POLSKI ZWIĄZEK DZIAŁKOWCÓW RODZINNY OGRÓDZ DZIAŁKOWY im. J. Wagi w Łomży 1. wstęp Pielęgnacja drzew i krzewów nie może obyd się bez cięcia, które jest niezbędne w każdym wieku: ma zapewnid przyjęcie się posadzonej rośliny, właściwe jej uformowanie, obfite kwitnienie i owocowanie, a wreszcie odmłodzenie. Osiągnięcie tego nie zawsze wymaga interwencji corocznej, jednakże musi byd ona powtarzana regularnie, czasem co dwa lub pięd lat. W przeciwnym wypadku drzewa i krzewy sprawiają wrażenie bezładu, szybko zajmują zbyt wiele miejsca i przestają owocowad. Pozostawione suche gałęzie są słabymi punktami, atakowanymi przez czynniki chorobotwórcze i szkodniki. Usuwanie suszu jest więc zabiegiem higienicznym, zapewniającym zdrowie drzewom i krzewom. Okres spoczynku zimowego jest dla większości drzew i krzewów najodpowiedniejszym momentem przeprowadzenia cięcia. 2. Cele cięcia drzew i krzewów Dzięki cięciu możemy osiągnąd następujące praktyczne cele: uzyskanie rozmiarów i kształtów koron ułatwiających ich pielęgnację oraz sprawne przeprowadzanie zbioru owoców. rozluźnienie korony aby światło słoneczne docierało do każdej gałęzi, również wewnątrz korony. Takie cięcie zwane prześwietlaniem zapewnia efektywniejszą fotosyntezę oraz ogranicza rozwój niektórych grzybów chorobotwórczych, które lubią mrok i wilgod. cel sanitarny: usuwanie chorych gałęzi, nadłamanych a również chorej kory oraz zmumifikowanych owoców ogranicza rozprzestrzenianie chorób, pozwala drzewu zagoid rany; cięcie jest konieczne, aby owoce były duże, smaczne i dobrze wybarwione. Drobne jabłka (poniżej 120 g) są na ogół niezbyt smaczne, bez aromatu. Owoce jabłoni nie ciętej osiągają zaledwie wagę 50-80 g, a wiele z nich jeszcze mniejszą. Drobnieniem owoców, na brak cięcia, reagują także grusze, brzoskwinie i śliwy. coroczne regularne owocowanie szczególnie odmian starszych jak: Inflanckiej (Papierówki), Fantazji, Landsberskiej, Gloster i wielu innych. Odpowiednie cięcie chroni nas przed przemiennym owocowaniem dającym mnóstwo drobnych jabłek w jednym roku i zaledwie kilka w roku następnym. Drzewa cięte regularnie mimo swoich cech genetycznych mają skłonnośd do owocowania corocznego. odmładzanie drzew i krzewów owocowych. Podobnie jak wszystkie organizmy żywe - przechodzą w swym życiu fazę młodości, dojrzewania, płodności, starzenia się i śmierci. Taki sam cykl rozwojowy przechodzą ich pędy, toteż im większy udział w koronie mają młode pędy, tym produktywniejsza jest roślina. Cięcie, które wpływa na wydawanie nowych pędów, odmładza drzewa i krzewy, wydłuża okres ich produktywności i opóźnia proces starzenia Utrzymanie odpowiedniej równowagi między wzrostem a owocowaniem w różnych okresach życia drzew i krzewów jest jednym z głównych zadao cięcia. 3. Cięcie zimowe W naszych warunkach klimatycznych główne cięcie drzew i krzewów owocowych przypada na koniec zimy i wiosnę. Jest to tak zwane cięcie zimowe. Zabieg wykonujemy o tak wczesnej porze roku, gdyż rośliny znajdują się jeszcze w okresie spoczynku i nie będą płakad, czyli z powstałych ran nie będą wyciekały soki. Przycinad drzewa
i krzewy można wówczas, gdy nie ma dużego mrozu w suche i słoneczne dni, bo mniejsza jest wtedy możliwośd infekcji drewna i kory. Jeśli zima jest łagodna, już w styczniu można przycinad gatunki odporne na mróz. Jeśli jest sroga z zabiegiem lepiej poczekad do marca. Cięcie zimowe najlepiej jest wykonad sukcesywnie od lutego do kooca kwietnia w zależności od wytrzymałości danego drzewa lub krzewu na mróz. Cięcie gatunków i odmian wrażliwych na początku zimy, zmniejszyłoby ich wytrzymałośd na mróz. Najwcześniej można ciąd jabłonie i grusze, odmian wytrzymałych na mróz (np. Papierówka, Wealthy, Lobo), następnie odmiany mniej wytrzymale jabłoni i grusz oraz młode drzewa śliw, wiśni, moreli i brzoskwio a także wszystkie krzewy owocowe. Należy także pamiętad, iż za późno wykonane cięcie może osłabid kwitnienie, co może w konsekwencji doprowadzid do zmniejszenia owocowania. Cięcie w tym okresie pobudza wzrost nowych zdrowych pędów. 4. Zapoznanie z narzędziami do cięcia Podstawowymi narzędziami do cięcia drew i krzewów są sekatory i piły ogrodnicze. W handlu znajdują się sekatory zwykle i oburęczne. Działanie ich podobne jest do nożyc z tym, że jedno ostrze jest zagięte co zapobiega wysuwaniu się ciętego pędu. Sekatorem zwykłym można odcinad pędy i drobne gałązki o średnicy nie przekraczającej 2 cm. Sekator dobrze utrzymany pozwala uzyskad gładką powierzchnię cięcia. Dla własnej wygody wybieramy sekator dostosowany wielkością do dłoni; zbyt duży powodowałby szybkie męczenie zaś za małym sekatorem będziemy mogli ciąd tylko cienkie gałązki. Sekator oburęczny ma przedłużone uchwyty co pozwala ciąd również grubsze gałęzie, jak piłą. Jest to narzędzie bardzo praktyczne, ponieważ nie wymaga dużego wysiłku a samo cięcie trwa znacznie krócej. Grubsze gałęzie i konary wycinamy piłą ogrodniczą z pałąkiem lub bez pałąka, zwaną lisi ogon, którą pracuje się najwygodniej. Przy odmładzaniu starych drzew i cięciu pnia o dośd dużej średnicy nieodzowna jest piła łaocuchowa. Jeśli posiadamy dostęp do energii elektrycznej na działce możemy używad pił elektrycznych jeśli nie, tniemy piłami łaocuchowymi spalinowymi. Najlepiej jest kupid piłę lub sekator renomowanej firmy, gdyż dobre narzędzie ułatwia pracę i zapewnia właściwe wykonanie zabiegu. Dobre narzędzia ułatwiają nam pracę, i pozwalają utrzymad właściwy stan zdrowotny roślin. Przykładowe ręczne narzędzia do cięcia Sekator dwuręczny sekator ręczny dźwigniowy 2
Piła lisica z możliwością przedłużenia wysięgnikiem teleskopowym lub drewnianą tyczką Sekator teleskopowy z ruchomą głowicą Przykładowe mechaniczne narzędzia do cięcia Pilarka łaocuchowa spalinowa Pilarka łaocuchowa elektryczna Aligator do cięcia gałęzi 3
5.Technika cięcia Skracanie Skracając młode pędy drzew lub krzewów tniemy sekatorem tuż nad pąkiem, najlepiej skierowanym na zewnątrz rośliny. Wtedy nowa gałąź również wyrośnie na zewnątrz. Pędy i konary nie będą się plątad w środku korony, a dostęp do niej światła i powietrza będzie lepszy. Skracając gałąź tniemy zawsze w odległości 4 6 mm od dobrze widocznego pąka liściowego. Pędy skracamy tak aby powierzchnia cięcia była nachylona ku jego nasadzie pod kątem 45.Tniemy skośnie tak, aby dolna częśd zadanej rany znalazła się naprzeciwko pąka. Przykładamy sekator ostrzem tnącym do zachowywanej części gałęzi. Drugi element sekatora, tzw. stalnica, służy do przytrzymania gałęzi podczas cięcia, przy czym miażdży komórki, ale tylko części usuwanej. Należy często ostrzyd sekator, aby powierzchnia cięcia była gładka przez co mniejsza jest powierzchnia przenikania czynników chorobotwórczych. Wycinanie Wszystkie grube konary które chcemy usunąd powinny byd cięte w odległości kilku centymetrów od pnia. W miejscu charakterystycznego zgrubienia konaru u nasady zwane obrączką. Wtedy mamy gwarancję, że nie naruszymy tkanek należących do pnia, a tym samym nie doprowadzimy do zakażenia go drobnoustrojami chorobotwórczymi, które infekują ranę. Cieosze gałęzie możemy wycinad sekatorem ręcznym. Gałęzie grube lepiej ciąd piłą. Przecinanie grubych konarów powinniśmy zacząd nie od góry, ale od dołu i to niezależnie od tego, czy wykonujemy je piłą mechaniczną czy ręczną. Cięcie od góry prowadzi najczęściej do ułamania się gałęzi pod własnym ciężarem i oderwania dużego płata kory. Aby temu zapobiec należy odciąd konar etapami. Najpierw od dołu, później od góry, a dopiero na koocu wyrównujemy powierzchnię cięcia. Cieosze gałązki tniemy sekatorem Grubsze gałęzie najpierw podpiłowujemy od dołu, potem tniemy od góry Krawędzie cięcia wyrównujemy ostrym nożem Po cięciu ranę zabezpieczamy maścią Prawidłowe cięcie ma znaczący wpływ na szybkośd gojenia się rany i, co za tym idzie, zmniejszenie ryzyka infekcji chorobowej. Odcinając grube konary nie należy ciąd za blisko pnia, gdyż pozostałaby za duża, trudno gojąca się rana, ani za daleko, bo pozostałby sęk zasychający i butwiejący. Odcinając gałęzie pozostawia się niekiedy czop, z którego wyrosną nowe pędy. Najlepiej ciąd nieco skośnie, nad przy nasadowym zgrubieniem gałęzi zwanym obrączką. Usuwaną gałąź należy podtrzymywad ręką podczas cięcia, w przeciwnym razie może oderwad się wraz z paskiem kory pnia. Jeśli konar jest bardzo gruby, najpierw należy podpiłowad go od dołu a potem odcinad od góry. Konar pod swoim ciężarem odchyla się tworząc szparę ułatwiającą piłowanie. Ewentualnie przy bardzo grubym i ciężkim konarze odcinamy go dwoma etapami: najpierw kilkadziesiąt centymetrów od pnia, a następnie pozostałą lżejszą częśd. 4
Skracanie pnia przeprowadzamy etapami aby uniknąd naruszenia kory. Jeżeli już zdarzy się takie odarcie kory jak na zdjęciu, nie wystarczy zasmarowad maścią. Trzeba maksymalnie odciąd tę częśd bo jest to zwykłe okaleczenie drzewa, które będzie źródłem infekcji i chorób. Odcięcie powinno byd z lekkim skosem, by nie zatrzymywało wody opadowej. Najlepiej jest ciąd drzewa w dni suche, słoneczne. Dla zapobieżenia infekcji przez grzyby i bakterie oraz przed nadmiernym wysychaniem drewna wszystkie większe rany po usuniętych gałęziach należy posmarowad niezwłocznie specjalnymi preparatami. W sklepach ogrodniczych dostępne są Funaben O3PA, Dendromal O3PA, i inne. Podobnie skutecznie zabezpiecza ranę biała farba emulsyjna z dodatkiem 2% Miedzianu lub Topsinu. Pamiętajmy o dokładnym wymieszaniu środka grzybobójczego z farbą. Do preparatów posiadających najlepsze własności należy Lac Balsam lub Eco Balsam zwany niekiedy sztuczną korą. Dezynfekcja narzędzi Ostrza narzędzi przecieramy czystą szmatką nasyconą skażonym spirytusem(denaturatem), zanim przejdziemy do cięcia następnego drzewa. Unikniemy wówczas rozprzestrzeniania się chorób. 6. Ogólne zasady cięcia Cięcie drzew młodych, dobrze odżywionych, silnie rosnących i wchodzących w owocowanie wpływa na zahamowanie ich wzrostu. Dlatego też cięcie młodych drzewek ograniczamy tylko do ich formowania i kształtowania korony. Wycinamy ze środka korony przede wszystkim gałązki martwe, uszkodzone i rosnące do środka korony zamiast na zewnątrz, przez co krzyżują się z sąsiednimi gałązkami. Drzewka kilkuletnie i starsze, szczególnie jabłonie, grusze i wiśnie wymagają silniejszego cięcia. Szczególnie, jeżeli od ich posadzenia nigdy nie były cięte. Takich drzew na działkach można spotkad dośd dużo. Prześwietlanie starych, zaniedbanych drzew rozpoczynamy zazwyczaj od usunięcia kilku grubszych konarów korony w celu udostępnienia światła słonecznego do jej środka. Niekiedy trzeba usunąd cały wierzchołek drzewa celem obniżenia wysokości korony. Drzewa niższe łatwiej jest chronid przed chorobami i szkodnikami, wygodniej jest wykonad wszystkie zabiegi pielęgnacyjne, a także dokonywad z nich zbioru owoców. Po wycięciu kilku konarów przystępujemy do rozrzedzania pozostałych. Wycinamy gałęzie blisko siebie leżące i wzajemnie się zacieniające, krzyżujące się i ocierające, oraz rosnące do środka korony. Nie martwmy się jeśli w ten sposób przycięta korona wyda nam się zbyt rzadka Po ukazaniu się nowych liści i przyrostów w miesiącach letnich stanie się wystarczająco gęsta. Pamiętajmy jednocześnie, żeby nie wycinad przy jednym zabiegu więcej niż 30% ilości całej masy drzewa. Ogólne zasady cięcia drzew silnie rosnących 1. Zawsze należy wycinad górne konary wierzchołkowe, wówczas światło dochodzi do wnętrza korony, gdzie zaczynają owocowad nowe niżej położone pędy. 2. Skracając konar, wybieramy cięcie ponad dośd grubą gałązką boczną, która ma średnicę min połowy konaru skracanego. 3. Konary odchodzące od głównego pnia nie powinny byd zbyt grube. Jeśli są grubsze niż połowa średnicy pnia to je usuwamy. 4. Unikamy wycinania dolnych konarów chyba, że są suche. 5. Jeżeli chcemy radykalnie zmniejszyd wysokośd drzewa, należy je ściąd w 1/3 wysokości od góry. W roku tak radykalnego cięcia możemy usuwad tylko jeszcze pośpiechy, wilki. 6. Unikamy cięcia więcej jak 30 % ogólnej masy drzewa. Dobrym momentem cięcia jest również czas gdy drzewa mają już pierwsze listki lub podczas kwitnienia i po nim, lecz nie później niż w czerwcu. Dzięki temu terminowi wyrośnie mniej "wilków, pośpiechów" i gałęzi, a owocowanie w następnych latach się zwiększy. 5
7. W czerwcu wyrywamy ręcznie wilki. Najpóźniej na cztery tygodnie przed zbiorem należy usunąd większośd najmocniejszych "wilków". Wówczas słooce lepiej dotrze do owoców, poprawiając ich smak. Jak ciąd krzewy owocowe Zimowe cięcie to okazja do prześwietlenia krzewów, czyli usunięcia wszystkich zbędnych pędów, które zbytnio zagęszczają koronę Sprawiają one, że do wewnątrz niej dociera zbyt mało światła słonecznego, by roślina wytworzyła nowe pędy. W dodatku krzyżujące się pędy ocierają się o siebie i powstają uszkodzenia kory, przez które wnikają bakterie i zarodniki grzybów. Sposób cięcia krzewów zależy od tego czy owoce powstają na pędach jednorocznych czy na drewnie starszym i krótkopędach. Porzeczki wydają owoce na pędach ubiegłorocznych i kilkuletnich, dlatego też wycinamy wszystkie pędy stare, mające więcej niż trzy lata, oraz pędy słabe i skierowane w dół. Pędy te wycinamy przy samej ziemi, co gwarantuje, iż z dolnej części krzewu wybiją silne i zdrowe, gwarantujące owocowanie, odgałęzienia. Po zimowym cięciu każdy krzew porzeczkowy powinien składad się w jednej trzeciej ilości tj 3-4 szt pędów ubiegłorocznych. Czarna porzeczka owocuje głównie na pędach jednorocznych. Porzeczki czerwone i białe owocują głównie na krótkopędach. W koocu lutego wszystkie pędy jednoroczne skracamy na wysokości około 50 cm nad ziemią, aby dobrze się rozkrzewiły, słabsze zaś usuwamy całkowicie. Metody cięcia agrestu są podobne jak dla porzeczki. Ponieważ pędy wielu odmian agrestu mają tendencję do płożenia się po ziemi, aby do tego nie dopuścid, przycinamy je nad pędem skierowanym ku górze. U malin owocujących latem po zbiorach wycina się tuż przy ziemi wszystkie pędy, które owocowały. Pędy malin powtarzających owocowanie skracamy częśd wierzchołkową. Owoce jeżyn powstają na pędach jednorocznych, w marcu wycinamy pędy które owocowały poprzedniej jesieni i skracamy o kilka centymetrów pozostałe pędy. Po zbiorze owocujące pędy, podobnie jak u malin, przycinamy tuż nad ziemią. Borówka wysoka owocuje z kolei na pędach 2 lub 3-letnich. Młode krzewy przez 3 lata wymagają nieznacznego cięcia, ograniczonego do wycinania słabych i martwych pędów. Później krzewy borówki tniemy w taki sposób, aby pobudzid do wyrastania młode pędy u nasady krzewu, wycinając co roku pewną ilośd pędów starszych. Winorośl dla uzyskania dorodnych owoców wymaga intensywnego cięcia. Jednym ze sposobów prowadzenia jest tzw sznur Guyot a. I etap to formowanie pieoka. Po posadzeniu na wiosnę przycinamy pęd za 2-3 oczkiem jeśli jest kilka wybieramy najsilniejszy a pozostałe usuwamy(wyłamujemy). Wyrosłe z nich pędy przywiązujemy pionowo do palika. Na zimę kładziemy na ziemi i przysypujemy. W drugim roku na wiosnę odkrywamy krzew i po obeschnięciu po 2-3 dniach najsilniejszy pęd przycinamy nad 2-3 oczkiem. Pozostałe usuwamy(wyłamujemy). W maju wybieramy 2 najsilniejsze pędy i prowadzimy przy paliku a pozostałe niższe pędy usuwamy lub przy słabej roślinie uszczykujemy nad 2-3 liściem. W 3 roku dla słabszych roślin powtarzamy zabiegi z 2 roku lub przystępujemy do formowania. Często się zdarza, że przez kilka lat nie wykonywaliśmy żadnych zabiegów. W takim razie przechodzimy od razu do II etapu. II etap to formowanie: tzw sznur Guyot a. Skracamy główny pęd(pieniek)(fot1). Dolny silny pęd skracamy za 3 oczkiem(fot2) i zostawiamy na pędy zastępcze z których jeden utworzy w przyszłym roku łozę. Górny pęd łozę skracamy za ok. 9 pąkiem i mocujemy poziomo(fot3) Fot 1 Fot 2 Fot 3 6
W przypadku mocno zaniedbanych krzewów możemy utworzyd podwójny sznur Guyot a. Wybieramy dwie silne łozy skracamy za ok 10 oczkiem i mocujemy poziomo do np. drutu, listwy. Z niżej położonych pędów wybieramy dwa przeznaczone na pędy zastępcze skracamy za 3 oczkiem. Na rysunku widok przed i po cięciu. Takie cięcie przeprowadzamy późną wiosną. Winorośl przycięta wiosną Cięcie letnie maj/czerwiec: usuwamy bezpłodne(bez kwiatów) latorośle(pionowe pędy) również ten najsłabszy wyrosły z pędu zastępczego(pozostają 2 najsilniejsze). Usuwamy pędy przedwczesne(pasierby) wyrosłe z kącików liściowych latorośli Pod koniec fazy wzrostu gron ogławiamy latorośl za 6-10 liściem od ostatniego grona. Wiosną wycinamy łozę owoconośną jeden pęd skracamy za ok 9 oczkiem i przyginamy poziomo. Drugi pionowy pęd skracamy za 2-3 oczkiem. 7
7. Cięcie poszczególnych gatunków Jabłonie i grusze To gatunki najczęściej spotykane w naszych sadach. Przerzedzamy je, czyli prześwietlamy korony. Spowoduje to lepsze docieranie promieni słonecznych między gałęzie. Stosujemy tu zasadę, że jeśli korona jest zbyt wysoka ścinamy wierzchołek. Natomiast gdy jest zbyt rozłożysta, skracamy najdłuższe gałęzie lub je wycinamy. Usuwamy również wszystkie wilki-pośpiechy z ubiegłego sezonu. Młode drzewa sadzone jesienią przycinamy na wiosnę w sposób umiarkowany, tak aby nadad im odpowiednią formę i pobudzid do intensywnego wzrostu. Brzoskwinia Brzoskwinie wymagają intensywnego cięcia. Owocują na jednorocznych pędach, więc cięcie powinno spowodowad zwiększenie ich liczebności. Wymagają zarówno cięcia formującego koronę, jak i cięcia tzw. na owoc oraz zastępczego. Należy ograniczyd wysokośd drzewa, w przeciwnym wypadku strefa owoconośna przesunie się na wierzchołek, poza zasięg zbierającego. Najkorzystniejsza dla brzoskwio jest tzw. korona pucharowa. luźna, otwarta. Brzoskwinie potrzebują dużej ilości słooca. Nie trzeba wyprowadzad przewodnika. Silne jednoroczne pędy należy skracad za 10 15 oczkiem, jest to cięcie na owoc, słabsze pędy skraca się mocniej, a zawiązane na nich owoce zaleca się przerzedzad, aby były dorodne. Jeszcze słabsze pędy tnie się krótko, za 2 oczkiem, będą to pędy zastępcze, a całkiem słabe, cieosze od słomki usuwa się. Na nich wyrosłyby bardzo drobne owoce. Młode śliwy, wiśnie i czereśnie Śliwy i czereśnie przycinamy tak, aby korona drzewa była rozłożysta (jeśli jest to możliwe). Ułatwi to zrywanie owoców. Wiśnie natomiast wymagają po posadzeniu silnego ciecia, aby nie obciążad młodego drzewka nadmiarem owoców. W następnych latach skracamy wierzchołki drzewek oraz prześwietlamy korony w miarę potrzeby, tak aby zachowad większośd gałęzi jednorocznych, które obficie owocują. Pamiętajmy również, że starsze czereśnie przycinamy wyłącznie w okresie lipiec, sierpieo zaraz po zbiorach owoców. Orzech włoski Drzewa orzecha włoskiego nie wymagają bardzo silnego czy planowego cięcia, ponieważ tworzą luźne i regularne korony. Cięcie powinniśmy wykonad w lutym, a jeśli nie zdążyliśmy, to zróbmy to dopiero w sierpniu. Nie należy ciąd drzew w okresie przedwiośnia czy wiosny, jak również jesienią, możemy bowiem wtedy doprowadzid do zakażenia drzewa chorobami grzybowymi poprzez nie zabliźnione rany. 8. Cięcie drzew w poszczególnych fazach rozwoju CIĘCIE DRZEWEK PO POSADZENIU Drzewa owocowe sadzimy wiosną lub jesienią, lecz przycinamy pędy zawsze wiosną, w marcu lub w kwietniu. Podczas wykopywania drzewek ze szkółki co najmniej 3/4 korzeni zostaje odciętych. Jeśli zatem skrócimy odpowiednio częśd nadziemną, to przywrócimy równowagę między głównymi organami drzewa korzeniami i pędami. Dzięki temu drzewka łatwiej się przyjmują. Cięcie po posadzeniu zapoczątkowuje proces formowania korony. 8
W większości przypadków dążymy do uzyskania prostego, silnego pnia i dobrze rozmieszczonych konarów, przy ograniczeniu ich liczby. Dążymy do uzyskania jak największej ilości pędów i gałęzi skierowanych ku dołowi gdyż one najlepiej plonują a przy obfitym owocowaniu, obciążenie nie powoduje ich wyłamywania. Formując koronę szczególnie śliw przyginamy gałęzie i pędy do dołu za pomocą sznurków i ciężarków. Cięcie formujące wykonuje się w okresie zimowego spoczynku drzew. Podstawowe zasady formowania młodego drzewka. - Jeżeli przewodnik ma tendencję do nadmiernego wzrostu, bez rozgałęziania obcinamy go, by przyspieszyd rozwój pędów bocznych. - Jeżeli przewodnik nie rośnie szybko tniemy krótko gałązki boczne formując koronę drzewa w stożek. - Jeżeli przewodnik jest rozwidlony usuwamy jedną z gałęzi rozwidlenia, drugą prostujemy i mocujemy pionowo. KORONY JABŁONI I GRUSZ PO ZAKOOCZENIU FORMOWANIA Główne cięcie prześwietlające wykonujemy wczesną wiosną w okresie pękania i rozwoju pąków lub nawet w okresie kwitnienia. Zwracamy przede wszystkim uwagę, czy korona nie jest zbyt wysoka lub zbyt szeroka. W razie potrzeby ograniczamy jej rozmiary. Można skrócid znacznie wierzchołek jabłoni lub gruszy nad gałęzią boczną, można także skrócid gałęzie zbyt długie. Korona powinna byd zawsze nieco węższa w górze niż na dole, aby światło słoneczne docierało do dolnych gałęzi. W tym celu usuwamy wierzchołkowe gałęzie, pozostawiając słabsze. Szczególną uwagę zwracamy na środek korony. Wszystkie gałęzie skierowane do środka korony, krzyżujące się i pokładające na siebie wycinamy u nasady. Na pniu drzewa pozostawiamy gałęzie wyrastające powyżej 50 cm nad ziemią. Pieo starszego drzewa powinien byd wyższy aby można było łatwo niszczyd chwasty pod koroną. Skracanie i przerzedzanie gałęzi głównych oraz ograniczanie wysokości korony i poprawianie jej kształtu zwiększają nasłonecznienie korony, lecz w małym stopniu przeciwdziałają przemiennemu owocowaniu i drobnieniu owoców. Regularne owocowanie i większe owoce zapewnia zwłaszcza w przypadku drzew starszych, wycinanie i skracanie drobnych gałązek, zmniejszające ilośd zawiązywanych pąków kwiatowych oraz przerzedzanie zawiązek. 9
CIĘCIE STARYCH I ZANIEDBANYCH JABŁONI I GRUSZ Na starych, dawno założonych ogrodach działkowych nie brak starych jabłoni i grusz o koronach bardzo wysokich, rozłożystych i nadmiernie zagęszczonych. Znajdują się wśród nich drzewa odmian bardzo wartościowych, które po odpowiednim cięciu mogą jeszcze dobrze owocowad przez wiele lat. Korony starych drzew trzeba przede wszystkim obniżyd przez ścięcie wierzchołka. Wierzchołek ścinamy na wysokości około 3 m od ziemi tuż nad gałęzią boczną. Po usunięciu wierzchołka promienie słoneczne dotrą do środkowych i dolnych gałęzi, dzięki czemu i one zaczną owocowad. Niskie drzewa łatwiej jest opryskiwad, łatwiej też zebrad z nich owoce. Następną konieczną do wykonania czynnością przy zaniedbanych starych drzewach jest intensywne prześwietlenie korony. Na starym drzewie wystarczy zostawid 6-8 konarów w dwóch piętrach po 3-4 konary w każdym. Z korony zaniedbanych drzew należy usunąd ok 1/3 gałęzi łącznie z wierzchołkiem. Na jabłoniach i gruszach przerzedza się także drobniejsze gałązki owoconośne. Po radykalnym odmłodzeniu korony, wyrasta dużo długopędów, a na konarach pojawiają się pionowo rosnące pędy zwane wilki-pospiechy. Należy je systematycznie usuwad, najlepiej wyrywad je w czerwcu ręcznie(w rękawiczkach) gdy są jeszcze małe. Jeśli zostały z poprzedniego sezonu to wycinamy je na wiosnę (cięcie zimowe). ODMŁADZANIE DRZEW STARSZYCH LUB ZANIEDBANYCH Stare drzewa zaniedbywane przez wiele lat lub uszkodzone przez wiatr czy mróz (zniszczenie korony całkowite lub częściowe) możemy poddad cięciu odmładzającemu, jeżeli sądzimy, że żywotnośd uszkodzonego egzemplarza jest dostateczna, a gatunek wytrzymuje taki drastyczny zabieg (np. drzewo ziarnkowe). Zostawiamy młode konary zaś stare usuwamy u nasady zostawiając ok 20 cm czop. Czasem możemy nawet ściąd drzewo niektórych gatunków (figowce, kasztany, lilaki) 150 cm nad ziemią. Ponieważ chodzi nam o stymulację odbudowy korony, cięcie wykonane w momencie wznawiania wegetacji, w marcu, da lepsze wyniki. Można uprawiad nawet 20-30 letnie drzewa, które mają tylko gałęzie trzyletnie i czteroletnie. Pięknie owocują dając duże owoce, ponieważ są młode. 10
9. Intensywnośd i termin cięcia Intensywne (krótkie) cięcie powoduje wydanie silnych pędów, natomiast usuwanie samych wierzchołków pędów tylko ogranicza długośd przyrostów. Zgodnie z tą zasadą tniemy różne gałęzie tego samego drzewa. Zamiast skracad silniejszą gałąź do rozmiarów słabszej, przytniemy ją minimalnie, słabszą zaś skrócimy nad drugim-trzecim pąkiem (oczkiem) od nasady. Intensywnośd cięcia zależy od siły wzrostu drzewa, krzewu, zamierzonego celu. Każdy pęd, zwłaszcza jednoroczny, można wyciąd u podstawy albo skrócid, ale skutki są odmienne. Po całkowitym wycięciu pędu rocznego rzadko pojawiają się silne nowe pędy, ponieważ pozostały tylko słabo wykształcone pąki (oczka śpiące) znajdujące się u nasady pod korą. Natomiast po skróceniu rocznego pędu wiosną lub w pierwszej połowie lata soki roślinne zasilające pozostawioną częśd, powodują wyrastanie pędów z jej pąków (oczek). Zamiast jednego pędu mamy więc po cięciu dwa, trzy lub cztery, co powoduje zagęszczenie się korony. Termin cięcia ma wpływ na reakcje rośliny. Skracanie wiosenne pędów pobudza wzrost i hamuje tworzenie się pąków kwiatowych(rys a). Skracanie letnie nie hamuje formowania się pąków kwiatowych lecz powoduje powstanie wielu krótkopędów owoconośnych(rys b) i jest często stosowane dla pokrycia nimi głównych gałęzi. Jeśli drzewo rośnie silnie, to nie trzeba skracad jego pędów, zwłaszcza wiosną, aby nie stymulowad jeszcze wzrostu. Natomiast usuwa się całkowicie pewną liczbę pędów lub gałęzi zależnie od potrzeby. Jeśli drzewo, mimo dobrych warunków rośnie zbyt słabo, to silnie skracamy pędy. W praktyce stosuje się zazwyczaj jednoczesne skracanie i wycinanie dając przewagę jednemu lub drugiemu. CIĘCIE MŁODYCH DRZEW KARŁOWYCH Drzewa na podkładkach karłowych i półkarłowych są właściwsze do uprawy na małych działkach. Takie drzewka odpowiednio pielęgnowane, zajmują mniej miejsca i dają plony już w drugim i trzecim roku po posadzeniu. Młode drzewka w zależności od siły wzrostu i wieku przecina się raczej umiarkowanie. Jabłonie oraz grusze karłowe i półkarłowe. Drzewa karłowe muszą rosnąd przy palikach, półkarłowe tylko do piątego roku. Bez palików łatwo łamią się lub stracą przewodnik. W pierwszym roku po posadzeniu jednorocznego drzewka nierozgałęzionego, przewodnik przecina się na wysokości ok. 80 cm. Jeżeli drzewko jest rozgałęzione zbyt nisko to wycinamy boczne gałązki do wysokości 50 cm od ziemi, a przewodnik przecina się 40 cm od najwyżej położonej gałązki. Drzewko w drugim roku, formujemy podobnie. Wierzchołek przycinamy na wysokości 40 cm od najwyższej gałązki, boczne gałązki skracamy tylko wówczas, gdy są b. grube i ich średnica jest zbliżona do średnicy pnia lub gdy wyrastają pod zbyt ostrym kątem do przewodnika. Jeżeli drzewko w drugim roku ma bardzo mało gałązek, możemy skrócid przewodnik do 20 cm nad ostatnimi gałązkami, wtedy wyrosną boczne gałązki. Przy formowaniu młodych drzewek najważniejsze jest odginanie młodych gałązek do poziomu tak, żeby kąt między nimi, a przewodnikiem wynosił 90 stopni. Najlepiej wykonad to wiosną, gdy młode pędy mają do 10 cm. Skuteczną metodą jest przyginanie na początku maja młodych pędów do pnia długimi gumowymi recepturkami ewentualnie przedłużad je kawałkami drutu miedzianego W trzecim i czwartym roku, przewodnika już nie tniemy, lecz przywiązujemy go do palika. 11
Gałązki wycinamy tylko tam, gdzie pokładają się na siebie lub są zbyt nisko. W następnych latach stare gałęzie wycinamy przy pniu, zostawiając 2-4 cm czop, z którego mają wyrosnąd młode pędy. Drzewko tylko wtedy wyda ładne i duże owoce, jeżeli będzie miało jedynie dwu- lub trzyletnie gałązki. Starsze gałęzie należy systematycznie wycinad. Najlepszym terminem cięcia młodych drzew karłowych jest marzec i połowa kwietnia. Starsze drzewa lepiej ciąd w trakcie wegetacji, nie później jednak niż do połowy czerwca. Najkorzystniejszą formą korony do sadów karłowych jest wysmukła korona wrzecionowa. Korona ta ma u dołu tylko jeden okółek gałęzi o rozpiętości 1 do 2 m, natomiast wyżej na przewodniku, znajdują się tylko pędy owoconośne. Ogólna zasada przy pielęgnacji drzew karłowych polega na przyginaniu gałęzi i unikaniu ich cięcia. FORMOWANIE KORON I CIĘCIE DRZEW Powinno skłaniad się drzewka do jak najwcześniejszego owocowania. Jeśli drzewko obficie zaowocuje w 2-3 roku po posadzeniu, to owocowanie hamuje dalsze rozrastanie się koron. Natomiast, jeśli drzewo w porę nie zaowocuje, to jego intensywny wzrost powoduje wypełnienie przestrzeni między drzewami i nadmierne zagęszczenie koron. Najlepszym sposobem wczesnego owocowania, jest przyginanie pędów. Należy unikad cięcia młodych drzew i ograniczyd je do niezbędnego minimum. Głównym zadaniem cięcia w sadzie owocującym, jest regulowanie plonowania i jakości owoców. Gdy drzewa są starsze, to należy wycinad całe gałęzie, a skracanie wykonywad tylko tam, gdzie jest to konieczne. Cięcie "rozluźnia" korony, ułatwia przenikanie światła słonecznego do wszystkich gałęzi, a także stwarza warunki do skutecznego opryskiwania. III Podsumowanie Światły użytkownik działki regularnie przycina drzewa i krzewy na swojej działce zapewniając uzyskiwanie przez wiele lat corocznych obfitych plonów zdrowych i dobrej jakości owoców na ładnych drzewach. Jednocześnie nasze drzewa i krzewy nie mogą przeszkadzad innym działkowcom. Jesteśmy do tego jako działkowcy zobowiązani REGULAMINEM RODZINNEGO OGRODU DZIAŁKOWEGO który w 120 pkt1. obliguje do cięcia i prześwietlania drzew oraz krzewów owocowych i ozdobnych w taki sposób, aby gałęzie nie przekraczały granic działki konsekwencje niedopełnienia tych czynności reguluje pkt.2 który dopuszcza cięcie przychodzących od sąsiada gałęzi, po upływie wcześniej wyznaczonego sąsiadowi terminu do ich usunięcia Takie same uprawnienia zapisane w pkt.3 posiada zarząd gdy gałęzie przechodzą na teren ogólny. Materiały źródłowe: Opracował: admin@rod.lomza.pl 1) ABC CIĘCIA DRZEW I KRZEWÓW, Jean-Yves Prat i Denis Retournard wydanie polskie DELTA Warszawa 2) SZTUKA CIECIA DRZEW I KRZEWÓW OWOCOWYCH, Augustyn Mika Wydawnictwo działkowiec Warszawa 3) PRAWO W PZD, Wydawnictwo działkowiec Warszawa 4) źródła internetowe: www.poradnikogrodniczy.pl; www.rod.lomza.pl; www.zielonyogrodek.pl; www.insad.pl 12