postaci pierwotnych zespołów lasu świerkowo bukowo jodłowego. Szatę roślinną reprezentuje ponad 1000 gatunków roślin, mchów i porostów, wśród nich tak rzadkie okazy górskiej flory, jak: dziewięćsił, rzeżucha trójlistkowa, lilia złotogłów, wilcza jagoda, wilcze łyko i czosnek niedźwiedzi. Z fauny spotyka się zająca, lisa, kunę leśną, sarnę, dzika, borsuka, rysia, jelenia a nawet wilka czy niedźwiedzia. Wśród ptaków widuje się: jastrzębie gołębiarze, gołębie siniaki, gołębie żarłacze i jarząbki. Potoki i rzeki zamieszkałe są przez liczne gatunki ryb, wymagających wód czystych, bogatych w tlen. Żyją w nich: pstrągi, lipienie, głowacze, brzany, klenie. Urozmaicony jest także świat owadów, gadów i płazów. Beskid Śląski jest to pasmo górskie w części Beskidów Zachodnich, między Olzą na zachodzie a Kotliną Żywiecką na wschodzie. Beskid Śląski składa się z dwóch rozciągniętych południkowo pasm górskich: Pasma Czantorii i Pasma Wiślańskiego (zwanego także Pasmem Baraniej Góry), rozdzielonych doliną rzeki Wisły 2. Najwyższymi szczytami Beskidu Śląskiego są Skrzyczne (1257 m n.p.m.) i Barania Góra (1220 m n.p.m.). Beskid Śląski dzieli się na kilka cząstkowych grup: Pasmo Czantorii i Stożka położone jest po zachodniej stronie doliny Wisły. Ciągnie się od Karolówki (931 m n.p.m.), przez przełęcz Kubalonka (761 m n.p.m.), Stożek Wielki (978 m n.p.m.), Czantorię Wielką (995 m n.p.m.), kończąc na Jasieniowej (520 m n.p.m.). Grzbietem tego pasma przebiega granica naszego państwa z Republiką Czeską. Najwyższe szczyty górskie są wspaniałymi miejscami widokowymi na bliźniacze pasma górskie, a także dolinę Olzy oraz Pogórze, a przy dobrej widoczności aż do zbiornika Goczałkowickiego; Pasmo Baraniogórskie uważane jest za główny grzbiet Beskidu Śląskiego leży na wschód od pasma Czantorii. Większa i bardziej rozczłonowana odnoga Beskidu Śląskiego biegnie z południa na północ poprzez szczyty: Baranią Górę (1220 m n.p.m.), Skrzyczne (1257 m n.p.m. najwyższy szczyt polskiej części Beskidu oraz Klimczok (1117 m n.p.m.), Szyndzielnię (1026 m n.p.m.) i Błatnią (917 m n.p.m.). Ze szczytów roztaczają się wspaniałe panoramy, a szczególnie umożliwia to szczyt Baraniej Góry; W środkowej części Beskidu Śląskiego można wyróżnić dwa mniejsze pasma Równicy i Trzech Kopców, z najwyższymi szczytami: Równica (884 m n.p.m.), Orłowa (813 m n.p.m.), Trzy Kopce (810 m n.p.m.), które poprzez Przełęcz Salmopolską (934 m n.p.m.) łączą się z grzbietem Malinowa (1117 m n.p.m.) w paśmie Skrzycznego. 1 Por.: Beskidy - Beskid Śląski i Żywiecki, pasmo Babiogórskie, Beskidy Kisuckie, Mała Fatra, pod. red. B. Konopskiej, Polskie Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych im. E. Romera, Warszawa 2006, s. 21-130. 2 Por.: J. Żywioł, W górach za Olzą informacje i przyczynki krajoznawcze, Wydawnictwo Cieszyńskie Koło Przewodników Beskidzkich i Terenowych, Cieszyn 1992, s. 4-50. 8

Roślinność Beskidu Śląskiego układa się w trzy piętra roślinne: piętro pogórza (do 500 m n.p.m.) z wielogatunkowymi lasami liściastymi, piętro regla dolnego (do około 1150 m n.p.m.) z lasami bukowo-jodłowe oraz piętro regla górnego (ponad 1150 m n.p.m.) z naturalnym borem świerkowym. Na omawianym terenie buk był dawniej drzewem pospolitym, miejscami nawet dominującym, o czy mogą świadczyć nazwy gór: Bukowa, Buczę, Bucznik, czy Bukowy Groń. Najładniejsze fragmenty lasów bukowych zachowały się na stokach Szyndzielni po stronie doliny Białki oraz na zboczach Równicy. Ciekawym urozmaiceniem beskidzkiego drzewostanu są rosnące pojedynczo i grupkami okazy cisów (pod Tułem, w Cisownicy, Brennej oraz koło Istebnej). Na łąkach i polanach Beskidu można znaleźć wiele ciekawych roślin: paproci, widłaków, fiołków, goryczek, storczyków czy też takich rzadkości, jak wawrzynek wilczełyko, tojad mocny, przetacznik górski i żywiec gruczołowaty. Rajem dla botaników są północno-zachodnie obrzeża Beskidu Śląskiego wapienie cieszyńskie i intruzje wulkaniczne stanowiące dogodne podłoże dla bardzo rzadkiej roślinności. Rośnie tu m.in. cieszynianka wiosenna niepozorna roślina kwitnąca na żółto wczesną wiosną (poza Ziemią Cieszyńską prawie nigdzie w Polsce nie występuje). Świat zwierząt na opisywanym terenie jest stosunkowo ubogi. Dotyczy to zwłaszcza wszystkich większych ssaków i ptaków. Znaczna liczba gatunków, dawniej pospolitych, znikła zupełnie na przestrzeni minionych 100 lat. Jednak w ostatnich latach można mówić o ponownym zadomowieniu się rysia. Od czasu do czasu pojawia się na tych terenach wilk i niedźwiedź, stwarzając wiele emocji wśród turystów i miejscowej ludności. Są to jednak pojedyncze osobniki, migrujące z terenu Słowacji i po kilku tygodniach zwykle wracające do swych mateczników w Małej Fatrze i Zachodnich Tatrach. Mniejsze drapieżniki reprezentowane są jedynie przez lisa, tchórza i łasicę łaskę. Wśród ptaków spotkać można tu jeszcze myszołowa, jastrzębia, krogulca i pustułkę, a w leśnych ostępach Baraniej Góry żyją jeszcze ostatnie głuszce. Z płazów, najpiękniejszym i spotykanym w wilgotne dni jest salamandra plamista, której kolorystycznie niewiele ustępuje jaskrawo ubarwiona żaba kumak górski. Osobliwością fauny rzek i potoków jest licznie występujący na całym obszarze pstrąg potokowy, w dużej części jednak dzięki zarybianiu tych wód. Występuje tu również głowacz, strzebla potokowa oraz wprowadzony sztucznie pstrąg tęczowy. Beskid Mały to pasmo górskie stanowiące część Beskidów Zachodnich, mające charakter wyspy górskiej o długości ok. 35 km i szerokości ok. 10 km. Granice Beskidu Małego wytyczają: na północy Pogórze Śląskie, na wschodzie dolina rzeki Skawy wraz z jej dopływami: Tarnawką i Krzeszówką, na południu droga nr 946 Żywiec-Sucha Beskidzka i Pasmo Pewelskie, na zachodzie obniżenie terenu zwane Bramą Wilkowicką z płynącą tam rzeką Białą. Przełom rzeki Soły (utworzony przez erozję wsteczną prawobrzeżnego dopływu Wisły, który wypływał niegdyś w okolicy Porąbki), dzieli Beskid Mały na część zachodnią (Pasmo Czupla i Magurki) i wschodnią (tzw. Beskid Andrychowski). W rejonie przełomu Soły wybudowano trzy zapory wodne: w Czańcu, Tresnej i Porąbce, tworzące tzw. Kaskadę Soły 3. Beskid Mały w porównaniu z sąsiednim Beskidem Śląskim nie zachwyca swoją wysokością. Najwyższe szczyty przekraczają zaledwie 900 m n.p.m. Dużo tu natomiast dzikich okolic porośniętych gęstym lasem dolnoreglowym, stromych zboczy i wąskich dolin. Mało jest polan widokowych, ale za to często można natknąć się na ukryte w lesie duże głazy, wychodnie skalne, małe jaskinie, schrony i baszty. Główne szczyty Beskidu Małego to: Czupel (933 m) najwyższy szczyt Beskidu Małego, Magurka Wilkowicka (909 m, schronisko), Groniczki (839m), Hrobacza Łąka (828 m, schronisko), Gaiki (816 m), Czupel Mały (654 m), Łamana Skała Madohora (929 m), Leskowiec (922 m), Jaworzyna (890 m, schronisko) Groń Jana Pawła II, Potrójna (884 m), Gancarz (802 m), Żar (761 m, kolejka linowo-terenowa), Bukowski Groń (729 m). Na tym terenie przeważają zespoły świerkowo bukowo-jodłowe. Dawniej przeważały lasy bukowe, ale zostały zniszczone na skutek wypalań. Na terenie Beskidu Małego znajdują się trzy rezerwaty przyrody: Madohora, Szeroka i Zasolnica. Świat zwierząt Beskidu Małego jest stosunkowo skromny, związane jest to z niewielką 3 Por.: J. Mikołajski, J. Sołtysik, Szlakami Beskidu Małego z plecakiem i na nartach, Colgraf Press, Poznań1995, s. 5-39; J. Ubik, Bielsko-Biała turystyka i rekreacja, Wydział Promocji Miasta Urzędu Miejskiego, Bielsko-Biała 2003, s. 2-16. 9

powierzchnią przy dużym stopniu penetracji jego terenów przez ludzi. Jednakże żyją tu, szczególnie w rezerwatach, duże ilości zwierzyny płowej, dzików i innych ssaków. Geologia (skałki, jaskinie, wąwozy itp.) Niewątpliwą atrakcją Beskidu Żywieckiego są ściany skalne oraz jaskinie zróżnicowane pod względem trudności. Dobrze nasłonecznione ściany skalne znajdują się w gminie Łękawica (zespół bazaltowych skał znany jako Zamczyska) oraz w gminie Lipowa Jaskinia Malinowska (Ondraszka) i Jaskinia w Trzech Kopcach 4. We wsi Sopotnia Wielka nieocenioną atrakcją jest największy w Beskidach wodospad. Niewątpliwą atrakcją Beskidu Śląskiego są twory, będące efektem budowy geologicznej, a należą do nich głębokie jaskinie w rejonie Malinowa i Malinowskiej Skały, a także skały pochodzenia wulkanicznego zwane cieszynitami. Występujące warstwy łupków zawierają rudy żelaza, które już w XIX w. były wykorzystywane dla potrzeb huty z Ustronia. Przy szlakach turystycznych, a częściej przy nie oznakowanych przejściach i ścieżkach usytuowane są skały, umożliwiające uprawianie wspinaczki. Najbardziej znane to skałki na Kobylej (19 m wysokości) w gminie Lipowa. Na północno- wschodnich stokach Glinnego, na wysokości 700 m znajdują się dwie formacje skalne z litej skały piaskowej. Wyznaczono na nich 11 dróg o bardzo różnej skali trudności. Samotne skały można też spotkać przy szlaku turystycznym biegnącym od Węgierskiej Górki do schroniska Przysłop, na odcinku od Magurki Radziechowskiej do Magurki Wiślańskiej i Malinowskiej Skały. Subregion południowy województwa śląskiego posiada również kilkadziesiąt jaskiń umożliwiających rozwój speleologii. Jaskinie Beskidu Żywieckiego to jaskinie niewielkie, najczęściej pochodzenia tektonicznego. W rezerwacie Kuźnia można podziwiać m.in. jaskinię Chłodną o 117 m długości i 16,5 m głębokości, jaskinię pod Balkonami i jaskinie Niską w gminie Lipowa 5. Najpopularniejsze jaskinie w Beskidzie Śląskim, to: Jaskinia Malinowska (Ondraszka) najgłębsza w Beskidzie Śląskim oraz Jaskinia w Trzech Kopcach największa w Beskidzie Śląskim. Poniżej opis wybranych jaskiń: Jaskinia na Trzech Kopcach Nazwa szczytu Trzy Kopce (1082 m n.p.m.) ma pochodzić od stojących na nim kopców granicznych rozdzielających niegdyś dobra księstwa cieszyńskiego, "państwa bielskiego" z dobrami łodygowickimi. Pod szczytem Trzech Kopców na wysokości 1000 m n.p.m. w Beskidzie Śląskim znajduje się największa jaskinia w Beskidach o długości korytarzy ponad 260 m. Jaskinia utworzyła się w piaskowcu godulskim. W niektórych jej miejscach spotyka się na ścianach utwory w kształcie grzybów, będące prawdopodobnie naciekami kalcytowymi. Są one w jaskiniach Beskidów zjawiskiem wyjątkowym. Temperatura w głębi jaskini wynosi około 6,5 0 C. Wejście do jaskini utworzyło się niedawno (przed czterdziestu laty) i tworzy je lej o głębokości 5 m (studzienka). Korytarze są wąskie wypełnione rumoszem, z trzema większymi komorami. Zimowymi mieszkańcami jaskini są nietoperze: nocki wąsatki, gacki wielkouche i podkowce małe, dla których jest to najwyższe znane dotąd stanowisko w Polsce. Jaskinia jak dotychczas jest dostępna dla speleologów. Jaskinia "Chłodna" Gmina Lipowa (miejscowość Twardorzeczka 6, Dzielnica Ostre), na terenie rezerwatu Kuźnie, południowo-wschodni stok Muronki; Jaskinia "Przed Balkonem" Gmina Lipowa (miejscowość: Twardorzeczka) na terenie rezerwatu "Kuźnie", powyżej jaskini Chłodnej na wysokości 915 m n.p.m. 80 m na południowy zachód od ambony skalnej w wysokości 10 m; Jaskinia Pającza położona na wysokości ok. 1075 m n.p.m. Szczyrk znajduje się na wsch. Stokach Skrzycznego na południowym zachodzie od Hali Jaworzyna; Jaskinia w Jaworzynie Szczyrk Jaskinia w Jaworzynie położona na wysokości 1030 m n.p.m. Jaskinia znajduje się na północno-zachodnich. stokach Skrzycznego, poniżej Hali Jaworzyna; Jaskinia u Jakubca Jaskinia u Jakubca położona w Szczyrku Biłej na wysokości ok. 840 m n.p.m. Jaskinia znajduje się na stokach Magury w Beskidzie Śląskim; 4 B. Michalska, P. Wojtsa, Jaskinie okolic Bielska-Białej, Wyd.: Klub Taternictwa Jaskiniowego Speleoklub, Bielsko-Biała1999, s. 10-30. 5 Por.: B. Michalska, P. Wojtasa, Jaskinie okolic Bielska-Białej, op. cit., s. 12-30. 10

Jaskinia Skalna "Lodowa" Jaskinia Skalna położona ok. 40 m nad poziomem Żylicy Jaskinia znajduje się na działce leśnej nr 5954; Na terenie Beskidów działa Klub Taternictwa Jaskiniowego Spaleoklub Bielsko- Biała. Warunki klimatyczne Klimat i pogoda całego regionu kształtowane są przez przemieszczające się i ścierające ze sobą masy powietrza polarno-morskiego i kontynentalnego. Najczęściej napływa wilgotne powietrze polarno-morskie, które w zimie przynosi ocieplenie i odwilże, a latem ochłodzenie, duże zachmurzenie i przeważnie obfite opady (od 800 do 1200 mm), powodujące często lokalne powodzie. Powietrze kontynentalne napływa w lecie, jako ciepłe, przynoszące często burze, zaś w zimie jako mroźne i suche. Najlepszymi zatem warunkami dla uprawiania turystyki (najmniejszym średnim zachmurzeniem, najmniejszymi i najrzadziej występującymi opadami i zwykle stałą pogodą) charakteryzuje się w Beskidach przełom lata i jesieni, tj. okres od końca sierpnia do połowy października. Część powiatu żywieckiego, która leży na terenie Żywieckiego Parku Krajobrazowego, ma klimat typowo górski, co powoduje, między innymi, długie okresy zalegania pokrywy śnieżnej o dużej grubości. Za najbardziej śnieżne uważane są: rejon Pilska, Zwardonia oraz dolina Soły. Atrakcyjnym zjawiskiem są mgły radiacyjne, czyli tzw. morza mgieł, ponad które wynurzają się wysokie grzbiety Tatr, Babiej Góry i Małej Fatry (Słowacja). Wiele szczytów górskich powyżej 1000 m n.p.m. charakteryzuje się występowaniem widokowych hal, licznych źródeł krystalicznych wód górskich oraz bogactwem fauny i flory. Wody (wody lecznicze, zbiorniki wodne) W regionie Beskidy występują również duże obszary chronionej gospodarki wodnej. Zasoby wody powierzchniowej w regionie zalicza się do dużych, a do najważniejszych zbiorników wodnych należą akweny w Tresnej, Porąbce, Czańcu, Wiśle Czarnym oraz Bielsku-Białej Wapienicy. Są tu także źródła wód mineralnych i termalnych, które mogą stanowić podstawę do rozwoju ośrodków uzdrowiskowych oraz pełnić funkcję źródła energii. Najważniejsze źródła wód mineralnych i termalnych wykorzystywane są w Ustroniu i Jaworzu. Występujące w Beskidzie Śląskim warstwy łupków zawierają rudy żelaza, z których wywodzi się kilka ujęć wód mineralnych zawierających w swoim składzie związki żelaza. Głównie w rejonie Ustronia występują solanki jodowo-bromowe ze związkami wapnia i magnezu. Część z nich to wody termalne, które wykorzystywane są do celów balneologicznych w sanatoriach w Ustroniu i Jaworzu. Większość rzek w regionie należy do zlewiska Bałtyku, przy czym jedynie Olza jest dopływem Odry, pozostałe zaś Wisły. Olza, która ma swe źródła pomiędzy Przełęczą Koniakowską i Karolówką, za Istebną zmierza ku zachodowi i opuszcza granice Polski, by po około 30 km powrócić jako rzeka graniczna w Cieszynie i jego najbliższej okolicy. Kolejną istotną rzeką Beskidu Śląskiego jest Wisła, wypływająca spod Baraniej Góry dwoma źródłowymi potokami: Białą i Czarną Wisełką, oraz jej pierwsze dopływy: Malinkę, Brennicę oraz Białą. Do ważniejszych rzek, wypływających z Beskidu Śląskiego należą również: Kamesznica (spod Przełęczy Koniakowskiej), Leśna (spod Malinowskiej Skały) i Żylica, opływająca łukiem masyw Skrzycznego. Wszystkie należą do głównych dopływów rzeki Soły. Ochrona przyrody Do najważniejszych obszarów chronionych na terenie regionu Beskidy należą: Babiogórski Park Narodowy część Babiogórskiego Parku Narodowego znajduje się na terenie województwa śląskiego (gmina Koszarawa), jednak zdecydowanie większa część, wraz ze szczytem leży w Małopolsce, Zespół Zachodniobeskidzkich Parków Krajobrazowych, obejmujący: Żywiecki Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy Beskidu Małego, Park Krajobrazowy Beskidu Śląskiego, Rezerwat Krajobrazowy na Baraniej Górze, Rezerwat Głuszca w Wiśle, Wylęgarnia Pstrąga Potokowego w Wiśle, 11

Rezerwat Lasek Miejski nad Olzą w Cieszynie 6. Tabela 1. Ochrona przyrody i krajobrazu subregionu południowego województwa śląskiego Wyszczególnienie Powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chroniona Pomniki przyrody W tym: Ogółem w ha Rezerwaty przyrody w ha Parki krajobrazowe w ha Obszary chronionego krajobrazu w ha 2005 2009 2005 2009 2005 2009 2005 2009 2005 2009 Powiat bielski 10938,8 10939,0 84,2 84,5 10 678,4 10678,3 174,7 174,7 73 75 Powiat 23360,6 24204,9 583,3 586,8 22 720,9 22724,0-830,8 141 75 cieszyński Powiat 54186,2 54194,0 541,8 617,4 53 644,4 53550,2 - - 119 116 żywiecki Bielsko-Biała 5070,2 5110,4 97,9 95,0 2849,1 2852,0 - - 34 61 Woj. Śląskie 271153,0 272770,4 3724,9 4076,7 226991,6 227009,5 36132,0 36987,3 1381 1500 Źródło: Urząd Statystyczny w Katowicach Ochrona przyrody i krajobrazu w 2005 i w 2009, Rocznik Statystyczny Województwa Śląskiego, http://www. stat. gov. pl/cps/rde/xbcr/katow/assets_10p01_05. pdf, (2011-09-01). Region Beskidy przystąpił do stworzenia na swoim terytorium sieci ekologicznej Natura 2000 7. Istotne zarejestrowane siedliska to: Dolina Górnej Wisły obszar obejmuje dolinę górnej Wisły wraz ze Zbiornikiem Goczałkowickim i przyległe stawy hodowlane. Jest to zbiornik wody pitnej i jest on wyłączony z masowej rekreacji (kąpiel, sporty wodne), a uprawianie wędkarstwa jest tu możliwe tylko z brzegu i to w ograniczonym zakresie. Na stawach prowadzona jest intensywna hodowla karpia, a jesienią odbywają się polowania. Obszar ostoi jest gęsto zamieszkany, a zabudowa jest rozproszona wśród pól uprawnych. Rezerwat przyrody Madohora rezerwat przyrody Madohora znajdujący się na terenie Parku Krajobrazowego Beskidu Małego. Obszar znajduje się w szczytowej części Łamanej Skały. Na szczycie znajdują się wychodnie skalne. Wychodnie tworzą liczne progi skalne na zboczach północnych i północno-zachodnich. Wysokość tych form skalnych jest różna - od kilku do dziesięciu m. Rezerwat w całości jest pokryty wysokopiennym lasem. W większości są to lasy bukowe, natomiast w szczytowej, skalnej części obszaru, dominuje świerk. (Pozostałe tereny wskazuje tabela 3). Obszary przyrodniczo cenne w regionie Beskidy są szeroko udostępnione dla turystów. Przez wszystkie pasma górskie prowadzi wiele szlaków turystycznych. Szczególnie w Beskidzie Śląskim do dyspozycji turystów pozostaje wiele schronisk górskich z ważniejszych szczytów jedynie na Baraniej Górze nie usytuowano schroniska, jednak w tym przypadku celem wędrówek jest platforma widokowo, z której rozpościera się wyjątkowy widok. Beskid Mały cechuje się natomiast niewielką ilością schronisk turystycznych, przez co ruch turystyczny jest zdecydowanie mniejszy. Popularność tej części Beskidów jednak rośnie, zwłaszcza we wschodniej części, dzięki bezpośredniemu sąsiedztwu Wadowic, gdzie imieniem Jana Pawła II nazywa się szczyty, szlaki i górskie kaplice 8. 6 R. Dulias, A. Hibszer, Województwo śląskie Przyroda Gospodarka - Dziedzictwo kulturowe, Wyd. Kubajak, Kraków 2004, s. 56-76. 7 Jednym z najważniejszych aktualnie zadań krajów członkowskich Unii Europejskiej w ochronie przyrody, narzuconym przez dyrektywę 92/43/EWG (Council Directive 92/43/EEC ) - zwaną Dyrektywą Siedliskową, jest utworzenie Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. Sieć ma, w założeniu, pełnić kluczową rolę w ochronie różnorodności biologicznej terytorium Wspólnoty poprzez zabezpieczenie zagrożonych rodzajów siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk zagrożonych i rzadkich gatunków roślin i zwierząt. Natura 2000 realizuje w ten sposób decyzję powziętą na spotkaniu Rady Europy w Goeteborgu w czerwcu 2001 o powstrzymaniu erozji bioróżnorodności krajów członkowskich do roku 2010. 8 Por.: W. Motyka, Tu był Piotr: Związki Jana Pawła II z Żywiecczyzną i Beskidami, Wyd.: Beskidzkie Towarzystwo Oświatowe, Milówka 2001, s. 34 i dalsze. 12

W celu szczególnej ochrony wartości przyrodniczych, fizjograficzno-krajobrazowych oraz kulturowych Beskidu Żywieckiego, w 1986 r., w jego zachodniej części, został utworzony Żywiecki Park Krajobrazowy, który był pierwszym tego typu parkiem w Karpatach Zachodnich. Na analizowanym obszarze występuję obszary chronionego krajobrazu Obszar Chronionego Krajobrazu "Cieszyńskie Pogórze" obszar wyznaczony w celu ochrony wyróżniającego się pagórkowatego krajobrazu o znaczących walorach estetycznych i zróżnicowanych ekosystemach, pełniących funkcje korytarzy ekologicznych o znaczeniu lokalnym i ponadlokalnym; zespoły przyrodniczo-krajobrazowe 9 : Dolina Wapienicy Bielsko-Biała. Duża różnorodność siedlisk i roślinności, zmienność szaty leśnej obejmującej piętro pogórza, regiel dolny i górny; Sarni Stok Bielsko-Biała. Fragment Pogórza Cieszyńskiego obejmujący dolinę Potoku Zajazdowego porośniętą przez grąd subkontynentalny i łęg jesionowo-olszowy, porastający dolinę nieuregulowanego potoku; Cygański Las Bielsko-Biała. Kompleks leśny o dużych walorach krajobrazowych i edukacyjnych; Jaworze Jaworze. Fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego Pogórza Śląskiego z charakterystyczną rzeźbą terenu obejmującego obszary użytkowania rolniczego, doliny cieków wodnych, pozostałości lasów. Bluszcze na Górze Zamkowej Cieszyn. Fragment zadrzewionego stoku Góry Zamkowej ze stanowiskiem bluszczu pospolitego z licznymi okazami zakwitającymi; Lasek Miejski w Błogocicach. Krajobraz zbocza doliny rzeki Olzy, porośnięty lasami gradowymi i łęgowymi; Gościnna Dolina Bielsko-Biała. Obszar obejmuje doliny 3 potoków (Potok Kamienicki, Potok Dębowiec oraz potok o nazwie Dopływ od Zieleni Miejskiej ). Na terenie Gościnnej Doliny dominującym zbiorowiskiem leśnym jest grąd subkontynentalny.; Kaplicówka Skoczów. Fragment wzgórza Kaplicówka z licznymi gatunkami chronionych roślin i zwierząt oraz kaplicą św. Jana Sarkandra. Góra Bucze Brenna. Szczególnym celem ochrony jest zachowanie za względów przyrodniczych, naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych źródła tufowego, ekosystemów leśnych i łąkowych ze stanowiskami regionalnie rzadkich i ustępujących gatunków roślin i zwierząt. oraz pomniki przyrody 10 : Lipa drobnolistna 2 szt. Lipowa 1, Pas drogi powiatowej nr S 1405 Żywiec-Lipowa- Buczkowice. Rośnie przy drodze Żywiec-Lipowa, obok krzyża przydrożnego przy posesji nr 375; oraz 1szt. rośnie na prywatnej posesji 202 obok zabudowań gospodarczych; Jaskinia "Chłodna" Gmina Lipowa na terenie rezerwatu "Kuźnie"; Jaskinia "Przed Balkonem" Gmina Lipowa (Twardorzeczka), powyżej jaskini Chłodnej, na terenie rezerwatu "Kuźnie"; Dąb szypułkowy Rybarzowice. Rośnie w pasie drogowym drogi powiatowej nr 1401 S Buczkowice-Rybarzowice; oraz 2 szt. rosną na posesji położonej przy ul. Bielskiej 475; Aleja lipowa Lipa drobnolistna 12 szt. wiek 150 lat; Skoczów Wilamowice. Znajdują się na terenie Cmentarza Żydowskiego; Jaskinia Pającza położona na wysokości ok. 1075 m n.p.m.; Jaskinia w Jaworzynie Szczyrk położona na wysokości 1030 m n.p.m. poniżej Hali Jaworzyna; Jaskinia u Jakubca położona w Szczyrku Biłej; Jaskinia Skalna "Lodowa" położona ok. 40 m nad poziomem Żylicy. Znajduje się na działce leśnej nr 5954; 9 http://katowice. rdos. gov. pl/images/pliki_rdos/rfop/zpk. xls (2011-09-03). 10 Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Katowicach, http://katowice. rdos. gov. pl/ (2011-09-03) 13

Tabela 2. Parki Krajobrazowe subregionu południowego województwa śląskiego Lp. Nazwa, i data utworzenia (ustanowienia) formy ochrony przyrody Określenie położenia geograficznego i administracyjnego formy ochrony przyrody Powierzchnia z wyszczególnieniem formy własności i rodzajów gruntów Opis formy ochrony przyrody 1. Żywiecki Park Krajobrazowy Data utworzenia: 13 marca 1986r 2. Park Krajobrazowy Beskidu Śląskiego Data utworzenia: 16 czerwca 1998r 3. Park Krajobrazowy Beskidu Małego Data utworzenia: 16 czerwca 1998r Gminy leżące na terenie Żywieckiego Paku Krajobrazowego: Jeleśnia, Milówka, Radziechowy Wieprz, Rajcza, Świnna, Ujsoły, Węgierska Górka, Żywiec Gminy leżące na terenie otuliny Żywieckiego Paku Krajobrazowego: Jeleśnia, Milówka, Radziechowy Wieprz, Rajcza, Świnna, Ujsoły, Węgierska Górka, Żywiec Gminy leżące na terenie Paku Krajobrazowego Beskidu Śląskiego : Bielsko Biała, Brenna, Buczkowice, Goleszów, Istebna, Jaworze, Lipowa, Milówka, Radziechowy- Wieprz, Szczyrk, Ustroń, Węgierska Górka, Wilkowice, Wisła, Gminy leżące na trenie otuliny Parku Krajobrazowego Beskidu Śląskiego : Bielsko Biała, Brenna, Buczkowice, Goleszów, Istebna, Jasienica, Jaworze, Lipowa, Skoczów, Szczyrk, Ustroń, Węgierska Górka, Wilkowice, Wisła, Radziechowy- Wieprz Gminy leżące na terenie Parku Krajobrazowego Beskidu Małego : Bielsko Biała, Czernichów, Gilowice, Kozy, Porąbka, Łękawica, Łodygowice, Ślemień, Wilkowice, Żywiec; Gminy leżące na terenie otuliny Parku Krajobrazowego Beskidu Małego : Powierzchnia całkowita parku krajobrazowego - 544, 70 km² Powierzchnia parku krajobrazowego - 358, 70 km² Powierzchnia otuliny parku krajobrazowego - 186, 00 km² Powierzchnia całkowita parku krajobrazowego - 609, 05 km² Powierzchnia parku krajobrazowego - 386, 20 km² Powierzchnia otuliny parku krajobrazowego - 222, 85 km² Powierzchnia całkowita parku krajobrazowego - 267, 83 km² Powierzchnia parku krajobrazowego--165, 40 km² Powierzchnia otuliny parku krajobrazowego -102, 43 Tereny chronione ze względu na najpiękniejsze partie Beskidu Żywieckiego, bogatą tradycją regionu, znacznym udziałem zbiorowisk naturalnych oraz bogactwem świata zwierząt. Park można podzielić na trzy części: Grupę Wielkiej Raczy, Pasmo Lipowskiej - Romanki i Rozróg Pilska. Dominującym elementem krajobrazu są drzewostany świerkowe i inne obszary leśne. Zlokalizowany wzdłuż górnego biegu Wisły wraz z terenami źródliskowymi, obejmuje także okoliczne pasma Beskidu Śląskiego z najwyższymi szczytami Skrzycznem (1257m n.p.m.) i Baranią Górą (1220m. n.p.m.). Park utworzono w celu zachowania i upowszechnienia wartości przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych Beskidu Śląskiego w warunkach racjonalnego zagospodarowania. Najcenniejsze obszary o naturalnym charakterze uznane są za rezerwaty przyrody, których na terenie Parku jest 8. Atrakcyjność rejonu wzbogacają zabytki architektury i lokalnego budownictwa Beskid Mały położony jest w makroregionie Beskidów Zachodnich.. Na terenie parku w paśmie Magurki Wilkowickie leży najwyższy szczyt zwany Czuplem (933m n.p.m.). Prawie 95% Beskidu Małego zbudowana jest z piaskowców godulskich. Utworzone tam zostały 22 pomniki przyrody nieożywionej min. Jaskinie, baszty skalne i ostańce. Na terenie parku zostały założone rezerwaty w celu ochrony dolnoreglowego starodrzewu bukowo jodłowego, 14

Bielsko Biała, Czernichów, Gilowice, Kozy, Porąbka, Łękawica, Łodygowice, Ślemień, Wilkowice, Żywiec; Źródło: opracowanie na podstawie: http://katowice. rdos. gov. pl/images/pliki_rdos/pk. doc, (2011-09-03) km² górnoreglowej świerczyny oraz 130 letniej buczyny karpackiej. Dużym walorem jest występowanie 20 przedstawicieli storczykowatych. Na terenie Beskidu Małego zanotowano występowanie 36 gatunków ssaków i ponad 110 gatunków ptaków lęgowych. 15

Tabela 3. Rejestr rezerwatów przyrody subregionu południowego województwa śląskiego (stan na dzień 25. 03. 2011r.) Lp. Nazwa rezerwatu Powierzchnia (ha) Data utworzenia, podstawa prawna 1) Forma własności 2) Rodzaj gruntu Plan ochrony Położenie RODZAJ, TYP i PODTYP rezerwatu Opis formy ochrony 1. Barania Góra zad. ochronne do 12. 05. 2011r. 379, 85 1953r. 08. 11. 2007r. Rozp. Woj. Śl. Dz. Urz. Woj. Śląskiego Nr 194, poz. 3691 1) Skarb Państwa 2) leśny NIE ^ Wisła ~ Wisła * cieszyński # śląskie Leśny (L); I fitocenotyczny (PFi), zbiorowisk leśnych (zl); II leśny i borowy (EL), borów mieszanych górskich i podgórskich (bmg). Obszar leśny na Baraniej Górze. RZGW Gliwice 2. Stok Szyndzielni 54, 96 5. 11. 1953r. Zarz. ML M. P. Nr A-107, poz. 1438 3. Kopce 14, 77 18. 12. 1953r. Zarz. ML M. P. Nr A-1, poz. 21 4. Zadni Gaj zad. ochronne do 20. 05. 2011r. 5. Śrubita 6, 39 (wg. PUL do 2007r. 5, 77) 24, 99 30. 08. 1957r. Zarz. MLiPD M. P. Nr 75, poz. 463 28. 12. 1957r Zarz. MLiPD M. P. Nr 9, poz. 52 (wg. PUL od 2004r. 25, 69) 6. Wisła 17, 61 25. 06. 1959r. Zarz. MLiPD M. P. Nr 62 poz. 321 7. Szeroka w Beskidzie Małym 49, 51 1. 02. 1960r. Zarz. MLiPD M. P. Nr 22, poz. 107 1) Skarb Państwa 2) leśny 1) Skarb Państwa 2) leśny 1) Skarb Państwa 2) leśny 1) Skarb Państwa 2) leśny 1) Skarb Państwa 2) wodny 1) Skarb Państwa 2) leśny NIE NIE NIE NIE NIE NIE ^ Wapienica ~ Bielsko-Biała * ziemski bielski # śląskie ^ Marklowice ~ Cieszyn * cieszyński # śląskie ~ Goleszów * cieszyński # śląskie ^ Rycerka Górna ~ Rajcza * żywiecki # śląskie ~ Wisła * cieszyński # śląskie ^ Kocierz Moszczanicki ~ Łękawica * żywiecki # śląskie Las bukowy z domieszką jaworu, jodły i świerka, położony w terenie górskim na pograniczu regla dolnego i górnego. Fragment lasu mieszanego z udziałem lipy. Żyły, skały wulkanicznej, tzw. cieszynit. Naturalne stanowisko cisa. Fragment pierwotnego lasu jodłowo-bukowego regla dolnego. Ochrona pstrąga w najbardziej naturalnych warunkach bytowania. Fragment karpackiego lasu bukowy regla dolnego naturalnego pochodzenia. 16

8. Madohora 71, 81 w woj. śląskim 33, 23 <33, 18> 9. Butorza zad. ochronne do 5. 09. 2013r. 10. Lasek Miejski nad Puńcówką 11. Lasek Miejski nad Olzą 30, 08 1. 02. 1960r. Zarz. MLiPD M. P. Nr 24, poz. 117 (7. 10. 1967r. Zarz. MLiPD M. P. Nr 62, poz. 297) 27. 07. 1961r. Zarz. MLiPD M. P. Nr 73, poz. 311 (30. 01. 2004r. Rozp. Woj. Śl. Dz. Urz. Woj. Śląskiego Nr 9, poz. 341) 7, 73 1961r. 03. 12. 2007r. Rozp. Woj. Śl. Dz. Urz. Woj. Śląskiego Nr 206, poz. 4178 4, 08 1961r. 15. 01. 2008r. Rozp. Woj. Śl. Dz. Urz. Woj. Śląskiego Nr 12, poz. 319 1) Skarb Państwa 2) leśny 2) Skarb Państwa 3) leśny 1) Skarb Państwa 2) leśny 1) Skarb Państwa 2) leśny NIE NIE NIE NIE ^ Las, Ślemień ~ Ślemień * żywiecki # śląskie, małopolskie ^ Sól Kiczora ~ Rajcza * żywiecki # śląskie ~ Cieszyn * cieszyński # śląskie ~ Cieszyn * cieszyński # śląskie Zespoły buczyny dolnoreglowej i świerczyny górnoreglowej oraz wychodnie skalne. Dolnoreglowy drzewostan świerkowy. Florystyczny (Fl); I florystyczny (PFl), roślin zielnych i krzewinek (rzk); II leśny i borowy (EL), lasów górskich i podgórskich (lgp). Stanowisko cieszynianki wiosennej. RZGW Gliwice Leśny (L); I florystyczny (PFl), roślin zielnych i krzewinek (rzk); II leśny i borowy (EL), lasów górskich i podgórskich (lgp). Leśno-florystyczny, fragment lasu mieszanego o charakterze pierwotnym, stanowisko cieszynianki. 12. Romanka plan ochrony do 08. 10. 2026r. 124, 5 1963r. 30. 05. 2005r. Rozp. Woj. Śl. Dz. Urz. Woj. Śląskiego Nr 71, poz. 1888 1) Skarb Państwa 2) leśny TAK ~ Jeleśnia, Węgierska Górka * żywiecki # śląskie RZGW Gliwice Pierwotny fragment dawnej Puszczy Karpackiej w postaci ekosystemów leśnych regla dolnego i górnego. RZGW Kraków 17

13. Rotuz 14. Pod Rysianką 15. Oszast plan ochrony do 17. 07. 2028r. 40, 63 (136, 29) 27, 02 1966r. 2003r. 2004r. 05. 01. 2005r Rozp. Woj. Śl Dz. Urz. Woj. Śląskiego Nr 4, poz. 68 1970r. 04. 06. 2008r. Rozp. Woj. Śl Dz. Urz. Woj. Śląskiego Nr 108, poz. 2239 46, 27 1971r. 31. 07. 2007r. Rozp. Woj. Śl Dz. Urz. Woj. Śląskiego Nr 128, poz. 2507 1) Skarb Państwa 2) leśny 1) Skarb Państwa 2) leśny 1) Skarb Państwa 2) leśny NIE NIE TAK ^ Czechowice Dziedzice ~ Chybie, Czechowice Dzedzice * bielski, cieszyński # śląskie ^ Sopotnia Wlk. ~ Jeleśnia * żywiecki # śląskie ^ Soblówka ~ Ujsoły * żywiecki # śląskie Torfowiskowy, śródleśne torfowiska z fragmentami boru bagiennego i boru wilgotnego. Leśny (L); I florystyczny (PFl), zbiorowisk leśnych (zl); II leśny i borowy (EL), lasów mieszanych górskich i podgórskich (lmg). Las jodłowo świerkowo-bukowy, będący fragmentem pierwotnej puszczy karpackiej regla dolnego. Leśny (L); I fitocenotyczny (PFi), zbiorowisk leśnych (zl); II leśny i borowy (EL), lasów mieszanych górskich i podgórskich (lmg). Las bukowo jodłowo-świerkowy, będący fragmentem pierwotnej puszczy karpackiej regla dolnego. 16. Pilsko plan ochrony do 20. 08. 2026r. 105, 21 1971r. 5. 01. 2005r. Rozp. Woj. Śl. Dz. Urz. Woj. Śląskiego Nr 4, poz. 69 17. Zasolnica 16, 65 23. 01. 1973r. Zarz. MLiPD M. P. Nr 5, poz. 38 18. Morzyk 10, 25 1996r. 25. 08. 2003r. Rozp. Woj. Śl. Dz. Urz. Woj. Śląskiego Nr 85, 1) Skarb Państwa 2) leśny 1) Skarb Państwa 2) leśny 1) Zootech- niczny Zakład Doświad-czalny w Grodźcu Śląskim 2) leśny TAK NIE dok tak NIE ^ Korbielów ~ Jeleśnia * żywiecki # śląskie ~ Porąbka * bielski # śląskie ~ Jasienica * bielski # śląskie RZGW Kraków Naturalny fragment świerczyny górnoreglowej oraz ekosystemy nieleśne, kosodrzewina i murawy krzewinkowe. RZGW Kraków Fragment starodrzewu buczyny karpackiej. Las o charakterze grądu subatlantyckiego i buczyny karpackiej. 18

19. Dziobaki zad. ochronne do 26. 08. 2014r. poz. 2283 13, 06 11. 12. 1995r. Zarz. MOŚZNiL M. P. Nr 2, poz. 27 20. Gawroniec 23, 69 11. 12. 1995r. Zarz. MOŚZNiL M. P. Nr 2, poz. 28 21. Kuźnie 7, 22 11. 12. 1995 Zarz. MOŚZNiL M. P. Nr 5, poz. 46 22. Grapa 23, 23 14. 06. 1996r. Zarz. MOŚZNiL M. P. Nr 37, poz. 372 1) Skarb Państwa 2) leśny 1) Skarb Państwa 2) leśny 1) Skarb Państwa 2) leśny 1) Starostwo Powiatowe w Żywcu Spadkobiercy po Karolu Habsburgu NIE NIE NIE NIE ~ Ujsoły * żywiecki # śląskie ^ Świnna ~ Świnna * żywiecki # śląskie ^ Ostre ~ Lipowa * żywiecki # śląskie ~ Żywiec * żywiecki # śląskie Buczyna karpacka, jaworzyna ziołoroślowa w reglu dolnym. Fragment buczyny karpackiej z dużym udziałem sosny. Przyroda nieożywiona, zgrupowanie wychodni skalnych, jaskiń oraz dorodnych drzewostanów świerkowych. Łęg jesionowy, grąd z licznym udziałem chronionych gatunków flory i fauny. 23. Skarpa Wiślicka 29, 03 1996r. 11. 07. 2007r. Rozp. Woj. Śl Dz. Urz. Woj. Śląskiego Nr 116, poz. 2346 2) leśny 1) Skarb Państwa 2) leśny NIE ^ Wiślica ~ Skoczów * cieszyński # śląskie Leśny (L); I fitocenotyczny (PFi), zbiorowisk leśnych (zl); II leśny i borowy (EL), lasów wyżynnych (lwż). Drzewostany bukowe oraz zbiorowiska łęgowe o charakterze naturalnym. 24. Czantoria 97, 71 12. 11. 1996r. Zarz. MOŚZNiL M. P. Nr 75, poz. 676 25. Dolina Łańskiego Potoku plan ochrony 47, 07 1998r. 25. 07. 2007r. Rozp. Woj. Śl Dz. Urz. Woj. Śląskiego Nr 123, 1) Skarb Państwa 2) leśny 1) Skarb Państwa 2) leśny NIE TAK ^ Ustroń ~ Ustroń * cieszyński # śląskie ^ Grodziec Śl. ~ Jasienica * bielski # śląskie RZGW Gliwice Dolnoreglowe zbiorowiska leśne o charakterze naturalnym. Leśny (L); I fitocenotyczny (PFi), zbiorowisk leśnych (zl); II leśny i borowy (EL), lasów górskich i podgórskich (lgp). Naturalne zbiorowiska podgórskiego łęgu 19

do 01. 10. 2027r. 26. Muńcoł zad. ochronne do 24. 06. 2014r. 45, 20 (wg. PUL od 2004r. 44, 95) poz. 2457 23. 12. 1998r. Rozp. MOŚZNiL Dz. U. Nr 166, poz. 1227 27. Jaworzyna 40, 03 25. 08. 2003r. Rozp. Woj. Śl. Dz. Urz. Woj. Śląskiego Nr 85, poz. 2281 28. Lipowska 62, 60 09. 06. 2008r. Rozp. Woj. Śl. Dz. Urz. Woj. Śląskiego Nr 112, poz. 2272 1) Skarb Państwa 2) leśny 1) Skarb Państwa 2) leśny 1) Skarb Państwa 2) leśny NIE NIE NIE ^ Soblówka ~ Ujsoły * żywiecki # śląskie ~ Bielsko Biała * grodzki bielski # śląskie ~ Ujsoły, Węgierska Górka * żywiecki # śląskie jesionowego i nadrzecznej olszyny górskiej. RZGW Gliwice Stanowisko śnieżyczki przebiśnieg w żyznej buczynie karpackiej. Naturalne lasy górskie jaworzyna górska, kwaśna buczyna górska, żyzna buczyna karpacka. Leśny (L); I fitocenotyczny (PFi), zbiorowisk leśnych (zl); II leśny i borowy (EL), borów górskich i podgórskich (bgp). Górnoreglowy bór świerkowy, torfowiska z systemem oczek wodnych. Oznaczenia symboli: Kursywą zaznaczono akt prawny zmieniający zarządzenie o utworzeniu rezerwatu. (^) - Obręb (~) - Gmina (*) - Powiat (#) - Województwo ( ) - Typ i podtyp rezerwatu rozpisano ze względu na: - dominujący przedmiot ochrony (I) - główny typ ekosystemu (II) Źródło: opracowanie na podstawie: http://katowice. rdos. gov. pl/images/pliki_rdos/rfop/rezerwaty. doc, (2011-09-02) 20