Możliwości rozwojowe badanych grup gospodarstw rodzinnych

PROBLEMY INŻYNIERII ROLNICZEJ 2015 (VII IX): z. 3 (89) PROBLEMS OF AGRICULTURAL ENGINEERING s. 17 27 Wersja pdf: www.itp.edu.pl/wydawnictwo ISSN 1231-0093 Wpłynęło 04.05.2015 r. Zrecenzowano 20.05.2015 r. Zaakceptowano 22.05.2015 r. Możliwości rozwojowe badanych grup gospodarstw rodzinnych A koncepcja B zestawienie danych C analizy statystyczne D interpretacja wyników E przygotowanie maszynopisu F przegląd literatury Zdzisław WÓJCICKI 1) ACDF 2) BEF, Barbara RUDEŃSKA 1) Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach, Oddział w Warszawie, Zakład Analiz Ekonomicznych i Energetycznych 2) Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach, Mazowiecki Ośrodek Badawczy w Kłudzienku, Zakład Inżynierii Produkcji Roślinnej Do cytowania For citation: Wójcicki Z., Rudeńska B. 2015. Możliwości rozwojowe badanych grup gospodarstw rodzinnych. Problemy Inżynierii Rolniczej. Z. 3(89) s. 17 27. Streszczenie W pracy przedstawiono wyniki badań techniczno-ekonomicznych 53 gospodarstw rodzinnych o powierzchni od 8 do 150 ha UR, podzielonych na 5 grup obszarowych po 10 gospodarstw w grupach I IV i 13 gospodarstw w grupie V. Badano potrzeby i możliwości rozwojowe tych grup gospodarstw oraz efekty modernizacji, wyrażane uzyskiwanym wynagrodzeniem za pracę i możliwościami inwestycyjnymi. Zestawiono wyniki badań terenowych za 2009 i za 2010 r. oraz wyniki projektów modernizacji w 2015 r. i prognoz rozwoju gospodarstw do 2020 r. Stwierdzono, że najlepsze możliwości rozwojowe mają największe obszarowo gospodarstwa grup IV i V (średnio 64,10 i 98,39 ha UR gosp. 1 w 2020 r.). Natomiast gospodarstwa grup I i II (średnio 24,01 i 34,02 ha UR gosp. 1 w 2020 r.) powinny mniej swoich dochodów przeznaczać na wynagrodzenie za pracę własną, a więcej na inwestycyjną działalność odtworzeniową i rozwojową. Słowa kluczowe: rolnictwo, gospodarstwo, modernizacja, prognoza, efekty, metoda modernizacji Wstęp Potrzeby i możliwości technologicznej i ekologicznej modernizacji oraz dobór zestawów maszyn i ich racjonalna eksploatacja w różnych grupach gospodarstw rolnych jest stałym tematem badań organizacji i ekonomiki inżynierii rolniczej [GOLKA, WÓJ- CICKI 2009; KOWALSKI i in. 2014; MUZALEWSKI 2008, 2010; MICHAŁEK (red.) 1998; PAW- LAK 2006; SAWA 2012; SZEPTYCKI (red.) 2005; SZEPTYCKI, WÓJCICKI 2003; WÓJCICKI 2007; WÓJCICKI, RUDEŃSKA 2015]. Jednym ze źródeł dotyczących modernizacji gospodarstw rolnych jest baza danych uzyskanych w trakcie realizacji w latach 2009-2012 projektu badawczo-rozwojowego NCBiR 120043 pt. Technologiczna i ekologiczna modernizacja wybranych gospodarstw rodzinnych [WÓJCICKI, KUREK 2012]. Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach, 2015

Zdzisław Wójcicki, Barbara Rudeńska Badając kierunki modernizacji do 2020 r. całej zbiorowości 53 gospodarstw, stwierdzono, że wybrane gospodarstwa nadal będą powiększać powierzchnię swoich użytków rolnych i obsadę zwierząt. Nie będą zwiększać się jednostkowe przychody (tys. zł ha 1 ), ale będą zmniejszać się jednostkowe rozchody, a tym samym zwiększać się będą jednostkowe dochody ( ) i jednostkowe wynagrodzenie za pracę własną członków rodziny [WÓJCICKI, RUDEŃSKA 2015]. Interesujące jest, jak te dobre efekty modernizacji dla całej zbiorowości 53 gospodarstw kształtują się w poszczególnych grupach obszarowych wybranych gospodarstw rodzinnych. To zagadnienie jest celem niniejszego opracowania. Metody badań Projekt badawczo-rozwojowy realizowali specjaliści z kilku Zakładów Instytutu Technologiczno-Przyrodniczego oraz z uczelni rolniczych w Lublinie, Krakowie, Poznaniu i Siedlcach. Badano typowe rozwojowe gospodarstwa rodzinne o powierzchni od 8 do 150 ha UR, prowadzące produkcję roślinną oraz chów bydła lub trzody chlewnej. Badania prowadzono według jednolitej, wspólnie ustalonej metodyki [WÓJCICKI i in. 2009]. Bilansowano dane zebrane z badanych obiektów podzielonych na 5 grup, po 10 gospodarstw w grupach I IV i 13 gospodarstw w grupie V (największych obszarowo gospodarstw). Wyniki badań gospodarstw za 2009 i za 2010 r. uzyskano z zestawień zbiorczych, publikowanych w aneksach do sprawozdań z badań terenowych [WÓJCICKI, KUREK 2011; KUREK, WÓJCICKI 2011]. Niezbędne dane za 2015 r. wyliczono z zestawień zbiorczych projektów modernizacji badanych gospodarstw [WÓJCICKI 2010]. Prognozę przemian do 2020 r. opracowano, wykorzystując metodę trendów (tendencji) rozwojowych oraz metodę bilansową. W prognozowaniu stosowano ceny stałe z 2010 r. Do analiz porównawczych wykorzystywano także inne publikacje [JUCHERSKI, KRÓL 2011; KOCIRA 2013; PAWLAK 2011a, b; PTASZYŃ- SKI i in. 2014; PEPLIŃSKI i in. 2015; RUDEŃSKA, WÓJCICKI 2013; ROMANIUK i in. 2014; SAWA, KOCIRA 2010; TABOR 2006; WINNICKI 2013; WASĄG 2011; WÓJCICKI 2013]. Wyniki badań i ich analiza Badane gospodarstwa zwiększały i będą powiększać powierzchnię swoich UR. Te przemiany agrarne zachodziły we wszystkich grupach obszarowych badanych obiektów (tab. 1). W 2020 r., w porównaniu ze stanem z 2009 r., średnia powierzchnia całej zbiorowości 53 gospodarstw zwiększy się z 44,23 ha gosp. 1 do 55,00 ha gosp. 1 w 2020 r., czyli o 24,3% w I grupie o 50,0%, w II grupie o 37,9%, w III grupie o 27,6%, w IV grupie o 31,2% i w V grupie o 27,6%. Zwiększać się będzie zatrudnienie członków rodziny we własnych gospodarstwach (średnio o 10,4%), chociaż ze względu na powiększanie się średniej powierzchni gospodarstw nieznacznie zmniejszać się będą jednostkowe nakłady pracy własnej wyrażane w rbh ha 1 UR (tab. 1). W 2020 r., w porównaniu z 2009 r., jednostkowe nakłady pracy własnej w I grupie gospodarstw zmniejszą się średnio o 24,0%, ale zatrudnienie członków rodziny zwiększy się średnio o 14,0%. W II grupie gospodarstw nakłady jednostkowe pracy 18 ITP w Falentach; PIR 2015 (VII IX): z. 3 (89)

Możliwości rozwojowe badanych grup gospodarstw rodzinnych Tabela 1. Charakterystyka badanych grup obszarowych gospodarstw rodzinnych Table 1. Characteristics of investigated acreage groups of the family farms Wyszczególnienie Specification Średnia powierzchnia UR gospodarstw w grupie: Average farm acreage AL in groups: I II V Średnia powierzchnia UR badanych obiektów (53 gospodarstwa) Average AL acreage of investigated objects (53 farms) Jednostkowe średnie nakłady pracy własnej w grupie gospodarstw: Average unitary own labour inputs in farm group (workhrs): I II V Średnie nakłady pracy własnej w 53 badanych obiektach Average inputs of own labour in 53 investigated objects Jednostka Unit ha gosp. 1 ha farm 1 2009 2010 16,01 24,67 32,44 48,85 86,48 16,75 25,65 34,02 52,27 88,05 Lata Years 2015 (projekt) (project) 20,39 29,58 36,41 57,88 94,58 2020 (prognoza) (prognosis) 24,01 34,02 41,38 64,10 98,39 ha gosp. 1 1 44,23 45,88 49,58 55,00 ha farm rbh ha 1 workhrs ha 1 348,8 231,4 159,6 79,6 60,8 333,4 207,1 153,5 70,5 59,7 278,0 165,2 132,7 93,3 58,9 265,2 170,7 130,0 77,8 57,6 rbh ha 1 1 116,0 109,6 106,6 103,0 workhrs ha Objaśnienia: grupa I = 10 gospodarstw, grupa II = 10 gospodarstw, grupa III = 10 gospodarstw, grupa IV = 10 gospodarstw, grupa V = 13 gospodarstw. Explanations: group I = 10 farms, group II = 10 farms, group III = 10 farms, group IV = 10 farms, group V = 13 farms. Źródło: opracowanie własne. Source: own elaboration. własnej zmniejszą się średnio o 26,2%, ale zatrudnienie własne zwiększy się średnio o 1,7%. W grupie III nakłady jednostkowe zmniejszą się średnio o 18,5%, a zatrudnienie własne zwiększy się o 3,9%. W IV grupie nakłady zmniejszą się średnio o 2,6%, a zatrudnienie zwiększy się średnio o 28,2%, natomiast w V grupie gospodarstw wskaźniki te wyniosą 5,2% i 7,8% (tab. 1). Zwiększy się także zatrudnienie najemne, usługowe i sąsiedzkie. Wyposażenie badanych gospodarstw w środki techniczne (zestawy maszyn) oraz budynki i budowle (z domem mieszkalnym) szacowano, określając je według ich wartości odtworzeniowej (ceny stałe z 2010 r.). Średnia jednostkowa wartość odtworzeniowa środków trwałych w badanych 53 gospodarstwach wynosiła w 2009 r. 46,9, a w 2020 r. zmniejszy się o 2,6% i wyniesie 45,7 UR (tab. 2). Natomiast średnie wyposażenie 53 gospodarstw w środki trwałe wynosiło w 2009 r. 2074,4 tys. zł gosp. 1, a w 2020 r. będzie wynosiło 2513,5 tys. zł gosp. 1, czyli zwiększy się o 21,2%. ITP w Falentach; PIR 2015 (VII IX): z. 3 (89) 19

Zdzisław Wójcicki, Barbara Rudeńska Tabela 2. Wartość odtworzeniowa i amortyzacja środków trwałych w badanych grupach gospodarstw rodzinnych Table 2. Reproductive value and amortization of the fixed assets in farm groups studied Wyszczególnienie Specification Średnia wartość odtworzeniowa środków trwałych w grupie gospodarstw: Mean reproductive value of capital assets in farm group: I II V Średnia wartość odtworzeniowa środków trwałych w badanych obiektach (53 gospodarstwa) Mean reproductive value of capital assets in objects under study (53 farms) Średnia amortyzacja środków trwałych w grupie gospodarstw: Average amortization of capital assets in farm group: I II V Średnia amortyzacja środków trwałych w badanych obiektach (53 gospodarstwa) Average amortization of capital assets in the objects under study (53 farms) Jednostka Unit 90,8 thous. PLN ha 1 75,3 56,3 45,1 32,5 2009 2010 88,6 74,0 52,4 45,1 33,8 Lata Years 2015 (projekt) (project) 70,7 65,0 57,3 42,7 31,1 2020 (prognoza) (prognosis) 73,5 66,8 55,5 42,5 31,2 thous. PLN 46,9 47,0 44,3 45,7 ha 1 zł ha 1 2 380 PLN ha 1 1 890 1 400 1 390 850 Objaśnienia, jak pod tabelą 1. Explanations, see table 1. Źródło: opracowanie własne. Source: own elaboration. 2 440 1 880 1 390 1 390 880 1 770 1 514 1 513 1 265 797 1 788 1 595 1 374 1 288 843 zł ha 1 1 1 290 1 310 1 168 1 270 PLN ha W porównaniu ze stanem w 2009 r. jednostkowe wartości środków trwałych w prognozie na koniec 2020 r. w: I grupie gospodarstw wyniosą 73,5, czyli zmniejszą się o 19,0%, oraz wyniosą 1764,7 tys. zł gosp. 1, czyli zwiększą się o 21,4%; II grupie gospodarstw wyniosą 66,8, czyli zmniejszą się o 12,9%, oraz wyniosą 2272,5 tys. zł gosp. 1, czyli zwiększą się o 22,3%; III grupie gospodarstw wyniosą 55,5, czyli zmniejszą się o 1,4%, oraz wyniosą 2296,6 tys. zł gosp. 1, czyli zwiększą się o 25,7%; IV grupie gospodarstw wyniosą 42,5, czyli zmniejszą się o 5,8%, oraz wyniosą 2724,3 tys. zł gosp. 1, czyli zwiększą się o 23,7%; V grupie gospodarstw wyniosą 31,2, czyli zmniejszą się o 4,0%, oraz wyniosą 3069,8 tys. zł gosp. 1, czyli zwiększą się o 9,2% (tab. 2). 20 ITP w Falentach; PIR 2015 (VII IX): z. 3 (89)

Możliwości rozwojowe badanych grup gospodarstw rodzinnych Średnia jednostkowa amortyzacja środków trwałych w: I grupie gospodarstw zmniejszy się z 2380 do 1788 zł ha 1, czyli o 24,9%, i zwiększy się z 38,1 do 42,9 tys. zł gosp. 1, czyli o 12,6%; II grupie gospodarstw zmniejszy się z 1890 do 1595 zł ha 1, czyli o 15,6%, i zwiększy się z 46,6 do 54,3 tys. zł gosp. 1, czyli o 16,5%; III grupie gospodarstw zmniejszy się z 1400 do 1374 zł ha 1, czyli o 1,9%, i zwiększy się z 45,4 do 56,9 tys. zł gosp. 1, czyli o 25,5%; IV grupie gospodarstw zmniejszy się z 1390 do 1288 zł ha 1, czyli o 7,3%, i zwiększy się z 67,9 do 82,6 tys. zł gosp. 1, czyli o 21,6%; V grupie gospodarstw zmniejszy się z 850 do 843 zł ha 1, czyli o 0,8%, i zwiększy się z 73,5 do 82,9 tys. zł gosp. 1, czyli o 12,8% (tab. 2). W porównaniu z uzyskiwanymi w 2009 r. średnie jednostkowe przychody zwiększą się w 2020 r. z 9,05 do 9,75, czyli o 7,7%, i zwiększą się z 400,28 do 536,25 tys. zł gosp. -1, czyli o 34,0% (tab. 3). W tym czasie średnie jednostkowe rozchody zmniejszą się z 6,82 do 6,07 czyli o 11,0%, i zwiększą się z 301,65 do 333,85 tys. zł gosp. 1, czyli o 10,7 (tab. 3). W związku z tym średnie jednostkowe dochody rodzin rolniczych zwiększą się z 2,23 do 3,68, czyli o 65% i z 98,63 do 202,40 tys. zł gosp. 1, czyli o 105,2% (tab. 4). W poszczególnych grupach obszarowych badanych obiektów średnie jednostkowe przychody, rozchody i dochody będą zmieniać się następująco: w I grupie gospodarstw: przychody zwiększą się z 10,26 do 11,08, czyli o 8,0% i z 164,26 do 266,03 tys. zł gosp. 1, czyli o 62,0%, rozchody zmniejszą się z 123,76 do 115,49 tys. zł gosp. 1, czyli o 6,7%, a dochody zwiększą się z 40,50 do 150,54 tys. zł gosp. 1, czyli o 271,7%; w II grupie gospodarstw: przychody zwiększą się z 261,75 do 369,12 tys. zł gosp. 1, czyli o 41%, rozchody zmniejszą się z 184,78 do 173,50 tys. zł gosp. 1, czyli o 6,1%, a dochody zwiększą się z 76,97 do 195,61 tys. zł gosp. 1, czyli o 154,1%; w III grupie gospodarstw: przychody zwiększą się z 281,90 do 412,56 tys. zł gosp. 1, czyli o 46,3%, rozchody zwiększą się z 179,72 do 228,0 tys. zł gosp. 1, czyli o 26,9%, a dochody zwiększą się z 103,48 do 184,55 tys. zł gosp. 1, czyli o 78,3%; w IV grupie gospodarstw: jednostkowe średnie przychody, liczone w, zwiększą się o 41,5%, rozchody zmniejszą się z 6,10 do 6,02 tys. zł h 1, czyli o 1,3%, i zwiększą się z 322,9 do 385,88 tys. zł gosp. 1, czyli o 19,5%, a dochody zwiększą się o 23,9%; w V grupie 13 gospodarstw: jednostkowe przychody zwiększą się o 6,7% oraz o 21,4%, rozchody zmniejszą się z 7,23 do 6,88, czyli o 4,8%, i zwiększą się z 625,25 do 676,92 tys. zł gosp. 1, czyli o 8,3%, a dochody zwiększać się będą o 67,9% (tab. 3 i 4). W wyniku modernizacji gospodarstw do końca 2015 r. i prognozowanego rozwoju do 2020 r. we wszystkich grupach gospodarstw i w kolejnych latach średnie jednostkowe wynagrodzenie za pracę własną rodziny rolniczej utrzymywać się będzie na poziomie ponad 12,00 zł rbh 1, czyli powyżej wynagrodzenia parytetowego rodzin pozarolniczych (tab. 4). Wyjątek stanowi I grupa gospodarstw, która w 2009 r. ITP w Falentach; PIR 2015 (VII IX): z. 3 (89) 21

Zdzisław Wójcicki, Barbara Rudeńska Tabela 3. Przychody i rozchody w badanych grupach gospodarstw rodzinnych Table 3. Incomes and expenditures in tested groups of family farms Wyszczególnienie Specification Średnie przychody brutto w grupie gospodarstw: Average gross incomes in farm group: I II V Średnie przychody w badanych obiektach (53 gospodarstwa) Average incomes in objects under study (53 farms) Średnie rozchody (bez robocizny własnej) w grupie gospodarstw: Average expenditures (without own labour) in farm group: I II V Średnie rozchody w badanych obiektach (53 gospodarstwa) Average expenditures in objects under study (53 farms) Nakłady (wydatki) inwestycyjne w grupie gospodarstw: Inputs (investment expenditures) in farm group: I II V Średnie wydatki inwestycyjne w badanych obiektach (53 gospodarstwa) Average investment outputs in objects under study (53 farms) Jednostka Unit thous. PLN 10,26 ha 1 10,61 8,69 9,16 8,60 2009 2010 9,22 8,33 9,53 10,84 8,38 Lata Years 2015 (projekt) (project) 8,57 8,76 9,32 8,50 7,71 2020 (prognoza) (prognosis) 11,08 10,85 9,97 9,81 9,18 thous. PLN 9,05 9,12 8,30 9,75 ha 1 thous. PLN 7,73 ha 1 7,49 5,54 6,10 7,23 4,79 4,96 6,55 6,66 7,03 4,32 4,57 5,31 5,20 4,72 4,81 5,10 5,51 6,02 6,88 thous. PLN 6,82 6,51 4,94 6,07 ha 1 thous. PLN 2,18 ha 1 1,26 1,01 1,73 2,39 Objaśnienia, jak pod tabelą 1. Explanations, see table 1. Źródło: opracowanie własne. Source: own elaboration. 0,31 0,81 1,62 1,95 1,99 0,50 0,58 1,00 0,74 0,69 1,10 1,21 1,36 1,50 1,65 thous. PLN 1,93 1,69 0,71 1,50 ha 1 ponosiła znaczne wydatki inwestycyjne na rozwój (nowe technologie i zakup ziemi), obniżające uzyskiwane dochody bilansowe i zmniejszające jednostkowe wynagrodzenie za pracę (7,25 zł rbh 1 ) poniżej poziomu parytetowego (w 2010 r. 12,00 zł rbh 1 ). 22 ITP w Falentach; PIR 2015 (VII IX): z. 3 (89)

Możliwości rozwojowe badanych grup gospodarstw rodzinnych Tabela 4. Dochody rodziny i możliwości rozwojowe badanych grup gospodarstw rodzinnych Table 4. Family incomes and development possibilities of family farm groups under study Wyszczególnienie Specification Średnie dochody gospodarstw w grupie: Average incomes in farm group: I II V Średnie dochody w badanych obiektach (53 gospodarstwa) Average incomes in objects under study (53 farms) Średnie wynagrodzenie za pracę własną w grupie gospodarstw: Average payment for own labour in farm group: I II V Średnie wynagrodzenie za pracę własną w badanych obiektach (53 gospodarstwa) Average payment for own labour in objects under study (53 farms) Różnice między ponoszonymi wydatkami inwestycyjnymi a amortyzacją środków trwałych w grupie gospodarstw: Differences between investment expenditures and amortization of capital assets in farm group: I II V Średnia różnica w badanych obiektach (53 gospodarstwa) Average difference in objects under study (53 farms) Jednostka Unit thous. PLN ha 1 Lata Years 2015 2009 2010 (projekt) (project) 2,53 3,12 3,19 3,06 1,37 4,43 3,37 2,98 4,18 1,35 4,25 4,19 4,01 3,30 2,99 2020 (prognoza) (prognosis) 6,27 5,75 4,46 3,79 2,30 thous. PLN 2,23 2,61 3,36 3,68 ha 1 zł rbh 1 1 7,25 PLN workhrs 13,48 19,99 38,44 22,53 13,29 16,27 19,41 59,29 22,61 15,29 25,36 30,22 35,37 50,76 23,64 33,68 34,31 48,71 39,93 zł rbh 1 1 19,26 23,83 31,53 35,73 PLN workhrs tys. zł gosp. 1 thous. PLN farm 1 3,20 15,54 12,65 16,61 133,17 Objaśnienia, jak pod tabelą 1. Explanations, see table 1. Źródło: opracowanie własne. Source: own elaboration. 35,70 27,45 7,82 29,27 97,73 25,89 27,63 18,68 30,39 10,12 16,52 13,13 0,58 13,59 79,40 tys. zł gosp. 1 thous. PLN 28,31 17,43 22,71 12,65 farm 1 ITP w Falentach; PIR 2015 (VII IX): z. 3 (89) 23

Zdzisław Wójcicki, Barbara Rudeńska Efekty uzyskiwania wynagrodzenia za pracę własną są zadowalające, mniej korzystnie natomiast układają się wskaźniki ponoszonych nakładów na inwestycje odtworzeniowe (amortyzacja) i rozwojowe (tab. 4). Gospodarstwa grupy I i II w 2009 i 2010 r. ponosiły mniejsze średnie nakłady inwestycyjne niż naliczane kwoty amortyzacji swoich środków trwałych (z domem mieszkalnym). W 2020 r. również prognozowana jest ujemna różnica między ponoszonymi wydatkami inwestycyjnymi a amortyzacją środków trwałych (tab. 4). Ujemne wartości pozycji inwestycyjnych w 2015 r. we wszystkich grupach gospodarstw wynikają z błędnego założenia niektórych projektantów 7-letniej modernizacji gospodarstw do 2015 r., że w ostatnim roku tej modernizacji nie będą potrzebne już inwestycje rozwojowe, a inwestycje odtworzeniowe (amortyzacja) też mogą być zmniejszane. Najlepsze możliwości rozwojowe mają gospodarstwa grupy IV (średnio 48,85 ha UR gosp. 1 w 2009 r. i 64,10 ha UR gosp. 1 w 2020 r.) i gospodarstwa grupy V (średnio 86,48 ha UR gosp. 1 w 2009 r. i 98,39 ha UR gosp. 1 w 2020 r.), w których uzyskuje się zarówno wynagrodzenie ponadparytetowe (ponad 12,00 zł rbh 1 ), jak i ponoszone są nakłady inwestycyjne, przekraczające kwoty naliczanej amortyzacji. Aby spełnić wymagania rozwojowe, gospodarstwa grupy I (średnio 16,01 ha UR gosp. 1 w 2009 r. i 24,01 ha UR gosp. 1 w 2020 r.) powinny w 2020 r. zmniejszyć o połowę swoje jednostkowe wynagrodzenie za pracę (do 12,00 zł rbh 1 ), a pozyskaną kwotę, uzyskaną w sposób następujący: 23,64 zł rbh 1 12,00 zł rbh 1 = 11,64 zł rbh 1 11,64 zł rbh 1 265,20 rbh ha 1 UR = 3086,9 zł ha 1 UR przeznaczyć na inwestycje odtworzeniowe i rozwojowe. Podobnie powinny postąpić gospodarstwa grupy II (średnio 24,67 ha UR gosp. 1 w 2009 r. i 34,02 ha UR gosp. 1 w 2020 r.). Gospodarstwa I i II grupy, a także gospodarstwa grupy III, mogą też zmieniać strukturę i intensywność swojej produkcji w stosunku do planowanej w 2015 r. i prognozowanej na 2020 r. tak, aby zwiększyć swoje możliwości rozwojowe jako przyszłościowe rolnicze przedsiębiorstwa rodzinne. Podsumowanie Rozwojowe gospodarstwa rodzinne powinny spełniać dwa podstawowe cele, czyli należy w nich dążyć do polepszenia warunków pracy i płacy oraz do odtworzenia swoich środków trwałych i utrzymania zasobności ziemi. Zdecydowana większość badanych 53 gospodarstw spełniała i będzie do 2020 r. spełniać te wymagania. Jednak gospodarstwa najmniejsze obszarowo (I i II grupa) powinny mniejszą część uzyskiwanych dochodów przeznaczać na wynagrodzenia za pracę własną członków rodziny, a większą na inwestycyjną działalność odtworzeniową i rozwojową. 24 ITP w Falentach; PIR 2015 (VII IX): z. 3 (89)

Bibliografia Możliwości rozwojowe badanych grup gospodarstw rodzinnych GOLKA W., WÓJCICKI Z. 2009. Ocena działalności rozwojowych gospodarstw rodzinnych. Problemy Inżynierii Rolniczej. Nr 1(63) s. 35 42. JUCHERSKI A., KRÓL K. 2011. Możliwości i uwarunkowania rozwoju technologiczno-ekonomicznego górskich towarowych gospodarstw rolnych na przykładzie Beskidu Sądeckiego i Niskiego. Inżynieria w Rolnictwie. Nr 2. Falenty. ITP. ISBN 978-83-62416-29-4 ss. 200. KOCIRA S. 2013. Techniczna i technologiczna modernizacja gospodarstw rodzinnych w procesie wdrażania rolnictwa zrównoważonego. Lublin. Wydaw. TWNL. ISBN 978-83-63761-15-8 ss. 115. KOWALSKI J., KUBOŃ M., KWAŚNIEWSKI P., MALAGA-TOBOŁA U., MICHAŁEK R, TABOR S. 2014. Uwarunkowania techniczno-ekonomiczne produkcji ekologicznej w gospodarstwach Polski Południowej. Monografia. Kraków. Wydaw. UR. ISBN 978-83-64377-07-5 ss. 232. KUREK J., WÓJCICKI Z. 2011. Technologiczna i ekologiczna modernizacja wybranych gospodarstw rodzinnych. Cz. IV. Wyposażenie i działalność badanych obiektów w 2010 r. Monografia. Falenty Warszawa. Wydaw. ITP. ISBN 978-83-62416-28-8 ss. 128. MICHAŁEK R., KOWALSKI J., TABOR S., CUPIAŁ M., KOWALSKI S., RUTKOWSKI K. 1998. Uwarunkowania technicznej rekonstrukcji rolnictwa. Kraków. PTIR ss. 198. MUZALEWSKI A. 2008. Zasady doboru maszyn rolniczych. Warszawa. IBMER. ISBN 978-93- 89806-21-5 ss. 86. MUZALEWSKI A. 2010. Koszty eksploatacji maszyn. Falenty. ITP. ISBN 978-83-62416-05-09 ss. 56. PAWLAK J. 2006. Ekonomiczne i organizacyjne problemy mechanizacji i energetyki rolnictwa. Monografia. Warszawa. IBMER. ISBN 83-89806-15-0 ss. 230. PAWLAK J. 2011a. Sposoby i możliwości poprawy efektywności nakładów na mechanizację rolnictwa. Monografia. Nr 1. Falenty. ITP. ISBN 978-83-622416-22-6 ss. 119. PAWLAK J. 2011b. Wyposażenie rolnictwa polskiego w środki mechanizacji w świetle powszechnych spisów rolnych. Problemy Inżynierii Rolniczej. Nr 4(74) s. 36 42. PEPLIŃSKI B., BAUM R., MAJCHRZYCKI D., WAJSZCZUK K., WAWRZYNOWICZ J. 2015. Modelowe technologie uprawy roślin na cele energetyczne. Cz. I. Poznań Wydaw. IGRE (w druku). PTASZYŃSKI S., GOLKA W., SERGIEL L., MARKIEWICZ W. 2014. Technologia uproszczonej uprawy gleby agregatem uprawowo-siewnym na bazie spulchniacza obrotowego. Materiały Instruktażowe. Nr 141/25. Falenty. ITP. ISBN 978-83-62416-73-8 ss. 24. ROMANIUK W., MAZUR K., RUDNIK K., BISKUPSKA K. 2014. Kompleksowa ocena standardów technologicznych oraz modułów budowlanych w chowie bydła. Inżynieria w Rolnictwie. Monografia. Nr 17. Falenty. ITP. ISBN 978-83-62416-72-1 ss. 134. RUDEŃSKA B., WÓJCICKI Z. 2013. Zatrudnienie i nakłady pracy w badanych gospodarstwach rodzinnych. Problemy Inżynierii Rolniczej. Nr 1(79) s. 61 69. SAWA J., KOCIRA S. 2010. Kryteria zrównoważonej modernizacji gospodarstwa rodzinnego. Problemy Inżynierii Rolniczej. Nr 3(69) s. 33 40. SAWA J. 2012 r. Opis procesów produkcji gospodarstwa jako warunek ich modernizacji. Problemy Inżynierii Rolniczej. Nr 3(77) s. 15 24. ITP w Falentach; PIR 2015 (VII IX): z. 3 (89) 25

Zdzisław Wójcicki, Barbara Rudeńska SZEPTYCKI A. (red.). 2005. Stan i kierunki rozwoju techniki oraz infrastruktury rolniczej w Polsce. Warszawa. IBMER. ISBN 83-89806-09-6 ss. 237. SZEPTYCKI A., WÓJCICKI Z. 2003. Postęp technologiczny i nakłady energetyczne w rolnictwie do 2020 r. Warszawa. IBMER. ISBN 83-86264-96-9 ss. 242. TABOR S. 2006. Postęp techniczny a efektywność substytucji pracy żywej pracą uprzedmiotowioną w rolnictwie. Rozprawy Habilitacyjne. Inżynieria Rolnicza. Nr 10(85). ISSN 1429-7264 ss. 152. WASĄG Z. 2011. Sprawność technicznej modernizacji wybranych gospodarstw rodzinnych korzystających z funduszy Unii Europejskiej. Rozprawa naukowa. Lublin. UP. ISSN 1899-2374 ss. 108. WINNICKI S. 2013. Technika i technologia w produkcji bydlęcej. W: Współczesna inżynieria rolnicza- osiągnięcia i nowe wyzwania. Monografia. T. II. Pr. zbior. Red. K. Hołownicki, M. Kuboń. Kraków. PTIR s. 327 340. WÓJCICKI Z. 2007. Poszanowanie energii i środowiska w rolnictwie i na obszarach wiejskich. Warszawa. IBMER. ISBN 978-8-389806-17-8 ss. 124. WÓJCICKI Z. z zespołem współpracowników 2009. Technologiczna i ekologiczna modernizacja wybranych gospodarstw rodzinnych. Cz. I. Program, organizacja i metodyki badań. Monografia. Warszawa. IBMER. ISBN 978-83-89806-32-1 ss. 149. WÓJCICKI Z. 2010. Potrzeby energetyczne i wykorzystywanie odnawialnych zasobów energii. Problemy Inżynierii Rolniczej. Nr 4(70) s. 37 47. WÓJCICKI Z. 2013. Środki techniczne w badanych gospodarstwach rodzinnych. Problemy Inżynierii Rolniczej. Nr 1(79) s. 31 40. WÓJCICKI Z., KUREK J. 2011. Technologiczna i ekologiczna modernizacja wybranych gospodarstw rodzinnych. Cz. III. Wyposażenie i działalność badanych obiektów w 2009 r. Monografia. Falenty. ITP ISBN 978-83-62416-18-9 ss. 123. WÓJCICKI Z., KUREK J. 2012. Technologiczna i ekologiczna modernizacja wybranych gospodarstw rodzinnych. Monografia. Cz. VI. Wyniki badań i wdrożeń projektu rozwojowego. Falenty Warszawa. ITP ISBN 978-83-62416-34-9 ss. 149. WÓJCICKI Z., RUDEŃSKA B. 2015. Kierunki modernizacji wybranych gospodarstw rodzinnych. Problemy Inżynierii Rolniczej. Nr 2(88) s. 37 46. Zdzisław Wójcicki, Barbara Rudeńska DEVELOPING POSSIBILITIES OF THE FAMILY FARM GROUPS UNDER STUDY Summary Paper presents the results of technical-economic studies on 53 family farms of the acreage from 8 to 150 ha AL. Farms were divided into 5 acreage groups, 10 farms in groups I IV and 13 farms in group V. Development requirements and possibilities of these farm groups were surveyed as well as modernization effects expressed by obtained incomes for labour and investment possibilities. The results of terrain investigations for years 2009 and 2010, as well as the results of modernization projects for 2015 and prediction of the farm development until 2020, were settled. It was found that the 26 ITP w Falentach; PIR 2015 (VII IX): z. 3 (89)

Możliwości rozwojowe badanych grup gospodarstw rodzinnych best development possibilities exist for the farms of greatest acreage in IV and V groups (on average 64.10 and 98.39 ha AL per farm in 2020 year). However, the farms of groups I and II (average acreage 24.01 and 34.02 ha AL per farm in 2020) should less of their incomes release in form of payment for own labour and more for the investment activity, either reproductive and developmental. Key words: agriculture, farm, modernization, prediction, effects, modernization method Adres do korespondencji prof. dr hab. Zdzisław Wójcicki Instytut Technologiczno-Przyrodniczy Oddział w Warszawie ul. Rakowiecka 32, 02-532 Warszawa tel. 22 542-11-67 lub 605 206 34 ITP w Falentach; PIR 2015 (VII IX): z. 3 (89) 27