Piotr Jermołowicz Inżynieria Środowiska Szczecin Plejstocen. Plejstocen epoka lodowa lub lodowcowa jest młodszą epoką Ziemi, zwaną dawniej dyluwium, która trwa do czasów holocenu. Niesłusznie nadal używa się słowa dyluwium w rozumieniu epoki potopu, chociaż od dawna wiadomo, że była to epoka lodowcowa. Według dotychczasowych szacunków na plejstocen przypada okres 3mln - 8.000 lat p.n.e.
Holocen i plejstocen zalicza się do okresu czwartorzędu. Plejstocen cechował się rozległymi zlodowaceniami lądów, nie był jednak okresem wyłącznie zimnym.
W okresie ostatnich 3 mln lat zachodziło szereg stosunkowo szybko po sobie następujących radykalnych zmian klimatu: - okresów zimna (glacjałów) i - ciepła (interglacjałów). Glacjały dzielą się z kolei na: - fazy zimna (stadiały) i - fazy ciepła (interstadiały, oscylacje). Zaznaczyły się one już w najstarszym plejstocenie (villafranchien). Na środkowoeuropejskim obszarze zlodowaceń można wyróżnić 3 lub 4 glacjały: po stwierdzonym w obszarze alpejskim zlodowaceniu Günz rozpoczął się przed prawie milionem lat okres międzylodowcowy Cromer, po którym w końcu nastąpiło wielkie zlodowacenie Mindel. Odpowiada ono zlodowaceniu Elster w odniesieniu do podziału opracowanego dla północnej części Europy Środkowej. Po okresie międzylodowcowym Holstein (ok. 400 000-300 000 lat temu) nastąpił okres lodowcowy Riss (= Saale) i okres międzylodowcowy Eem. Erę zlodowaceń zakończyło zlodowacenie Würm (Vistula), obejmujące okres 80 000-8000 p. n. e.
Zlodowacenie Vistula przeplatane było licznymi okresami ociepleń, interstadiałami Amersfoort (ok. 64 000 p. n. e.), Brørup (ok. 58 000 p. n. e.), Hengelo (ok. 31 000 p. n. e.) i Paudorf (ok. 24 000 p. n. e.). W trakcie postępującego ocieplenia u schyłku epoki lodowcowej, powodującego wycofanie się lądolodu na obszar Skandynawii, doszło do szybkiego następowania po sobie faz zimna i ciepła: - najstarszego okresu tundry = Dryasu 1 (14 000-11 500) - oscylacji Boiling; starszego okresu tundry = Dryasu II (11 000-10 000) - oscylacji Allerod (10 000 8800) i - młodszego okresu tundry = Dryasu III (8800-8000 p. n. e.). Nastąpił potem trwający do dziś okres ciepła, zwany holocenem, dzielący się na: - Preboreal (8000-6500), - Boreal (6500-5500), - Atlantyk (5500-2400), - Subboreal (2400-800), - Subatlantyk (800 p. n. e. 600 n. e.) i - fazę trwającą do dziś. Najdalej na południe lądolód dotarł podczas zlodowacenia Elster. Krańce jego sięgały od południowej Anglii przez Holandię aż po Las Turyński i dalej, wzdłuż północnych krańców wyżynnych pasm Europy Środkowej, po Europę Wschodnią. Również rozległe obszary północnej Azji i Ameryki spoczywały pod grubą pokrywą lodu. Utworzenie warstwy pokrywy śnieżnej o grubości od 3 do 4 km spowodowało globalne obniżenie poziomu mórz o ok. 120 m.
Półkula północna zasięg maksymalnego zlodowacenia.
Wyższe góry (Alpy, Pireneje i Karpaty) pokryte były lodowcami, których języki spływały daleko w dół, np. aż po Dunaj, pokrywając lodem rozległe obszary przedgórskie. Pod lodem znalazło się ogółem 6 milionów km 2. W czasie ostatniego zlodowacenia granicę lądolodu stanowiły południowe wybrzeża Bałtyku. Przedpole lądolodu pokryte było rumoszem, z którego gdzieniegdzie sterczały nagie ostańceeratyki. Typowy eratyk głaz Trygław z okolic Tychowa k.białogardu.
Natomiast niziny zajmowała tundra, cechująca się skąpą wegetacją: rosły w niej tylko mchy, porosty, karłowate brzozy i inne mało wymagające rośliny, do tego rozległe stepy lessowe porośnięte były trawami i ziołami. W trakcie postępującego ocieplenia rozprzestrzeniały się początkowo brzozy i wierzby, później również sosny, i powstawały wielkie lasy mieszane. Do drzew tych w niedługim czasie doszły leszczyny, a w końcu wiązy, dęby, brzozy, klony, jesiony i olchy, ligustry, bzy, bukszpany, orzechy włoskie, winna latorośl i wiele innych roślin ciepłolubnych. W najcieplejszych okresach interglacjalów tworzyły one mieszane lasy dębowe, jak tego dowodzą odciski liści np. w trawertynach z Bilzingsleben (interglacjał Holstein) z Weimar- Ehringsdorf i Ganovce (interglacjał Eem) oraz szczątki dużych roślin, jak też diagramy pyłkowe z bagnisk holoceńskich. Częste radykalne zmiany klimatyczne i geograficzne w czwartorzędzie pociągnęły za sobą przesunięcie się obszarów występowania zwierząt. Z jednej strony powstawały nowe, z drugiej zaś ustępowały nadmiernie wyspecjalizowane gatunki, a nawet rodzaje. W ten sposób wymarły np. międzylodowcowe słonie leśne, leśne nosorożce i jelenie olbrzymie, jak też żyjące w okresach zlodowaceń olbrzymie słonie stepowe, mamuty, nosorożce włochate i niedźwiedzie jaskiniowe jak ten znaleziony w jaskini w m.kletno w Kotlinie Kłodzkiej. Osiągał wysokość ponad 3 m.
Rekonstrukcja niedźwiedzia jaskiniowego udostepniona zwiedzającym jaskinie w Kletnie. Względnie niewyspecjalizowane hominidy rozwijały się w plejstocenie szybciej niż w poprzednich okresach. W ciągu niespełna 3 milionów lat powstały trzy następujące po sobie gatunki: Homo habilis, Homo erectus i Homo sapiens.