ciągników Wstęp PROBLEMY s Wykorzystują Streszczenie wynosiły 1087 siły średniej (wariant B). metoda ISSNN

Transkrypt

1 PROBLEMY INŻYNIERIII ROLNICZEJ PROBLEMS OF AGRICULTURAL ENGINEERING Wersja pdf: PIR 214 (IV VI): z. 2 (84) s ISSNN Wpłynęło r. Zrecenzowano r. Zaakceptowano r. A koncepcja B zestawienie danych C analizy statystyczne D interpretacja wyników E przygotowanie maszynopisu F przegląd literatury Nakłady energetyczne ciągników w gospodarstwach rodzinnych Zdzisław WÓJCICKI Barbara RUDEŃSKA 1) In 2) I 1) ABD 2) BEFF DF, Jan PAWLAK 1) ACDF, nstytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach, Oddział w Warszawie nstytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach, Mazowiecki Ośrodek Badawczy w Kłudzienku Streszczenie Przedstawiono analizy techniczno-ekonomiczne wykorzystania ciągników i ich nakładów energetycznych (siły( pociągowej) w 53 wybranych gospo- darstwach o powierzchni od 8 do 15 ha UR, badanych w 29 i 21 r. Gospodarstwa podzielono na 11 grup, po 5 gospodarstw w grupach od I do IX i po 4 gospodarstwa w grupach X i XI, uszeregowanych wg: A wzrasta- bezpośredniej (ESU). Analizowano wykorzystanie 157 ciągników w 29 r. jącej powierzchni UR i B zwiększającej się wartości uzyskiwanej nadwyżki i 159 w 21 r. Średnia moc ciągnika wynosiłaa 48,3 kw w 29 r. i 49,1 kw w 21 r. Średnie roczne wykorzystanie ciągników było małe i wynosiło cnh szt. 1, a ich średnie nakłady energetyczne wynosiły cnh gosp. 1, czyli 24,6 24,,4 cnh ha 1 UR lub kwh ha 1 UR. Badano statystyczne korelacje między nakładami energetycznymi siły pociągowej, a powierzchnią UR (wariant A) i wartością nadwyżki bezpo- średniej (wariant B). Wynika z nich, że wraz ze wzrostem powierzchni UR lub zwiększaniem się wartości nadwyżki bezpośredniej zmniejszają się jed- jest j nostkowe nakłady energetyczne siły pociągowej (ciągników). Korelacja wyraźniejsza w przypadku A (wzrastająca powierzchnia UR) niż w przy- metoda padku B (zwiększająca się wartość nadwyżki bezpośredniej). Słowa kluczowe: rolnictwo, gospodarstwo, ciągnik, użytkowanie, nakłady, Wstęp Wykorzystują ąc wyniki badań z realizacji projektu badawczo-rozwojowego pt. p Tech- [WÓJ- nologiczna i ekologiczna modernizacja wybranychh gospodarstw rodzinnych CICKI, KUREK 212] prowadzono studia m.in. nad wyposażeniem i wykorzystywaniem środków trwałych mechanizacji i energetyzacji w 53 gospodarstwach rodzinnych o powierzchni od 8 do 15 ha użytków rolnych (UR), badanych w 29 i 21 r. Instytut Technologiczno-Przyrodniczyy w Falentach, 214

2 [WÓJCICKI 213a]. Kontynuując te studia podjęto temat dotyczący nakładów mechanicznej siły pociągowej, czyli nakładów energetycznych ciągników w badanych obiektach. Celem pracy jest zaprezentowanie parametrów obrazujących wykorzystanie posiadanych ciągników i ich nakładów energetycznych w gospodarstwach o różnej powierzchni użytków rolnych (UR) i różnej wartości uzyskiwanej nadwyżki bezpośredniej (ESU). W ramach tych analiz wyznaczono też zależności między przeciętną powierzchnią UR badanych gospodarstw rolnych oraz wartością nadwyżki bezpośredniej a nakładami energetycznymi ciągników w cnh i kwh. Przebieg i metody badań Projekt badawczo-rozwojowy był realizowany w latach przez specjalistów z Instytutu Technologiczno-Przyrodniczego (26 gospodarstw) oraz specjalistów z uczelni rolniczych w Lublinie (9 gospodarstw), Krakowie (8 gospodarstw), Poznaniu (7 gospodarstw) i Siedlcach (3 gospodarstwa). Badano typowo rolnicze gospodarstwa z różnych regionów kraju, w tym 4 zlokalizowane na terenach górskich. Były to rozwojowe gospodarstwa rodzinne prowadzące typową konwencjonalną produkcję roślinną i zwierzęcą na powierzchniach od 8 do 15 ha użytków rolnych UR. Główne dochody poszczególnych gospodarstw stanowiła sprzedaż mleka lub żywca wieprzowego. Badania prowadzono zgodnie ze wspólnie ustalonym programem i metodyką [WÓJ- CICKI i in. 29]. Wyniki badań terenowych, prowadzonych w poszczególnych obiektach przez pracowników naukowych wspólnie z właścicielami tych obiektów, były zestawiane na ujednoliconych formularzach tabelarycznych i okresowo (corocznie) przesyłane do weryfikacji i włączenia do zestawień zbiorczych. W wyniku realizacji poszczególnych etapów projektu badawczo-rozwojowego powstało 6 zestawień zbiorczych, które wydano drukiem w formie monografii z obszernymi aneksami tabelarycznymi [KUREK, WÓJCICKI 211; WÓJCICKI i in. 29; WÓJCICKI 21; WÓJCICKI, KUREK 211; 212; WÓJCICKI (red.) 212]. Dane liczbowe z badań terenowych, zestawione w tabelarycznych aneksach monografii, były wykorzystywane do wielu analiz techniczno-ekonomicznych, dotyczących działalności gospodarczo-finansowej badanych obiektów. Większość z nich już opublikowano [GOLKA, WÓJCICKI 29; JUCHERSKI, KRÓL 211; KOCIRA 213; MUZALEWSKI 21; RUDEŃSKA, WÓJCICKI 213; SAWA 212; WÓJCICKI, KUREK 212; WÓJCICKI, RU- DEŃSKA 213a, b; WÓJCICKI 213a, b, c] lub jest przygotowywana do druku. Wyniki tych studiów i analiz były porównywane z wynikami powszechnych spisów rolnych [GUS 211] lub z danymi z poprzednich publikacji [KOWALSKI i in. 1997; MICHAŁEK (red.) 1998; MUZALEWSKI 28; 21; PAWLAK 26; 212a, b; 213a, b; SZEPTYCKI 25; TABOR 26]. Jedna z grup tych analiz techniczno-ekonomicznych dotyczyła wyposażenia badanych gospodarstw w środki trwałe, wykorzystania posiadanych ciągników i maszyn rolniczych oraz ponoszonych nakładów pracy ludzi i nakładów siły pociągowej [WÓJ- 16 ITP w Falentach; PIR 214 (IV VI): z. 2 (84)

3 Nakłady energetyczne ciągników w gospodarstwach rodzinnych CICKI, RUDEŃSKA 213; WÓJCICKI 213a]. Niniejsze opracowanie należy do tej grupy analiz i jest pewnego rodzaju kontynuacją pracy pt. Wyposażenie techniczne gospodarstw rodzinnych [WÓJCICKI 214]. Badane obiekty podzielono na 11 grup gospodarstw, uszeregowanych dwuwariantowo, według: A wzrastającej powierzchni UR i B zwiększającej się wartości nadwyżki bezpośredniej, a ściślej różnicy między przychodami brutto a wartością zakupów artykułów pochodzenia rolniczego (głównie pasz) i wartością zużywanych agrochemikaliów (głównie nawozów mineralnych). Grupy od I do IX liczyły po 5 gospodarstw, a grupy X i XI po 4 gospodarstwa. W 21 r. kolejność szeregowania gospodarstw, zarówno według wariantu A, jak i B, była inna niż w 29 r. W związku z tym nakłady energetyczne ciągników, zarówno w ciągnikogodzinach (cnh), jak i kilowatogodzinach (kwh), analizowano w czterech kombinacjach po dwie w 29 i po dwie w 21 r. W takim układzie prowadzono też statystyczne analizy korelacyjne. Zależności korelacyjne między przeciętną powierzchnią badanych grup gospodarstw i nadwyżką bezpośrednią a nakładami energetycznymi ciągników określano metodą najmniejszych kwadratów, a wyniki przedstawiono na wykresach, na których zaznaczono linie trendu, wyznaczone z zastosowaniem równań funkcji, które najlepiej odwzorowują ustalone zależności. Wyniki badań Średnia powierzchnia badanych obiektów w 29 r. wynosiła 44,23 ha UR, a w 21 r. po kilku znaczących zmianach grupowania gospodarstw, zarówno według wariantu A, jak i B 45,88 ha UR (tab. 1). Badane gospodarstwa wykorzystywały jedynie mechaniczną siłę pociągową. W 29 r. posiadały 157 własnych ciągników, a w 21 r. o 3 zwiększyła się liczba ciągników o mocy ponad 6 kw i o 1 zmniejszyła się liczba ciągników o mocy 3 6 kw. W strukturze ilościowej wyposażenia w siłę pociągową w obu latach dominowały (58, i 56,6%) ciągniki mocy 3 6 kw. Średnia obsada ciągników zmieniała się z 6,7 w 29 r. do 6,54 szt. 1 ha 1 UR w 21 r., a na jeden ciągnik przypadało 14,93 ha UR w 29 r. i 15,29 ha UR w 21 r. Wykorzystanie ciągników własnych w badanych grupach gospodarstw w 29 r. wynosiło średnio 367 cnh szt. 1 i 17,7 tys. kwh szt. 1, a średnia moc ciągnika 48,3 kw szt. 1 (tab. 2). W 21 r. wskaźniki te kształtowały się następująco: 373 cnh szt. 1, 18,3 tys. kwh szt. 1 i 49,1 kw szt. 1. Jednostkowe nakłady energetyczne ciągników własnych w 29 r. wynosiły średnio 187 cnh gosp. 1 i 52,5 tys. kwh gosp. 1, co daje średnio 24,6 cnh ha 1 UR i 1187 kwh ha 1 UR. W 21 r. nakłady energetyczne ciągników wynosiły średnio 1119 cnh gosp. 1 i 55, tys. kwh gosp. 1, co daje średnio 24,4 cnh ha 1 UR i 1199 kwh ha 1 UR (tab. 3). ITP w Falentach; PIR 214 (IV VI): z. 2 (84) 17

4 Tabela 1. Charakterystyka grup gospodarstw rodzinnych badanych w 29 r. i w 21 r. Table 1. Characteristics of family farms groups surveyed in 29 and in 21 Wariant A A-variant Wariant B B-variant Grupa i liczba gospodarstw Group and number of farms ciągniki razem [szt.] tractors total [pcs.] powierzchnia [ha UR gosp. 1 ] area [ha AL farm 1 ] nadwyżka [tys.zł gosp. 1 ] surplus [thous. PLN farm 1 ] ciągniki razem [szt.] tractors total [pcs.] powierzchnia [ha UR gosp. 1 ] area [ha AL farm 1 ] nadwyżka [tys.zł gosp. 1 ] surplus [thous. PLN farm 1 ] 29 r. I ,7 99, ,34 79,62 II ,97 18, ,87 121,53 III ,43 227, ,59 142,82 IV ,92 155, ,94 161,26 V ,66 237, ,91 19,29 VI ,22 179, ,25 239,62 VII ,93 349, 16 51,16 286,41 VIII ,77 35, ,75 346,72 IX ,26 482,8 13 6,32 418,1 X ,2 393, ,57 477,95 XI ,56 548, ,25 87,8 Razem/średnio Total/average ,23 284, ,23 284,43 21 r. I ,7 12, ,43 93,42 II ,45 147, ,18 137,92 III ,43 16, ,4 157,54 IV ,88 22, ,66 174,6 V ,6 161, ,41 193,83 VI ,99 452, ,89 23,6 VII ,69 366, ,41 294,7 VIII ,85 381, ,46 341,71 IX ,87 487, ,8 391,24 X ,2 335, ,66 521,25 XI ,3 558, ,79 976,55 Razem/średnio Total/average ,88 33, ,88 33,2 Objaśnienia: wariant A gospodarstwa uszeregowane według wzrastającej powierzchni UR, wariant B gospodarstwa uszeregowane według zwiększającej się wartości nadwyżki bezpośredniej. Explanations: A-variant farms ordered according to increasing arable land area, B-variant farms ordered according to the increasing value of direct surplus. 18 ITP w Falentach; PIR 214 (IV VI): z. 2 (84)

5 Nakłady energetyczne ciągników w gospodarstwach rodzinnych Tabela 2. Wykorzystanie ciągników w badanych grupach gospodarstw rodzinnych Table 2. Use of tractors in surveyed groups of family farms Grupa i liczba gospodarstw Group and number of farms Wariant A A-variant średnie roczne wykorzystanie ciągnika average annual use of tractor [cnh szt. 1 ] [tractor hours pcs. 1 ] [tys. kwh szt. 1 ] [thous. kwh pcs. 1 ] średnia moc ciągnika average power of tractor [kw] Wariant B B-variant średnie roczne wykorzystanie ciągnika average annual use of tractor [cnh szt. 1 ] [tractor hours pcs. 1 ] [tys. kwh szt. 1 ] [thous. kwh pcs. 1 ] średnia moc ciągnika average power of tractor [kw] 29 r. I ,5 4, ,42 38, II ,5 45, ,46 44,5 III ,5 42, ,12 4,2 IV ,7 39, ,2 47,9 V ,6 46, ,68 46,1 VI ,2 42, ,8 48,5 VII ,4 46, ,19 42,5 VIII ,6 47,7 35 2,97 59,9 IX ,7 51, ,82 54,1 X ,9 5, ,29 44,8 XI , 77, ,25 55,3 Razem/średnio Total/average ,72 48, ,72 48,3 21 r. I ,88 44, ,2 44,2 II ,87 53, ,83 45,4 III ,95 44, ,68 44, IV , 41, ,42 4,6 V ,46 39, ,89 51,4 VI ,3 44, ,8 49,4 VII ,93 49, ,62 54,9 VIII ,55 48, ,41 44,6 IX ,98 51, ,3 48, X ,87 53, ,74 54,7 XI ,99 73, ,6 59,1 Razem/średnio Total/average ,34 49, ,34 49,1 Objaśnienia, jak pod tabelą 1. Explanations, see table 1. ITP w Falentach; PIR 214 (IV VI): z. 2 (84) 19

6 Tabela 3. Nakłady siły pociągowej (ciągników) w badanych grupach gospodarstw rodzinnych Table 3. Draft power inputs (of tractors) in surveyed groups of family farms Grupa i liczba gospodarstw Group and number of farms [cnh gospodarstwo 1 ] [tractor hours farm 1 ] Jednostkowe nakłady siły pociągowej Draft power unit inputs wariant A A-variant wariant B B-variant [cnh ha 1 UR] [tractor hours ha 1 AL] [kwh gospodarstwo 1 ] [kwh farm 1 ] [kwh ha 1 UR] [kwh ha 1 AL] [cnh gospodarstwo 1 ] [tracor hours farm 1 ] [cnh ha 1 UR] [tracor hours ha 1 AL] [kwh gospodarstwo 1 ] [kwh farm 1 ] [kwh ha 1 UR] [kwh ha 1 AL] 29 r. I , , II , , III , , IV , , V , , VI , , VII , , VIII , , IX , , X , , XI , , Razem/średnio Total/average , , r. I , , II , , III , , IV , , V , , VI , , VII , , VIII , , IX , , X , , XI , , Razem/średnio Total/average , , Objaśnienia, jak pod tabelą 1. Explanations, see table 1. 2 ITP w Falentach; PIR 214 (IV VI): z. 2 (84)

7 Nakłady energetyczne ciągników w gospodarstwach rodzinnych Poza ciągnikami własnymi były też wykorzystywane ciągniki obce, wykonujące usługi produkcyjne. Średnie nakłady ich siły pociągowej były zbliżone do nakładów ponoszonych ciągnikami własnymi podczas wykonywania usług poza własnym gospodarstwem. W strukturze nakładów siły pociągowej (rys. 1) dominowały prace polowe i inne w produkcji roślinnej, których udział wynosił w 29 r. średnio 57% (13,9 cnh ha 1 UR), a w 21 r. średnio 55% (13,4 cnh ha 1 UR). 29 r. 21 r. 3% 4% 12% 1 11% % 57% 3 3% 55% Rys. 1. Struktura nakładów siły pociągowej: 1 prace w produkcji roślinnej, 2 prace w produkcji zwierzęcej, 3 prace ogólnoprodukcyjne i pozaprodukcyjne, 4 prace poza gospodarstwem (usługi) Fig. 1. Structure of draft power inputs: 1 plant production operations, 2 animal production operations, 3 general production and beyond production tasks, 4 off- -farm operations (services) Analiza uzyskanych wyników W wyniku statystycznych analiz korelacji między nakładami siły pociągowej wyrażonej w cnh i kwh a powierzchnią UR i wartością nadwyżki bezpośredniej w badanych grupach gospodarstw (rys. 2 5), można m.in. stwierdzić, że nakłady energii, tak w ciągniko-, jak i w kilowatogodzinach, są bardziej uzależnione od średniej powierzchni gospodarstw niż od wartości nadwyżki bezpośredniej. We wszystkich przypadkach są to zależności skorelowane ujemnie. Są one silniejsze w przypadku nakładów wyrażonych w ciągnikogodzinach. Warto zauważyć, że także liczba ciągników w przeliczeniu na 1 ha UR w skali kraju zmniejsza się w miarę zwiększania areału gospodarstw [PAWLAK 213a]. Badania przeprowadzone w Turcji również wykazały mocno zaznaczoną korelację między obszarem gospodarstw a rocznym wykorzystaniem ciągników (współczynnik korelacji,86) [SAGLAM, AKDEMIR 22]. ITP w Falentach; PIR 214 (IV VI): z. 2 (84) 21

8 a) b) Nakłady [cnh ha 1 ] Inputs [tractor hours ha 1 ] y =,15x 2,451x + 35,4 R 2 =, Powierzchnia gospodarstwa [ha UR] Area of farm [ha AL] Nakłady [kwh ha 1 ] Inputs [kwh ha 1 ] y =,973x 2 + 5,415x ,2 R 2 =, Powierzchnia gospodarstwa [ha UR] Area of farm [ha AL] Rys. 2. Nakłady energii ciągników: a) w ciągnikogodzinach, b) w kilowatogodzinach na ha UR a średni obszar gospodarstw badanych w 29 r. Fig. 2. Tractors energy inputs: a) in tractor hours, b) in kwh per 1 ha of arable land average area of farms surveyed in ITP w Falentach; PIR 214 (IV VI): z. 2 (84)

9 Nakłady energetyczne ciągników w gospodarstwach rodzinnych a) b) Nakłady [cnh ha 1 ] Inputs [tractor hours ha 1 ] y =,1x 2,142x + 39,594 R 2 =, Powierzchnia gospodarstwa [ha UR] Area of farm [ha AL] Nakłady [kwh ha 1 ] Inputs [kwh ha 1 ] y =,53x 2 3,4216x ,2 R 2 =, Powierzchnia gospodarstwa [ha UR] Area of farm [ha AL] Rys. 3. Nakłady energii ciągników: a) w ciągnikogodzinach, b) w kilowatogodzinach na ha UR a średni obszar gospodarstw badanych w 21 r. Fig. 3. Tractors energy inputs: a) in tractor hours, b) in kwh per 1 ha of arable land and average area of farms surveyed in 21 ITP w Falentach; PIR 214 (IV VI): z. 2 (84) 23

10 a) b) Nakłady [cnh ha 1 ] Inputs [tractor hours ha 1 ] y = 34,3 e-9e-4x R 2 =, Nadwyżka bezpośrednia [13 zł gosp. 1 ] Direct surplus [13 PLN farm 1 ] Nakłady [kwh ha 1 ] Inputs [kwh ha 1 ] y =,1x 2 +,353x ,9 R 2 =, Nadwyżka bezpośrednia [13 zł gosp. 1 ] Direct surplus [13 PLN farm 1 ] Rys. 4. Nakłady energii ciągników: a) w ciągnikogodzinach, b) kilowatogodzinach na ha UR a wartość nadwyżki bezpośredniej gospodarstw badanych w 29 r. Fig. 4. Tractors energy inputs: a) in tractor hours, b) in kwh per 1 ha of arable land and the value of direct surplus in farms surveyed in ITP w Falentach; PIR 214 (IV VI): z. 2 (84)

11 Nakłady energetyczne ciągników w gospodarstwach rodzinnych a) b) Nakłady [cnh ha 1 ] Inputs [tractor hours ha 1 ] Nakłady [kwh ha 1 ] Inputs [kwh ha 1 ] y = 175,4x -,348 R 2 =, Nadwyżka bezpośrednia [13 zł gosp. 1 ] Direct surplus [13 PLN farm 1 ] y = 4161x,22 R 2 =, Nadwyżka bezpośrednia [13 zł gosp. 1 ] Direct surplus [13 PLN farm 1 ] Rys. 5. Nakłady energii ciągników: a) w ciągnikogodzinach, b) w kilowatogodzinach na ha UR a wartość nadwyżki bezpośredniej gospodarstw badanych w 21 r. Fig. 5. Tractors energy inputs: a) in tractor hours, b) in kwh per 1 ha of arable land and the value of direct surplus in farms surveyed in 21 ITP w Falentach; PIR 214 (IV VI): z. 2 (84) 25

12 Wnioski 1. Wyniki dotyczące wyposażenia i wykorzystania ciągników oraz nakładów siły pociągowej w badanych obiektach są reprezentatywne dla towarowych gospodarstw rodzinnych o powierzchni od 1 do 15 ha UR, prowadzących konwencjonalną produkcję roślinną i zwierzęcą. 2. Średnie roczne wykorzystanie badanych ciągników jest małe i wynosi cnh szt. 1, a powinno średnio przekraczać 5 cnh szt Średnie roczne nakłady energetyczne ciągników, wynoszące 24,4 24,6 cnh ha 1 UR, są małe i wraz z mechanizowaniem prac podwórzowych i transportowych będą zwiększać się średnio do 3 32 cnh ha 1 UR i do ok. 15 kwh ha 1 UR. 4. Stwierdzono istnienie ujemnej korelacji między poziomem nakładów energii ciągników a powierzchnią gospodarstw i wartością nadwyżki bezpośredniej. 5. Nakłady energii, tak w ciągniko-, jak i w kilowatogodzinach, są silniej uzależnione od średniej powierzchni gospodarstw niż od wartości nadwyżki bezpośredniej. 6. Wspomniane zależności w przypadku nakładów wyrażonych w ciągnikogodzinach są silniejsze niż w przypadku nakładów w kwh. Bibliografia GOLKA W., WÓJCICKI Z. 29. Ocena działalności rozwojowych gospodarstw rodzinnych. Problemy Inżynierii Rolniczej. Nr 1 s GUS 211. Środki produkcji w rolnictwie. Powszechny spis rolny 21. Warszawa. ISBN ss JUCHERSKI A., KRÓL K Możliwości i uwarunkowania rozwoju technologiczno-ekonomicznego górskich towarowych gospodarstw rolnych na przykładzie Beskidu Sądeckiego i Niskiego. Inżynieria w Rolnictwie. Monografie. Nr 2. Falenty. Wydaw. ITP. ISBN ss. 2. KOCIRA 213. Techniczna i technologiczna modernizacja gospodarstw rodzinnych w procesie wdrażania rolnictwa zrównoważonego. Lublin. Wydaw. TWNL. ISBN ss KOWALSKI J., KWAŚNIEWSKI D., KUBOŃ M Wpływ wyposażenia technicznego na nakłady pracy w gospodarstwach indywidualnych. Inżynieria Rolnicza. Nr 1 s KUREK J., WÓJCICKI Z Technologiczna i ekologiczna modernizacja wybranych gospodarstw rodzinnych. Cz. IV. Wyposażenie i działalność badanych obiektów w 21 r. Monografia. Falenty Warszawa. Wydaw. ITP. ISBN ss MICHAŁEK R. (red), KOWALSKI J., TABOR S., CUPIAŁ M., KOWALSKI S., RUTKOWSKI K Uwarunkowania technicznej rekonstrukcji rolnictwa. Kraków. Wydaw. PTIR. ISBN ss MUZALEWSKI A. 28. Zasady doboru maszyn rolniczych. Warszawa. Wydaw. IBMER. ISBN ss ITP w Falentach; PIR 214 (IV VI): z. 2 (84)

13 Nakłady energetyczne ciągników w gospodarstwach rodzinnych MUZALEWSKI A. 21. Koszty eksploatacji maszyn. Falenty Warszawa. Wydaw. ITP. ISBN ss. 56. PAWLAK J. 26. Ekonomiczne i organizacyjne problemy mechanizacji i energetyki rolnictwa. Warszawa. Wydaw. IBMER. ISBN ss. 23. PAWLAK J. 212a. Zużycie oleju napędowego w rolnictwie polskim. Problemy Inżynierii Rolniczej. Nr 3 s PAWLAK J. 212b. Zużycie oleju napędowego w rolnictwie województwa małopolskiego. Inżynieria Rolnicza. Nr 4 s PAWLAK J. 213a. Powierzchnia gospodarstw rolnych a stan parku ciągnikowego. Problemy Inżynierii Rolniczej. Nr 1 s PAWLAK J. 213b. Nakłady energii w rolnictwie polskim i ich struktura. Problemy Inżynierii Rolniczej. Nr 2 s RUDEŃSKA B., WÓJCICKI Z Zatrudnienie i nakłady pracy w badanych gospodarstwach rodzinnych. Problemy Inżynierii Rolniczej. Nr 1 s SAGLAM C., AKDEMIR B. 22. Annual Usage of Tractors in North-West Turkey. Biosystems Engineering. Nr 82 s SAWA J. 212 r. Opis procesów produkcji gospodarstwa jako warunek ich modernizacji. Problemy Inżynierii Rolniczej. Nr 3 s SZEPTYCKI A. (red.) 25. Stan i kierunki rozwoju techniki oraz infrastruktury rolniczej w Polsce. Warszawa. Wydaw. IBMER ss TABOR S. 26. Postęp techniczny a efektywność substytucji pracy żywej pracą uprzedmiotowioną w rolnictwie. Rozprawy Habilitacyjne. Nr 23. Inżynieria Rolnicza. Nr 1 ss WÓJCICKI Z., KUREK J Technologiczna i ekologiczna modernizacja wybranych gospodarstw rodzinnych. Cz. III. Wyposażenie i działalność badanych obiektów w 29 r. Falenty Warszawa. Wydaw. ITP. ISBN ss WÓJCICKI Z., KUREK J Technologiczna i ekologiczna modernizacja wybranych gospodarstw rodzinnych. Cz. VI. Wyniki badań i wdrożeń projektu rozwojowego. Falenty Warszawa. Wydaw. ITP. ISBN ss WÓJCICKI Z., RUDEŃSKA B. 213a. Przychody i ich struktura w badanych gospodarstwach rodzinnych. Problemy Inżynierii Rolniczej. Nr 2 s WÓJCICKI Z., RUDEŃSKA B. 213b. Rozchody i dochody w badanych gospodarstwach rodzinnych. Problemy Inżynierii Rolniczej. Nr 2 s WÓJCICKI Z. z zespołem pracowników. 29. Technologiczna i ekologiczna modernizacja wybranych gospodarstw rodzinnych. Cz. I. Program, organizacja i metodyki badań. Warszawa. Wydaw. IBMER. ISBN ss.149. WÓJCICKI Z. z zespołem pracowników. 21. Technologiczna i ekologiczna modernizacja wybranych gospodarstw rodzinnych. Cz. II. Projekty modernizacji badanych obiektów. Monografia. Wydawnictwo ITP. Falenty Warszawa. ISBN ss. 1. WÓJCICKI Z. (red.) 212. Technologiczna i ekologiczna modernizacja wybranych gospodarstw rodzinnych. Cz. V. Modele przyszłościowych gospodarstw rodzinnych. Falenty Warszawa. Wydaw. ITP. ISBN ss. 22. WÓJCICKI Z Modele rozwojowych gospodarstw rodzinnych. Problemy Inżynierii Rolniczej. Nr 4 s ITP w Falentach; PIR 214 (IV VI): z. 2 (84) 27

14 WÓJCICKI Z. 213a. Środki techniczne w badanych gospodarstwach rodzinnych. Problemy Inżynierii Rolniczej. Nr 1 s WÓJCICKI Z. 213b. Optymalizacyjne projektowanie modernizacji gospodarstw rolniczych. Problemy Inżynierii Rolniczej. Nr 1 s WÓJCICKI Z Wyposażenie techniczne gospodarstw rodzinnych. Problemy Inżynierii Rolniczej. Nr 1 s ENERGY EXPENDITURE OF TRACTORS IN FAMILY FARMS Summary The paper presents the analysis of technical and economic use of tractors and their energy expenditure (draft force) in 53 selected farms of the area from 8 to 15 ha of arable land, surveyed in 29 and 21. Farms were divided into 11 groups, 5 farms in group I to IX and the 4 farms in group X and XI, ordered by: A increasing area of arable land and B increasing value of the resulting direct surplus (ESU European Size Unit). It was analyzed the use of 157 tractors in 29 and 159 in 21. Average tractor power was 48.3 kw in 29 and 49.1 kw in 21. Average annual use of tractors was small and amounted to tractor hours pcs 1, and their average energy expenditures amounted to tractor hours farm 1, which is 24,6 24,4 tractor hours ha 1 of arable land or kwh ha 1 of arable land. There were examined the statistical correlations between the energy expenditure of draft force and the arable land area (A) and direct surplus value (B). These indicate that with the increase of area of agricultural land or with the increase of direct surplus value the unit energy inputs of tractors draft force decrease. The correlation is more distinct in A case (increasing area of arable land) than in the case of B (increasing direct surplus value). Key words; agriculture, farm, tractor, use, inputs, method Adres do korespondencji: prof. dr hab. Zdzisław Wójcicki Instytut Technologiczno-Przyrodniczy Oddział w Warszawie ul. Rakowiecka 32, Warszawa tel lub ITP w Falentach; PIR 214 (IV VI): z. 2 (84)