NARODOWYCH SIŁ REZERWOWYCH

REFORMA NARODOWYCH SIŁ REZERWOWYCH Utworzenie Armii Krajowej Kierownik Zespołu gen. dyw. rez. prof. dr hab. Bogusław PACEK W A R S Z A W A 2 0 1 4 1

ZESPÓŁ AUTORSKI: Niniejsza koncepcja została opracowana przez zespół autorski gen. dyw. rez. prof. dr hab. Bogusław PACEK płk dr hab. Tomasz Kośmider (AON) Mariusz Furmanek dr Krzysztof Gąsiorek (AON) płk rez. Czesław Juźwik (BBN) dr Marian Kuliczkowski (AON) dr hab. Józef Marczak (AON) płk Leszek Mrówczyński (SG WP) płk Marek Ługiewicz (IWSZ) dr hab. Romuald Szeremietiew (AON) prof. dr hab. Ryszard Jakubczak (WSPolicji). 2

WSTĘP Zasadniczym celem budowania zintegrowanego systemu bezpieczeństwa narodowego jest operacyjna niedostępność naszego terytorium pomimo radykalnego zmniejszania stanu wojsk służby czynnej. Proces budowania wspomnianego systemu, umożliwiającego sprawne reagowanie w sytuacji zagrożenia, wobec szybko postępującego uzawodowienia armii, stanowił przesłankę do powołania Narodowych Sił Rezerwowych. Koncepcja funkcjonowania NSR, co należy podkreślić, była wkomponowana w system zmian związanych z profesjonalizacją Sił Zbrojnych RP i miała tworzyć jej nierozerwalny i istotny wymiar, a także pobudzić mechanizmy rozwijania świadomości proobronnej i edukacji obywateli. Jako rozwiązanie całkowicie nowe, bez precedensu w historii, wymagała ona monitorowania, analiz i dokonywania stosownych korekt. Czteroletni 1 proces wdrażania i funkcjonowania wymienionej koncepcji wskazał na potrzebę zmian w kilku dziedzinach. Zostały one określone podczas działalności kontrolnej Najwyższej Izby Kontroli (NIK), a także w zakończonym jesienią 2012 roku Strategicznym Przeglądzie Bezpieczeństwa Narodowego i opublikowane w Białej Księdze bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej. Prezentowana koncepcja uwzględnia wnioski z dotychczasowego przebiegu konfliktu na Ukrainie, zastosowanego sposobu prowadzenia wojny lokalnej w formie tzw. pełzającego konfliktu przez zaangażowane (uczestniczące) w niej strony, w kraju bezpośrednio sąsiadującym z Polską. Wykorzystano również dorobek teoretyczny i doświadczenia praktyczne organizacji i funkcjonowania terytorialnej organizacji wojskowej z lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku, stanowiący twórczy i oryginalny wkład AON, SG WP, dowództw RSZ i OW oraz WSzW w polską myśl wojskową. 1 Na szczeblu strategicznym zmian, korekt funkcjonowania systemu dokonuje się w trybie czteroletnim, a nie bieżącym. Instrukcja Zgrywania Systemów Z - 137 Sztab Gen. WP 2008r. 3

Proponowane rozwiązania poszerzają krąg dotychczasowych zadań przewidywanych dla NSR, wskazując na potrzebę nowelizacji i wdrożenie nowych rozwiązań strukturalno-organizacyjnych zasadniczo wpływających na wzmocnienie niedostępności terytorium Polski, kraju granicznego Sojuszu. Zebrane oceny i wnioski z funkcjonowania NSR skłaniają do wyrażenia poglądu, który w zasadniczym zarysie określa następujące założenia: - stan Sił Zbrojnych RP czasu P nie może być już zmniejszany i powinien stanowić element odstraszania/powstrzymywania przed inwazją sił przeciwnika, a także być realną siłą powstrzymywania i odpowiedzi na agresję; - NSR winny być przeznaczone do uzupełnienia SZ RP czasu P (komponent operacyjny) oraz oddziałów/pododdziałów NSR (komponent terytorialny SZ RP). Zakłada się możliwość udziału żołnierzy NSR do realizacji zadań od kryzysowych do militarnych, a także w misjach poza granicami państwa. Miejsce NSR w Siłach Zbrojnych RP przedstawia rysunek 1. S ił y Z b ro jn e R P WOJEWÓDZKIE SZTABY WOJSKOWE WOJSKA OPERACYJNE NSR KOMPONENT TERYTORIALNY (Armia Krajowa) NSR KOMPONENT OPERACYJNY Źródło: Opracowanie własne. Rysunek 1. Miejsce Narodowych Sił Rezerwowych w Siłach Zbrojnych RP Całość zintegrowanego systemu obrony państwa powinna sprostać wymaganiom nowej koncepcji prowadzenia wojen lokalnych (tzw. wojny bez wypowiedzenia wojny ). Zespół autorski przedstawia stan obecny oraz diagnozę funkcjonowania NSR. Po dokonaniu wielu analiz, badań formułuje stosowne wnioski, kierunki i propozycje doskonalenia funkcjonowania NSR w składzie Sił Zbrojnych RP z uwzględnieniem 4

nowych zagrożeń. Zaprezentowano również propozycje doskonalenia systemu motywacyjnego dla żołnierzy NSR oraz kierunki współpracy z pracodawcami w realizacji zadań na rzecz obronności państwa. W części końcowej przedstawiono sposób osiągnięcia stanu docelowego. 1. Stan aktualny, diagnoza (ocena) funkcjonowania NSR Dyrektywa Prezydenta RP w zakresie przygotowania SZ RP do realizacji art. 5 traktatu waszyngtońskiego oraz zarzewia i konflikty lokalne o nowym charakterze polityczno-militarnym w Europie Środkowo-Wschodniej wskazują na pilną potrzebę weryfikacji dotychczasowych rozwiązań w funkcjonowaniu NSR w SZ RP. Profesjonalizacja Sił Zbrojnych RP oznaczała potrzebę wprowadzenia systemowych zmian w przygotowaniu i wykorzystaniu rezerw osobowych. Niebagatelną rolę odgrywają w nich Narodowe Siły Rezerwowe. Koncepcja Narodowych Sił Rezerwowych przyjęta w 2008 roku w ramach Programu profesjonalizacji Sił Zbrojnych RP na lata 2008 2010, a wdrażana od 1 lipca 2010 roku od początku napotykała na głosy krytyki. Poważne problemy z osiągnięciem założonego poziomu liczebności NSR wskazywały, że kierowana do żołnierzy rezerwy oraz nowych kandydatów-ochotników oferta służby w tej formacji nie była wystarczająco atrakcyjna, ani dla nich samych, ani dla ich pracodawców. Wątpliwości budziła również przydatność sił rezerwowych w obecnej formule organizacyjnej i zadaniowej jako części składowej profesjonalnych Sił Zbrojnych RP. Wprowadzane korekty, mające poprawić organizację i funkcjonowanie Narodowych Sił Rezerwowych były fragmentaryczne i zbyt powolne, a ponadto oddalały formację od jej pierwotnych założeń, obniżając tym samym jej wartość operacyjną 2. Obecnie stan ukompletowania Sił Zbrojnych RP żołnierzami NSR oscyluje w granicach 10 tys. żołnierzy, czyli ½ docelowego stanu. Stan ten podlega różnym wahaniom. Pomimo wzrostu naboru ochotników do NSR spośród osób, które nie 2 Cz. Juźwik, K. Sobczyk, Ocena funkcjonowania przyjętej koncepcji Narodowych Sił Rezerwowych, Kwartalnik Bezpieczeństwo Narodowe 2013, nr 1 (25), s. 99. 5

odbyły służby wojskowej a są po odbyciu służby przygotowawczej, duży procent wyszkolonych w ten sposób trafia do zawodowej służby wojskowej. Aktualnie NSR stanowią około 17% ogółu żołnierzy Wojska Polskiego, przy czym istnieją struktury organizacyjne, w których stanowiska służbowe dla tej grupy żołnierzy rezerwy nie występują (np. komórki organizacyjne MON, Żandarmeria Wojskowa, Wojska Specjalne, dowództwa, sztaby itp.) lub ich liczba jest bardzo mała. Powoduje to zwiększenie stanu żołnierzy NSR w pododdziałach jednostek operacyjnych de facto nawet do 30%. Dowódcy jednostek wojskowych, którzy bezpośrednio zajmują się NSR, na ogół niechętnie przyjmują uzupełnienie pojedynczych wakujących stanowisk w postaci żołnierzy rezerwy, ponieważ obniża to zdolności operacyjne dowodzonych pododdziałów. W istocie szeregowi NSR szkolą się do 4 miesięcy w służbie przygotowawczej, następnie do 30 dni w roku odbywają ćwiczenia wojskowe, co w porównaniu do stałego szkolenia żołnierza zawodowego jest przygotowaniem na minimalnym, często na niewystarczającym poziomie. Duży procent nasycenia żołnierzami NSR pododdziałów profesjonalnej armii stawia w wielu przypadkach pod znakiem zapytania możliwości realizacji zadań bojowych na coraz nowocześniejszym pod względem technologicznym sprzęcie. W styczniu 2012 roku została opublikowana informacja o wynikach kontroli Najwyższej Izby Kontroli Stan profesjonalizacji Sił Zbrojnych na przykładzie wybranych jednostek wojskowych 3, gdzie wśród niedociągnięć stwierdzono niskie ukompletowanie NSR i rozproszenie stanowisk. W związku z tym NIK wnosi do Ministra Obrony Narodowej o zintensyfikowanie działań w celu możliwie szybkiego i pełnego ukompletowania jednostek wojskowych oraz budowania Narodowych Sił Rezerwowych jako formacji samodzielnej i zdolnej do realizacji zadań 4. Jesienią 2012 roku zakończył się Strategiczny Przegląd Bezpieczeństwa Narodowego. W Białej Księdze bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej autorzy wiele miejsca poświęcili NSR, krytykując je za niepełne ukompletowanie i brak jednolitych struktur. O ile profesjonalizacja Sił Zbrojnych, w 3 Zob. Stan profesjonalizacji Sił Zbrojnych RP na przykładzie wybranych jednostek wojskowych, Kontrola nr P/10/086, Najwyższa Izba Kontroli, Warszawa 2012, s. 22 23. 4 Tamże, s. 10. 6

tym budowa NSR, wynikała z przesłanek zewnętrznych, tj. ze zmian w środowisku bezpieczeństwa, o tyle obecne uwagi i propozycje zmian wskazują na wewnętrzny charakter przyczyn ich rozwiązanie leży przede wszystkim w sferze organizacyjnej Sił Zbrojnych. 1.1 Podstawy prawne i główne pojęcia Zasadniczym aktem prawnym regulującym funkcjonowanie NSR jest ustawa z 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej 5 zwana dalej ustawą. Kluczowe regulacje w przedmiotowym zakresie zawierają przepisy artykułów: 59b; 99a; 99b oraz 132d ustawy. Istotne znaczenie dla NSR ma służba przygotowawcza, uregulowana w art. 98a 98g ustawy, gdyż w ramach tej służby kształceni są żołnierze stanowiący wykwalifikowaną część zasobów rezerw osobowych, możliwych do wykorzystania na potrzeby NSR. Praktyczne aspekty organizacji i funkcjonowania NSR reguluje opracowanie opatrzone tytułem: System uzupełniania Sił Zbrojnych RP żołnierzami Narodowych Sił Rezerwowych, wprowadzony do użytku służbowego rozkazem Nr 416/SG/P1 Szefa Sztabu Generalnego WP z 8 czerwca 2010 roku oraz Wytyczne Szefa Sztabu Generalnego WP z 20 marca 2012 roku w sprawie organizacji i funkcjonowania Narodowych Sił Rezerwowych. Wykaz aktów prawnych, określających tryb zawierania kontraktów na wykonywanie obowiązków w ramach NSR, nadawania i unieważniania przydziałów kryzysowych, a także regulujących zakres obowiązków i uprawnień żołnierzy NSR, zawiera załącznik nr 1. Narodowe Siły Rezerwowe, zgodnie art. 99a ust. 1 ustawy są tworzone przez żołnierzy rezerwy, którym nadano przydziały kryzysowe. Przydział kryzysowy jest nadawany po wcześniejszym zawarciu kontraktu na wykonywanie obowiązków w ramach NSR z dowódcą jednostki wojskowej, w której przydział kryzysowy ma być nadany. Pozostali żołnierze rezerwy tworzą zasoby osobowe na potrzeby Narodowych Sił Rezerwowych. 5 Dz. U. z 2012 r., poz. 461, z późn. zm. 7

Wykaz ważniejszych pojęć związanych z NSR, użytych w niniejszym opracowaniu przedstawia załącznik nr 2. 1.2. Zadania Narodowych Sił Rezerwowych Zadania Narodowych Sił Rezerwowych są tożsame z zadaniami całych Sił Zbrojnych RP. Zostały one określone w ustawie zasadniczej i dotyczą ochrony niepodległości państwa i niepodzielności jego terytorium oraz zapewnienia bezpieczeństwa i nienaruszalności jego granic 6. Siły Zbrojne, w tym NSR, stoją na straży suwerenności i niepodległości Narodu Polskiego oraz jego bezpieczeństwa i pokoju. Mogą także brać udział w zwalczaniu klęsk żywiołowych i likwidacji ich skutków, działaniach antyterrorystycznych i z zakresu ochrony mienia, akcjach poszukiwawczych oraz ratowania lub ochrony zdrowia i życia ludzkiego, oczyszczaniu terenów z materiałów wybuchowych i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego oraz ich unieszkodliwianiu, a także w realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego 7 w przypadku gdy siły i środki przeznaczone do tych zadań są niewystarczające. Należy podkreślić, że ważnym założeniem przy tworzeniu NSR było typowanie i przeznaczanie dla żołnierzy rezerwy stanowisk służbowych, których obsada jest konieczna w razie wzrostu zadań po pojawieniu się kryzysu militarnego, rozumianego najogólniej jako sytuacja pociągająca za sobą zagrożenie państwa, która rozwija się w taki sposób, że rozważane jest użycie sił zbrojnych lub są one użyte, jednak bez wprowadzania żadnego ze stanów nadzwyczajnych, przewidzianych w Konstytucji RP. O powołaniu żołnierzy NSR do czynnej służby wojskowej decyduje ocena zagrożeń i sytuacji kryzysowej, a co za tym idzie zadań Sił Zbrojnych RP. W czasie kryzysu militarnego żołnierze NSR zostaną powołani do służby wojskowej i będą pełnili ją do czasu wprowadzenia stanów nadzwyczajnych. W razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny żołnierze NSR stają się z mocy prawa żołnierzami w czynnej służbie wojskowej, ponieważ nadanie przydziału kryzysowego jest tożsame z 6 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U z 2001 r., Nr 28, poz. 319 z późn. zm.), art. 26. 7 Ustawa z 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony., wyd. cyt. art. 3 ust 1 i 2. 8

nadaniem przydziału mobilizacyjnego na to samo stanowisko służbowe występujące również w czasie wojny 8. Inne sytuacje, jakie mogą uzasadniać powołanie żołnierzy NSR do czynnej służby wojskowej to realizacja zadań reagowania kryzysowego. Może to dotyczyć sytuacji kryzysowej, kiedy użycie innych sił i środków jest niemożliwe lub niewystarczające, a użycie oddziałów Sił Zbrojnych w sytuacji kryzysowej nie zagraża ich zdolności do realizacji zadań wynikających z Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i ratyfikowanych umów międzynarodowych, w szczególności udziału w zwalczaniu klęsk żywiołowych i likwidacji ich skutków 9. W takich przypadkach powołana zostanie nie całość żołnierzy NSR, lecz tylko żołnierze z jednostek wojskowych biorących udział w tego typu akcjach. W ramach ustawowych zadań, żołnierze NSR mogą być zobowiązani do pełnienia okresowej służby wojskowej, w strukturach polskich kontyngentów wojskowych poza granicami państwa 10. 1.3. Struktura Narodowych Sił Rezerwowych Siły Zbrojne ogółem liczą 120 tys. żołnierzy, w tym do 20 tys. stanowisk przeznaczonych dla żołnierzy NSR. Należy podkreślić, że aktualnie NSR nie stanowią oddzielnego, wyodrębnionego organizacyjnie elementu Sił Zbrojnych RP. Żołnierze NSR są wyznaczani do obsadzenia części etatowych stanowisk służbowych jednostek wojskowych, określanych przez właściwych dowódców, komendantów, szefów jednostek organizacyjnych, stosownie do realizowanych i planowanych zadań. Stanowiska te nie są oznaczane w dokumentach organizacyjno-etatowych, jednak dowódcy jednostek wojskowych, zgodnie z Wytycznymi Szefa Sztabu Generalnego WP są zobowiązani do sporządzenia wykazów stanowisk dla żołnierzy NSR oraz określenia potrzeb uzupełnieniowych z tym związanych 11 (załącznik nr 3). 8 Tamże. art. 59 b pkt. 7. 9 Ustawa z 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2013 r. poz. 1166), art. 26. 10 Ustawa z 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony., wyd. cyt., art. 99a pkt. 8. 11 Wytyczne Szefa Sztabu Generalnego WP z 20 marca 2012 r. w sprawie organizacji i funkcjonowania Narodowych Sił Rezerwowych. 9

Obecny stan prawny pozwala na tworzenie różnych form organizacyjnych w ramach NSR, w tym obsadzanie pojedynczych stanowisk służbowych oraz tworzenie pododdziałów NSR, a także tworzenie jednostek wojskowych złożonych w całości lub znacznej części z żołnierzy NSR. Proponuje się utworzenie nowej formy jednostek Terytorialnych Oddziałów/Pododdziałów NSR/Armii Krajowej (TO NSR/AK) na potrzeby reagowania kryzysowego na obszarach województw, prowadzenia działań na korzyść wojsk operacyjnych (własnych i sojuszniczych) celem zapewnienia niedostępności wybranych obiektów (rejonów), a także ochrony ludności na terenach nie objętych bezpośrednimi działaniami operacyjnymi wojsk w ramach jednolitego planu (załącznik nr 4). Potrzeby te określa się na tym etapie prac szacunkowo na kilkaset stanowisk dla żołnierzy służby czynnej i ok. 10 tys. stanowisk dla żołnierzy NSR zorganizowanych w TO NSR/AK, wyposażone w UiSW zgodnie z ich przeznaczeniem. 1.4. Ocena funkcjonowania NSR Czteroletni okres funkcjonowania Narodowych Sił Rezerwowych uwidocznił potrzebę uściślenia spraw organizacyjnych w zakresie typowania stanowisk lub pododdziałów wojsk operacyjnych uzupełnianych przez NSR. Zdaniem zespołu należy dążyć do racjonalnego i zasadnego tworzenia struktur lub obsady pojedynczych stanowisk dla żołnierzy NSR wg potrzeb operacyjnych i stopnia skomplikowania szkolenia co spowoduje usprawnienie procesu osiągania zdolności do działań. Również system zachęt do służby w NSR 12, w postaci uprawnień i świadczeń, wymaga przebudowy. Głównymi przyczynami niskiego zainteresowania służbą w NSR była obawa przed utratą zatrudnienia, a przede wszystkim brak odpowiednich bodźców finansowych, kompensujących niedogodności związane z pełnieniem tej 12 W tym m.in.: ochrona uprawnień pracowniczych, pomoc edukacyjna, świadczenia zdrowotne, należności finansowe, świadczenia w naturze oraz czynniki podnoszące prestiż służby w NSR. 10

służby. Rozważyć należy wzbogacenie systemu zachęt o możliwość przejścia do zawodowej służby wojskowej i powrót do zasobów NSR. Należy podkreślić, że NSR nie stanowią zwartych pododdziałów sił zbrojnych, a jedynie rozproszony dość przypadkowo w całych siłach zbrojnych ochotniczy zasób żołnierzy rezerwy. O rozmieszczeniu stanowisk służbowych dla NSR w etatach jednostek wojskowych decydują praktycznie dowódcy tych jednostek wojskowych (komendanci lub szefowie jednostek organizacyjnych MON), którzy przeznaczali dla NSR przede wszystkim stanowiska wakujące. Stanowiska te nie są oznaczane w dokumentach organizacyjno-etatowych tych jednostek 13. W armii o takim stanie etatowym i szerokiej informatyzacji systemu organizacyjnouzupełnieniowego należy wrócić do oznaczania w dokumentach etatowych stanowisk NSR i scentralizowania systemu naboru. Dokonywane przez MON na bieżąco korekty systemu NSR chociaż w większości potrzebne i idące we właściwym kierunku należy rozwijać tworząc systemowe rozwiązania organizacyjno-szkoleniowe. Opis wprowadzonych oraz wdrażanych obecnie zmian w systemie funkcjonowania NSR przedstawia załącznik nr 5. Wnioski: Obecnie stanowiska przeznaczone dla Narodowych Sił Rezerwowych stanowią rozproszony dość przypadkowo w całych siłach zbrojnych ochotniczy zasób żołnierzy rezerwy. Duża ilość stanowisk żołnierzy NSR występująca w wielu pododdziałach bojowych wyposażonych w nowoczesny sprzęt stawia pod znakiem zapytania możliwości realizacji zadań operacyjnych na odpowiednim poziomie. Wprowadzane zmiany legislacyjne dotyczą uproszczenia procesu administrowania rezerwami osobowymi oraz bardziej racjonalne wydatkowanie środków na uposażenia żołnierzy NSR. Kilkuletni okres funkcjonowania obecnej formuły Narodowych Sił Rezerwowych oraz już zidentyfikowane problemy, stanowią wystarczającą 13 Pozwalało to uzyskać w jednostkach wojskowych zaszeregowanych do odpowiednich kategorii gotowości, wymagany wskaźnik rozwinięcia, ale generuje problemy opisane w niniejszej koncepcji. 11

przesłankę do wprowadzenia zmian, rozważenia zintensyfikowania budowy jednorodnych pododdziałów NSR w istniejących jednostkach wojskowych (komponent operacyjny) i w dotychczasowo planowanej wielkości do 20 tys. stanowisk NSR. Proponuje się ponadto utworzenie TO NSR/AK na obszarach województw jako element komponentu terytorialnego Sił Zbrojnych RP. Szacunkowo zespół określa potrzeby na ok. 10 tys. stanowisk przeznaczonych dla NSR. Ustalenie szczegółowe wyposażenia w środki UiSW każdego TO NSR/AK wynikać będzie ze szczegółowych zadań operacyjnych reagowania kryzysowego i planowanych działań militarnych. Przeznaczeniem komponentu operacyjnego NSR będzie uzupełnianie wojsk operacyjnych i wzmacnianie ich potencjału podczas sytuacji kryzysowych związanych z bezpośrednim zagrożeniem bezpieczeństwa państwa. Zasadniczym przeznaczeniem komponentu terytorialnego NSR (TO NSR/AK) w czasie pokoju będzie wsparcie sił reagowania kryzysowego. Podczas działań militarnych natomiast, realizacja różnorodnych zadań o charakterze specjalnym na rzecz wojsk operacyjnych a w sytuacji wtargnięcia agresora przechodziłby do prowadzenia działań nieregularnych. Niewyczerpanym źródłem wiedzy w tym zakresie są doświadczenia organizacji i funkcjonowania Polskiego Państwa Podziemnego. Biorąc powyższe pod uwagę, dla realizacji proponowanej koncepcji konieczne jest: określenie rzeczywistych możliwości w zakresie tworzenia stanowisk (pododdziałów) NSR w etatach struktur organizacyjnych SZ RP w wymiarze do 20 tys. stanowisk NSR; wyartykułowanie potrzeb operacyjnych, zadań i struktur organizacyjnych oraz wyposażenia w UiSW Terytorialnych Oddziałów NSR/AK w wymiarze do ok. 10 tys. stanowisk NSR, określenie ich podległości oraz systemu dowodzenia i łączności; 12

wypracowanie decyzji o dyslokacji TO NSR/AK, organizacji i systemie szkolenia oraz terminach osiągnięcia zdolności do podjęcia działań; ujęcie proponowanych rozwiązań w odnośnych planach w tym w planie modernizacji SZ RP i planie zmian organizacyjno-dyslokacyjnych; stworzenie systemu motywacyjnego dla kandydatów i żołnierzy NSR oraz pracodawców, a także żołnierzy zawodowych, którzy odbyli służbę i wyrażają chęć jej kontynuacji (konieczność zmian w aktach prawnych); opracowanie ram organizacyjnych powszechnego ochotniczego szkolenia wojskowego dla zbudowania terytorialnych struktur NSR/AK; włączenia klas mundurowych i organizacji paramilitarnych w system NSR. Efektem podjętych działań będzie racjonalizacja wykorzystania potencjału NSR poszerzając dotychczasowe rozwiązania o jednorodne pododdziały NSR (batalion, kompania, bateria, szwadron, pluton) w istniejących jednostkach wojskowych oraz powstanie nowych TO NSR/AK dyslokowanych na obszarach województw, zdolnych do realizacji zadań na potrzeby reagowania kryzysowego oraz wzmocnienia sił operacyjnych. Warunkiem zbudowania terytorialnych struktur NSR będzie stworzenie ram organizacyjnych powszechnego ochotniczego szkolenia wojskowego i przeszkalania rezerw osobowych. Należy podkreślić, że proponowane zmiany funkcjonowania NSR, wkomponowane są w obowiązujące w tym zakresie przepisy prawa. 2. Istota i podstawowe założenia Koncepcji funkcjonowania NSR Istota propozycji zmian w zakresie funkcjonowania Narodowych Sił Rezerwowych polega na innym rozmieszczeniu limitu stanowisk NSR i oznaczeniu ich w etatach oraz utworzeniu terytorialnych oddziałów/pododdziałów NSR/AK, stworzenie nowego jakościowo systemu motywacyjnego zapewniającego ich funkcjonowanie. Przyjęcie jako zasadniczego sposobu utworzenia jednorodnych pododdziałów NSR w strukturach istniejących jednostek wojskowych komponentu operacyjnego (zakłada się możliwość określania również pojedynczych stanowisk w etatach) oraz 13

utworzenie nowych jakościowo Terytorialnych Oddziałów NSR/AK rozmieszczonych na terenie województw, wchodzących w skład SZ RP. 2.1 Cel: Racjonalizacja funkcjonowania potencjału NSR w istniejących jednostkach wojskowych oraz utworzenie zwartych struktur terytorialnych oddziałów/pododdziałów NSR/AK i podstaw organizacyjnych powszechnego ochotniczego szkolenia wojskowego. 2.2 Misja: wojskowe wsparcie władz cywilnych i społeczeństwa w zwalczaniu klęsk żywiołowych i likwidacji ich skutków; wsparcie pozarządowych organizacji proobronnych i ratowniczych (wykorzystanie bazy koszarowej i poligonowej, szkolenie) na rzecz tworzenia społecznej bazy bezpieczeństwa narodowego; w czasie wojny, wsparcie wojsk operacyjnych poprzez prowadzenie różnorodnych rodzajów działań w tym o charakterze specjalnym w rejonach/obszarach województw oraz udział w działaniach przeciw dywersyjnych w zintegrowanym systemie obrony; prowadzenie działań nieregularnych 14 i specjalnych, w ugrupowaniu przeciwnika. 2.3 Założenia wstępne: obecnie etatowa liczebność Sił Zbrojnych RP wynosi ogółem 120 tys., w tym do 20 tys. żołnierzy NSR; dodatkowo proponuje się utworzenie terytorialnych oddziałów o liczebności kilkuset etatów służby czynnej i do 10 tys. żołnierzy NSR. liczebność etatowa SZ RP osiągnie wówczas 130 tys. stanowisk w tym 30 tys. przeznaczonych dla żołnierzy NSR (zwiększy się udział NSR z ok. 17% do ok. 23 %), nastąpi zwiększenie etatowe w tym etapie o ponad 8% stanu SZ RP. Libanie. 14 Wiele doświadczeń w ich prowadzeniu pozyskano analizując przebieg działań w Iraku, Afganistanie i 14

zadania, struktura organizacyjna, wyposażenie w UiSW, dyslokacja pododdziałów NSR i kolejność ich formowania, powinna wynikać z ważności strategicznej i operacyjnej rejonów odpowiedzialności oraz ich zadań w czasie pokoju, kryzysu i wojny 15 ; pozyskane doświadczenia wskazują na konieczność wzmocnienia systemu motywacyjnego dla kandydatów do NSR oraz pracodawców (wymagana zmiana przepisów prawa w przedmiotowym zakresie). 2.4. Ograniczenia: Biorąc pod uwagę wymienione czynniki, przy opracowaniu niniejszej koncepcji zostały uwzględnione istotne ograniczenia, a wśród nich: potrzeba wpisania terytorialnych sił NSR w system funkcjonowania SZ RP (dowodzenie, szkolenie, finansowanie, zaopatrzenie logistyczne itd.); trudności z naborem kandydatów do służby w NSR (żołnierze rezerwy oraz ochotnicy) zamieszkałych w pobliżu stacjonowania jednostek NSR, zwłaszcza wykwalifikowanych kandydatów na stanowiska podoficerskie i oficerskie z uwagi na niedostateczny system motywacyjny; mało atrakcyjny system motywacji kandydatów do służby w NSR i ich pracodawców. 2.5. Ocena ryzyka: trudności w ukompletowaniu żołnierzami rezerwy pododdziałów NSR do ustalonego limitu 20 tys. żołnierzy NSR w komponencie operacyjnym i dodatkowo proponowanej 10 tysięcznej liczbie żołnierzy w TO NSR/AK; niepewność utrzymania stabilności kadrowej w pododdziałach NSR z uwagi na dużą rotację żołnierzy NSR; 15 Ostatnie doświadczenia z przebiegu konfliktów lokalnych wskazują na potrzebę posiadania sił, które przed wybuchem wojny mogą współdziałać z strażą graniczną, policją i żandarmerią, zapewniając izolację wrażliwych obiektów przed rozpoznaniem i atakami zorganizowanych bojówek przenikających na nasze terytorium. 15

2.6. Korzyści: Pomimo wymienionych ograniczeń oraz wskazanych zagrożeń zostały zidentyfikowane i uwzględnione następujące atuty, które powinny ułatwić wprowadzenie w życie niniejszej koncepcji: przemieszczenie rozproszonych żołnierzy NSR do zwartych pododdziałów NSR tworzonych w jednostkach wojskowych na zasadzie aneksowania kontraktu na wykonywanie obowiązków w ramach NSR; optymalizacja szkolenia jednorodnych pododdziałów NSR w istniejących jednostkach wojskowych, umożliwiająca angażowanie kadry zawodowej (zalążki) oraz wykorzystania ich etatowego uzbrojenia i sprzętu wojskowego; wykorzystanie pododdziałów NSR z istniejących jednostek wojskowych do działań kryzysowych nie wymaga odrębnego systemu dowodzenia oraz wpisuje się w istniejący system zabezpieczenia logistycznego Sił Zbrojnych RP; zbudowanie terytorialnych oddziałów/pododdziałów NSR/AK wchodzących w skład Sił Zbrojnych RP dyslokowanych w poszczególnych województwach; większa motywacja żołnierzy NSR do udziału w działaniach kryzysowych wynikająca z tzw. patriotyzmu lokalnego, przejawiająca się działaniem na korzyść rejonu zamieszkania tych żołnierzy; wypracowanie ram organizacyjnych powszechnego ochotniczego szkolenia wojskowego dla zbudowania zasobów przeszkolonych rezerw osobowych na potrzeby NSR oraz włączenie klas mundurowych i organizacji paramilitarnych w system NSR (szacuje się, że tymi formami szkolenia mogłoby być objętych około 10 tys. młodzieży rocznie); stworzenie konkurencyjnego do zawodowej służby wojskowej systemu motywacyjnego dla żołnierzy NSR; popularyzacja NSR w społeczeństwie oraz prowadzenie badań sondażowych skierowanych do potencjalnych kandydatów do służby w ramach NSR (w pierwszej kolejności do żołnierzy rezerwy) w celu określenia poziomu zainteresowania tą formą służby oraz zidentyfikowania poziomu ryzyka. 16

Zweryfikowanie przyjętych w niniejszej koncepcji założeń i opracowanie rozwiązań systemowych w odniesieniu do całości NSR wymagać będzie równoległego, w ustalonej kolejności, tworzenia struktur organizacyjnych i ich wyposażenie do planowanych zadań operacyjnych, wdrożenie zasad funkcjonowania i wykorzystania. 3. Kierunki zmian organizacyjno-funkcjonalnych Na podstawie przeprowadzonych badań należy założyć, że do obrony własnego terytorium i granic, Polska powinna dysponować Siłami Zbrojnymi o nie mniejszym niż obecnie stanie etatowym. Dotychczasowy limit 20 tys. stanowisk NSR wykorzystać do tworzenia głównie jednorodnych pododdziałów NSR w jednostkach wojskowych komponentu operacyjnego. Proponuje się utworzyć dodatkowo Terytorialne Oddziały/Pododdziały NSR/AK na obszarach wszystkich województw o liczebności około 10 tys. żołnierzy NSR. Docelowo struktury terytorialne NSR/AK powinny zapewnić zagospodarowanie potencjału przeszkolonych rezerw osobowych. Spowodować oznaczenie w etatach stanowiska przewidziane dla żołnierzy NSR. W trakcie oznaczania dokonać analizy w zakresie możliwości realizacji zadań na poszczególnych stanowiskach przez żołnierzy NSR. W świetle dotychczasowych doświadczeń należy zwiększyć procent obsadzania etatów żołnierzami zawodowymi w jednostkach operacyjnych a zmniejszać procent NSR. Należy podkreślić, że stworzenie wiarygodnych, profesjonalnych i efektywnych NSR stanowić będzie zapoczątkowanie budowy swoistej solidarności obronnej społeczeństwa o dużym potencjale moralnym, ludzkim oraz technologicznym, zdolnym do ochrony i obrony własnego kraju, własnych domostw oraz przeciwstawienia się wyzwaniom i zagrożeniom niemilitarnym w postaci kataklizmów i klęsk żywiołowych. 17

3.1 Tworzenie zwartych pododdziałów NSR w istniejących jednostkach wojskowych komponentu operacyjnego SZ RP 16 Tworzenie zwartych pododdziałów NSR (batalion, kompania, bateria, szwadron, pluton) obok pojedynczych stanowisk w istniejących jednostkach wojskowych jest rozwiązaniem nie wymagającym dużych zmian organizacyjnych. Pododdział NSR powinien być typowany, lub zbudowany jako jeden z kilku takich samych lub podobnych pododdziałów w jednostce wojskowej. Struktura i skład pododdziału NSR powinien być taki jak pododdziałów zawodowych, co pozwoliłoby stosunkowo łatwo dokonywać zamiany pododdziałów. Należy ustalić tzw. najwyższą bezpieczną strukturę organizacyjną, która zapewni zgranie bojowe i sprawność działania w warunkach ograniczonego czasu jej rozwinięcia. Większe pododdziały (batalion, kompania) powinny posiadać w etacie żołnierzy zawodowych, dla których należy przeznaczyć stanowiska kierownicze w tych pododdziałach, np. dowódca batalionu/kompani, szef batalionu/kompanii oraz technik pododdziału z zadaniem utrzymywania uzbrojenia i wyposażenia oraz organizacji szkolenia podczas ćwiczeń wojskowych, gotowości do rozwinięcia pododdziałów. Tworzenie zwartych pododdziałów NSR w istniejących jednostkach wojskowych wymagać będzie zmiany rozmieszczenia rozproszonych żołnierzy NSR. Należy uwzględniać alokację kilku tysięcy żołnierzy NSR, wykonujących obecnie obowiązki na pojedynczych stanowiskach w tych jednostkach wg potrzeb ukompletowania specjalistami wojskowymi. Wnioski: 1. Tworzenie zwartych pododdziałów NSR (batalion, kompania, bateria, szwadron, pluton) w istniejących jednostkach wojskowych powinno odbywać się w ich strukturze organizacyjnej bez konieczności jej przebudowy jedynie z oznaczeniem stanowisk w dokumentach etatowych. 2. Rozmieszczenie żołnierzy NSR, dyslokacja jednostek wojskowych posiadających pododdziały NSR powinny wynikać z ważności strategicznej 16 W prezentowanej koncepcji zostały wykorzystane analizy SG WP w przedmiotowym zakresie zawarte w piśmie Szefa Sztabu Generalnego WP nr 1171/S/14 z 4 lutego 2014 r. 18

i operacyjnej rejonów odpowiedzialności oraz ich zadań realizowanych w czasie pokoju, kryzysu i wojny. 3. Szkolenie jednorodnych pododdziałów NSR prowadzić w istniejących jednostkach wojskowych, w oparciu o kadrę zawodową oraz przy wykorzystaniu etatowego uzbrojenia i sprzętu wojskowego tych pododdziałów. 4. Wzmocnienie systemu motywacyjnego dla kandydatów i żołnierzy NSR oraz pracodawców 17. 5. Ujęcie przedsięwzięć wynikających z przedstawionej koncepcji w Programie Modernizacji Sił Zbrojnych RP, Planie zamierzeń organizacyjno dyslokacyjnych SZ RP, w tym wskazać koszty ich wdrożenia i utrzymania. 3.2 Tworzenie Terytorialnych Oddziałów/Pododdziałów NSR/AK w ramach Sił Zbrojnych RP. Trzonem terytorialnego komponentu Sił Zbrojnych RP, rekomendowanym przez autorów koncepcji, będą samodzielne Oddziały/Pododdziały NSR/AK o liczebności ok. 700 żołnierzy, w tym 21 żołnierzy zawodowych (szkielet organizacyjny), którzy będą odpowiedzialni za: planowanie i organizowanie szkolenia żołnierzy NSR; prowadzenie działalności personalnej oraz utrzymanie mienia i sprzętu, a także za mobilizacyjne ich rozwinięcia 18. Zakłada się, że w ramach przejętego, dla komponentu terytorialnego SZ RP, limitu ok. 10 tys. żołnierzy zasadnym jest utworzenie 16 oddziałów NSR ogólnego przeznaczenia (do dyspozycji każdego WSzW). Strukturę TO NSR/AK przedstawia załącznik nr 6. TO NSR/AK przeznaczone będą przede wszystkim do lokalnego/terytorialnego wykorzystania operacyjnego, w pierwszej kolejności w czasie kryzysu, ale także w czasie wojny. Liczebność stanu osobowego oraz UiSW uzależniona będzie od przewidywanych zadań. Orientacyjnie przyjąć można, że typowe stany pododdziałów porównywalne będą ze stanami wojsk operacyjnych. 17 Propozycje w tym zakresie zostały przedstawione w części 4 niniejszej Koncepcji. 18 W zależności od lokalnych możliwości (stan zasobów osobowych) nie wyklucza się tworzenia mniejszych pododdziałów NSR pluton, kompania. 19

Bazę organizacyjną, szkoleniową i mobilizacyjną powinny zapewnić istniejące jednostki szkolnictwa wojskowego, w tym centra i ośrodki szkolenia oraz określone jednostki wojskowe (załącznik nr 7). Uważa się, że decyzja o rozmieszczeniu tych oddziałów NSR musi zostać poprzedzona szczegółową analizą wymogów operacyjnych i zagrożeń niemilitarnych, uzasadniających ich formowanie, przygotowanie i użycie. 3.3 Struktura systemu dowodzenia Terytorialnych Oddziałów/Pododdziałów NSR/AK Proponowaną strukturę systemu dowodzenia terytorialnego komponentu Sił Zbrojnych RP przedstawia załącznik nr 8. Tworzą ją na szczeblu operacyjnym Inspektorat Wsparcia Sił Zbrojnych (IW SZ), a na szczeblu taktycznym Wojewódzkie Sztaby Wojskowe (WSzW). 3.4 Nabór, szkolenie oraz finansowanie kosztów tworzenia i funkcjonowania TO NSR/AK realizowane będą w oparciu o obowiązujące przepisy prawne, w razie konieczności nieznacznie modyfikowane. Nabór: Nabór powinien być realizowany z uwzględnieniem następujących zasad: szkielet kadrowy TO NSR/AK będą stanowić żołnierze zawodowi z istniejących jednostek wojskowych SZ RP; głównym źródłem naboru oficerów i podoficerów do NSR będą zasoby rezerw osobowych (żołnierzy rezerwy) województw na terenie których dyslokowany jest TO NSR/AK; zasadniczy nabór szeregowych do NSR będzie prowadzony w województwie na terenie których dyslokowany jest TO NSR/AK; uzupełniającym źródłem naboru będzie służba przygotowawcza (nabór prowadzony na obszarze całego kraju); 20