PLAN OCHRONY OBSZARU NATURA 2000 BIESZCZADY OPERAT OCHRONY SIEDLISK PRZYRODNICZYCH KRAKÓW 2014 spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Wykonał zespół w składzie: prof. dr hab. Stefan Michalik nadzór merytoryczny dr Marcin Bielecki konsultacje merytoryczne, inwentaryzacja terenowa mgr inż. Tadeusz Szmalec nadzór prac, inwentaryzacja terenowa mgr inż. Joanna Lomber inwentaryzacja terenowa mgr inż. Tomasz Kanclerski inwentaryzacja terenowa mgr inż. Grzegorz Szewczyk inwentaryzacja terenowa mgr Katarzyna Mitka inwentaryzacja terenowa Opracowanie techniczne: mgr inż. Marcin Czerny opracowanie wzoru operatu mgr inż. Tadeusz Szmalec opracowanie merytoryczne dr Marcin Bielecki konsultacje merytoryczne, mgr inż. Karol Mordka opracowanie GIS mgr inż. Aleksandra Wilczyńska opracowanie GIS Wszelkie prawa autorskie do niniejszego wzoru są zastrzeżone na podstawie i w trybie Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 1994 r. Nr 24, poz. 83 z późn. zm.)
Spis treści Spis treści A. WSTĘP... 7 1. Podstawa prawna sporządzenia operatu...7 2. Historia poznania siedlisk przyrodniczych obszaru Natura 2000 Bieszczady...8 B. CHARAKTERYSTYKA SIEDLISK PRZYRODNICZYCH NATURA 2000...9 1. Dotychczasowe rozpoznanie... 9 1.1. Analiza dostępnych materiałów i ocena ich przydatności...9 2. Lista siedlisk przyrodniczych obszaru Natura 2000 Bieszczady...13 2.1. Zakres uzupełniających prac inwentaryzacyjnych...14 3. Inwentaryzacja... 15 3.1. Metodyka inwentaryzacji siedlisk przyrodniczych Natura 2000...15 3.2. Zakres i przebieg prac wykonanych w roku 2014...18 3.3. Wyniki inwentaryzacji...20 3.3.1. Wyniki inwentaryzacji siedlisk przyrodniczych Natura 2000...20 3.3.2. Wyniki inwentaryzacji zagrożeń dla siedlisk przyrodniczych Natura 2000...21 4. Zbiorcza charakterystyka oraz ocena siedlisk przyrodniczych Natura 2000...22 4.1. Charakterystyka siedlisk przyrodniczych Natura 2000...22 4.1.1. Zdjęcia fitosocjologiczne...35 4.1.2. Charakterystyka procesów i zmian zachodzących w siedliskach przyrodniczych Natura 2000... 37 4.1.3. Charakterystyka zagrożeń dla siedlisk przyrodniczych Natura 2000...39 4.2. Waloryzacja siedlisk przyrodniczych Natura 2000...43 4.2.1. Ocena znaczenia obszaru dla siedlisk przyrodniczych Natura 2000 wymienionych w załączniku I Dyrektywy siedliskowej...43 4.2.2. Ocena stanu ochrony siedlisk przyrodniczych, będących przedmiotami ochrony obszaru Natura 2000... 44 4.2.3. Ocena procesów i zmian zachodzących w siedliskach przyrodniczych...47 4.2.4. Ocena zagrożeń dla siedlisk przyrodniczych...47 C. OCHRONA SIEDLISK PRZYRODNICZYCH...48 1. Koncepcja ochrony... 48 1.1. Dotychczasowa ochrona...48 1.2. Zaprojektowana ochrona (przedmioty, cele, priorytety, strefy i sposoby ochrony)...49 1.3. Monitoring... 52 2. Zadania ochronne... 55 D. ZAŁĄCZNIKI... 59 1. Zestawienie formularzy do leśnych siedlisk przyrodniczych...59 2. Zestawienie formularzy do nieleśnych siedlisk przyrodniczych...73 3. Mapy... 102 4. Warstwy geometryczne...102 Spis tabel Tabela nr 1. Zestawienie i ocena przydatności dostępnych materiałów...9 Tabela nr 2. Wykaz siedlisk przyrodniczych w obszarze Natura 2000 Bieszczady...13 Tabela nr 3. Zestawienie zbiorcze nieleśnych siedlisk przyrodniczych Natura 2000...20 Tabela nr 4. Wykaz siedlisk przyrodniczych w obszarze Natura 2000 Bieszczady...20 Tabela nr 5. Zestawienia zbiorcze zdjęć fitosocjologicznych zespołu Asplenio viridis-cystopteridetum...35 Tabela nr 6. Zestawienie zbiorcze procesów i zmian zachodzących w siedliskach przyrodniczych natura 2000... 37 Tabela nr 7. Zbiorcze zestawienie zagrożeń dla siedlisk przyrodniczych Natura 2000...41 Tabela nr 8. Zestawienie zbiorcze oceny znaczenia obszaru Natura 2000 Bieszczady dla poszczególnychtypów siedlisk przyrodniczych...43 Tabela nr 9. Zestawienie zbiorcze oceny siedlisk przyrodniczych Natura 2000, będących przedmiotami ochrony obszaru Natura 2000...44 Tabela nr 10. Zestawienie dotychczasowych sposobów ochrony i ich ocena...48 Tabela nr 11. Zestawienie przedmiotów, celów, priorytetów, stref i sposobów ochrony...49 Tabela nr 12. Warunki utrzymania lub odtworzenia właściwego stanu ochrony przedmiotów ochrony obszaru Natura 2000... 49 Tabela nr 13. Wskaźniki właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych, będących przedmiotami ochrony 3/103
Spis treści obszaru Natura 2000... 51 Tabela nr 14. Zestawienie zasad monitoringu...52 Tabela nr 15. Zestawienie zadań ochronnych...56 Tabela nr 16. Zestawienie oceny siedlisk przyrodniczych NATURA 2000...102 Spis map 4/103
Wprowadzenie Wprowadzenie Plan Ochrony obszaru Natura 2000 PLC 180001 Bieszczady jest dokumentem technicznym, w którym określone zostały zasady postępowania ochronnego w stosunku do jego wartości przyrodniczych na okres 20-tu lat. W najprostszym ujęciu plan odpowiada na pytania: co?, gdzie?, kiedy? i jak? wykonywać, aby osiągnąć założone cele. Zanim jednak plan ochrony obszaru powstanie, należy dokonać analizy wszystkich jego cennych elementów (siedlisk przyrodniczych i gatunków będących przedmiotami jego ochrony) opracowując operaty tematyczne. Konstrukcja każdego z operatów tematycznych jest logicznym wywodem dostosowanym do wymogów obowiązującego prawa, który w sposób wyczerpujący uzasadnia jego końcowe wnioski. Odzwierciedla również przebieg prac inwentaryzacyjnych, studialnych i projektowych. Ogólny układ operatów 1. Charakterystyka: a) Dotychczasowe rozpoznanie: - zestawienie, analiza i ocena przydatności istniejących materiałów, - określenie zakresu uzupełniających prac inwentaryzacyjnych. b) Inwentaryzacja: - metodyka inwentaryzacji przedmiotów ochrony, - wyniki inwentaryzacji przedmiotów ochrony, c) Zbiorcza charakterystyka: - charakterystyka (przedmiotów ochrony, procesów i zagrożeń), - ocena (przedmiotów ochrony, procesów i zagrożeń). 2. Ochrona: a) Koncepcja ochrony: - dotychczasowa ochrona (zestawienie, analiza i ocena dotychczasowych sposobów ochrony), - zaprojektowana ochrona (przedmioty ochrony, cele ochrony, priorytety ochrony, strefy ochrony, sposoby ochrony), - monitoring. b) Zadania ochronne (rodzaje zadań ochronnych, lokalizacja zadań ochronnych, czas i intensywność wykonania zadań ochronnych, sposoby wykonania zadań ochronnych). Marcin Czerny KRAMEKO sp. z o.o. 5/103
Wprowadzenie 6/103
A. WSTĘP A. WSTĘP 1. Podstawa prawna sporządzenia operatu Plan ochrony jest częścią systemu zarządzania siecią ekologiczną Natura 2000 w Polsce. Tworzy on podstawę do prowadzenia właściwych działań ochronnych na obszarze Natura 2000 i jest konsekwencją wywiązywania się Polski z dyrektyw unijnych. Plan ochrony jest narzędziem, które ma pomóc sprawującemu nadzór nad obszarem, zrealizować cele ochrony, którymi są uniknięcie pogorszenia stanu ochrony przedmiotów ochrony oraz zachowanie i odtwarzanie właściwego ich stanu. Podstawą prawną dla tworzenia Planu Ochrony jest USTAWA z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst jednolity: Dz. U. 2013 r. poz. 627) oraz Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu ochronny dla obszaru Natura 2000 (Dz.U. 2010 nr 64 poz. 401 z późn. zm.) Celem projektu jest: 1. zidentyfikowanie istniejących i potencjalnych zagrożeń mających wpływ na stan zachowania przedmiotów ochrony; 2. podsumowanie dostępnej wiedzy o obszarze i jego przedmiotach ochrony; 3. ustalenie systemu monitoringu, zarówno skutków realizacji działań ochronnych, jak i stanu zachowania siedlisk przyrodniczych i gatunków będących przedmiotami ochrony; 4. podniesienie jakości stosowania procedur w ramach prowadzonych ocen oddziaływania na środowisko, związanych z oddziaływaniem planowanych przedsięwzięć na obszar Natura 2000; 5. wskazanie koniecznych do wprowadzenia zmian w dokumentach planistycznych (m.in. studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, etc.), w celu eliminacji lub ograniczenia zagrożeń dla utrzymania bądź odtworzenia właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt będących przedmiotami ochrony; 6. ułatwienie wdrażania programów rolnośrodowiskowych oraz uregulowanie zagadnień związanych z zalesieniami na obszarze Natura 2000, jak również kontrolowanie stosowania tzw. zasady wzajemnej zgodności (crosscompliance), oznaczającej powiązanie wysokości uzyskiwanych przez rolników płatności bezpośrednich ze spełnianiem przez nich określonych wymogów, dotyczących utrzymania gruntów wchodzących w skład gospodarstwa w Dobrej Kulturze Rolnej. Plan ochrony przyniesie następujące korzyści dla systemu zarządzania: 1. określenie szacunkowych kosztów i harmonogramu działań ochronnych, 2. określenie sugerowanych źródeł finansowania niezbędnych prac, 3. podsumowanie wiedzy o obszarze i jego przedmiotach ochrony, aby było możliwe monitorowanie zmian, 4. ustalenie systemu monitoringu, który będzie ostrzegał przed niebezpieczeństwami i umożliwiał ocenę prowadzonych działań, 7/103
A. WSTĘP 5. ułatwienie kwalifikowania przedsięwzięć pod kątem wywierania negatywnego wpływu na obszar, 6. stworzenie "punktu odniesienia" dla oceny oddziaływania przedsięwzięć na obszar oraz do przeprowadzania strategicznych ocen oddziaływania na środowisko, 7. uzyskanie informacji o tym, czy realizacja zapisów istniejących studiów i planów, może napotkać na problemy w procedurze oceny tychże dokumentów z punktu widzenia ochrony obszaru, 8. Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska będzie mógł nakazać wstrzymanie działań, które zostały podjęte niezgodnie z ustaleniami planu ochrony i nakazać podjęcie w wyznaczonym terminie niezbędnych czynności w celu przywrócenia poprzedniego stanu obszaru, 9. możliwe będzie wykorzystanie funduszy krajowych i europejskich przewidzianych na gospodarowanie obszarem, 10.możliwe będzie stosowanie sankcji w zakresie płatności bezpośrednich wobec rolników, którzy podjęli działania w gospodarce rolnej, niezgodne z ustaleniami planu, 11. opisanie nowo znalezionych gatunków lub siedlisk, które powinny być przedmiotami ochrony w tym obszarze, 12.wskazana zostanie potrzeba ewentualnych zmian w SDF. 2. Historia poznania siedlisk przyrodniczych obszaru Natura 2000 Bieszczady Rozdział będzie opracowany w późniejszym terminie. 8/103
B. CHARAKTERYSTYKA SIEDLISK PRZYRODNICZYCH NATURA 2000 B. CHARAKTERYSTYKA SIEDLISK PRZYRODNICZYCH NATURA 2000 1. Dotychczasowe rozpoznanie 1.1. Analiza dostępnych materiałów i ocena ich przydatności Do opracowania Operatu ochrony siedlisk przyrodniczych oprócz wykonania prac inwentaryzacyjnych polegających na skartowaniu aktualnego rozmieszczenia zbiorowisk roślinnych i siedlisk przyrodniczych Natura 2000 oraz dokonania oceny ich stanu zachowania wykorzystano również dostępne materiały i opracowania zarówno publikowane jak i niepublikowane. W większości posłużyły one do określenia przyczyn, trendów i tempa przemian roślinności. Użyto także opublikowanych wyników badań i efektów monitoringu nad zachowaniem zbiorowisk półnaturalnych na obszarze innych parków narodowych oraz rezerwatów przyrody. Tabela nr 1. Zestawienie i ocena przydatności dostępnych materiałów Lp. 1 Autor Andrzejewski R., Wiśniewski K. (red.) Rok publikacji 1995 2 Andrzejewski R. 1995 3 Andrzejewski R 1996 4 Bural M. 1995 5 6 Cierlik G., Makomaska- Juchiewicz M., Mróz W., Perzanowska J., Król W. Cierlik G., Makomaska- Juchiewicz M., Mróz W., Perzanowska J., Król W., Baran P., Zięcik A. 2010 2012 Tytuł Problemy różnorodności biologicznej. Materiały konferencji Nauka na rzecz różnorodności biologicznej Ekologiczna interpretacja ścisłej i częściowej ochrony ekosystemów Ekologiczne problemy ochrony różnorodności biologicznej Zróżnicowana aktywna ochrona różnorodności biologicznej zbiorowisk łąkowych w słowackiej części Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery Karpaty Wschodnie Monitoring gatunków roślin i zwierząt oraz siedlisk przyrodniczych w latach 2006 2009. [w:] Biuletyn Monitoringu Przyrody 7 (2010/1). Monitoring gatunków roślin i zwierząt oraz siedlisk przyrodniczych w latach 2010-2011. [w:] Biuletyn Monitoringu Przyrody 10 (2012/2). Wydawnictwo Wyd. Inst. Ekologii PAN, Warszawa Chrońmy Przyr. Ojcz. 51, 6: 5-15 Zeszyty Naukowe. Komitetu Człowiek i Środowisko 15: 71-86 Roczniki Bieszcz. 4: 45-51 Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa 2010. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa 2012. Analiza i ocena przydatności do sporządzenia opracowania Publikacja zawiera informacje pomocne przy opracowaniu ogólnej strategii ochrony Publikacja zawiera informacje pomocne przy opracowaniu ogólnej strategii ochrony Publikacja zawiera informacje pomocne przy opracowaniu ogólnej strategii ochrony Publikacja zawiera informacje dotyczące metod wykaszania chronionych łąk różnych typów Publikacja zawiera wyniki monitoringu siedlisk przyrodniczych Natura 2000 z lat 2006-2009. Publikacja zawiera wyniki monitoringu siedlisk przyrodniczych Natura 2000 z lat 2010-2011. 9/103
B. CHARAKTERYSTYKA SIEDLISK PRZYRODNICZYCH NATURA 2000 Lp. Autor Rok publikacji 7 Denisiuk Z. 2003 8 9 10 Denisiuk Z., Korzeniak J. Denisiuk Z., Korzeniak J. Denisiuk Z., Korzeniak J. 1993 1995 1999 11 Herbich J. (red.). 2004 12 Herbich J. (red.). 2004 13 Herbich J. (red.). 2004 14 Kalemba A., Korzeniak J., Szary A. 2004 15 Korzeniak J. 1997 16 Korzeniak J. 1997. 17 Korzeniak J. 2005 Tytuł Udział zbiorowisk górskich i niżowych w szacie roślinnej bieszczadzkiej krainy dolin Różnorodność nieleśnych zespołów roślinnych kompleksu Wetlina w Bieszczadzkim Parku Narodowym Zbiorowiska nieleśne Bieszczadzkiego Parku Narodowego Zbiorowiska nieleśne krainy dolin Bieszczadzkiego Parku Narodowego Ściany, piargi, rumowiska skalne i jaskinie. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny. T. 4. Murawy, łąki, ziołorośla, wrzosowiska, zarośla. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny. T. 3. Wody słodkie i torfowiska. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny. T. 2. Stan aktualny torfowisk wysokich nad górnym Sanem, ze szczególnym uwzględnieniem roślinności naczyniowej. Historyczne i współczesne przemiany łąk reglowych w Bieszczadzkim Parku Narodowym. Koncepcja monitoringu przemian zbiorowisk łąkowych w krainie dolin Bieszczadzkiego Parku Narodowego Wpływ zaburzeń antropogenicznych na zróżnicowanie roślinności łąk doliny Wołosatki w Bieszczadzkim Parku Narodowym Wydawnictwo Roczniki Bieszcz. 11: 53-72 Roczniki Bieszcz. 2: 63-79 Plan Ochrony BdPN.rkp. Monografie Bieszcz. 5: 1-162 Ministerstwo Środowiska, Warszawa. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. Roczniki Bieszczadzkie 12: 189-198. Chrońmy Przyr. Ojcz. 53, 6: 17-27 Roczniki Bieszcz. 6: 263-267 Roczniki Bieszcz. 13: 67-173 Analiza i ocena przydatności do sporządzenia opracowania Publikacja zawiera uwagi o endemicznych zespołach BdPN. Materiał wykorzystano do waloryzacji zespołów roślinnych Publikacja przydatna przy waloryzacji zbiorowisk Publikacja przydatna do charakterystyki i waloryzacji zbiorowisk oraz zasad ochrony Publikacja przydatna do charakterystyki i waloryzacji zbiorowisk oraz zasad ochrony Publikacja zawiera charakterystykę siedlisk przyrodniczych Natura 2000. Publikacja zawiera charakterystykę siedlisk przyrodniczych Natura 2000. Publikacja zawiera charakterystykę siedlisk przyrodniczych Natura 2000. Publikacja zawiera informacje o zbiorowiskach torfowiskowych na obszarze Natura 2000 Bieszczady (PLC180001). Publikacja zawiera informacje pomocne przy ocenie sukcesji zbiorowisk łąkowych. Publikacja zawiera informacje pomocne przy opracowaniu programu monitoringu Publikacja zawiera informacje przydatne przy opracowaniu koncepcji ochrony zbiorowisk łąkowych 10/103
B. CHARAKTERYSTYKA SIEDLISK PRZYRODNICZYCH NATURA 2000 Lp. Autor Rok publikacji 18 Korzeniak J. 2009 19 Korzeniak J., Kalemba A. 2001. 20 Kostuch R 1974 21 Kucharzyk S. 2004 22 Kucharzyk S. 2005 23 Kucharzyk S., Prędki R. 1997 24 Kornaś J. 1990 25 26 Marek S., Pałczyński A. Medwecka-Kornaś A. Kornaś J. Pawłowski B. Zarzycki K. 1961 1972 27 Michalik S. 1986 Tytuł Murawy bliźniczkowe w Bieszczadzkim Parku Narodowym ocena stanu zachowania siedliska i zmian składu gatunkowego zbiorowisk Potrzeba łagodzenia ubocznych skutków hodowli konia huculskiego w Bieszczadzkim Parku Narodowym Gospodarka łąkowa i pasterska w Bieszczadach Zachodnich Zmiany przebiegu górnej granicy lasu w paśmie Szerokiego Wierchu w Bieszczadzkim Parku Narodowym Wpływ ekspozycji i wysokości n.p.m. na dynamikę drzewostanów w strefie górnej granicy lasu w Bieszczadzkim Parku Narodowym Wielkopowierzchniowy monitoring wybranych elementów środowiska przyrodniczego w Bieszczadzkim Parku Narodowym Jak i dlaczego giną nasze zespoły roślinne. Torfowiska wysokie w Bieszczadach Zachodnich. Przegląd ważniejszych zespołów roślinnych Polski. [w:] Szafer W., Zarzycki K. (red.). Szata roślinna Polski. Tom I. Problemy ochrony biocenoz polan reglowych w parkach narodowych polskich Karpat. Wydawnictwo Roczniki Bieszcz. 17: 217-242 Chrońmy Przyr. Ojcz. 57, 3: 116-121. Probl. Zagosp. Ziem Górskich 13: 5-46 Roczniki Bieszcz. 12: 81-102 Roczniki Bieszcz. 13: 173-202 Roczniki Bieszcz. 6: 253-255 Wiad. Bot. 34 (2): 7-16. Zesz. Nauk Roln. 34: 255-299. Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Warszawa. Chrońmy Przyr. Ojcz. 42(5): 16-27. Analiza i ocena przydatności do sporządzenia opracowania Publikacja zawiera informacje przydatne przy opracowaniu koncepcji ochrony i oceny zagrożenia muraw. Publikacja zawiera informacje przydatne przy opracowaniu oceny zagrożeń zbiorowisk łąkowych i pastwiskowych w wyniku przenawożenia Publikacja zawiera informacje przydatne przy opracowaniu ogólnej strategi ochrony zbiorowisk łąkowych w krainie dolin Publikacja zawiera informacje przydatne przy opracowaniu oceny procesu sukcesji w strefie górnej granicy lasu na połoninach Publikacja zawiera informacje przydatne przy opracowaniu oceny procesu sukcesji w strefie górnej granicy lasu na połoninach Publikacja zawiera informacje przydatne przy opracowaniu programu monitoringu Praca zawiera informację o stopniu zagrożenia i przyczynach ustępowania niektórych zespołów roślinnych. Publikacja zawiera informacje o zbiorowiskach torfowiskowych na obszarze Natura 2000 Bieszczady (PLC180001). Publikacja zawiera charakterystykę zespołów roślinnych oraz systematykę fitosocjologiczną. Publikacja zawiera informacje o zbiorowiskach łąkowych na obszarze Natura 2000 Bieszczady (PLC180001). 11/103
B. CHARAKTERYSTYKA SIEDLISK PRZYRODNICZYCH NATURA 2000 Lp. Autor Rok publikacji 28 Michalik S. 1996 29 Michalik S. 2000 30 Michalik S. 2000 31 32 33 Michalik S., Denisiuk Z., Kalemba A., Korzeniak J., Winnicki T. Michalik S., Kucharzyk S., Szary A. Michalik S., Szary A., Kucharzyk S. 1996 2008 2009 34 Mróz W. (red.). 2012 35 Mróz W. (red.). 2012 36 Mróz W. (red.). 2010 37 Pałczyński A. 1962 Tytuł Zagadnienia ochrony procesów ekologicznych i różnorodności szaty roślinnej w polskiej części Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery Karpaty Wschodnie Ekologiczne i fitogeograficzne uwarunkowania ochrony zbiorowisk roślinnych Bieszczadzkiego Parku Narodowego Ochrona różnorodności biologicznej w krajobrazie kulturowym krainy dolin Bieszczadzkiego Parku Narodowego Plan Ochrony Bieszczadzkiego Parku Narodowego. 6.Operat ochrony zbiorowisk roślinnych. Cz. III Syntetyczna charakterystyka i waloryzacja zbiorowisk roślinnych oraz generalne zasady i szczegółowe metody ich ochrony Mapa zbiorowisk roślinnych obwodu ochronnego Tarnawa w BdPN Skala 1:10000 Charakterystyka roślinności na terenie obwodu ochronnego Tarnawa w Bieszczadzkim Parku Narodowym Monitoring siedlisk przyrodniczych. Przewodnik metodyczny. Część III. Monitoring siedlisk przyrodniczych. Przewodnik metodyczny. Część II. Monitoring siedlisk przyrodniczych. Przewodnik metodyczny. Część I. Łąki i pastwiska w Bieszczadach zachodnich. Wydawnictwo Roczniki Bieszcz. 4: 53-66 Monografie Bieszcz. 10: 25-35 Monografie Bieszcz. 10: 141-159 Rękopis, archiwum BdPN Rękopis, archiwum BdPN Roczniki Bieszcz. 17: 189-216 GIOŚ, Warszawa. GIOŚ, Warszawa. GIOŚ, Warszawa. Roczn. Nauk Roln. Ser. D. 99: 5-128. Analiza i ocena przydatności do sporządzenia opracowania Publikacja zawiera informacje przydatne ogólnej koncepcji ochrony Publikacja zawiera informacje przydatne przy opracowaniu ogólnej koncepcji ochrony. Publikacja zawiera informacje przydatne do opracowania programu ochrony różnorodności biologicznej szaty roślinnej i krajobrazu kulturowego doliny Wołosate Publikacja zawiera informacje przydatne do opracowania waloryzacji, zasad ochrony i szczegółowego Planu Ochrony zbiorowisk roślinnych Publikacja zawiera informacje przydatne do opracowania charakterystyki zbiorowisk i programu ochrony Publikacja zawiera informacje przydatne do opracowania charakterystyki i waloryzacji zbiorowisk oraz koncepcji i zasad ich ochrony Publikacja zawiera charakterystykę siedlisk przyrodniczych Natura 2000. Publikacja zawiera charakterystykę siedlisk przyrodniczych Natura 2000. Publikacja zawiera charakterystykę siedlisk przyrodniczych Natura 2000. Publikacja zawiera charakterystykę łąk i pastwisk na obszarze Natura 2000 Bieszczady (PLC180001). 12/103
B. CHARAKTERYSTYKA SIEDLISK PRZYRODNICZYCH NATURA 2000 Lp. Autor Rok publikacji 38 Pawłowski B. 1972 39 Plan 1996 40 Rogała D., Marcela A. 2012 41 Winnicki T. 1993 42 Winnicki T 1999 43 Zarzycki J., Korzeniak J. 2013 Tytuł Szata roślinna gór polskich. [w:] Szafer W., Zarzycki K. (red.). Szata roślinna Polski. Tom II. Plan Ochrony Bieszczadzkiego Parku Narodowego Obszary Natura 2000 na Podkarpaciu Przegląd zbiorowisk roślinnych bieszczadzkich połonin klucz do prac kartograficznych wykonywanych w ramach Planu Ochrony BdPN. Zbiorowiska roślinne połonin Bieszczadzkiego Parku Narodowego Łąki w polskich Karpatach stan aktualny, zmiany i możliwości ich zachowania. Wydawnictwo Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Warszawa. Rękopis, archiwum BdPN Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Rzeszów, s. 26-39. Roczniki Bieszcz. 2: 81-94 Monografie Bieszcz. 4: 1-215 Roczniki Bieszczadzkie 21: 18-34. Analiza i ocena przydatności do sporządzenia opracowania Publikacja zawiera syntetyczną charakterystykę roślinności Bieszczad. Opracowanie zawiera informacje niezbędne do opracowania charakterystyki, waloryzacji, oceny zmian, zagrożeń i programu ochrony roślinności w obszarze Natura 2000 Bieszczady (PLC180001). Publikacja zawiera wykaz oraz charakterystykę siedlisk naturowych na obszarze Natura 2000 Bieszczady (PLC180001). Publikacja zawiera materiały niezbędne do opracowania charakterystyki waloryzacji i zasad ochrony zbiorowisk połoninowych Publikacja zawiera materiały niezbędne charakterystyki, waloryzacji i zasad ochrony zbiorowisk połoninowych Publikacja zawiera informacje o zbiorowiskach łąkowych na obszarze Natura 2000 Bieszczady (PLC180001). 2. Lista siedlisk przyrodniczych obszaru Natura 2000 Bieszczady Według Standardowego Formularza Danych dla obszaru Natura 2000 Bieszczady (aktualizacja na 10.2013 r.) w rzeczonym obszarze występuje 23 siedliska przyrodnicze mające znaczenie dla Wspólnoty Europejskiej. Poniżej w formie tabelarycznej zestawiono te siedliska. Tabela nr 2. Wykaz siedlisk przyrodniczych w obszarze Natura 2000 Bieszczady Lp Kod siedliska Nazwa 1 3220 Pionierska roślinność na kamieńcach górskich potoków 2 4060 Wysokogórskie borówczyska bażynowe (Empetro-Vaccinietum) 3 4080 Subalpejskie zarośla wierzbowe wierzby lapooskiej lub śląskiej (Salicetum lapponum, Salicetum silesiacae) 13/103
B. CHARAKTERYSTYKA SIEDLISK PRZYRODNICZYCH NATURA 2000 Lp Kod siedliska 4 6150 Nazwa Wysokogórskie murawy acidofilne (Juncion trifidi) i bezwapienne wyleżyska śnieżne (Salicion herbaceae) 5 6230* Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe (Nardion - płaty bogate florystycznie) 6 6430 7 6510 Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) 8 6520 Górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie (Polygono-Trisetion) 9 7110 Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe) 10 7120 11 7140 12 7230 Torfowiska wysokie zdegradowane, lecz zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk 13 8110 Piargi i gołoborza krzemianowe 14 8150 Środkowoeuropejskie wyżynne piargi i gołoborza krzemianowe 15 8220 Ściany skalne i urwiska krzemianowe ze zbiorowiskami z Androsacion vandelii 16 9110 Kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion) 17 9130 Żyzne buczyny (Dentario glandulosae-fagenion, Galio odorati-fagenion) 18 9140 Górskie jaworzyny ziołoroślowe (Aceri-Fagetum) 19 9170 20 9180* 21 91E0* 22 91D0 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio- Carpinetum) Jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stokach i zboczach (Tilio plathyphyllis- Acerion pseudoplatani) Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe) Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi-pinetum, Pino mugo-sphagnetum, Sphagno girgensohnii-piceetum i brzozowo-sosnowe bagienne lasy borealne) 23 9410 Górskie bory świerkowe (Piceion abietis część - zbiorowiska górskie) * - siedlisko przyrodnicze o znaczeniu priorytetowym 2.1. Zakres uzupełniających prac inwentaryzacyjnych Pomimo istnienia dość bogatej literatury dotyczącej roślinności Bieszczadzkiego Parku Narodowego, można stwierdzić stosunkowo słabe rozpoznanie fitosocjologiczne i siedliskowe w pozostałej części Bieszczad objętej ochroną Natura 2000. Głównym materiałem źródłowym pomocnym przy opracowaniu siedlisk przyrodniczych Natura 2000 w analizowanym obszarze są dane inwentaryzacyjne 14/103
B. CHARAKTERYSTYKA SIEDLISK PRZYRODNICZYCH NATURA 2000 zebrane i opracowane w ramach inwentaryzacji siedlisk przyrodniczych z załącznika I dyrektywy Rady nr 92/43/EWG na gruntach Skarbu Państwa w zarządzie Nadleśnictw: Baligród, Cisna, Komańcza, Lutowiska, Stuposiany wg stanu na rok 2007. W roku 2007 została również przygotowana przez BUL i GL O/Przemyśl inwentaryzacja siedlisk przyrodniczych i gatunków z załącznika I i II Dyrektywy rady nr 92/43/EWG poza gruntami Skarbu Państwa w zarządzie Lasów Państwowych na powierzchni około 10,5 tyś ha. Wszystkie te dane są danymi niepełnymi i nie mogą w tym kształcie jaki są dostępne posłużyć do opracowania oceny stanu zachowania i koncepcji ochrony poszczególnych przedmiotów ochrony. W ostatnich kilku latach, na analizowanym obszarze zaszły dość duże zmiany w obrębie nieleśnych siedlisk przyrodniczych spowodowane zmianami społecznogospodarczymi. W obrębie wielu miejscowości nastąpił znaczy rozwój osadnictwa i zabudowy, głównie letniskowej. W tym celu zajęto wiele terenów nieleśnych, łąk i pastwisk, które w przeszłości stanowiły potencjalne siedliska przyrodnicze. Część terenów opisywanych w przeszłości jako siedliska przyrodnicze utraciło swe walory przyrodnicze w wyniku zaprzestania prowadzenia gospodarki łąkowo-pastwiskowej, warunkującej istnienie kilku siedlisk przyrodniczych. Wszystkie te argumenty przeemawiały za koniecznością ponownego dokładnego skartowania całości nieleśnych siedlisk przyrodniczych. W obrębie leśnych siedlisk przyrodniczych, założono, że siedliska żyznej buczyny karpackiej wykazane w roku 2007 nie będą podlegały szczegółowej weryfikacji terenowej. Pozostałe leśne siedliska przyrodnicze wykazane w roku 2007 były szczegółowo weryfikowane. Kontroli terenowej i weryfikacji poddawano również wszystkie te obszary, gdzie zachodziło podejrzenie występowania innego siedliska niż wykazywana dotychczas żyzna buczyna karpacka (informacje od Służby Leśnej, obserwacje własne, doniesienia literaturowe i inne). Na konieczność szczegółowej weryfikacji terenowej praktycznie wszystkich siedlisk przyrodniczych poza żyzną buczyną karpacką (9130) wpływa szerg różnych czynników, począwszy od trudności związanych z rozległością i niedostępnością wielu obszarów Parku, a skończywszy na ogromnej różnorodności nieleśnych zbiorowisk roślinnych. Siedliska te występują nierzadko do bardzo małych powierzchniach, są słabo wyodrębnione z otoczenia i zgrupowane w kompleksy przestrzenne z innymi zbiorowiskami. Poszczególne istniejące opracowania, przygotowane były w różnych okresach na przestrzeni ponad 85 lat i w oparciu o różną metodykę, dlatego nie mogą być ze sobą zestawione i porównywane. Brakowało również kompleksowych danych o rozmieszczeniu typów siedlisk Natura 2000. Z tego powodu niezbędne było kompleksowe, szczegółowe skartowanie rozmieszczenia zbiorowisk roślinnych i typów siedlisk przyrodniczych Natura 2000. 3. Inwentaryzacja 3.1. Metodyka inwentaryzacji siedlisk przyrodniczych Natura 2000 W zakres niniejszego opracowania weszły prace przygotowawcze, szczegółowe prace terenowe oraz kameralne opracowanie pozyskanych danych. 15/103
B. CHARAKTERYSTYKA SIEDLISK PRZYRODNICZYCH NATURA 2000 Prace te zostały wykonane przez zespół pracowników KRAMEKO Sp. z o.o. z Krakowa. Zamieszczone w niniejszym opracowaniu ilustracje fotograficzne pochodzą ze zbioru zdjęć, który został utworzony w czasie wykonywania prac fitosocjologicznych. Przy wykonywaniu prac uwzględniono wszystkie warunki techniczne, jakie zostały ustalone podczas podpisywania umowy pomiędzy jednostką zlecającą, a jednostką przyjmującą zlecenie do realizacji. Całość prac podzielono na następujące etapy główne: a) Prace przygotowawcze W ramach prac przygotowawczych do opracowania elaboratu ochrony siedlisk przyrodniczych Natura 2000, przeprowadzono analizę dostępnych publikacji z zakresu siedliskoznawstwa i fitosocjologii dotyczących opracowywanego terenu. Oprócz prac naukowych wykorzystano również wyniki powszechnej inwentaryzacji przyrodniczo-leśnej siedlisk Natura 2000 wykonanej w roku 2007 w nadleśnictwach znajdujących się w zasięgu opisywanego obszaru Natura 2000. Do prac terenowych zostały przygotowane arkusze ortofotomapy z nałożonymi granicami oddziałów i wydzieleń leśnych, skróconymi opisami taksacyjnymi i granicami wyróżnionych w ramach INVENTU siedlisk przyrodniczych. b) Prace terenowe Kartowanie siedlisk przyrodniczych. Zgodnie z warunkami określonymi w Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia, szczegółowa inwentaryzacja siedlisk przyrodniczych objęła całość terenu położonego poza gruntami Skarbu Państwa będącego w zarządzie Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe (PGL LP). W obrębie gruntów Lasów Państwowych znajdujących się w granicach analizowanego obszaru Natura 2000 szczegółową inwentaryzacją objęto grunty nieleśne, leśne niezalesione oraz te miejsca, w których stwierdzono, że występują lub mogą występować inne siedliska niż żyzna buczyna karpacka. W ramach inwentaryzacji dokładnie skartowano siedliska przyrodnicze z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej oraz inne cenne siedliska nie ujęte w Dyrektywie (łąki wilgotne ze związku Calthion, zbiorowiska z klasy Alnetea glutinosae) wraz z podaniem ocen, zagrożeń i działań ochronnych dla każdego płatu siedliska. W przypadku pozostałej powierzchni objętej inwentaryzacją wykonano zgrubny opis charakteru terenu (obszar zabudowany, zapusty sosnowe na dawnej łące, zarośla leszczyny, wierzby, brzozy na siedlisku grądu, przedplon brzozowy na gruncie porolnym itp.). Celem tego opisu było uzupełnienie informacji o szacie roślinnej obszaru i formach jego zagospodarowania, służące identyfikacji zagrożeń i wypracowaniu zasad jego ochrony. Grunty znajdujące się w zarządzie PGL Lasy Państwowe nie poddawano w całości szczegółowej inwentaryzacji. Zgodnie z SIWZ szczegółową inwentaryzację przeprowadzono w obrębie dotychczas rozpoznanych siedlisk przyrodniczych (za wyjątkiem żyznej buczyny karpackiej) oraz w obrębie gruntów nieleśnych, leśnych niezalesionych i innych potencjalnych siedlisk przyrodniczych (np. po analizie opisów taksacyjnych, informacji uzyskanych od lokalnej Administracji Lasów 16/103
B. CHARAKTERYSTYKA SIEDLISK PRZYRODNICZYCH NATURA 2000 Państwowych). Na potrzeby niniejszego opracowania został przyjęty podział na siedliska mało powierzchniowe i wielkopowierzchniowe. Do siedlisk wielkopowierzchniowych zaliczono żyzną buczynę karpacką (9130), pozostałe siedliska do siedlisk mało powierzchniowych. Zgodnie z warunkami SIWZ przyjęto dla siedlisk leśnych minimalną powierzchnię kartowanego siedliska przyrodniczego na poziomie 0,25 ha, natomiast dla siedlisk nieleśnych 0,1 ha. Granice siedlisk przyrodniczych zostały wkreślone zgodnie z przebiegiem w terenie, bez dociągania do istniejących granic wydzieleń drzewostanowych. Do określenia rzeczywistego zasięgu występowania siedliska przyrodniczego wykorzystano ortofotomapy oraz domiary przy użyciu GPS-u. W ramach prac została przyjęta definicja płatu siedliska przyrodniczego. Jako płat siedliska Natura 2000 należy rozumieć naturalny lub półnaturalny jednolity obszar wyodrębniony w oparciu o cechy fitosocjologiczne. Ocena stanu zachowania siedlisk przyrodniczych. W celu oceny stanu ochrony wyróżnionych w trakcie prac inwentaryzacyjnych siedlisk przyrodniczych zostało wykonanych 150 transektów, obejmujących 450 zdjęć fitosocjologicznych. Wykonane w roku 2014 transekty obejmowały zarówno leśne siedliska przyrodnicze mało powierzchniowe i wielkopowierzchniowe (żyzna buczyna karpacka) jak i nieleśne siedliska przyrodnicze. Każdy z transektów obejmował pas o szerokości 20 m i długości 200m. Na początku, w środku i na końcu tego pasa wykonywane było zdjęcie fitosocjologiczne. Rozmieszczenie transektów dla siedlisk wielkopowierzchniowych (żyznej buczyny karpackiej) zostało zaplanowane w oparciu o losowo wybrane powierzchnie zaczepione o węzły siatki kwadratów ATPOL zagęszczone do siatki o wymiarach 2 x 2 km. W ten sposób zaplanowano rozmieszczenie 102 powierzchni próbnych (transektów). Każdy transekt będzie miał swój początek w węźle siatki, który jednocześnie jest środkiem powierzchni próbnej do oceny martwego drewna i będzie prowadzony w kierunku północnym na długości 200m i szerokości 20m. Dla pozostałych siedlisk leśnych nie planowano systematycznego rozmieszczenia transektów. Powierzchnie próbne ze zdjęciami fitosocjologicznymi (transekty) lokalizowano z wyboru tak, aby mogły jak najpełniej dokumentować obecność różnych siedlisk przyrodniczych, ich zmienność, stan zachowania i zasięg w obszarze. Wszystkie powierzchnie próbne na siedliskach leśnych zostały oznakowane poprzez pomalowanie litery F na drzewie najbliższym środka pierwszego (początkowego) zdjęcia fitosocjologicznego Do oceny stanu zachowania leśnych siedlisk przyrodniczych na transektach jak i poza nimi (dla wyróżnionych płatów) zostały opracowane odpowiednie formularze. Z uwagi na brak aktualnie obowiązujących metodyk oceny dla siedlisk o kodach 9110, 9130 i 9170 zaproponowano formularze przystosowane do zebrania odpowiednich danych przydatnych do oceny tych siedlisk. Prace nad przyjęciem (opublikowaniem) odpowiednich wskaźników prowadzone przez GIOŚ są bardzo zaawansowane i przyjęto, że w najbliższej przyszłości będą one dostępne. W związku z tym, w roku 2014 skupiono się na zbieraniu odpowiedniego spectrum danych terenowych, które powinny umożliwić dokonania oceny w oparciu o zatwierdzone wskaźniki. Zebrane dane terenowe na transektach oraz pojedyncze oceny poszczególnych płatów siedlisk pozwolą na sumaryczną ocenę stanu 17/103
B. CHARAKTERYSTYKA SIEDLISK PRZYRODNICZYCH NATURA 2000 zachowania poszczególnych siedlisk przyrodniczych zinwentaryzowanych w roku 2014. Wzory przyjętych formularzy do zbierania danych terenowych służących do oceny stanu zachowania leśnych siedlisk przyrodniczych przedstawiono w Załączniku nr 1 do niniejszego opracowania. Do oceny stanu zachowania wyróżnionych płatów nieleśnych siedlisk przyrodniczych zostały przygotowane stosowne formularze umożliwiające zbieranie odpowiednich danych terenowych. Formularze te zostały opracowane zgodnie z wytycznymi zawartymi w odpowiednich metodykach Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska oraz w zgodzie z obowiązującą Instrukcją Wypełniania Standardowego Formularza Danych. Wzory tych formularzy stanowią Załącznik nr 2 do niniejszego opracowania. Zdjęcia fitosocjologiczne W ramach prac terenowych w roku 2014 wykonano 450 zdjęć fitosocjologicznych. Dla zbiorowisk leśnych przyjęto wielkość zdjęcia fitosocjologicznego na poziomie 400 m² (20x20m), a dla zbiorowisk nieleśnych 100m² (10x10m), przy czym zazwyczaj zdjęcie miało kształt koła. Na powierzchni wykonywano następujące czynności: ustalano za pomocą GPS współrzędnych geograficznych środek powierzchni zdjęcia (układ 1992); na siedliskach leśnych zaznaczano drzewo rosnące najbliżej środka zdjęcia przy pomocy farby koloru pomarańczowego, na siedliskach nieleśnych nie znakowano w terenie środka powierzchni a jedynie ustalano lokalizacje przy pomocy odbiorniak GPS; wypełniano dane adresowe znajdujących się w główce zdjęcia; określano średnie pokrycia wyróżnianych warstw; sporządzano pełny spis wszystkich gatunków roślin naczyniowych znajdujących się w granicach zdjęcia; określano stopień pokrycia każdego gatunku w zdjęciu (ilościowość), w rozdzieleniu na warstwy, wg przyjętej skali Braun-Blanqueta; wykonywano wstępną klasyfikację poprzez określenie zespołu (podzespołu) zbiorowiska rzeczywistego; Spis roślin wykonywano zaczynając od warstwy drzewostanu A (ewentualnie z podziałem na warstwy A1, A2, A3) następnie warstwy podszytu (B) oraz runa (C) i warstwy mszystej i porostowej (D). W ramach warstwy B spisywane były wszystkie gatunki drzewiaste i krzewiaste, nie wchodzące do piętra drzewostanu i mające ponad 50 cm wysokości. Naloty drzew i krzewów poniżej 50 cm wysokości zaliczane były do warstwy C. Każde z wykonanych zdjęć fitosocjologicznych posiada dokumentację fotograficzną obrazującą strukturę płatu roślinności runa. 3.2. Zakres i przebieg prac wykonanych w roku 2014 W pierwszym etapie prac nad sporządzeniem Operatu ochrony siedlisk przyrodniczych Natura 2000 dokonano uszczegółowienia metodyk inwentaryzacji 18/103
B. CHARAKTERYSTYKA SIEDLISK PRZYRODNICZYCH NATURA 2000 poszczególnych siedlisk przyrodniczych objętych ochroną. Opracowano również odpowiednie wzory formularzy do zbierania danych terenowych umożliwiających dokonanie oceny stanu zachowania poszczególnych siedlisk (patrz Załącznik nr 1 i 2). W kolejnym etapie przygotowano podkłady map do prac terenowych oparte na aktualnych danych geometrycznych pozyskanych z właściwych Nadleśnictw i ortofotomapie. Na tak przygotowany podkład mapowy naniesiono zasięg występowania poszczególnych siedlisk przyrodniczych wykazanych m.in. na podstawie INVENT-u z roku 2007. Dodatkowo dokonano analizy dostępnych opisów taksacyjnych i wytypowano potencjalne miejsca występowania innych siedlisk przyrodniczych niż żyzna buczyna karpacka wymagających szczegółowej kontroli terenowej. W lipcu 2014 roku dokonano wstępnego rozpoznania terenowego, skupiając się głównie na siedliskach nieleśnych. Od sierpnia do października 2014 roku wykonywano prace terenowe. W sezonie wegetacyjnym 2014 roku pracami terenowymi objęte zostały tereny objęte ochroną Natura 2000 znajdujące się w zasięgu administracyjnym Nadleśnictwa Komańcza, Cisna i Baligród. Ponadto weryfikacji terenowej poddano również tereny poza zarządem Nadleśnictw znajdujące się w granicach gmin: Komańcza, Zagórz, Baligród, Solina i Cisna i w granicach analizowanego obszaru Natura 2000. Zgodnie z ustaleniami podjętymi na spotkaniu w Cisnej w dniu 27 sierpnia 2014 roku pracami terenowymi w pierwszej kolejności objęto tereny znajdujące się w terytorialnym zasięgu Nadleśnictw Cisna i Komańcza. Wstępne wyniki tych prac wraz z przedstawieniem sposobów i zakresu inwentaryzacji zostały omówione na spotkaniu roboczym z udziałem Wykonawcy i Zamawiającego przy współudziale przedstawicieli RDLP Rzeszów i właściwych Nadleśnictw (Cisna, Komańcza, Baligród, Lutowiska) w dniu 7 października 2014 w siedzibie RDLP Rzeszów. Prace terenowe kontynuowane były do końca października, zgodnie z przyjętymi ustaleniami podjętymi przez Wykonawcę i Zamawiającego zawartymi w piśmie RDOŚ Rzeszów z dnia 22 września 2014 (WPN.262.1.1.2014.GR-8). W roku 2014 pracami terenowymi objęto około 90% powierzchni Nadleśnictw Cisna, Komańcza i Baligród. Pozostałe 10% stanowią powierzchnie trudne do weryfikacji w okresie późnoletnim i jesiennym, wymagające kontroli wiosennej pod kątem występowania charakterystycznych geofitów. W obrębie nieleśnych siedlisk przyrodniczych zweryfikowano zasięg występowania i stan zachowania około 90% płatów siedlisk w granicach terytorialnego zasięgu wspomnianych trzech Nadleśnictw. Były to płaty zarówno wykazywane dotychczas jako siedliska przyrodnicze jak również inwentaryzowane na nowo. 19/103
B. CHARAKTERYSTYKA SIEDLISK PRZYRODNICZYCH NATURA 2000 3.3. Wyniki inwentaryzacji 3.3.1. Wyniki inwentaryzacji siedlisk przyrodniczych Natura 2000 W wyniku prac inwentaryzacyjnych sporządzono dwie warstwy geometryczne przedstawiające zasięgi zweryfikowanych siedlisk przyrodniczych Natura 2000. Pierwsza z warstw (N2000_BIESZCZADY_ZWERYFIKOWANE) to warstwa obejmująca wszystkie siedliska podlegające szczegółowej weryfikacji wszystkie siedliska które pierwotnie (przed pracami) nie były klasyfikowane jako siedliska przyrodnicze żyznej buczyny karpackiej (9130). W trakcie prac przeprowadzonych w roku 2014 wyróżniono 12 nieleśnych typów siedlisk przyrodniczych na łącznej powierzchni 3022,13 ha. Poniżej znajduje się zbiorcze zestawienie zinwentaryzowanych nieleśnych siedlisk przyrodniczych. Tabela nr 3. Zestawienie zbiorcze nieleśnych siedlisk przyrodniczych Natura 2000 Lp. Kod siedliska przyrodniczeg o natura 2000 1 3130 2 3150 Siedlisko przyrodnicze Natura 2000 Brzegi lub osuszane dna zbiorników wodnych ze zbiorowiskami z Littorelletea, Isoëto-Nanojuncetea Starorzecza i naturlne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion Powierzchnia (ha) 3 3220 Pionierska roślinność na kamieńcach górskich potoków 19,55 4 6230 Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe (Nardion płaty bogate florystycznie) 5 6410 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion). 16,38 6 6510 Ekstensywnie użytkowane niżowe łąki świeże (Arrhenatherion) 2174,96 7 6520 8 7120 9 7140 Górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie (Polygono- Trisetion)* Torfowiska wysokie zdegradowane, zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) 0,41 1,52 3,14 782,42 10 7220 Źródliska wapienne ze zbiorowiskami Cratoneurion commutati 0,11 11 7230 Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk 12 8150 Środkowoeuropejskie wyżynne piargi i gołoborza krzemianowe 13,84 3,23 2,58 3,99 Razem: 3022,13 W trakcie prac przeprowadzonych w roku 2014 szczegółowo skartowano również 8 leśnych typów siedlisk przyrodniczych na łącznej powierzchni 6270,24 ha. Poniżej znajduje się zbiorcze zestawienie zinwentaryzowanych leśnych siedlisk przyrodniczych. Tabela nr 4. Wykaz siedlisk przyrodniczych w obszarze Natura 2000 Bieszczady 20/103
B. CHARAKTERYSTYKA SIEDLISK PRZYRODNICZYCH NATURA 2000 Lp Kod siedliska Nazwa Powierzchnia (ha) 1 9110 Kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion) 1904,16 2 9130 Żyzne buczyny (Dentario glandulosae-fagenion, Galio odorati-fagenion) 3134,1* 28759,91** 3 9140 Górskie jaworzyny ziołoroślowe (Aceri-Fagetum) 28,13 4 9170 5 9180* 6 91E0* 7 91D0 8 9410 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio- Carpinetum, Tilio-Carpinetum) Jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stokach i zboczach (Tilio plathyphyllis-acerion pseudoplatani) Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe) Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi-pinetum, Pino mugo- Sphagnetum, Sphagno girgensohnii-piceetum i brzozowososnowe bagienne lasy borealne) Górskie bory świerkowe (Piceion abietis część - zbiorowiska górskie) 703,5 25,08 444,85 3,03 27,39 RAZEM 6270,24 * - żyzna buczyna karpacka 9130 skartowana szczegółowo ** - żyzna buczyna karpacka 9130 potwierdzona terenowo na dotychczasowych siedliskach Powyższe zestawienie obejmuje zweryfikowane w terenie siedliska żyznej buczyny karpackiej wyróżnionej w trakcie szczegółowego kartowania, tj takie siedliska, które dotychczas nie były określane jako siedliska przyrodnicze żyznej buczyny. W wyniku przeglądu terenowego siedlisk żyznej buczyny karpackiej potwierdzono jej występowanie na powierzchni 28759,91 ha. Wykaz potwierdzonych siedlisk żyznej buczyny karpackiej na dotychczasowych jej siedliskach znajduje się w warstwie elektronicznej BIESZCZADY_9130_ZWERYFIKOWANE.shp 3.3.2. Wyniki inwentaryzacji zagrożeń dla siedlisk przyrodniczych Natura 2000 Rozdział w przygotowaniu 21/103
B. CHARAKTERYSTYKA SIEDLISK PRZYRODNICZYCH NATURA 2000 4. Zbiorcza charakterystyka oraz ocena siedlisk przyrodniczych Natura 2000 4.1. Charakterystyka siedlisk przyrodniczych Natura 2000 3130 Brzegi lub osuszane dna zbiorników wodnych ze zbiorowiskami z Littorelletea, Isoëto-Nanojuncetea. W badanym terenie siedlisko przyrodnicze w typie 3130 zostało stwierdzone tylko w jednym miejscu. Występuje ono na dnie dawnego, obecne osuszonego, stawu w miejscowości Kalnica. Jesienią, w roku 2014 zajmowało powierzchnię około 0,4 ha, Płat jest dość zwarty i otacza półksiężycem od strony południowej zagłębienie, w którym utrzymuje się woda. Charakterystyczne jest tu okresowe zalewanie i odsłanianie siedliska w zależności od wahań poziomu wody wypełniającej wspomniane zagłębienie. Omawiane siedlisko zajęte jest przez kadłubowe zbiorowisko roślinne ze związku Elatini-Eleocharition ovatae należące do klasy Isoeto-Nanojuncetea. Jest ono dość ubogie gatunkowo. Dominuje tu niewysoki sit członowaty Juncus articulatus. Towarzyszą mu ponikło igiełkowate Eleocharis acicularis gatunek charakterystyczny dla związku Elatini-Eleocharition ovatae oraz rzepicha błotna Rorippa palustris, gatunek charakterystyczny dla namulisk z klasy Bidentetea tripartiti. Rośliny te nadają omawianemu siedlisku charakterystyczną fizjonomię niskiej, luźnej murawy. Siedlisko nie wydaje się być obecnie zagrożone. Potencjalnym zagrożeniem może tu być celowe zniszczenie namuliska (bądź zagłębienia z wodą) przez człowieka (zasypanie gruzem i ziemią, śmieciami). 3150 Starorzecza i naturlne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion. Naturalne eutroficzne zbiorniki wodne, reprezentujące typ siedliska 3150 zostały stwierdzone jedynie w Nadleśnictwie Komańcza. Występują tam dwa jeziora osuwiskowe zwane Jeziorami Duszatyńskimi. Powstały one w 1907 roku w wyniku oderwania zachodniego zbocza Chryszczatej co spowodowało zatamowanie odpływu potoku Olchowatego. Większe z jezior ma powierzchnię 1,44 ha i jest położone nieco wyżej (701 m n.p.m.). Stąd zostało nazwane Jeziorem Górnym. Drugie z jezior o powierzchni 0,45 ha znajduje się na wysokości 683 m n.p.m i jest nazywane Jeziorem Dolnym. Oba jeziora charakteryzują się ubóstwem gatunkowym makrofitów wodnych. W toni wodnej Jeziora Górnego występują jedynie jednogatunkowe fitocenozy zespołu Potametum natantis budowane przez rdestnicę pływającą Potamogeton natans. Gatunek ten występuje tu dość licznie, szczególnie w zachodniej części zbiornika. Na brzegach jeziora rozwinęły się zbiorowiska szuwarowe, które tworzą płaty zespołu Equisetetum fluviatilis budowane przez skrzyp bagienny Equisetum fluviatile. W miejscach wpadania i wypływu strumyków z jeziora występują fragmentaryczne fitocenozy łęgu bagiennego Caltho-Alnetum. W toni drugiego jeziora Jeziora Dolnego nie odnotowano występowania jakichkolwiek makrofitów wodnych. Jezioro to, podobnie jak Jezioro Górne, otoczone jest przez fitocenozy zespołu szuwarowego Equisetum fluviatile. Występują 22/103
B. CHARAKTERYSTYKA SIEDLISK PRZYRODNICZYCH NATURA 2000 tu także fragmentaryczne bagienne olszyny górskie Caltho-Alnetum. Wśród gatunków rzadkich jakie w przeszłości były stąd podawane wymienić można skrzyp gałęzisty Equisetum ramosissimum. Obecnie gatunek ten nie został potwierdzony. Oba jeziora położone są w kompleksie buczyny karpackiej, na terenie objętym ochroną w formie rezerwatu przyrody Zwiezło. Głównym zagrożeniem dla tego siedliska jest naturalny proces wypłycania jezior w wyniku akumulacji namułów niesionych przez wody spływające. Wśród zagrożeń antropogenicznych można tu wymienić dość duży w tym miejscu, ruch turystyczny oraz kłusownictwo. 3220 Pionierska roślinność na kamieńcach górskich potoków Siedlisko to związane jest z dużymi rzekami takim jak Osława, Wetlina. Kamieńce występują tu po obu stronach rzeki, często przemiennie, obecne są tu także wyspy kamieńców. Szerokość kamieńców osiąga nawet 10 m, średnio waha się ona jednak w granicach 5-8 m. Pokrycie kamieńców przez roślinność zielną jest niewielkie, zwykle wynosi od 1-25%. Występuje tu natomiast duża różnorodność gatunkowa. W zdjęciach płatów o powierzchni 10-20 m kw. notuje się zwykle około 30-40 rożnych gatunków (najwięcej odnotowano 57). Nierzadko występują obok siebie gatunki z różnych grup siedliskowych będące charakterystycznymi dla różnych klas roślinności. Występują tu gatunki leśne (Festuca gigantea, Stachys sylvatica), szuwarowe (Phalaris arundinacea), ziołoroślowe (Petasites hybridus), namuliskowe (Polygonum hydropiper, Bidens cernuua), łąkowe (Trifolium repens, Achillea millefolium, Taraxacum officinale) oraz synantropijne (Plantago major, Poa annua, Polygonum aviculare). Zauważalny jest również znaczny udział siewek wierzb, głównie wierzby kruchej Salix fragilis i wierzby purpurowej Salix purpurea. Omawiane siedlisko występuje prawie zawsze w kompleksach z łęgami (Alnetum incane). *6230 Bogate florystycznie górskie i niżowe murawy bliźniczkowe (Nardetalia płaty bogate florystycznie). Psiary należą do rzadko spotykanych w omawianym terenie siedlisk przyrodniczych. Zostały one stwierdzone w obrębie dwóch nadleśnictw: Cisna i Baligród. W Nadleśnictwie Cisna zinwentaryzowano 1 płat siedliska o powierzchni 0,48 ha. Mieści się on w pobliżu miejscowości Smerek, gdzie wykształcił się w obrębie nieużytkowanej łąk górskiej (6520). W Nadleśnictwie Baligród również zinwentaryzowano 1 płat omawianego siedliska (w pobliżu wsi Kiełczawa). Zajmuje on tam większą część śródleśnej łąki. Płat ma powierzchnię 2,66 ha i graniczy z siedliskiem łąki świeżej 6510. Omawiane siedlisko wyróżnia się dość znacznym udziałem bliźniczki psiej trawki Nardus stricta która nadaje mu charakterystyczną kępkową fizjonomię. Oprócz bliźniczki występuje tu charakterystyczna dla tego siedliska izgrzyca przyziemna Danthonia decumbens, wrzos pospolity Calluna vulgaris, pięciornik kurze ziele Potentilla erecta. Zagrożeniem rzeczywistym dla omawianego siedliska jest w przypadku płatu w Nadleśnictwie Cisna brak użytkowania łąki w obrębie której psiara się znajduje. Brak koszenia czy wypasu, który początkowo mógł mieć pozytywny wpływ na omawiane siedlisko, w dłuższej 23/103