3. OPIS WYBRANEGO WALORU Rzeka Ner to stara rzeka, co pamiêta nawet Piasta. Cicho miasto Rzgów przep³ywa, czasem wiosn¹ siê rozrasta (szkolny konkurs Wiersze o naszych rzekach ) 3.1. Ner kolebka Rzgowa Wybranym przez nas walorem przyrodniczym jest rzeka Ner, z któr¹ ³¹czy siê historia naszego miasta. Ner, licz¹cy od Ÿróde³ do ujœcia 126 km d³ugoœci jest typow¹ œredni¹ rzek¹ równinn¹ œrodkowej Polski. P³ynie na Nizinach Œrodkowopolskich, ze Wzniesieñ ódzkich poprzez Wysoczyznê ask¹ do Kotliny Kolskiej, przez województwo ³ódzkie i wielkopolskie. Stanowi prawobrze ny dop³yw œrodkowej Warty. ¹czy siê z ni¹ na wysokoœci 94 m n.p.m. w pobli u wsi Majdany. Wiele razy meandruje na p³askich ³¹kach, dla których okresowo pe³ni funkcjê u yÿniaj¹cego Nilu. Œrednia szerokoœæ koryta 12 m, rozszerza siê przy ujœciu do Warty do 20 45 m. G³êbokoœæ od 0,5 do 2m, szerokoœæ doliny od 1 do 4km, œredni przep³yw w pobli u ujœcia zbli a siê do 8 m3/s. Pierwotne obszary Ÿród³owe Neru znajdowa³y siê na wschód od odzi w rejonie wsi Nery (st¹d nazwa), obecnie w³¹czonej w granice miasta, ze strugami sp³ywaj¹cymi tu spod Stoków i Mileszek. Obserwuj¹c stare mapy mo na stwierdziæ, e w okolicy wsi Nery istnia³ kiedyœ strumyk i podmok³y teren poroœniêty drzewami. Dzisiaj, obszary Ÿród³owe rzeki straci³y swój pierwotny charakter. Praktycznie, wykszta³cone koryto wystêpuje od mostu przy ulicy Kolumny w odzi, a sta³y przep³yw pojawia siê w rejonie wsi Wandalin w gminie Brójce. Pocz¹wszy od wsi Boles³awów p³ynie w¹sk¹ dolink¹ w kierunku po³udniowym, nastêpnie zmienia swój kierunek na po³udniowo- zachodni i p³ynie w kierunku do Rzgowa, za Rzgowem zmienia znów kierunek na pó³nocno-zachodni, aby ponownie znaleÿæ siê w odzi. Dalej p³ynie po³udniowym skrajem miasta przez Rudê Pabianick¹, Chocianowice, Charzew, askowice, Lublinek do Konstantynowa. Na obszarze odzi przyjmuje boczne dop³ywy: Jasieñ, Gadkê, Dobrzynkê poza granicami odzi- ódkê z Karolewsk¹ i Jasieniec. W badanym przez nas terenie d³ugoœæ rzeki wynosi ok. 6 km. Na tym odcinku wpada do niej rzeczka zwana Strug¹. Ner posiada ma³y spadek. Odznacza siê szerok¹ nieproporcjonalnie du ¹ dolin¹ w stosunku do rozmiarów koryta (ok. 2 m). Stany wody w rzece zmieniaj¹ siê w poszczególnych porach roku, g³ównie w zale noœci od warunków klimatycznych. Charakterystyczne s¹ dwa wezbrania wiosenne i letnie. Wezbranie wiosenne spowodowane topnieniem œniegu przypada zwykle w marcu. W latach, kiedy œnieg nie utrzymuje siê w ci¹gu ca³ej zimy wezbrania s¹ mniejsze. Wezbrania letnie najczêœciej wystêpuj¹ w lipcu. Poœród pól uprawnych zachowa³y siê w dolinie Neru pó³naturalne ³¹ki, roœlinnoœæ szuwarowa oraz zaroœla wierzbowe i olszowe. Pod wzglêdem przyrodniczym szczególnie wyró nia siê odcinek doliny Neru w Gospodarzu (od drogi nr 1 do mostu na drodze prowadz¹cej ze Starej Gadki do Rudy Pabianickiej). Jest to w³asnoœæ prywatna o powierzchni ok. 200 ha. Odcinek ten charakteryzuje siê naturalnym, silnie meandruj¹cym korytem rzeki, licznymi Ÿródliskami i wysiêkami. Tu znajduj¹ siê równie stawy. Jedenaœcie stawów hodowlanych 14
zajmuje powierzchniê 21,5 ha. Zosta³y one wytworzone sztucznie. Roœlinnoœæ doliny tworz¹ lasy ³êgowe, olszowe i zbiorowiska ³¹kowe. Na siedliskach bagiennych mo na spotkaæ ols porzeczkowy. Roœlinnoœæ nieleœna to cenne zio³oroœla wi¹zówkowe, ³¹ki ostro eniowe, agregacje sitowia leœnego oraz szuwary: trzcinowe, mozgowe i turzycowe. Wystêpuje tu tak e kilka cennych gatunków higrofilowych np.: wawrzynek wilcze³yko, koz³ek bzowy, ostro eñ b³otny i warzywny, knieæ b³otna, kosaciec ó³ty, turzyca d³ugow³osa i szczyr trwa³y. Wa nym elementem nadrzecznego krajobrazu s¹ stare drzewa wierzba krucha, olcha, grab, klon zwyczajny i klon jawor, a tak e zakrzewienia z kalin¹ koralow¹ i porzeczk¹ czarn¹. W zaroœlach i lasach schronienie znajduje wiele ptaków np.: remizy, kszyki, go³êbie grzywacze, szczyg³y, ziêby, kaczki krzy ówki. Z kwietnymi ³¹kami, zio³oroœlami i œrodowiskiem wodnym zwi¹zany jest bogaty œwiat p³azów ( aba zielona, szara ropucha), owadów, zwierz¹t bezkrêgowych. W celu zachowania tej oazy naturalnej przyrody i kulturowego krajobrazu rolniczego projektowane jest utworzenie obszaru chronionego krajobrazu. 3.2. Obchód terenu badañ inwentaryzacja By³ piêkny s³oneczny dzieñ, gdy wybra³yœmy siê na zwiad brzegiem Neru, a w³aœciwie ³¹kami od ulicy ódzkiej, wzd³u Nadrzecznej, dosz³yœmy do Zielonej. Mog³yœmy podziwiaæ uroki jesieni, piêkne drzewa, krzewy, szuwary, po³acie bluszczyka kurdybanka. W wodzie odkry³yœmy roœliny wodne moczarkê kanadyjsk¹, rogatka, skrêtnicê, kosaciec ó³ty, rzêsê wodn¹, jaskier, je ówkê ga³êzist¹ i glony jednokomórkowe. Na ³¹kach rosn¹ drzewa olsza czarna, jesion wynios³y, a tak e posadzone przez cz³owieka d¹b szypu³kowy, brzoza brodawkowata, sosna pospolita, klon polny krzewy porzeczka czarna, bez czarny, je yny. 15
Innego dnia uda³yœmy siê w dó³ rzeki, do wsi Gospodarz. Tam rosn¹ drzewa pomniki przyrody. Chcia³yœmy dokonaæ ich inwentaryzacji i porównaæ z wynikami uzyskanymi przez nasze starsze kole anki w 2004 r. Niestety, nie uda³o nam siê zrobiæ obmiarów, poniewa jest to teren prywatny. Za³¹czamy tabelê sporz¹dzon¹ w 2004 r. 16
Nie uda³o siê nam odszukaæ danych dotycz¹cych stanu czystoœci wody w Nerze na badanym przez nas odcinku. Brak danych w wojewódzkim raporcie ochrony œrodowiska (WIOŒ) oraz Urzêdzie Miejskim. W roku 2007 stan czystoœci rzeki Ner kontrolowano na terenie powiatu pabianickiego w dwóch profilach pomiarowo-kontrolnych: ppk Smulsko i Lutomiersk. We wszystkich badanych punktach wodê zakwalifikowano do V klasy czystoœci, czyli do wód z³ej jakoœci. Do oceny zmian w chemicznym zanieczyszczeniu rzeki pos³u y³ nam raport z monitoringu wód Neru, sporz¹dzony przez nasze starsze szkolne kole anki w 2004 r. Wyniki ich badañ porówna³yœmy z naszymi. 3.3. Opis miejsca poboru wody Wodê pobra³yœmy z dwóch stanowisk. Stanowiska 1 usytuowanego w centrum miasta, pod mostem, z brzegu. Brzegi p³askie, du a iloœæ roœlinnoœci w cieku, g³êbokoœæ ok. 40cm, dno piaszczyste, widoczne. W wodzie p³ywaj¹ odpady sta³e, przede wszystkim opakowania po produktach spo ywczych, wykonane z tworzyw sztucznych. Stanowiska 2 równie w mieœcie kilkaset metrów dalej. W miejscu ujœcia Strugi do Neru. Koryto szersze, brak odpadów sta³ych. Pozosta³e warunki podobne. Uzyskane na dwóch stanowiskach wyniki s¹ takie same. Data prowadzenia obserwacji: 21 X 2008 r. godz. 13:00. Warunki pogodowe dzieñ s³oneczny bardzo ciep³y, bezwietrzny. Stan wody niski. Do badañ wykorzysta³yœmy szkolne zestawy odczynników Aquanal Wyniki zebra³yœmy w tabelê. 17
Tabela 3. Okreœlenie Uproszczonego Wspó³czynnika Jakoœci Wody (UWJW) wyniki testu wartoœæ J waga J waga Temperatura wody oc 12 36 Odczyn wody ph 7 89 0,11 9,79 Rozpuszczony tlen % nasycenia 80 98 0,17 16,66 BZT5 mg/dm3 4 66 0,11 7,26 Fosforany 0,5 55 0,1 5,5 Azotany 15 42 0,1 4,2 NO2 0,02 NH4 0,2 Twardoœæ ogólna 0n 14 Sumaryczny wspó³czynnik jakoœci wody 43,41 Uzyskany UWJW znajduje siê na poziomie wyników z 2003/2004 r. Uproszczony wspó³czynnik jakoœci wody Podsumowanie Przeprowadzona przez nas kontrola jakoœci wody dostarczy³a kilku informacji. Odczyn wody obojêtny. Nie stwierdziliœmy zakwaszenia. Temperatura wysoka 12oC. Twardoœæ œrednio twarda spowodowana obecnoœci¹ soli wapnia i magnezu. BZT 5 œwiadczy o dobrej jakoœci wody. Stê enia pozosta³ych substancji odpowiadaj¹ I lub II klasie czystoœci. Nie mia³yœmy mo liwoœci zbadania zawartoœci substancji sta³ych (brak wagi), mêtnoœci (woda p³ytka). Sprawdziæ innych parametrów w tym bakteriologicznych. UWJW 43,41 oznacza wodê œredni¹. Aby stwierdziæ rzeczywist¹ jakoœæ wody nale- y analizê wykonywaæ bardzo czêsto oraz przeprowadziæ badania biologiczne. G³ównym zagro eniem jest niski poziom wody. Tereny odwodnione s¹ miejscem bardzo szybkiego procesu wzrostu roœlinnoœci krzewiastej. Woda w rzece prawie siê nie przemieszcza. W wiêkszoœci badanego terenu wody wcale nie widaæ. 18
W górnym biegu koryto jest tak ukryte wœród zieleni, e wiele osób, w tym równie gimnazjalistów dziwi³o siê: To tam jest rzeka? W wierszach o rzekach dominuje zanieczyszczenie odpadami sta³ymi. Niestety przy brzegu badanego odcinka w wielu miejscach le ¹ pojedyncze odpady. Spotka- ³yœmy te kilka dzikich wysypisk œmieci. Tego nie chcemy komentowaæ... 3.4. Monitoring stanów zasobów przyrody 3.4.1. Drzewa pomnikowe 1. Rejon badawczy cmentarz przykoœcielny 2. Nr ewidencyjny drzewa 2 3. Data prowadzenia obserwacji 20 paÿdziernika 2008 r. 4. Gatunek drzewa buk zwyczajny 5. Drzewo wpisane do rejestru drzew pomnikowych 6. Obmiar drzewa: œrednica na wysokoœci 130 cm nad ziemi¹ 161,5 cm obwód na wysokoœci 130 cm nad ziemi¹ 508 cm orientacyjna wysokoœæ 18 m 7. Drzewo jest w³aœciwie oznakowane 8. Stan ogólny dobry Uzasadnienie: Dokonano ciêcia pielêgnacyjne, zauwa ono wystêpowanie porostów, drzewo zdrowe. * 1. Rejon badawczy cmentarz przykoœcielny 2. Nr ewidencyjny drzewa 1 3. Data prowadzenia obserwacji 20 paÿdziernika 2008 r. 4. Gatunek drzewa lipa drobnolistna 5. Drzewo wpisane do rejestru drzew pomnikowych 6. Obmiar drzewa: œrednica na wysokoœci 130 cm nad ziemi¹ 106 cm obwód na wysokoœci 130 cm nad ziemi¹ 332 cm orientacyjna wysokoœæ 21 m 7. Drzewo jest w³aœciwie oznakowane 8. Stan ogólny dobry Uzasadnienie: Wykonano liczne ciêcia pielêgnacyjno-lecznicze. Drzewo zdrowe. Na korze zaobserwowano trzy gatunki porostów. * 1. Rejon badawczy park miejski, Pl. 500-lecia 2. Nr rejonu badanego I 3. Nr Ewidencyjny parku na mapie 1 4. Data prowadzenia obserwacji paÿdziernik 2008 r. 5. Opisywany obiekt to: drzewa parku miejskiego 6. Wykaz 15 najwartoœciowszych drzew rosn¹cych w parku: L.p. Gatunek Œrednica Obwód Orientacyjna Stan zdrowia na wys. na wys. wysokoœæ wg Pacyniaka 130 cm 130 cm 1 akacja 68,1 214 25 zdrowe 2 lipa 65,1 207 23 zdrowe, porosty 3 lipa 100,5 315 26 zdrowe 4 lipa 85,8 317 21 lekko uszkodzona kora 5 lipa 91,2 301,5 24 zdrowe 6 klon zwyczajny 89,9 323 27 zdrowe 19
7 klon zw. 73,4 270 23 zdrowe, porosty 8 klon zw. 77,6 312 28 zdrowe, porosty 9 klon-jawor 75,3 255 25 lekko uszkodzona kora 10 jesion 88,6 289 21 zdrowe 11 jesion 74,1 236 26 zdrowe 12 jesion 82,7 261 23 zdrowe 13 jesion 98,1 314 28 zdrowe 14 jesion 105,2 298 30 zdrowe 15 buk zwyczajny 99,6 320 31 zdrowe Opis ogólny Park miejski im. A. Mickiewicza le y w miejscowoœci Rzgów w centralnym punkcie miasta. Znajduje siê w nim ok. 60 drzew oraz ró norodne krzewy. Park sk³ada siê z dwóch czêœci podzielonych alej¹ jesionow¹. Wiêkszoœæ drzew w czêœci starej to: jesiony, klony, lipy, akacje. W czêœci nowej rosn¹ krzewy, drzewa owocowe, nieliczne kasztanowce oraz drzewa iglaste. Alejki zdobi¹ krzewy ywop³otu i klomb kwiatowy. W okresie przedwojennym park by³ ogrodzony, alejki mia³y nieutwardzon¹ powierzchniê. W latach 90-tych alejki i œcie ki zosta³y wybrukowane kolorow¹ kostk¹, ustawiono eleganckie ³aweczki i kosze na œmieci. W parku wykonywane s¹ ciêcia pielêgnacyjne drzew i ywop³otu. Systematycznie koszona jest trawa, a jesieni¹ sprz¹tane s¹ opadaj¹ce liœcie. Zainwestowano w miejsce zabaw dla dzieci, gdzie maj¹ huœtawki, zje d alnie i mog¹ spêdzaæ bezpiecznie czas. Znajduje siê tam równie kamieñ pami¹tkowy z okazji 500-lecia miejscowoœci. Mamy nowy budynek Urzêdu Miasta Rzgowa. 20
21
22 Dru yna 3R
Wnioski Park jest miejscem zadbanym. S³u y ludziom jako miejsce odpoczynku, a dla dzieci jest miejscem zabaw. Nale y mieæ nadziejê, i stan parku ulegnie zmianie jedynie na lepsze. 3.5. Szkolny monitoring obiektów i terenów przyrodniczo cennych Na terenie Gminy Rzgów istniej¹ w chwili obecnej pomniki przyrody drzewa oraz zatwierdzone planem zagospodarowania przestrzennego obszary chronionego krajobrazu, zespo³y przyrodniczo-krajobrazowe. S¹ to: Obszar Chronionego Krajobrazu Tuszy³sko-D³utowskiego Zespó³ przyrodniczo-krajobrazowy Dolina Neru Ponadto ochronie podlegaj¹ tak e doliny rzeczne (zgodnie z planem zagospodarowania przestrzennego) pe³ni¹ce rolê korytarzy ekologicznych, lasy, ziele parkowa, istniej¹ce wody otwarte (zbiorniki, oczka wodne). Pomniki przyrody na terenie Gminy Rzgów to: d¹b szypu³kowy na cmentarzu w Rzgowie lipa drobnolistna i buk zwyczajny przy koœciele w Rzgowie 5 dêbów szypu³kowych, 5 wi¹zów, 4 klony srebrzyste na terenie parku w Gospodarzu (w³asnoœæ prywatna). Pomniki przyrody ustanowione zosta³y Zarz¹dzeniem nr 8/90 Prezydenta m. odzi z dnia 10 stycznia 1990 r. oraz Rozporz¹dzeniem nr 10/93 Wojewody ódzkiego z dnia 12 listopada 1993 r. Zapisami planu chroniona jest równie istniej¹ca zieleñ parkowa w: Parku w Gospodarzu (0,4 ha) z alej¹ lip i pojedynczymi egzemplarzami jawora, wierzby i jod³y kalifornijskiej, Parku w Gospodarzu (z pomnikami przyrody opisanymi powy ej) Parku w Rzgowie (0,8 ha) z okazami klonów, topoli i wi¹zów. Gmina Rzgów przewiduje wyasygnowaæ w 2004 r. z GFOŒiGW kwot w wysokoœci 8000 z³ na gospodark¹ zieleni¹ oraz corocznie kwot minimum 10 000 z³ (z bud etu gminy) na dolesienia. 23