Ćwiczenia zawodowe dla uczniów Technikum Poligraficznego Opracowanie: mgr Radosław Krzewina Inowrocław, wrzesień 2014 r. 1
Spis treści: 1. Wstęp Ćwiczenie 1: Charakterystyka i klasyfikacja oryginałów oraz rozróżnianie sposobów ich reprodukowania. 2. Oryginał ocena sposobu postępowania 3. Przygotowanie formy drukowej w technice offsetowej: Ćwiczenie 2: Powielenie użytków fotograficzną metodą kontaktową z zastosowaniem elementów retuszu ręcznego. 3.1. Reprodukcja oryginałów metodą fotograficzną: 3.1.1. Rastrowanie fotomechaniczne i kontaktowe 3.1.2. Retusz ręczny i fotomechaniczny 3.1.3. Powielanie użytków metodą kontaktową Ćwiczenie 3: Wykonanie ręcznego montażu wieloużytkowego wraz z przygotowaniem ozalidów i wydruków próbnych. 3.1.4. Ręczny montaż wieloużytkowy 3.1.5. Ozalidy i wydruki próbne Ćwiczenie 4: Wykonanie kopii pozytywowej na płytach presensybilizowanych. 3.1.6. Kopia pozytywowa na płytach presensybilizowanych 3.2. Reprodukcja oryginałów metodą fotoelektroniczną: 3.2.1. Skaner 3.2.2. Fotoelektroniczny montaż wieloużytkowy 2
Ćwiczenie 5: Wykonanie impozycji poprzedzonej weryfikacją plików cyfrowych wraz z przygotowaniem wydruków impozycyjnych i próbnych oraz przygotowanie formy drukowej w technologii CtP. 3.3. Reprodukcja metodą cyfrową: 3.3.1. Weryfikacja plików 3.3.2. Impozycja 3.3.3. Wydruki impozycyjne i próbne 3.3.4. Kopia CtP Ćwiczenie 6: Porównanie różnic reprodukcji oryginałów, wykonywanych tradycyjnymi metodami fotograficznymi i metodami cyfrowymi, z uwzględnieniem powstających błędów. 3.4. Analiza różnic reprodukcji: 3.4.1. Powstające błędy 3.4.2. Wady i zalety Ćwiczenie 7: Przygotowanie ogólne maszyny drukującej wraz z wstępną regulacją podzespołów. 4. Przyrząd i przygotowanie odbitki drukowej na arkuszowej maszynie offsetowej: 4.1. Kolejność postępowania: 4.1.1. Przygotowanie ogólne maszyny Ćwiczenie 8: Przyrząd na maszynie offsetowej, od założenia form drukowych wraz z przygotowaniem papieru i farby, do uzyskania poprawnych arkuszy. 4.1.2. Przygotowanie papieru i makulatury do przyrządu 4.1.3. Założenie form drukowych 4.1.4. Przyrząd na arkuszu 4.1.5. Weryfikacja 4.1.6. Akceptacja odbitki drukowej 3
Ćwiczenie 9: Porównanie różnic budowy arkuszowych maszyn offsetowych, pierwszej i drugiej generacji technicznej. 5. Ogólne różnice budowy arkuszowych maszyn offsetowych, pierwszej i drugiej generacji technicznej: 5.1. Pulpit sterowniczy 5.2. Stół nakładczy 5.3. Samonakładak 5.4. Stół spływowy z markami przednimi i mierzycami bocznymi 5.5. Zespół drukujący: 5.5.1. Zespół farbowy 5.5.2. Zespół wodny 5.5.3. Cylinder formowy 5.5.4. Cylinder z obciągiem gumowym 5.5.5. Cylinder dociskowy 5.5.6. Bębny podająco-przekazujące 5.6. Wykładanie ze stołem odbiorczym 5.7. Tor przebiegu arkusza w maszynie 6. Podsumowanie i wnioski 7. Literatura 8. Załączniki 4
1. Wstęp Produkcja poligraficzna to szereg elementów ze sobą złożonych i ściśle powiązanych. Zastosowanie jednego elementu wpływa na konieczność wykorzystania całego szeregu elementów z nim współzależnych. Produkcja poligraficzna kojarzona jest przede wszystkim z procesami zachodzącymi bezpośrednio na maszynie drukującej. Zapomina się często o całej wcześniejszej sekwencji zdarzeń, które zdecydowanie wpływają na druk i jakość. Wymuszają konieczność zastosowania konkretnych materiałów i przeprowadzenia ściśle określonych procesów technologicznych. Ich ilość i czas trwania, każdego z nich, przekłada się także na efekt końcowy wykonanej produkcji: estetykę, funkcjonalność, wytrzymałość i co nie jest bez znaczenia, na koszt usługi i towaru. Wiele błędów wydawniczych powstaje poza drukarnią, już na etapie tworzenia samego projektu. Wzrost powszechnego użytkowania komputerów i pełna dostępność do nowoczesnych programów graficznych oraz edytorskich spowodował, że część materiałów przygotowywana jest przez osoby przypadkowe, na różnym sprzęcie, o często słabym stopniu zaawansowania technicznego, niejednokrotnie bez elementarnych wiadomości poligraficznych. Skrócenie czasu wydawniczego, od momentu powstania do wydania drukiem, często jest tak krótki, że proces twórczy odbywa się dalej już w drukarni. Pomijanie przez wydawców niezbędnych korekt lub wykonywanie ich już na etapie samego druku, a także,,śrubowanie terminów, skraca czas niezbędny do wykonania określonej liczby procesów. Ma to często decydujące znaczenie, co do jakości. Stosowanie przez drukarnie, przestrzegania różnorakich norm jakościowych, ISO i wyrafinowanych systemów zarządzania jakością, wobec twardych reguł rynku, stało się koniecznością. Nie wyeliminują one wszystkich powstających błędów, zważywszy na różnorodność produkcji. Są jedynie narzędziem usprawniającym działanie. W procesie kształcenia w zawodzie Technik Poligraf, słuchacz powinien uzyskać wszechstronne kwalifikacje zawodowe. W sprostaniu tego zadania pomagać mają wykonywane ćwiczenia zawodowe, podstawowy zestaw przyswajający wiedzę z zakresu reprodukcji oryginałów półtonowych oraz zasady budowy i użytkowania zespołów maszyn i urządzeń, umiejętność oceniania ich stanu technicznego, przyczyn zaistniałych awarii a także możliwości naprawy i sposoby konserwacji. 5
W procesie nauki, słuchacz powinien posiąść umiejętność czytania prostych schematów i dokumentacji technicznej, zapoznać się z podstawowymi urządzeniami kontrolno-pomiarowymi, oceniać i klasyfikować oryginały, a także sposoby możliwości reprodukowania, ich wady i zalety. Przyswoić praktyczne wykonywanie podstawowych operacji technologicznych, w zakresie tradycyjnego montażu ręcznego i kopii na płytach presensybilizowanych. Posiąść umiejętność przeprowadzania oceny i korekty półproduktu poligraficznego na poszczególnych etapach reprodukcji, przez wykonywanie formy drukowej, aż do zakończenia przyrządu na maszynie drukującej i uzyskania akceptacji odbitki drukowej. Prowadzone ćwiczenia powinny dawać słuchaczowi możliwość sprawdzenia umiejętności współpracy z ludźmi, zainteresowań technicznych, wyobraźni przestrzennej, prawidłowego widzenia barw i obrazu, a także pewnej wrażliwości estetycznej. Całość objęta specjalistyczną organizacją stanowisk pracy, z zachowaniem ergonomii oraz przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Ćwiczenia zawodowe, przygotowane i prowadzone zgodnie z zasadami dydaktyki, powinny stanowić jedynie uzupełnienie wcześniej zdobytej wiedzy teoretycznej, stanowić porównanie dla zmian generacji technologii w poligrafii, być swoistym sprawdzianem wiedzy słuchacza. Przyswojenie praktyczne podstawowych zasad i mechanizmów starszych technologii, dziś coraz częściej zastępowanych przez media elektroniczne i wypierane w procesie rozwoju przemysłowego, dają wyjaśnienie dla wielu procesów produkcyjnych. Same w sobie są praktycznym dowodem zachodzących zmian technologicznych. 6
Ćwiczenie 1 Charakterystyka i klasyfikacja oryginałów oraz rozróżnianie sposobów ich reprodukowania. Ćwiczenie ma za zadanie: nauczenie i sprawdzenie umiejętności rozpoznawania oraz klasyfikowania oryginałów, według charakteru obrazu, jego barwności i sposobu przekazywania tonów, a także z uwagi na sposób jego obserwacji; nauczenie i sprawdzenie umiejętności w zakresie samodzielnego podejmowania decyzji co do wyboru technologii reprodukcji i sposobu postępowania z otrzymanym oryginałem. Potrzebne materiały: oryginały o zróżnicowanym charakterze: - jednotonalne - wielotonalne - refleksyjne - transparentne - jednobarwne - wielobarwne - pozytywowe - negatywowe Miejsce wykonywania ćwiczeń: sala wykładowa. 7
2. Oryginał ocena sposobu postępowania Pojęcie oryginału, używa się dla określenia ilustracji bądź rysunku, wykonanego przez grafika czy malarza, w odróżnieniu od takiej samej ilustracji, wykonanej już techniką poligraficzną. Wzory przeznaczone do reprodukcji, mogą być rysunkami lub obrazami malowanymi ręcznie. Mogą być to fotografie oryginałów, albo odbitki drukowane, występować w formie kreskowej półtonowej, jedno, a także wielobarwnej, na materiale refleksyjnym lub transparentnym. Oryginały z punktu widzenia struktury, dzieli się na kreskowe i półtonowe, a każde z nich mogą być jednobarwne i wielobarwne. Oryginały do reprodukcji kreskowej jednokolorowej, powinny mieć głębokie czernie i czystą biel. Gęstość i grubość kresek, powinna pozwalać na zamierzone pomniejszenie. Oryginały półtonowe powinny cechować się dobrym stopniowaniem nasilenia tonów, tak w cieniach jak i w światłach. Rysunek nie może się zatracać. Odbitki fotograficzne powinny mieć białą, gładką i błyszczącą powierzchnię, a obraz możliwie neutralną szarość i czerń. Przy reprodukcji bez tła, papier na wzorze poza rysunkiem, powinien być biały i czysty, wolny od błędów. 8
3. Przygotowanie formy drukowej w technice offsetowej W technice druku płaskiego, do jakiego zalicza się technikę druku offsetowego, forma drukowa ma postać powierzchni płaskiej. Wykonywana jest sposobami fotomechanicznymi. Z ich zastosowaniem, rysunek przenoszony jest na powierzchnię odpowiednio przygotowanej blachy aluminiowej, która w procesie druku stanowi formę. Wszystkie procesy druku płaskego, tłumaczą się zjawiskami przyciągania się sił międzycząsteczkowych. Wykorzystano w szczególności spójność (kohezję), czyli właściwość przyciągania się cząsteczek tego samego ciała oraz (adhezję), siły przylegania dwóch różnych ciał. Przygotowanie formy drukowej to długi proces, zawierający wiele etapów, od opracowania technologii dla reprodukcji, do wykonania kopii pozytywowej na metalowych płytach presensybilizowanych. Ćwiczenie 2 Powielenie użytków fotograficzną metodą kontaktową z zastosowaniem elementów retuszu ręcznego. Ćwiczenie ma za zadanie: przybliżenie zasad i przyswojenie umiejętności powielania wieloużytkowego metodą kontaktową, z zastosowaniem tradycyjnej ręcznej obróbki fotograficznej oraz elementów retuszu ręcznego; przybliżenie sposobu rastrowania kontaktowego; przyswojenie pracy w warunkach ciemniowych na światłoczułych materiałach fotograficznych. 9
Potrzebne materiały: diapozytywy i negatywy o zróżnicowanym charakterze; światłoczułe materiały fotograficzne; odczynniki chemiczne (wywoływacz, utrwalacz); bieżąca woda; rastry kontaktowe; testy fotoreprodukcyjne (UGRA-FOGRA); narzędzia retuszerskie (pędzelki, skrobaki, rapitografy, itp.); tusz lub farba kryjąca, foliopisy i przylepce kryjące. Miejsce wykonywania ćwiczeń: ciemnia fotograficzna wraz z wyposażeniem: - kopioramą kontaktową; - kuwetami; - suszarką do filmów; - podświetlanym stołem retuszerskim. 10
3.1. Reprodukcja oryginałów metodą fotograficzną Punktem wyjściowym procesu przekształcania rysunku lub fotografii, w formę drukową, jest kamera reprodukcyjna, zwana potocznie aparatem reprodukcyjnym. Jest to urządzenie zbliżone w swej konstrukcji i zasadzie działania, do wyjątkowo dużych rozmiarów, aparatu fotograficznego, wyposażonego w szereg dodatkowych urządzeń. W aparacie fotoreprodukcyjnym wyróżnić można część ciemną i część widną. Część ciemna powinna znajdować się w niedopuszczającym światła, zaciemnionym pomieszczeniu. W aparatach reprodukcyjnych, stosowanych w przemyśle poligraficznym, wykorzystuje się przede wszystkim układy soczewkowe, zwierciadlane lub soczewkowo-zwierciadlane. Tworzą one odwrócony rzeczywisty obraz przedmiotu. Obraz ten można oglądać przez okular, rzutować na ekranie albo bezpośrednio na emulsję fotograficzną. Zależnie od przeznaczenia i charakteru wykonywanych prac, stosuje się obiektywy fotograficzne i projekcyjne, tworzące obrazy zmniejszone bądź powiększone. Obrazy powstałe na ekranie, w zależności od odległości umieszczenia oryginału od układów optycznych, będą powiększone lub pomniejszone. Kamera reprodukcyjna, przy wykorzystaniu zasad fotografii właściwej, służy do wykonywania negatywów bądź diapozytywów fotograficznie reprodukowanego obrazu. Rezultatem reprodukcji może być czarno-biały lub czarno-przezroczysty obraz kreskowy, półtonowy albo siatkowy. Materiałami światłoczułymi stosowanymi we fotoreprodukcji są wyłącznie materiały czarno-białe. Po obróbce w kąpieli chemicznej mają pochłaniające światło miejsca czarne oraz odbijające, bądź przepuszczające światło, miejsca białe lub przezroczyste. Zasadnicza warstwa światłoczuła, składa się z posiadających właśnie takie właściwości, bardzo drobnych kryształków halogenków srebra: bromku, jodku oraz chlorku, zawieszonych w żelatynie. Do zdjęć kreskowych używa się materiału fotograficznego twardego, tzw. ślepego lub ortochromatycznego. Ten ostatni stosuje się, gdy papier jest zażółcony, lub fotografuje się kolorowy wzór dla druku jednokolorowego. Do reprodukcji oryginałów półtonowych stosuje się panchromatyczne materiały światłoczułe. Wielkość urządzenia pozwala na 11
wykonanie zdjęć fotograficznych o rozmiarze błony 100x100 cm. Wykonywać można przekształcenia fotoreprodukcyjne płaskich oryginałów. Powiększenie lub zmniejszenie na negatywach, uzyskuje się przez przesuwanie ekranu i układu optycznego, odwracanie obrazu przez lustra i soczewki. Przekształcenia dokonuje się dzięki naświetlaniu przez filtry lub raster. Zmianę naświetlenia dokonuje się przez regulację przesłony i czasu naświetlenia. W części ciemnej, oprócz kasety na materiał światłoczuły, znajduje się matówka kontrolna do ustawiania wielkości obrazu oraz urządzenia sterujące wszystkimi częściami aparatu fotoreprodukującego. Aparat składa się z trzech podstawowych elementów: - stabilnego fundamentu - na którym umieszczona jest zasadnicza kamera oraz ekran do montowania oryginału; - połączonej miechem, kamery z układami optycznymi; - jezdnego ekranu oryginałowego wraz z lampami. Ogólny opis czynności procesu reprodukowania na aparacie: umieszczenie oryginału za szybą na ekranie oryginałowym; przyssanie oryginału do szyby; regulacja równomiernego bez odblasków ustawienia oświetlenia lampowego; regulacja odległości ekranu oryginałowego od układu optycznego lub lustra, w celu uzyskania żądanej wielkości obrazu, bądź obrazu prawoczytelnego; regulacja obiektywu i przesłony, w celu uzyskania poprawnej ostrości na matówce kontrolnej przed właściwym procesem naświetlania; przygotowanie zestawów filtrów i rastra; w części ciemnej, założenie materiału światłoczułego w kasecie; 12
naświetlenie właściwe światło lamp odbite od oryginału, dochodzi do układu optycznego, przechodząc przez układ soczewek i luster, miechem dociera do powierzchni materiału światłoczułego tworząc w nim tzw. obraz utajony; po naświetleniu materiał światłoczuły poddaje się obróbce chemicznej. Podczas naświetlania fotoreprodukcyjnych materiałów światłoczułych, fotony docierają do warstwy emulsji światłoczułej. Padając na kryształki halogenku srebra, zamieniają się w energię jego pochłaniania. Wówczas cząsteczki halogenku srebra uzyskują większą energię. Powstaje niewidoczny dla ludzkiego oka, tzw. obraz utajony. Aby uzyskać widoczny dla oka obraz rzeczywisty, naświetlony materiał światłoczuły, należy wywołać w kąpieli chemicznej. Pierwszym etapem obróbki chemicznego wywołania jest selektywne zredukowanie cząsteczek halogenku srebra do metalicznego srebra. Redukowaniu podlegają tylko cząsteczki halogenku srebra mające większą energię, to znaczy centra aktywne i cząsteczki w ich pobliżu. Podczas wywołania, wydziela się bardzo rozdrobnione czarne srebro, w tzw. postaci gąbczastej. Wywoływaczem jest roztwór wodny wielu różnych substancji. Podstawowym składnikiem redukującym, jest substancja organiczna, taka jak np. metol, o właściwościach selektywnych, które w czasie redukowania ulegają utlenianiu. Redukcję halogenku srebra do metalicznego srebra, przyspiesza katalizator, w skład którego wchodzą, substancje alkaliczne, takie jak węglany sodu i potasu. Substancję antyzadymiającą, tzn. taką, która nie dopuszcza do zaciemnienia powierzchni nie naświetlonych, najczęściej stanowi bromek potasu. Całość dopełnia substancja konserwująca, najczęściej w postaci wodo-siarczynu sodu. Ma on za zadanie nie dopuszczać do utleniania substancji redukującej, tlenem z powietrza, a także przed innymi czynnikami zewnętrznymi. Także w czasie wywoływania następuje odbarwienie czerwonej warstwy przeciwodblaskowej. Staje się ona przezroczysta. Drugim etapem obróbki chemicznej jest utrwalenie. Ma ono na celu zobojętnienie resztek wywoływacza i przerwanie jego działania. Usuwa z warstwy świtłoczułej nie zredukowane, nie naświetlone cząsteczki halogenku srebra. Utrwalacz, wraz z dodatkami innych substancji o odczynie kwaśnym, np. chlorkiem amonu, stanowi wodny roztwór tiosiarczanu sodu. Reaguje on również z halogenkami srebra, powodując powstawanie rozpuszczalnych w wodzie soli. 13
Trzecim, końcowym etapem obróbki chemicznej, jest wypłukanie zbędnych resztek substancji, wchodzących w skład wywoływacza, utrwalacza oraz pozostałości soli srebrowych, pochodzących z rozpuszczonych halogenków srebra. Odbywa się to przez płukanie w bieżącej wodzie. Po wypłukaniu, w warstwie światłoczułej, znajduje się tylko zawieszone w żelatynie, srebro w postaci gąbczastej. Po wysuszeniu, uzyskuje się gotowy negatyw, diapozytyw lub pozytyw, jeśli podłoże stanowił materiał nieprzezroczysty. Wszystkie procesy obróbki materiałów światłoczułych, odbywają się w pomieszczeniach ciemniowych. W tradycyjnej obróbce chemicznej, fotograf przeprowadza wszystkie procesy, ręcznie zamaczając filmy w poszczególnych kuwetach. Bardziej nowoczesna obróbka odbywa się w urządzeniach w pełni zautomatyzowanych. Są to wywoływarki, które wywołują, płuczą, utrwalają, płuczą i suszą otrzymywane zdjęcia fotograficzne. 3.1.1. Rastrowanie fotomechaniczne i kontaktowe Rezultatem reprodukcji może być czarno-biały lub czarno-przezroczysty obraz kreskowy, półtonowy albo siatkowy. Ponieważ do sporządzenia offsetowych form, najczęściej stosuje się kopię pozytywową, to do reprodukcji oryginału półtonowego używa się diapozytywów siatkowych. W celu uzyskania obrazów półtonowych przydatnych w druku offsetowym, należy autentyczne półtony oryginału, rozłożyć na tzw. półtony pozorne. Składają się one z siatki punktów, o zróżnicowanej wielkości. Z uwagi na ich niewielki rozmiar i subtelność, oko ludzkie nie rozróżnia poszczególnych punktów, lecz widzi całość jako półtony różnego stopnia. Rozłożenie to osiąga się za pomocą rastra, który rozkłada skalę szarości oryginału na dokładnie, z punktu widzenia techniki drukarskiej, rozgraniczone elementy druku. Diapozytywy siatkowe, dla druku offsetowego, można otrzymać metodą bezpośrednią lub pośrednią. Metoda bezpośrednia, to sporządzanie na aparacie fotoreprodukcyjnym negatywów siatkowych, z wykorzystaniem rastra reprodukcyjnego, a następnie wykonanie diapozytywów w kontakcie. Zaletą tej metody jest ostry i kryty punkt. Wadą natomiast jest trudniejszy, a czasem nawet niemożliwy, retusz na obrazie siatkowym. Metoda pośrednia, to spo- 14
rządzanie negatywów półtonowych, a po ich retuszu, przy zastosowaniu rastra kontaktowego, wykonanie kontaktów, w celu uzyskania diapozytywów siatkowych. Zaletą tej metody jest lepsze i dokładniejsze przeprowadzenie retuszu. Wadę stanowi fakt, iż punkty siatki nie są tak ostre i kryte w całości jak punkty uzyskiwane w metodzie bezpośredniej. Metoda pośrednia, mimo dłuższego procesu obróbki i większych kosztów materiałowych, zapewnia wysoką jakość reprodukcji. Zastosowanie rastrowania kontaktowego, powoduje osiągnięcie dokładniejszego rozgraniczenia barw i lepszą punktację rastrową, co ułatwia pracę retuszera barw. Raster reprodukcyjny, stanowią dwie kryształowe szklane płytki, pokryte drobną siatką, wygrawerowanych i wytrawionych równoległych linii, zaczernionych asfaltem. Tafle szkła są sklejone ze sobą balsamem kanadyjskim, pod kątem 90, liniami do wewnątrz. Stosunek linii, do świateł pomiędzy nimi, wynosi 1:1. Rastry reprodukcyjne we formie prostokątnej używane są do prac czarno-białych. Rastry stosowane do prac kolorowych, najczęściej występują w formie kołowej. Brzegi ich są oprawione w metalową, kątowo wyskalowaną oprawę, która uniemożliwia wnikanie powietrza między szyby. Dodatkowo chroni go przed mechanicznymi naprężeniami. Skala kątowa umożliwia szybką i prostą zmianę kąta rastra, dla reprodukcji CMYK, przy wykorzystaniu tego samego rastra. W czasie reprodukcji metodą fotomechaniczną, wygrawerowane linie zatrzymują światło. Przechodzi go jedynie część, powodując rozłożenie obrazu fotograficznego na punkty, umożliwiające uzyskanie półtonów, używanych przy wykonywaniu reprodukcji. Rastry mogą różnić się liniaturą, tzn. liczbą linii w 1 cm. W zależności od potrzeb technologicznych występują w gęstości od 20 do 120 linii na 1 cm. Raster kontaktowy, jest swoistą reprodukcją liniatury rastra reprodukcyjnego na materiale filmowym. W przekroju liniatura rastra ma kształt sinusoidy o nieostrych konturach otworów. Rastrowanie negatywowego obrazu półtonowego odbywa się w kopioramie kontaktowej, za pomocą filmowego rastra kontaktowego. Półtonowy negatyw umieszcza się w pneumatycznej kopioramie emulsją do góry. Na nim kładzie się, również emulsją do góry, raster kontaktowy, na rastrze, emulsją ku dołowi, światłoczuły film. Po zamknięciu kopioramy odsysa się powietrze, po czym gumowa przykrywa dociska do siebie ułożone materiały. Do naświetlenia stosuje się lampę punktową. Czas naświetlania kontrolowany jest za pomocą zegara sterującego. Samo rastrowanie polega na wykorzystaniu absorpcji światła, którego efektem jest diapozytyw siatkowy. Sam raster na skraju może posiadać skalę kątową, pozwa- 15
lającą na wykorzystanie tego samego rastra dla zmiany kątów. Częściej jednak stosuje się rastry przygotowane oddzielnie dla poszczególnych kolorów. Przy pasowaniu nakładających się struktur rastrowych barw triadowych CMYK, pomiędzy poszczególnymi układami punktów, na wyciągach powstają optyczne zjawiska interferencyjne i obrazy wtórne. Nazywa się je morą. Są one elementem zakłócającym i obniżającym jakość reprodukcji. Aby w wielobarwnym obrazie drukowanym, nie powstawały obrazy zakłócające, rastrowe wyciągi CMYK muszą nakładać się wzajemnie tworząc tzw. rozetę. Aby to osiągnąć, poszczególne wyciągi należy wykonać pod określonym kątem. Minimalizuje to nakładanie się na siebie rastrów. Najlepszy efekt daje skręcenie rastrów względem siebie pod kątem 30. Wyciąg koloru czarnego, w drukowaniu wielobarwnym, podobnie jak w reprodukcjach czarno-białych, obraca się o 45, w stosunku do poziomu. Raster koloru purpurowego przyjmuje kąt 75, kolor niebieskozielony - 15. Wyciąg koloru najjaśniejszego, żółtej farby drukarskiej - kąt 0 lub 90. W czasie reprodukcji oryginału wielobarwnego dla druku offsetowego, przekształcenie jest znacznie bardziej skomplikowane. Zachowane muszą zostać wszystkie wartości barwne, przy rozłożeniu na trzy barwy podstawowe. Wykonać należy tzw. wyciągi kolorów dla barwy czerwonej, zielonej i niebieskofioletowej. W celu wykonania wyciągów stosuje się naświetlenie przez filtry: Filtr czerwony - przepuszcza tylko światło czerwone o długości fali 600 700 nm, zatrzymuje pozostałe światło, tj. fioletowe i zielone, o długościach 400 600 nm. Filtr zielony - przepuszcza tylko światło zielone o długości fali 500 600 nm, zatrzymuje pozostałe światło, tj. czerwone i fioletowe, o długościach fal 400 500 nm i 600 700 nm. Filtr fioletowy - przepuszcza tylko światło fioletowe o długości fali 400 500 nm, zatrzymuje pozostałe światło, tj. zielone i czerwone, o długościach 500 700 nm. 16
Po wykonaniu rozbarwienia i wszelkich operacji związanych z reprodukcją, montażem i czynnościami przygotowawczymi, wykonuje się formy drukowe. W czasie druku następuje połączenie barw z uzyskanych wyciągów. Drukując nie można nakładać poszczególnych kolorów z zestawu CMYK w rozcieńczeniu. Druk odbywa się metodą rastra, czyli drukowania malutkich punktów (kropek) posiadających 100 % koloru, o różnej wielkości lub gęstości, przy uwzględnieniu pozostawionego, niezakrytego białego podłoża. Drukuje się farbami o barwach dopełniających, a nazywa się je farbami triadowymi. CMYK to zestaw czterech podstawowych kolorów farb drukarskich, stosowanych powszechnie w druku kolorowym w poligrafii i metodach pokrewnych. O kolorach CMYK, mówimy przy użytkowaniu tuszy, tonerów i innych materiałach barwiących w drukarkach komputerowych, xero i innych powszechnie wykorzystywanych urządzeniach. Na zestaw tych kolorów, mówi się również, barwy procesowe lub kolory triadowe (kolor i barwa w języku polskim to synonimy). CMYK to jednocześnie jeden z trybów koloru w pracy z grafiką komputerową. Zestaw farb triadowych wraz kolorem dopełniającym, składa się z barw: Cyan - odcień niebieskiego, ale trochę bladszy i bardziej spłowiały, można go określić jako szaro-błękitny lub sino-niebieski. Najbardziej podobne kolory to błękit, szafir i turkus. Nazywanie koloru cyjanowego kolorem,,zielono-niebieskim, jest błędem wynikającym z niezrozumienia różnic pomiędzy addytywną i substraktywną metodą mieszania barw. Magenta - kolor pośredni pomiędzy czerwienią i fioletem. Najbardziej podobne kolory to purpura, karmazyn i amarant. Yellow - kolor bardzo podobny do żółtego, jednak trochę bledszy od typowej nasyconej żółci. BlacK (ang. black) - kolor czarny, jednak o niezbyt głębokiej czerni. (Inne, mniej popularne i chyba mniej przekonujące rozwinięcie skrótu K to Key color, Karbon lub Kontur). 17
Ich kombinacja pozwala na uzyskanie wszystkich barw. Skrót CMYK powstał jako złożenie pierwszych liter angielskich nazw kolorów, prócz koloru czarnego, z którego wzięto literę ostatnią, ponieważ litera B jest skrótem jednego z podstawowych kolorów w analogicznym skrócie RGB. Barwy wynikowe w metodzie CMYK, otrzymuje się poprzez łączenie barw podstawowych w proporcjach (dla każdej z nich) od 0 % do 100 %. Farby CMYK to substancje barwiące przepuszczające światło, czyli barwniki, tak więc, łączy się je nie metodą mieszania, tylko nakładania warstwami i dlatego barwa wynikowa może mieć od 0 % do 400 % koloru, (czyli kolorów składowych). Na kolory budowane wg CMYK, należy patrzeć jak na warstwy kolorowej, przepuszczającej światło folii. Dokładnych odpowiedników barw C, M, Y, K, nie ma w języku polskim. Są to specjalnie stworzone kolory na użytek przemysłu, dla umożliwienia oddawania poprzez łączenie ich w różnych proporcjach, jak największej ilości barw natury. Absolutnie wszystkich istniejących w naturze barw nie uda się uzyskać metodą mieszania barw CMYK. Spośród wielu różnych powodów, najważniejszym jest brak możliwości uzyskania w praktyce farb teoretycznych o absolutnej czystości koloru. Idealnie czyste kolory C, M, Y - są barwami dopełniającymi dla trzech barw odbieranych przez receptory ludzkiego oka. Kolor ostatni - K - został dołożony do pozostałych trzech na praktyczne potrzeby przemysłu. Teoretycznie można uzyskać kolor czarny przez złożenie kolorów C+M+Y, ale w praktyce tak uzyskany kolor czarny jest kolorem ciemno-brudno-brązowym. Poza tym ekonomicznie nieuzasadnione byłoby drukowanie czarnego tekstu za pomocą składania barw CMY. Farby w w/w kolorach nie są określone jednoznacznie, toteż odcienie ich kolorów różnią się u różnych producentów, szczególnie w różnych regionach świata. Mowa o typowych kolorach jest zawsze naznaczona piętnem błędu. Wynika to z faktu, że każdy człowiek trochę inaczej odbiera kolory z powodów zarówno osobniczych, jak i bieżącego oświetlenia. Nie istnieje złoty środek definiowania kolorów z natury za pośrednictwem kolorów CMYK. Można dokonywać tylko ogólnych uproszczeń. Pewnego zakresu odcieni nie da się w ogóle uzyskać z powodów technologicznych. Pozostałe kolory muszą być definiowane składowymi CMYK, z uwzględnieniem wielu czynników jak: biel podłoża, wsiąkliwość farby, czy cechy farb konkretnego producenta, aczkolwiek na świecie mamy kilka standardów, np. w Europie dominuje Euroscala, w Ameryce SWOP. 18
3.1.2. Retusz ręczny i fotomechaniczny W procesach reprodukcyjnych, na materiałach światłoczułych, w czasie fotografowania i obróbki chemicznej, powstają skazy lub niewielkie plamki, czasem zadrapania warstwy emulsyjnej. Są one najbardziej widoczne na negatywie. Wszystkie niepożądane zniekształcenia rysunku, można usunąć w procesie retuszu. Najłatwiej wykonać go na negatywach albo diapozytywach zdjęć, w czarnych miejscach, na dużych płaszczyznach. Sfotografowane, a niepotrzebne elementy, można zakryć, zamalowując czarnym tuszem czy zaklejając nieprzepuszczającym światła przylepcem. W celu odsłonięcia pewnej partii rysunku, można zeskrobać fragment zaczernionej emulsji. Rysunek można także malarsko wyostrzyć, bądź poprawić pewne szczegóły, które uległy zatraceniu. Retuszując negatyw lub pozytyw, można usunąć powstałe usterki, ale także wykonać na nich drobne poprawki partii rysunku. Wyretuszowanie plam oznacza w praktyce ujednolicenie powierzchni. Usunąć można rysy na fotografii, czy np. dorysować fragment litery lub brakującą kropkę. Retusz może stanowić wykończenie reprodukcji, a sama poprawka, uzupełnienie gotowego rysunku. Stosuje się również mechaniczne, albo chemiczne poprawienie negatywu lub pozytywu fotograficznego, przez usunięcie zbędnych i uwypuklenie istotnych szczegółów rysunku. Partie rysunku podrysowuje się miękkim ołówkiem, foliopisem, domalowuje pędzelkami o różnych rozmiarach, bądź aerografem. Jest to przyrząd rozpylający tusz, farbę za pomocą sprężonego powietrza, służący do mechanicznego retuszu fotograficznego i malowania przedmiotów. Chemiczne poprawienie negatywu lub pozytywu wykonuje się w procesie obróbki chemicznej osłabiania lub wzmacniania. Osłabianie polega na zmniejszeniu czerni przez rozproszenie metalicznego srebra. Wykonuje się je w roztworze osłabiacza. Bardzo długie osłabianie może doprowadzić do całkowitego zaniku obrazu. Wzmacnianie polega na zwiększaniu czerni w uzyskanym obrazie, dzięki zamianie srebra innymi metalami dającymi wrażenie większej czerni. Wykonuje się je w roztworze zwanym wzmacniaczem. Polega na zmianie gęstości optycznej całego zdjęcia, bądź w wybranych jego częściach. W procesie retuszu ręcznego również można dokonać przekształceń fotoreprodukcyjnych prostych wielokolorowych oryginałów jednotonalnych. Wyciągi kolorów może wykonać retuszer, wyrysowując ręcznie czarnym tuszem lub farbą, na oddzielnych kawałkach przezroczystego filmu, bądź kalki, każdy kolor osobno. Wynik zależy od człowieka. Po wy- 19
konaniu wyciągów uzyskuje się jakby kilka oryginałów jednokolorowych jednotonalnych. Drukowanie musi odbywać się z tylu barw na ile oryginał został rozłożony. Inną metodę retuszowania zdjęć z oryginałów wielotonalnych, stanowi technologia retuszu fotomechanicznego. W metodzie tej, oprócz podstawowego zdjęcia, wykonuje się szereg innych zdjęć, zwanych maskami. Są one wykonywane w szczególny sposób i na specjalnych materiałach fotoreprodukcyjnych. Po nałożeniu maski na zdjęcie podstawowe i wykonaniu z niego odbitki, w zasadniczy sposób zmienia się je. Niestety, choć eliminują pracę retuszu ręcznego, ze względu na dużą czasochłonność i większe zużycie materiałów, są bardzo drogie. 3.1.3. Powielenie użytków metodą kontaktową Najprostszym sposobem wykonania przekształceń fotoreprodukcyjnych jest robienie zdjęć z oryginałów, negatywów i diapozytywów transparentowych w skali 1:1. Odbywa się bez zmiany formatu, przez materiał przezroczysty w bezpośrednim styku. Dla przekształceń, możliwe jest stosowanie specjalnych rastrów kontaktowych. Właśnie z uwagi na bliskość oryginału i materiału naświetlanego, ich bezpośrednie stykanie się ze sobą, proces ten nazywa się kopiowaniem kontaktowym lub stykowym. Potocznie ten proces reprodukcji nazywa się kontaktami lub stykami. Urządzenie ciemniowe, przeznaczone do tego rodzaju reprodukcji, stanowi kopiarka stykowa, potocznie nazywana kontaktówką. Jest to zamknięta skrzynia, wysokości stołu, z wbudowanym wewnątrz, świecącym ku górze, regulowanym źródłem światła. Górną powierzchnię roboczą stanowi, gładka kryształowa, przezroczysta szyba oryginałowa. Kładzie się na niej np. negatyw, emulsją do góry i przykłada, błonę świtłoczułą, emulsją ku dołowi. Całość dociska się specjalnym fartuchem gumowym do szyby. Pełen styk materiału światłoczułego z oryginałem, osiągany jest dzięki przyssaniu do szyby, na skutek automatycznego odprowadzenia powietrza. Z pulpitu sterującego wybiera się odpowiedni rodzaj światła: punktowe lub rozproszone. Dobiera się czas trwania ekspozycji naświetlenia, a dla wykonania wyciągów barwnych, odpowiednie filtry. 20
Właśnie w procesie wykonania kontaktów, najłatwiej wykonać powielenie użytków. Reprodukując np. etykietę małego formatu, z jednego oryginału, poprzez negatyw, bardzo szybko możliwe jest powielenie w wielu użytkach, zachowując dokładną powtarzalność wszystkich elementów. Z małej etykiety, można wykonać tzw. montaż sektorowy. Najpierw wykonując z pierwszego negatywu kilka użytków diapozytywów. Po wywołaniu, utrwaleniu i wysuszeniu, wykonuje się ich wstępny montaż w układzie sektora. Po wykonaniu ponownego negatywu i wyretuszowaniu go, możliwe jest wykonanie wielu diapozytywów. Gotowe sektory przyspieszają i ułatwiają ostateczny montaż. Szczególnie przy reprodukcjach wielobarwnych pozwalają wyeliminować dużą ilość znaków paserowych, dają mniejszą ilość elementów koniecznych do montażu. Poprawia to w efekcie końcowym dokładność pasowania ze sobą wszystkich elementów drukowych. Obecnie wszystkie urządzenia fotoreprodukcyjne zastąpiły elektroniczne skanery lub naświetlarki DTP. Ćwiczenie 3 Wykonanie ręcznego montażu wieloużytkowego wraz z przygotowaniem ozalidów i wydruków próbnych. Ćwiczenie ma za zadanie: nauczenie i sprawdzenie umiejętności ręcznego montażu wieloużytkowego z zastosowaniem wszystkich niezbędnych elementów dla poprawnego wykonania formy kopiowej; nauczenie i sprawdzenie umiejętności w zakresie samodzielnego wykonywania wydruków próbnych i ozalidów oraz ich analizowania pod kątem poprawności wykonania montażu i przygotowania form kopiowych; zapoznanie z systemem szybkiego pasowania kolorów i kołkowania form kopiowych i drukowych. 21
Potrzebne materiały: diapozytywy i kalki do montażu; astralony; przylepce i klej montażowy; tabelki opisowe, testy kopiowania, krzyżyki, sygnatury; narzędzia montażysty (nożyczki, skrobaki, nożyk, foliopisy, itp.); listewki oraz siatki montażowe; ozalidowy papier światłoczuły; papier do wydruków fotograficznych. Miejsce wykonywania ćwiczeń: przygotowalnia offsetowa wyposażona w: - stół montażowy; - pancze do dziurkowania astralonów; - kopioramę kopiową; - wywoływarkę do ozalidów; - urządzenia do wykonywania proofów lub cromalinów. 3.1.4. Ręczny montaż wieloużytkowy Montowanie polega na umieszczeniu i przyklejeniu na arkuszu nierozciągliwej przezroczystej folii, poszczególnych elementów zdjęć. Tę dość grubą folię nazywa się astralonem. Diapozytywy przygotowane w konkretnym układzie kolumn i użytków, stanowią formę kopiową, potocznie zwaną montażem. Montaż jest punktem wyjściowym wykonania formy drukowej. 22
Czynność montowania wykonuje się na stole montażowym, z matowym szklanym blatem podświetlanym od dołu. Sklejenie zdjęć z podłożem odbywa się klejem montażowym, na całej powierzchni przyklejanego elementu, lub przezroczystymi taśmami samoprzylepnymi, na krawędziach przyklejanych elementów. Dla druku offsetowego, montaż na astralonie, wykonuje się stroną nieczytelną tak, by emulsja diapozytywu znalazła się na wierzchu. W czasie kopiowania na formę drukową, montaż będzie leżał czytelnie. Emulsje diapozytywu i płyty będą się ze sobą stykały. Uchroni to rysunek przed podświetlaniem i wpłynie na lepszą jakość oddawanego punktu rastrowego wykonanej kopii. Na formie kopiowej oprócz zasadniczych elementów tekstowych i ilustracyjnych, umieszcza się również dodatkowe znaki pomocnicze. Ułatwiają one dalsze procesy technologiczne. Są to krzyżyki formatowe i paserowe. Stosuje się sygnatury arkusza, skale szarości i barwne, testy kopiowania i drukowania, znak marki bocznej i chwyt technologiczny. Każdy montaż oznaczony jest tabelką opisową, z danymi dotyczącymi zlecenia, do którego należy. Wyraźnie oznacza się kolor druku. W czasie przyklejania na astralonie, elementy pierwszego, najbardziej rysunkowego i konturowego koloru, montuje się według podłożonej pod spodem, milimetrowej siatki montażowej. Ma to na celu dokładność umieszczenia obok siebie poszczególnych elementów, w równych odstępach z zachowaniem równoległości. Po zakończeniu montażu pierwszego koloru, każdy następny, montuje się dopasowując poszczególne elementy do koloru pierwszego. Po ukończeniu montażu kolorów pierwodruku i po obróceniu astralonów na stronę czytelną, montuje się najbardziej rysunkowy kolor wtórodruku. Następnie czynności powtarza się. Bardzo rzadko montuje się jeden diapozytyw na płytę offsetową. Wyjątek stanowi plakat bądź diapozytywy dużego formatu. W innych przypadkach formę należy zestawić z wielu diapozytywów tak, by optymalnie wykorzystać możliwości zadrukowywanego podłoża i maszyny drukującej. Dzieje się tak w szczególności w przypadku druku książek, czy kolorowych czasopism, ale także przy wieloużytkowej produkcji etykiet. Przed przystąpieniem do montażu formy, należy najpierw przygotować makietę montażową dla danej pracy. Na arkuszu nierozciągającego się papieru, najlepiej według siatki milimetrowej, bardzo cienkim ołówkiem, z wielką dokładnością i starannością, należy rozrysować poszczególne stony. Rozliniowując wszystkie miejsca umieszczenia niezbędnych elementów, przygotowujemy jak gdyby stały szablon montażowy dla wielu makiet, wpływamy 23
na zachowanie stałej powtarzalności umieszczenia elementów w całej serii wydawniczej. Makieta utrzymuje zadane marginesy, położenie pagin, czy stałych elementów graficznych. Ustala on również stałe parametry chwytu, tj. ustawienia formy kopiowej na formie drukowej, z uwzględnieniem parametrów cylindra formowego maszyny i zadrukowywanego podłoża. W tym celu stosuje się również perforowanie astralonów, płyt drukowych, a także samej makiety. Perforowanie, to po prostu sztancowanie otworów ustalających. Wykonuje się je na krawędzi arkusza astralonu czy formy drukowej, według stałej prostej sztancy dziurkacza. Odbywa się to na astralonach przed montażem, a na formach drukowych, przed kopiowaniem. Najczęściej spotykanym i stosowanym standardem jest system BEILA. Rozstaw i wielkość sztancowanych otworów, dokładnie pasuje do systemu analogicznych kołków ustalających, które znajdują się w listwie montażowej cylindra formowego maszyny drukującej. Wpływa to na większą powtarzalność umiejscowienia rysunku, na formie drukowej. Skraca czas przyrządu na maszynie. Dodatkowo bezpośrednio ułatwia i przyspiesza pracę montażysty. Poszczególne montaże umiejscawiane są na makiecie, przy użyciu listewki montażowej, która posiada podobne kołki ustalające. Podobną listewkę, jedynie o niższych kołkach ustalających, stosuje się w kopii offsetowej, w czasie naświetlania w kopioramie, dla ustalenia położenia formy kopiowej, względem formy drukowej. Przy druku broszur i pozycji książkowych, poszczególne strony muszą być rozmieszczone tak, aby po druku można było falcować arkusze na maszynie. Z tego powodu, odpowiednie strony na montażu, powinny znaleźć się od strony marek i mierzycy. Przy druku dwustronnym, kolumny strony pierwszej powinny padać na kolumny strony drugiej. W czasie montażu wziąć należy pod uwagę potrzeby technologiczne dalszej obróbki introligatorskiej: odpowiednią wielkość marginesów, sposób oprawy, konieczność użycia frezów lub np. wypchnięcie stron składek wewnętrznych w oprawie zeszytowej. Cały proces montażu powinien odbywać się z zachowaniem czystości i dokładności. Wszystkie naklejane elementy powinny być przycinane ostrym nożykiem lub nożyczkami, w celu usunięcia powstałych zadymień na krawędziach filmów. W miejscach przycinania nie może powstawać poszarpana krawędź, tzw. gren na filmie, gdyż w czasie kopiowania, na płycie powodować będzie podświetlanie rysunku, a w rezultacie jego wygubianie. Gren z filmu należy usuwać, podobnie jak resztki wyskrobywanej emulsji. Przy montażu dwóch elementów siatkowych, tzw. rozkładówek, umieszczanych w bardzo niewielkiej odleglości od siebie, należy wykonać z wielką starannością i dokładnością, niemalże na styk. Zbyt duża odległość 24
pomiędzy nimi spowoduje brak rysunku, bardzo widoczną szczelinę. Zbyt mała odległość spowoduje nałożenie jednej krawędzi na drugą, a w rezultacie, będzie dochodziło do podświetlania krawędzi i wygubiania rysunku. Przyklejane przylepce też nie mogą znaleźć się na rysunku siatkowym. Pozostawione zbyt blisko, będą prowadziły do podświetlania punktu rastrowego, z wygubieniem włącznie. Przylepce pozostawione np. na kolumnie tekstowej, mogą spowodować pojawienie się niepożądanych linii drukujących, które będą zabrudzeniami pogarszającymi czytelność tekstu. 3.1.5. Ozalidy i wydruki próbne W bardzo szerokiej gamie procesów reprodukcyjnych i na wielu etapach przygotowawczych, mogą powstawać różnorodne błędy i wady produkcyjne, w sposobie wykonywania i jakości materiałów. W celu zapobiegania im oraz dla sprawdzenia poprawności merytorycznej, wykonuje się ozalidy i druki próbne. Podstawowym zadaniem odbitek próbnych jest otrzymanie, jeszcze przed przygotowaniem formy drukowej i rozpoczęciem procesu drukowania, obrazu, który będzie jak najdokładniej odpowiadał odbitkom nakładowym. Pierwszym, właściwie podstawowym, sposobem weryfikacji odbitki drukowanej, jest wzrokowa ocena arkusza. Pozwala ona dążyć do uzyskania jak najbardziej zbliżonego wyglądu do oryginału, szczególnie, gdy został on celowo przekształcony i zmienił wygląd w stosunku do wzorca. Oryginałem może być wcześniej wykonana odbitka próbna, cromalin, proof cyfrowy, zdjęcie, egzemplarz drukowany z wcześniejszego wydania lub inny zaakceptowany przez klienta wzorzec. Często, mimo zastosowania najnowocześniejszego sprzętu pomiarowego, człowiek nie jest w stanie zbadać, a także prawidłowo i szybko zweryfikować, wielu parametrów arkusza. Już pierwsza ocena wzrokowa doświadczonego maszynisty, potrafi wychwycić powstałe błędy i szybko prawidłowo ocenić sposób przeciwdziałania błędom, do całkowitego ich wyeliminowania. Sama wzrokowa ocena nie wystarcza do zweryfikowania poprawności jakości kolorów. Zdarza się, że w czasie druku na maszynie offsetowej oceny tej dokonuje bezpośrednio klient. Jest to ocena subiektywna, co do której, w żaden sposób nie można się odnieść. Obiektywna ocena może być przeprowadzona dzięki zastosowaniu urządzeń pomiarowych, takich jak densytometry czy mierniki optyczne. Pomiarów dokonuje się dla stałych parametrów, a one są obiektywne. Na arkuszu powinny znajdować się znaki 25
kontrolne do pasowania kolorów, określające format i skalę szarości do pomiaru gęstości optycznej. Stosuje się porównanie ze wzorcem, jakim może być wcześniej przygotowany cromalin czy proof. Przy drukach ze wznowień ważne jest, aby druk kolorów wykonany był w tej samej kolejności, co pierwodruk. Przy druku kolorów specjalnych sprawdza się zgodność ze wzorami kolorów, np.: Pantone lub HKS. Kontrola arkusza próbnego, to także sprawdzenie zgodności treści z ozalidami lub wydrukami korektorskimi, sprawdzenie zgodności rozstawienia stron poprzez kontrolne sfalcowanie arkusza do składki. Należy także pamiętać o kontroli arkusza z arkuszami wydrukowanymi wcześniej, w celu poprawności druku stron rozkładowych. Ważne jest utrzymanie poprawności druku elementów powtarzających się w wielu arkuszach tej samej publikacji, utrzymanie parametrów przyrządu wszystkich makiet książki dla procesów opraw introligatorskich. Bardzo widoczne błędy reprodukcji, to przede wszystkim źle dobrane kąty rastra, co powoduje nie pasowanie kolorów i wywołuje zjawisko tworzenia się rysunku tzw. mory. Złe wykonanie zdjęć na aparacie fotoreprodukcyjnym, np.: brak ustawienia ostrości w czasie ustawiania wielkości, spowoduje nie pasowanie wyciągu jednego koloru. Słabe partie rysunku mogą być przyczyną złego wywołania lub utrwalania błony filmowej, a będą w czasie druku dawały wrażenie brudzenia bądź tonowania. Niechlujnie przeprowadzony retusz i przypadkowe zasłonięcie partii rysunku w negatywie, a niewychwycony na etapie korekt, da wrażenie uciekania rysunku. Błędy montażu ręcznego i elektronicznego, a także kopii offsetowej, często są podobne: przesunięcia, skrzywienia partii rysunku, zamiany miejsc umiejscowienia, zamiany kolorów, złe spasowanie poszczególnych kolorów, a nawet braki fragmentów grafiki czy tekstów. Wszystkie te błędy eliminują możliwość wykonania właściwego druku nakładu, wiążą się z koniecznością wykonania ponownej kopii, a niejednokrotnie z przeprowadzeniem ponownej reprodukcji od samego początku. Zakłócają tok produkcji, terminowość i podnoszą koszty wykonania. Ozalidy, są to odbitki na papierze światłoczułym, wykonywane z montaży poszczególnych elementów form drukarskich. Wykonywane dla celów korektorskich, podczas przygotowywania form do druku offsetowego. Wykonuje się je, podobnie jak w procesie naświetlenia formy drukowej, w kopioramie. Na fabrycznie przygotowanym papierze światłoczułym kładzie się montaż stroną czytelną tak, by emulsja diapozytywów i jasnożółtej barwy, warstwa swiatłoczuła papieru, stykały się bezpośrednio ze sobą. Po dokładnym przyciśnięciu szy- 26
bą kopioramy i usunięciu resztek powietrza spomiędzy szyby, a gumy dociskowej, następuje naświetlenie. Z uwagi na nieco większą czułość papieru, naświetlenie odbywa się w krótszym czasie niż naświetlenie formy drukowej. Miejsca naświetlone ulegają odbarwieniu, stają się białe. Po naświetleniu i wyjęciu z kopioramy, papier poddaje się tzw. wywołaniu i tym samym, utrwaleniu w oparach amoniaku. Miejsca wcześniej nie naświetlone przybierają barwę ciemnofioletową a rysunek na papierze zostaje uwidoczniony i utwalony. Uzyskujemy w ten sposób odbitkę na papierze, obraz 1:1 skopiowanego montażu, który w sposób ręczny możemy sfalcować do postaci składki. Pozwala nam to sprawdzać poprawność rozstawienia kolumn, ich czytelność lub format. W skomplikowanych pracach możliwym jest wyrysowanie linii pomocniczych dla sprawdzenia poprawności montażu, czy ułożenia. Całość ozalidów umożliwia skontrolowanie ich kompletności i zawartości w stosunku do materiałów korektorskich, dostarczonych oryginałów i rękopisów autorskich. Możliwym jest czytanie treści i ewentualne zaznaczanie poprawek korektorskich, koniecznych do wykonania. W takiej formie ozalidy najczęściej przekazuje się do wydawcy w celu zatwierdzenia poprawności przygotowania form kopiowych. Ozalidy oszczędzają konieczność wykonania tradycyjnych form drukowych. W przypadku przeprowadzenia koniecznych poprawek, oszczędzają materiały potrzebne do wykonania form drukowych i całkowicie eliminują wykonywanie czasochłonnych odbitek korektorskich, bezpośrednio na maszynie drukującej. Są niezbędne dla sprawdzenia poprawności i zweryfikowania wszystkich elementów. Po sprawdzeniu i zaakceptowaniu, stanowią punkt wyjścia do korekty bezpośrednio na maszynie drukującej. Klasyczna odbitka próbna jest najstarszą techniką wykonywania odbitek próbnych. Z form kopiowych przygotowuje się formy drukowe, które następnie wykorzystuje się w procesie drukowania. Zaletą tego sposobu przygotowania odbitek próbnych jest stuprocentowa kontrola filmów, form kopiowych oraz form drukowych, a także zgodność barw z drukiem nakładowym. Jakość odbitki drukowanej określa się przez porównanie ze wzorcem, czyli wzorem najczęściej dostarczonym przez klienta, który określić możemy jako oryginał. Już na tym etapie powstają pierwsze błędy, które niezauważone i niewyeliminowane na wstępie produkcji rzutować będą na zgodność arkusza drukowanego z oryginałem. Przykładowo: źle dobrane kroje pism i wielkości liter spowodują złą czytelność teksu. Złe wielkości oryginałów jednokolorowych, z uwagi na ostrość powiększeń, nie gwarantują ostrych krawędzi, a przy zmniejszeniach mogą powodować zagęszczenia rysunków i zanik detali oraz cienkich linii. Słabe krycie rysunków, załamania, zgniecenia i uszkodzenia mogą w procesach repro- 27
dukcji nie zostać wyeliminowane, a w wielu wypadkach zostają jeszcze bardziej uwypuklone. Jakiekolwiek próby korekty samej odbitki drukowej, już bezpośrednio na maszynie drukującej, nie będą możliwe do przeprowadzenia. Innym rodzajem odbitek próbnych mogą być, wykonywane metodą fotochemiczną, tzw. cromaliny. Wykonuje się je z form kopiowych, bez konieczności przygotowania form drukowych, wykorzystując światłoczułe warstwy kopiowe, zmieniające swoje właściwości w wyniku naświetlania promieniowaniem UV. Spotyka się dwa odrębne systemy. Pierwszy pracuje na zasadzie zmiany kleistości naświetlonych miejsc warstwy światłoczułej: traci swą kleistość w miejscach naświetlonych. Na miejsca kleiste mechanicznie nanosi się barwne proszkowe pigmenty farby, odpowiadające naświetlonemu wyciągowi. Proces ten powtarza się osobno dla wszystkich wykorzystywanych kolorów. Drugi system oparty jest o zmianę przyczepności naświetlanych miejsc na podłożu laminowanej barwnej folii. W przypadku wykonywania odbitek próbnych z materiałów diapozytywowych, folia traci kleistość lub zmienia swoje właściwości tak, że można ją łatwo chemicznie lub mechanicznie usunąć, dokonać swoistego wywołania obrazu. Czynność wykonuje się osobno dla każdego wyciągu barw. Stosowane warstwy lub pigmenty zabarwieniem i nasyceniem odpowiadają barwom, które są wykorzystywane w procesie drukowania. Wzrost wartości tonalnej punktów rastra osiąga się poprzez ich pozorny przyrost optyczny. Przyrost ten osiągany jest dzięki parametrom podłoża lub kombinacji warstw kolorów i podłoży. Klasyczne odbitki próbne i odbitki próbne sporządzane metodą fotochemiczną są kłopotliwe w ustawianiu i utrzymywaniu ścisłej dyscypliny technologicznej. Małe odchylenie od zalecanej technologii powoduje, że odbitka próbna nie symuluje druku w maszynie produkcyjnej i nie spełnia zadań, dla których ją przygotowujemy. 28
Ćwiczenie 4 Wykonanie kopii pozytywowej na offsetowych płytach presensybilizowanych. Ćwiczenie ma za zadanie: nauczenie i sprawdzenie umiejętności wykonywania kopii offsetowej na płytach presensybilizowanych z uwzględnieniem wykonywania korekty na płytach; nauczenie umiejętności wychwytywania błędów kopiowych z zastosowaniem testu kopiowania; przybliżenie budowy i zasad działania kopioramy kontaktowej oraz wywoływarki do płyt wraz z ich utrzymaniem i konserwacją. Potrzebne materiały: strój roboczy; formy kopiowe o zróżnicowanym charakterze; płyty presensybilizowane; listewki ustalające; odczynniki chemiczne (wywoływacz, utrwalacz, guma arabska, itp.); bieżąca woda; korektory minusowe w żelu i pisakowe; testy kopiowania. Miejsce wykonywania ćwiczeń: kopia offsetowa z wyposażeniem: - panczami do dziurkowania płyt; - kopioramą; - wywoływarką; - stołem do przeprowadzania korekt; - basenem do płukania i gumowania; - suszarką. 29