STRATEGIA ROZWOJU MIASTA ZAWIDÓW

KARKONOSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. STRATEGIA ROZWOJU MIASTA ZAWIDÓW OPRACOWANIE: Dr Marek Obrębalski Mgr Marcin Zawiła ZAWIDÓW JELENIA GÓRA listpad 2003 - marzec 2004

SPIS TREŚCI WPROWADZENIE... 3 1. STAN I MOŻLIWOŚCI ROZWOJU MIASTA ZAWIDÓW... 5 1.1. Stan i tendencje rzwju miasta 5 1.2. Walry i słabści miasta 45 1.3. Szanse dalszeg rzwju miasta 50 2. STRATEGICZNE CELE ROZWOJU MIASTA ZAWIDÓW... 54 2.1. Wizja rzwju miasta 54 2.2. Cele strategiczne 56 2.3. Cele peracyjne i zadania strategiczne 57 3. ZAGADNIENIA REALIZACJI STRATEGII ROZWOJU 72 MIASTA ZAWIDÓW... 3.1. Organizacyjne aspekty realizacji strategii 72 3.2. Mnitring wdrażania strategii 79 3.3. Prmcja strategii rzwju miasta 89 Załącznik - Lista sób birących udział w warsztatach strategicznych 91

WPROWADZENIE Sprstanie wymgm dalszeg efektywneg funkcjnwania miasta Zawidów wiąże się niedłącznie z kniecznścią strategiczneg pdejścia d rzwju lkalneg. Strategia rzwju lkalneg stanwić winna bwiem kmplekswą kncepcję długkreswej lkalnej plityki gspdarczej, spłecznej, przestrzennej i finanswej, a nadt punktem dniesienia dla pdejmwanych przez władze lkalne bieżących decyzji. Sfrmułwanie takiej strategii wymagał zastswania dpwiedniej prcedury, użytecznej w sytuacji, gdy niezbędne staje się pdjęcie isttnych, akceptwanych pwszechnie, decyzji dtyczących całej spłecznści lkalnej, pszczególnych grup spłecznych, zawdwych, zróżnicwanych pdmitów gspdarczych i różnrdnych instytucji. Jedną z metd pzwalających na zesplenie pglądów i unifikację stawianych cen jest tzw. cllabrative planning, czyli prces grupweg planwania i kreślania zakresu prcesów decyzyjnych przez przedstawicieli wszystkich zaintereswanych rzwjem lkalnym strn. Prcedura, właściweg i zgdneg z ptrzebami i wymaganiami lkalnej spłecznści, pracwania strategii rzwju miasta Zawidów wymagała efektywnej współpracy zmierzającej d płączenia umiejętnści merytrycznych i metdycznych zespłu frmułująceg strategię raz szczegółwej wiedzy terenie i praktycznych dświadczeń mieszkańców miasta raz jeg samrządwych władz. Współpraca ta realizwana była przez udział liderów miasta, władz lkalnych raz sób przygtwujących dcelwą wersję strategii rzwju miasta w sptkaniach rbczych (warsztatach strategicznych), będących płaszczyzną wymiany pglądów, ujawniania knfliktów interesów, a nadt ustalenia wspólnej dla wszystkich grup mieszkańców miasta Zawidów wiązki zadań strategicznych, kreślenia hierarchii ich ważnści i klejnści realizacji. Właściwe i kmplekswe sprządzenie strategii rzwju miasta Zawidów wymagał także wykrzystania wielu różnrdnych źródeł infrmacji. Niezwykle

pmcne w tym względzie kazały się materiały Urzędu Miasta w Zawidwie, Starstwa Pwiatweg w Zgrzelcu, Pwiatweg Urzędu Pracy w Zgrzelcu raz Urzędu Statystyczneg we Wrcławiu Oddziału w Jeleniej Górze. Należy pdkreślić, iż pdmitem tegż pracwania jest spłecznść lkalna. Oznacza t, że ptrzeby mieszkańców miasta Zawidów są wyznacznikiem zakresu pczynań lkalnych władz samrządwych. T spłecznść lkalna pprzez swich przedstawicieli w rganach miasta decyduje przyszłym stanie sweg tczenia.

1. STAN I MOŻLIWOŚCI ROZWOJU MIASTA ZAWIDÓW 1.1. STAN I TENDENCJE ROZWOJU MIASTA OBSZAR I ŚRODOWISKO GEOGRAFICZNE Miast Zawidów, płżne w półncn-zachdniej części wjewództwa dlnśląskieg, zajmuje pwierzchnię 607 ha. Pwierzchnia miasta stanwi jedynie 0,7% pwiatu zgrzeleckieg, a pd względem bszaru jest t najmniejsza jeg gmina. Zawidów graniczy z administracyjnym bszarem gminy Sulików, a d płudnia przylega dń dcinek granicy państwwej z Republiką Czeską. Gmina miejska ZAWIDÓW Gmina wiejska Sulików ZAWIDÓW LEGENDA: Republika Czeska granice państwa granice gminy Miast Zawidów płżne jest na Pgórzu Izerskim, we wschdniej części Obniżenia Zawidwskieg. Miast leży na wyskści 210-265 m n.p.m. Mikrregin ten jest bniżeniem tektnicznym dwadnianym przez rzekę Witkę będącą prawbrzeżnym dpływem Nysy Łużyckiej. Klimatycznie rejn miasta wykazuje cechy klimatu przejściweg. Średnia rczna temperatura waha się w granicach 7-8 C. Średnia temperatura kresu wegetacji (IV IX) sięga 13-14 C. Okres wegetacji trwa zaś d drugiej płwy marca przez k. 220 dni, a kres djrzewania letnieg trwa 50-65 dni. Suma rcznych padów waha się

w granicach 700-800 mm, z czeg 65-70% przypada na kres wegetacyjny. Zima trwa k. 80 dni, a lat k. 65 dni. Śrdwisk pwiatu zgrzeleckieg (a zatem i Zawidwa) należy d najbardziej zanieczyszcznych nie tylk w reginie dlnśląskim, lecz także w kraju. Jakść pwietrza atmsferyczneg w rejnie tzw. Czarneg Trójkąta jest relatywnie bardz niska. Pwiat ten - pd względem wielkści emisji zanieczyszczeń gazwych i pyłwych - zajmuje bwiem człwe miejsce w wjewództwie dlnśląskim, a zlkalizwana na jeg terenie Elektrwnia Turów S.A. jest jednym z największych źródeł emisji zanieczyszczeń w Plsce. Przykładw w płżnej w pbliżu Zawidwa stacji kntrln-pmiarwej w Witce w 2002 rku zarejestrwan najwyższe w reginie dlnśląskim stężenia średnirczne dwutlenku siarki (35,3 µg/m 3 ). Także jakść śrdwiska wdneg budzi pważne zastrzeżenia. Przeprwadzne w 2002 rku badania wód Witki w przekrju granicznym z Czechami w Zawidwie wykazały pnadnrmatywne zanieczyszczenie bakteriami cli typu kałweg. Pdwyższne stężenia aztu aztynweg, fsfru gólneg, fenli ltnych raz wskaźnik saprbwści wyznaczały natmiast II klasę czystści, a pzstałe badane parametry fizyk-chemiczne dpwiadały klasie I. Ogólnie jednak birąc Witka w rejnie Zawidwa prwadzi wdy nie dpwiadające nrmm czystści stawianym pwierzchniwym wdm płynącym. Głównym ciekiem przepływającym przez Zawidów jest natmiast Kci Ptk, będący dpływem Witki. Układ zagspdarwania przestrzeni miasta Zawidów dzwierciedla przede wszystkim struktura użytkwania gruntów. Jej kształt i zmiany w latach 1990-2002 przedstawia tablica 1. W przestrzeni Zawidwa dminują użytki rlne. Ich udział w gólnej pwierzchni miasta wynsił bwiem w 2002 rku 67,4%, pdczas gdy przeciętnie w skali wjewództwa dlnśląskieg użytki te stanwią 60,0%, a w pwiecie zgrzeleckim jedynie 39,3%. Łączna pwierzchnia użytków rlnych w Zawidwie w 2002 rku wynsiła 409 ha. Znaczną część użytków rlnych w mieście stanwią grunty rne, których pwierzchnia w latach 1990-2002 zmniejszyła się 8 ha.

Niewielki jest natmiast areał sadów. Prawie 130 ha zajmują w Zawidwie łąki i pastwiska (31,5% pwierzchni użytków rlnych), tj. tereny trwale zadarnine. Pwierzchnia tychże terenów w analizwanym kresie uległa niewielkiemu zmniejszeniu. STRUKTURA UŻYTKOWANIA GRUNTÓW W MIEŚCIE ZAWIDÓW W LATACH 1990 2002 Wyszczególnienie 1990 1995 2002 w ha w % w ha w % w ha w % Tablica 1 Zmiany w ha w latach 1990-2002 (+) (-) Pwierzchnia gólna 607 100,0 607 100,0 607 100,0 - w tym: - użytki rlne 412 67,9 412 67,9 409 67,4-3 z teg: - grunty rne 279 46,0 279 46,0 271 44,6-8 - sady 3 0,5 2 0,3 3 0,5 0 - łąki 88 14,5 90 14,8 88 14,5 0 - pastwiska 42 6,9 41 6,8 41 6,8-1 - lasy i grunty leśne 32 5,3 30 5,0 32 5,3 0 - grunty pd wdami 11 1,8 10 1,6 7 1,2-4 - tereny kmunikacyjne 41 6,8 42 6,9 47 7,7 +6 - tereny siedlwe 88 14,5 92 15,2 81 a 13,3-7 w tym zabudwane 66 10,9 72 11,9 81 13,3 +15 - nieużytki 5 0,8 5 0,8 5 0,8 0 a tereny mieszkaniwe, przemysłwe, inne tereny zabudwane, a także tereny rekreacyjn-wypczynkwe; Źródł: Materiały Urzędu Statystyczneg we Wrcławiu Oddział w Jeleniej Górze. Naturalną szatę rślinną miasta stanwią lasy. Łączna pwierzchnia gruntów leśnych wynsi 32 ha (c stanwi 5,3% bszaru miasta). Ważne miejsce w strukturze terenów zielnych w mieście zajmują pnadt zieleńce i tereny gólndstępnej zieleni siedlwej łącznej pwierzchni sięgającej 5,7 ha.

Ogólnie birąc, stan śrdwiska naturalneg miasta Zawidów wykazuje isttne zróżnicwanie w zależnści d pszczególnych jeg kmpnentów. Niemniej jednak bserwwane są krzystne tendencje zmian, zwłaszcza dnśnie śrdwiska wdneg. Grunty pd wdami stanwią jedynie 1,2% pwierzchni miasta. Obejmują ne 7 ha gruntów pd wdami płynącymi. Znaczącą część gólnej pwierzchni miasta zajmują grunty zabudwane i zurbanizwane (136 ha, c stanwi 22,4%). Ich udział w Zawidwie jest wyższy d charakteryzująceg przeciętnie pwiat zgrzelecki (9,6%). Tereny te bejmują m.in. tereny mieszkaniwe (46 ha), tereny przemysłwe (4 ha), inne tereny zabudwane (19 ha), tereny rekreacyjn-wypczynkwe (12 ha) raz tereny kmunikacyjne (47 ha, w tym 35 ha zajmują drgi, a 12 ha tereny klejwe). Pwierzchnię Zawidwa dpełnia pnadt niewielki areał nieużytków (5 ha). Ogólna cena struktury wykrzystania przestrzeni sprwadza się d stwierdzenia, iż miast Zawidów jest bszarem, w którym ziemia jest dbrem występującym w relatywnie znacznej ilści. O ile bwiem w Plsce na 1 mieszkańca przypada prawie 8100 m 2 pwierzchni, a w pwiecie zgrzeleckim pnad 8730 m 2, t w Zawidwie niemal 13500 m 2. Zarówn zatem w aspektach ilściwych, jak i jakściwych niezbędne jest jednak pdejmwanie kmplekswych działań racjnalizujących użytkwania gruntów w mieście. DEMOGRAFICZNE ASPEKTY ROZWOJU MIASTA Ludnść i jej struktura Ptencjał demgraficzny miasta raz zmiany jeg struktury - wywierają isttny wpływ na przebieg nie tylk bieżących, lecz także przyszłych zjawisk i prcesów spłeczn-gspdarczych. Rzmiary zaludnienia raz jeg właściwści jakściwe stymulują m.in. zakres i skalę ptrzeb w sferze usług spłecznych, stpień aktywnści zawdwej itp. Rzwój ludnściwy miasta Zawidów w latach 1990-2002 raz właściwści struktury ludnści według miejsca zamieszkania przedstawia tablica 2.

Tablica 2 ROZWÓJ LUDNOŚCIOWY MIASTA ZAWIDÓW W LATACH 1990-2002 Wyszczególnienie 1990 1995 2000 2002 Wskaźnik zmian 2002/1990 Ludnść gółem 4605 4880 4745 4501 97,7 Źródł: Materiały Urzędu Statystyczneg we Wrcławiu Oddział w Jeleniej Górze. W latach 1990-2002 liczba ludnści w Zawidwie zmniejszyła się pnad 100 sób, tj. 2,3%. Wskazać przy tym należy, iż d 1995 rku bserwwana była tendencja wzrstu zaludnienia miasta. Udział ludnści Zawidwa w gólnej liczbie mieszkańców pwiatu zgrzeleckieg sięga 4,7%. Na stan i strukturę ludnści wpływają bwiem w szczególnści ruch naturalny raz wędrówkwy, c prezentuje tablica 3. RUCH NATURALNY I WĘDRÓWKOWY LUDNOŚCI W MIEŚCIE ZAWIDÓW W LATACH 1990-2002 Tablica 3 Wyszczególnienie 1990 1995 2000 2002 Wskaźnik zmian 2002/1990 Małżeństwa 29 20 24 25 86,2 Urdzenia żywe 63 64 45 46 73,0 Zgny 42 48 45 51 121,4 Przyrst naturalny 21 16 0-5 x Sald migracji +127 +5 +1-34 x Na 1000 ludnści: Małżeństwa 6,34 4,11 5,07 5,56 87,7 Urdzenia żywe 13,78 13,15 9,51 10,22 74,2 Zgny 9,19 9,86 9,51 11,33 123,29 Przyrst naturalny 4,59 3,29 0-1,11 x Źródł: Materiały Urzędu Statystyczneg we Wrcławiu Oddział w Jeleniej Górze. W latach 1990-1995 w Zawidwie ntwany był wyraźny spadek liczby zawieranych małżeństw raz względna stabilizacja liczby urdzeń, a z drugiej strny widczny był wzrst liczby zgnów. W knsekwencji w kresie tym miał miejsce isttne zmniejszenie się przyrstu naturalneg. Z klei, w latach 1996-2002 zaznacza się nie-

znaczny wzrst liczby zawieranych małżeństw, a c za tym i liczby urdzeń. Wzrasta jednak liczba zgnów. Cechą układu ludnściweg miasta w latach 1990-2002 był stale malejące sald przyrstu naturalneg, przyjmujące w 2002 rku ujemne wartści. Ogólnie jednak birąc, zmniejszanie się pzimu przyrstu naturalneg ludnści nie dtyczy jedynie Zawidwa. Jest t bwiem tendencja gólnkrajwa, wynikająca z jednej strny z faktu starzenia się spłeczeństwa raz z drugiej - z różnych pwdów spłecznych i gspdarczych (niedstateczna pieka scjalna państwa, pgrszenie sytuacji materialnej, itp.). Wart pnadt zauważyć, że w 2002 rku stpa przyrstu naturalneg w Zawidwie była wyższa aniżeli przeciętna w pwiecie zgrzeleckim, lecz niec niższa aniżeli w wjewództwie dlnśląskim (dpwiedni: -1,11 wbec -1,5 i 1,0 na 1000 ludnści). Niekrzystnie (d wielu lat) kształtuje się jednak sald ruchu wędrówkweg ludnści. W badanym kresie widczna jest tendencja isttneg jeg zmniejszania, a w 2002 rku przyjmwał n wartści ujemne (przewaga dpływu ludnści nad jej napływem d miasta). Według wyników Nardweg Spisu Pwszechneg z 2002 rku spłecznść Zawidwa twrzyła 1603 gspdarstwa dmwe zróżnicwanej wielkści. Najliczniejsze są gspdarstwa 2-sbwe (389 gspdarstw, tj. 24,3% ich gólnej liczebnści) i 1-sbwe (362 gspdarstwa, tj. 22,6% gółu). Przeciętna zaś wielkść gspdarstwa dmweg w Zawidwie wynsi 2,80 sób i jest niec większa aniżeli w wjewództwie dlnśląskim (2,69 sób) i w pwiecie zgrzeleckim (2,75 sób). Prces stpniweg pgarszania się struktury wiekwej ludnści miasta Zawidów przedstawia tablica 4. STRUKTURA WIEKU LUDNOŚCI MIASTA ZAWIDÓW W LATACH 1990-2002 Tablica 4 0

Wyszczególnienie 1990 1995 2000 2002 Wskaźnik zmian 2002/1990 Ludnść gółem 4605 4880 4745 4501 97,7 z teg w % w wieku: przedprdukcyjnym 31,9 31,1 26,1 24,4 76,5 prdukcyjnym 57,5 58,0 61,5 62,3 108,3 pprdukcyjnym 10,6 10,9 12,4 13,3 125,5 Ludnść w wieku nieprdukcyjnym na 100 sób w wieku 74,0 72,4 62,7 60,4 81,6 prdukcyjnym Źródł: Materiały Urzędu Statystyczneg we Wrcławiu Oddział w Jeleniej Górze. W Zawidwie w analizwanym kresie ma miejsce prces relatywnie krzystnych zmian struktury wiekwej ludnści. Widczne jest t m.in. pprzez isttny wzrst udziału ludnści w wieku prdukcyjnym (z 57,5% w 1990 rku d pnad 62% w rku 2002). Relatywnie wlniejszy jest pnadt prces starzenia się spłecznści miejskiej Zawidwa. Udział ludnści gminy w wieku pprdukcyjnym zwiększył się w latach 1990-2002 z 10,6% d 13,3%. Wskazać przy tym należy, iż przeciętnie w wjewództwie dlnśląskim w kńcu 2002 rku wskaźnik ten wynsił 15,3%, a w pwiecie zgrzeleckim udział tej grupy ludnści był także wyraźnie wyższy (14,4%). Wskaźnik bciążenia demgraficzneg, będący syntetycznym miernikiem kndycji demgraficznej, ustalny jak stsunek liczby ludnści w wieku nieprdukcyjnym (przed- i pprdukcyjnym) przypadającej na 100 sób w wieku prdukcyjnym w Zawidwie zmniejszył się przy tym z 74,0 w rku 1990 d 60,4 w rku 2002 i jeg pzim jest wyższy d charakteryzująceg przeciętnie pwiat zgrzelecki (57,6) i wjewództw dlnśląskie (56,9). Nie jest t krzystna cecha tegż miasta. Spłecznść Zawidwa jest relatywnie słabiej wykształcna aniżeli przeciętnie ludnść pwiatu zgrzeleckieg czy reginu dlnśląskieg. Wyniki Nardweg Spisu Pwszechneg przeprwadzneg w maju 2002 rku dwdzą bwiem, iż sby z wyższym wykształceniem (w Zawidwie sób tym pzimie wykształcenia jest 150) stanwią niespełna 4% gółu ludnści miasta w wieku 13 lat i więcej 1, pdczas gdy w 1 Ten przedział wieku ludnści stswany jest zgdnie z eurpejskimi standardami statystycznymi w badaniach pzimu wykształcenia. 1

wjewództwie dlnśląskim udział sób z wykształceniem wyższym wynsi 9,9%, a w pwiecie zgrzeleckim 5,9%. Wykształcenie plicealne i średnie psiada natmiast 32,4% mieszkańców miasta w wieku 13 lat i więcej (w reginie 33,3%; w pwiecie 29,6%). Struktura ludnści według wieku i pzimu wykształcenia wywiera bezpśredni wpływ na pzim aktywnści zawdwej mieszkańców miasta Zawidów. Lkalny rynek pracy Struktura zatrudnienia służy zazwyczaj d pmiaru i identyfikacji funkcji kreślneg bszaru. Bieżąca statystyka dstarcza niestety niepełnych danych z zakresu pracujących. Nie bejmuje się bwiem pdmitów gspdarczych liczbie pracujących d 9 sób raz pracujących w gspdarstwach indywidualnych w rlnictwie. Dla zbrazwania kształtu struktury funkcjnalnej miasta Zawidów w latach 2000-2002 raz tendencji jej zmian, w tablicy 5 przedstawin strukturę pracujących według sekcji Eurpejskiej Klasyfikacji Działalnści. W latach 2000-2002 liczba pracujących w Zawidwie w pdmitach gspdarczych bjętych badaniami statystycznymi zwiększyła się 7,5% ( 46 sób). Należy jednak wskazać, że pszczególne dziedziny zatrudnienia wykazywały w kresie tym zróżnicwaną dynamikę zmian. Sektrem, w którym w latach 2000-2002 nastąpił w najwyższym stpniu wzrst liczby pracujących jest sektr przemysłwy (bejmujący następujące sekcje PKD: sekcja C górnictw i kpalnictw, sekcja D przetwórstw przemysłwe, sekcja E wytwarzanie i zapatrywanie w energię elektryczną, gaz, wdę, sekcja F - budwnictw). W sektrze tym w badanym kresie liczba pracujących zwiększyła się z 309 d 386 (tj. 77 sób). Niepkjącym zjawiskiem na lkalnym rynku pracy jest jednak zmniejszenie się pzimu zatrudnienia w pdmitach sektra usługweg (z 304 w 2000 rku d 272 sób w kńcu rku 2002). Spadek zatrudnienia dtyczy przy tym zarówn sfery usług rynkwych ( 20 sób) jak i sfery usług nierynkwych ( 12 sób). Tablica 5 STRUKTURA PRACUJĄCYCH WEDŁUG SEKTORÓW EKONOMICZNYCH 2

Wyszczególnienie W MIEŚCIE ZAWIDÓW W LATACH 2000-2002 Pracujący gółem sektr rlniczy sektr przemysłwy Z teg w % sektr usługwy z teg razem usługi usługi rynkwe nierynkwe WOJEWÓDZTWO 2000 642046 2,0 40,0 58,0 30,1 27,9 2002 594805 1,9 38,7 59,4 30,8 28,6 POWIAT ZGORZELECKI 2000 25884 1,4 53,1 45,5 25,0 20,5 2002 24669 1,4 54,9 43,7 23,1 20,6 ZAWIDÓW 2000 613-50,4 49,6 24,1 25,5 2002 659 0,2 58,6 41,3 19,4 21,9 Źródł: Dane Urzędu Statystyczneg we Wrcławiu Oddział w Jeleniej Górze. Struktura pracujących w układzie rdzajów działalnści wskazuje także na wyraźne zróżnicwanie dziedzin zatrudnienia w mieście. Dane te ptwierdzają jednak dminującą rlę sektra przemysłweg. W pdmitach teg sektra w 2002 rku zatrudninych bwiem był niemal 59% gółu pracujących. Znaczącą rlę w strukturze lkalneg rynku pracy dgrywają pnadt usługi nierynkwe (bejmujące następujące sekcje PKD: sekcja L administracja publiczna i brna nardwa, sekcja M edukacja, sekcja N chrna zdrwia i pieka spłeczna). W tym sektrze miejskieg rynku pracy zatrudninych jest prawie 22% gółu pracujących. Z sektrem usług rynkwych (bejmujących m.in. handel, htele i restauracje, transprt i gspdarkę magazynwą, pśrednictw finanswe, bsługę nieruchmści i firm) związanych jest natmiast 19,4% gółu pracujących w mieście. Wyniki Nardweg Spisu Pwszechneg z maja 2002 rku wskazują, iż praca jest głównym źródłem utrzymania dla 62,8% ludnści Zawidwa (przeciętnie w reginie dlnśląskim wskaźnik ten wynsi 58,5%, a w pwiecie zgrzeleckim 62,2%). Należy przy tym wskazać, że wyraźnie dminuje tu praca pza rlnictwem (utrzymuje się z niej niemal 2,8 tys. sób), gdyż praca w rlnictwie stanwi główne źródł utrzymania jedynie 26 sób w mieście. Pza pracą, isttnym źródłem utrzymania ludnści Zawidwa są źródła niezarbkwe (w tym emerytury i renty). Źródła te są głównymi źródłami utrzymania dla 36,7% spłecznści miejskiej (w reginie dlnśląskim 40,1%, a w pwiecie zgrzeleckim 37,2%). Inne źródła utrzymania ludnści miasta nie psiadają większeg znaczenia. 3

Zjawisk bezrbcia stanwi we współczesnych gspdarkach różnej skali przestrzennej isttny prblem gspdarczy, spłeczny, a także plityczny. Bezrbcie gólnie birąc - t zjawisk plegające na tym, że część ludnści w wieku prdukcyjnym, zdlnej d pracy i gtwej d pdjęcia pracy dpwiadającej typwym warunkm występującym w gspdarce, pzstaje bez pracy pmim pdjętych pszukiwań. W mieście Zawidów bezrbcie rejestrwane jest znaczącym prblemem lkalneg rynku pracy. Zagadnienie t ukazuje tablica 6. BEZROBOCIE W MIEŚCIE ZAWIDÓW W LATACH 1990-2002 Tablica 6 Wyszczególnienie 31.12.1990 31.12.1995 31.12.1998 31.12.2002 30.11.2003 Wskaźnik zmian 2003/1990 Ogółem bezrbtni 143 285 212 474 481 336,4 Stpa bezrbcia (w % ludnści w wieku prdukcyjnym) 5,4 10,1 7,5 16,9 17,2 318,5 Źródł: Dane WUP w Wałbrzychu Oddział w Jeleniej Górze i PUP w Zgrzelcu. Dane byłeg już Wjewódzkieg Urzędu Pracy w Jeleniej Górze wykazują 143 zarejestrwanych bezrbtnych w 1990 r., lecz już 2-krtnie więcej (285) w kńcu rku 1995. Liczba zarejestrwanych bezrbtnych w latach 1995-1998 wykazywała zaś symptmy niewielkieg spadku, a w kresie d 1999 rku znaczneg wzrstu. Według stanu w kńcu listpada 2003 rku na terenie Zawidwa bez pracy pzstawał 481 sób. Są t wielkści relatywnie wyskie, gdyż stpa bezrbcia liczna jak stsunek liczby bezrbtnych d ludnści w wieku prdukcyjnym wynsi w Zawidwie 17,2%, pdczas gdy w gminach pwiatu zgrzeleckieg jej pzim wynsi przeciętnie 15,7%. Należy jednak przy tym zaznaczyć, iż pzimy stóp bezrbcia licznych jak stsunek liczby zarejestrwanych bezrbtnych d liczby cywilnej ludnści aktywnej zawdw są k. 6-7 pkt prc. wyższe aniżeli ustalane w dniesieniu d ludnści w wieku prdukcyjnym. W Zawidwie relacja ta mże zatem kształtwać się na pzimie przekraczającym 24%. Bezrbcie w skali lkalnej pciąga za sbą wiele negatywnych następstw. Ogólnie mżna je nazwać ksztami bezrbcia i pdzielić na skutki natury 4

eknmicznej, spłeczn-psychlgicznej, plitycznej, a także etyczn-mralnej, byczajwej, prawnej. Wskazane rdzaje skutków bezrbcia bserwwane są także w mieście Zawidów. W strukturze bezrbtnych, według stanu z kńca października 2003 rku (tablica 7), niewielki jest udział abslwentów szkół różnych szczebli (17 sób, tj. 3,7% gólnej liczby bezrbtnych). W tejże grupie bezrbtnych dminują abslwenci szkół średnich (13 sób), a zarejestrwan także 1 abslwenta szkły wyższej. Wśród bezrbtnych, c wart pdkreślić, dminują sby w wieku 18-24 lat (prawie 30% gółu bezrbtnych) i 25-34 lat (niemal 26%). Większść bezrbtnych zarejestrwanych w Zawidwie, według stanu z kńca października 2003 rku, psiada wykształcenie zasadnicze (39,3% gólnej ich liczby) raz pdstawwe (35,3%). Najliczniej reprezentwane są przy tym sby psiadające zawód sprzedawca i ślusarz. W strukturze bezrbtnych według pzimu wykształcenia relatywnie krzystną cechą jest niewielka liczba sób z wykształceniem wyższym (tylk 12 sób w kńcu października 2003 rku). W grupie bezrbtnych relatywnie duży jest udział sób pzstających bez prawa d zasiłku (w kńcu listpada 2003 rku jedynie 71 spśród 481 zarejestrwanych bezrbtnych, czyli 14,8%, takie praw psiadał). Wyznacza t czywiście zakres zwiększnych zadań dla miejskieg śrdka pieki spłecznej. Tablica 7 STRUKTURA ZAREJESTROWANYCH BEZROBOTNYCH W MIEŚCIE ZAWIDÓW W PAŹDZIERNIKU 2003 ROKU Wyszczególnienie Ogółem miast W tym kbiety sby str. w % sby str. w % Ogółem bezrbtni 465 100,0 236 100,0 Z gółu bezrbtnych, w wieku: - 15 17 lat - - - - - 18-24 lat 139 29,9 71 30,1-25 - 34 lat 120 25,8 65 27,5-35 - 44 lat 97 20,9 50 21,2-45 - 54 lat 90 19,3 44 18,6-55 lat i więcej 19 4,1 6 2,5 Z gółu bezrbtnych, psiadający wykształcenie: 5

Wyszczególnienie Ogółem miast W tym kbiety sby str. w % sby str. w % wyższe 12 2,6 9 3,8 plicealne i średnie zawdwe 98 21,1 65 27,5 średnie gólnkształcące 8 1,7 5 2,1 zasadnicze 183 39,3 74 31,4 pdstawwe i niepełne pdstawwe 164 35,3 83 35,2 Z gółu bezrbtnych, według długści stażu pracy: - bez stażu 99 21,3 60 25,4 - d 1 rku 62 13,3 35 14,8-1 - 5 lat 107 23,0 48 20,3-5 10 lat 59 12,7 25 10,6-10 20 lat 81 17,4 46 19,5-20 30 lat 51 11,0 20 8,5-30 lat i więcej 6 1,3 2 0,8 Źródł: Dane Pwiatweg Urzędu Pracy w Zgrzelcu. Należy także wskazać, iż w strukturze bezrbtnych w Zawidwie przeważają sby ze stażem pracy wynszącym 1-5 lat (107 sób, czyli 23,0% gółu bezrbtnych) raz sby bez stażu pracy (prawie 100 sób, tj. pnad 21%). Jak dtychczas mżliwści znalezienia pracy w mieście są niewielkie (k. 420 sób, tj. pnad 90% bezrbtnych pzstaje bez pracy dłużej niż rk). Jest t prblem, który winien być rzwiązany w skali miasta Zawidów w mżliwie najkrótszym terminie przede wszystkim pprzez krewanie nwych miejsc pracy, nie zaś pprzez rganizwanie seznwych rbót publicznych i prac interwencyjnych. GOSPODARKA MIASTA Struktura gspdarki lkalnej Transfrmacja ustrjwa plskiej gspdarki i skierwanie jej na drgę rynkwą pcząwszy d 1989 rku przynisła wiele znaczących zmian w różnych skalach przestrzennych, a w szczególnści w wymiarze lkalnym. Dtyczy t również miasta Zawidów. Przemiany te bejmują między innymi zmiany frm rganizacyjn-prawnych prwadzenia działalnści gspdarczej raz zmiany struktury własnściwej pdmitów gspdarczych. Dla lat 1990-2002 prezentuje je tablica 8. 6

STRUKTURA ORGANIZACYJNO - PRAWNA I WŁASNOŚCIOWA PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH W MIEŚCIE ZAWIDÓW W LATACH 1990 2002 Tablica 8 Wyszczególnienie 31.12.1990 31.12.1995 31.12.2000 31.12.2002 Wskaźnik zmian 2002/1990 Pdmity gspdarcze gółem 27 145 256 225 833,33 z teg: Sektr publiczny 13 11 12 9 69,2 - przedsiębirstwa państwwe i kmunalne 3 2 7 5 166,7 - inne jednstki 10 9 5 4 40,0 Sektr prywatny 14 134 244 216 prawie 15,5- krtnie - spółki prawa handlweg - 3 8 8 x - sby fizyczne prwadzące działalnść gspdarczą 12 127 205 177 pnad 14,5- krtnie - inne jednstki 15,5-2 4 31 31 krtnie Źródł: Dane Urzędu Statystyczneg we Wrcławiu Oddział w Jeleniej Górze. Lata 1990-2000 charakteryzują się w Zawidwie pważnym wzrstem przedsiębirczści. Odzwierciedleniem znaczneg wzrstu aktywnści eknmicznej lkalnej spłecznści jest niemal 9,5-krtny wzrst liczby zarejestrwanych pdmitów gspdarczych. O ile w kńcu 1990 rku na terenie miasta funkcjnwał jedynie 27 pdmitów gspdarczych (w tym 13 przynależnych d sektra publiczneg), t w 1995 rku był ich już 145, a w kńcu 2000 rku 256, z czeg pnad 95% stanwiły pdmity sektra prywatneg. W latach 2001-2002 widczne jest jednak zmniejszanie się liczby pdmitów gspdarczych w mieście, c mże być symptmem pgrszenia się sytuacji gspdarczej Zawidwa. W kńcu 2002 rku w mieście zarejestrwanych był 225 pdmitów gspdarczych, w tym 96% stanwiły pdmity sektra prywatneg. W sektrze tym dminują firmy sób fizycznych prwadzących działalnść gspdarczą. W kńcu 2002 rku zarejestrwanych był 177 firm teg typu, pdczas gdy 12 lat wcześniej był ich jedynie 12. Oznacza t zatem prawie 15-krtny wzrst ich liczebnści w 7

tymże kresie. W sektrze prywatnym wyraźny wzrst dtyczy pnadt liczby zarejestrwanych spółek prawa handlweg. Na uwagę zasługuje także funkcjnwanie w tym sektrze 6 spółek z udziałem kapitału zagraniczneg. Miernikiem przedsiębirczści lkalnej spłecznści w kresie transfrmacji gspdarki jest zwykle liczba zarejestrwanych pdmitów gspdarczych przypadająca na każdy tysiąc ludnści miasta. W Zawidwie pzim tegż wskaźnika jest jednak wyraźnie niższy d przeciętneg w pwiecie zgrzeleckim i w wjewództwie dlnśląskim i wynsi niespełna 50 (w pwiecie 78, a w reginie prawie 102). Obraz specyfiki gspdarki lkalnej w Zawidwie znajduje swe dzwierciedlenie także w strukturze pdmitów gspdarczych według rdzajów prwadznej działalnści. Zagadnienie t przedstawia tablica 9. W strukturze pdmitów gspdarczych w mieście Zawidów, według stanu z kńca 2002 rku, dminuje działalnść prwadzna w sekcji G, tj. handel hurtwy i detaliczny; naprawa pjazdów mechanicznych, mtcykli raz artykułów użytku sbisteg i dmweg. Pdmity zarejestrwane w tej sekcji stanwią pnad 39% gółu jednstek gspdarczych prwadzących działalnść na terenie miasta, chć ich udział w analizwanym kresie wykazywał tendencję malejącą (w kńcu 1995 rku 44,1%). Tablica 9 STRUKTURA PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH W MIEŚCIE ZAWIDÓW W LATACH 1995-2002 Wyszczególnienie 31. 12. 1995 31. 12. 2000 31. 12. 2002 liczba str. w % liczba str. w % liczba str. w % Pdmity gspdarcze gółem 145 100,0 256 100,0 225 100,0 w tym w sekcji EKD (PKD): - A - rlnictw, łwiectw i leśnictw 2 1,4 12 4,7 6 2,7 - D - przetwórstw przemysłwe 13 9,0 14 5,5 12 5,3 - F - budwnictw 10 6,9 21 8,2 19 8,4 - G - handel hurtwy i detaliczny; naprawa pjazdów mechanicznych, mtcykli raz artykułów użytku sbisteg i dmweg 64 44,1 110 43,0 88 39,1 8

Wyszczególnienie 31. 12. 1995 31. 12. 2000 31. 12. 2002 liczba str. w % liczba str. w % liczba str. w % - H - htele i restauracje 11 7,6 9 3,5 9 4,0 - I - transprt, gspdarka magazynwa i łącznść 14 9,7 28 10,9 24 10,7 - J - pśrednictw finanswe 4 2,8 6 2,3 8 3,6 - K - bsługa nieruchmści, wynajem, nauka i usługi związane z prwadzeniem 10 6,9 25 9,8 28 12,4 działalnści gspdarczej - M - edukacja 3 2,1 3 1,2 5 2,2 - N - chrna zdrwia i pieka spłeczna 2 1,4 6 2,3 7 3,1 - O - pzstała działalnść usługwa, kmunalna, spłeczna i indywidualna 10 6,9 17 6,6 15 6,7 Źródł: Dane Urzędu Statystyczneg we Wrcławiu Oddział w Jeleniej Górze. Pzstałe rdzaje działalnści reprezentuje znacznie mniejsza liczba pdmitów gspdarczych. Niemniej jednak na uwagę zasługuje rla pdmitów gspdarczych prwadzących działalnść klasyfikwaną w sekcji K - Obsługa nieruchmści, wynajem, nauka i usługi związane z prwadzeniem działalnści gspdarczej (jest ich 28, tj. 12,4% gółu zarejestrwanych jednstek) raz w sekcji I - Transprt, gspdarka magazynwa i łącznść (24 pdmity, czyli 10,7% gólnej ich liczby w mieście). W latach 1995-2002 liczba zarejestrwanych pdmitów gspdarczych w Zawidwie gólnie birąc - zwiększyła się. Wart przy tym nadmienić, że dziedzinami najdynamiczniej rzwijającymi się w mieście (pd względem liczby pdmitów gspdarczych) są: chrna zdrwia i pieka spłeczna (pnad 3-krtny wzrst liczebnści pdmitów); bsługa nieruchmści, wynajem, nauka i usługi związane z prwadzeniem działalnści gspdarczej (niemal 3-krtny wzrst); rlnictw, łwiectw i leśnictw (3-krtny wzrst); pśrednictw finanswe (2-krtny wzrst); budwnictw (niemal 2-krtny wzrst). 9

Wśród natmiast aktywnści, w których widczny jest spadek zarejestrwanych pdmitów gspdarczych wymienić należy przede wszystkim prwadzenie hteli i restauracji (sekcja H). Nie spsób teg płączyć z prturystycznym nastawieniem miasta Zawidów. Działalnść prdukcyjna i budwlana Zawidów psiada dgdne warunki dla rzwju działalnści prdukcyjnej. Decydują tym przede wszystkim atuty lkalizacyjne i wyska dstępnść kmunikacyjna. O strukturze prwadznej na terenie miasta działalnści w tym zakresie infrmują dane zawarte w tablicy 10. Uwzględnin w niej pdmity gspdarcze zarejestrwane w sekcji C (górnictw i kpalnictw), w sekcji D (działalnść prdukcyjna) raz w sekcji F (budwnictw). W latach 1995-2002 w Zawidwie nastąpił rzwój sektra działalnści przemysłwej i budwlanej. O ile w 1995 rku w mieście tym funkcjnwały 24 pdmity gspdarcze, t w kńcu rku 2002 był ich już 32 (a w 2000 rku 36). W sektrze tym w 2002 rku pracwał 58,6% gółu zatrudninych w mieście. Tablica 10 STRUKTURA DZIAŁALNOŚCI PRODUKCYJNEJ I BUDOWLANEJ W MIEŚCIE ZAWIDÓW W LATACH 1995-2002 Wyszczególnienie Zarejestrwane pdmity gspdarcze 1995 2000 2002 2002/1995 Razem jednstki sektra przemysłweg i budwlaneg 24 36 32 133,3 w tym według rdzaju działalnści: - górnictw i kpalnictw (sekcja C) 1 1 1 100,0 Sektr publiczny - - - x Sektr prywatny 1 1 1 100,0 - działalnść prdukcyjna (sekcja D) 13 14 12 92,3 Sektr publiczny 2 1 1 50,0 Sektr prywatny 11 13 11 100,0 - budwnictw (sekcja F) 10 21 19 190,0 Sektr publiczny - - - x Sektr prywatny 10 21 19 190,0 Źródł: Dane Urzędu Statystyczneg we Wrcławiu Oddział w Jeleniej Górze. 0

Pdmity gspdarcze prwadzące działalnść prdukcyjną w Zawidwie wykazują isttne zróżnicwanie branżwe. Duże znaczenie w strukturze tejże działalnści dgrywają: Fabryka Maszyn FAMAZ s.c. raz Zakłady Odzieżwe ZAWITEX sp. z.. Budwnictwem w Zawidwie zajmuje się 19 pdmitów gspdarczych przynależnych d sektra prywatneg. Są t głównie pdmity sób fizycznych prwadzących działalnść gspdarczą. Dążnść d dalszeg lkalneg rzwju gspdarczeg wymaga umiejętneg przygtwania, a następnie dyspnwania zestawem dpwiednich instrumentów (śrdków i spsbów ddziaływania). Zestaw ten twrzą zarówn instrumenty planistyczne jak i instrumenty pdatkwe, finanswe, kapitałwe i rynkwe (m.in. w zakresie własnści terenów). Śrdki materialneg kształtwania przestrzeni uchdzą za jedne z najskuteczniejszych spśród narzędzi plityki gspdarczej i przestrzennej w skali lkalnej. Ich skutecznść wynika z faktu, iż pdmity gspdarcze chętnie dnszą się d tzw. krzyści zewnętrznych lkalizacji. Krzyści te są zaś w znacznej mierze skutkiem dpwiedniej materialnej rganizacji przestrzeni, ułatwiającej budwę raz funkcjnwanie urządzeń prdukcyjnych i usługwych. Lkalne władze samrządwe d lat wywiązują się należycie z funkcji inicjatra i krdynatra działalnści gspdarczej realizwanej na terenie miasta. Rsnąca rla sektra prywatneg wzmaga jednak kniecznść systemweg pracwania i racjnalneg wdrażania instrumentów lkalnej plityki gspdarczej (lkalizacje, zbrjenie terenów, czynsze, płaty, pdatki lkalne) ukierunkwanych na dalsze pbudzanie tejże działalnści. Rlnictw W Zawidwie mim miejskieg statusu - widczne są predyspzycje d typwej specjalizacji rlniczej. Decydują tym zarówn istniejące warunki naturalne (jakść gleb), p części klimatyczne, jak i struktura użytkwania gruntów. Pd względem rlniczym rejn miasta zaliczany jest d terenów rlnicz-paszwiskwych. Warunki glebwe charakteryzuje przewaga gleb brunatnych i pylastych, 1

głównie III i IV klasy bnitacyjnej. Warunki klimatyczne zaś (stsunkw krzystny kres wegetacyjny) i niewielkie nachylenia terenów ddatkw zwiększają rlniczą przydatnść gruntów i preferują specjalizację zbżwą (kmpleks pszenny i żytni) i paszwą. Jakść gruntów rnych mieści się w zasadzie między III a VI klasą wartści bnitacyjną (na terenie miasta nie występują użytki rlne mieszczące się w I i w II klasie bnitacyjnej). W klasie III znajduje się k. 42% użytków rlnych miasta. W tej klasie mieszczą się gleby przeciętnych właściwściach fizycznych i chemicznych, na których siągane są przeważnie wyskie plny żyta i ziemniaków raz średnie plny pszenicy, jęczmienia, buraków cukrwych, kniczyn i warzyw. Większy udział mają jednak grunty IV klasy bnitacji (pnad 43% gólnej pwierzchni użytków rlnych) charakteryzujące się średnią jakścią gleb przydatnych głównie d uprawy żyta i ziemniaków. W klasach V i VI sklasyfikwan zaś k. 14% użytków rlnych. Są t gleby słabe, a przydatne przede wszystkim d uprawy żyta i łubinu, a także pd zalesienie. Struktura użytkwania gruntów w Zawidwie kształtuje się niec dmiennie niż przeciętnie w pwiecie zgrzeleckim. Miast ma przede wszystkim wyraźnie większy niż przeciętny w pwiecie udział ziem zagspdarwanych rlnicz (67,4% gółu pwierzchni stanwią użytki rlne, a w gminach pwiatu 39,3%, czyli pnad 28 pkt. prc. mniej). Pnadt użytki rlne wykrzystane są w Zawidwie dmiennie aniżeli przeciętnie w skali całeg pwiatu. Większy udział ( 3,1 pkt. %) mają łąki i grunty rne ( 1,6 pkt. %), mniejszy zaś ( 3,2 pkt. %) niż w pwiecie zgrzeleckim jest udział pastwisk i sadów ( 0,6 pkt. %). Eknmiczne właściwści gspdarki rlnej w mieście wynikają p części z cech strukturaln-rganizacyjnych. Isttna część gruntów t własnść indywidualna rlników (pnad 37% pwierzchni użytków rlnych). Gspdarstwa te są jednak rzdrbnine, słab wypsażne w śrdki prdukcji, nastawine na wielkierunkwy, naturalny typ gspdarwania. Areał gruntów rlnych w gspdarce indywidualnej w mieście wykrzystywany jest w przeważającej części pd zasiew zbóż. Pnad 60% pwierzchni gruntów rlnych bsiewa się zbżami pdstawwymi (w tym głównie żytem i pszenicą, a w mniej- 2

szym stpniu wsem). W mieście zlkalizwany jest magazyn zbżwy (prwadzny przez Stwarzyszenie Prducentów Rlnych). Drugim, pd względem bszaru, rdzajem upraw są ziemniaki. Mniejszą, chć relatywnie isttną, rlę w Zawidwie dgrywa prdukcja zwierzęca. Wyniki gspdarwania w rlnictwie miejskim kształtują się na pzimie zapewniającym na gół jedynie samzapatrzenie się użytkwników gspdarstw rlnych. Na wyniki gspdarwania w rlnictwie miasta wpływa z jednej strny pważnie krytyczna sytuacja eknmiczna rlnictwa, a z drugiej - aktualnie wyraźnie zróżnicwane warunki płacalnści pszczególnych dziedzin rlnictwa. Handel, gastrnmia i usługi bytwe Aktywnścią gspdarczą twarzyszącą wszelkim prcesm wytwórczym jest działalnść handlwa. Pdbnie jak w przypadku działalnści prdukcyjnej, pdmity gspdarcze łączą niejednkrtnie działalnść handlwą, usługwą i prdukcyjną. Wielpłaszczyznwy wpływ transfrmacji gspdarczej ujawnia się tym, iż niemal całść placówek handlwych, gastrnmicznych i usług bytwych piera się na zasadach rynkwych i prywatnej działalnści. Dtyczy t także sytuacji w Zawidwie. Rzmieszczenie placówek handlu detaliczneg na terenie miasta jest równmierne. W 2002 rku w Zawidwie działalnść handlwą prwadził 49 sklepów. W rdzajwej strukturze detalicznych placówek handlwych dminują natmiast sklepy spżywcze różnych branż (gólnej, mięsnej, warzywniczwcwej), uzupełniane niekiedy przez sprzedaż artykułów przemysłwych (w tym higieny sbistej i gspdarstwa dmweg). Sieć punktów sprzedaży detalicznej w mieście uzupełnia stacja paliw. W Zawidwie brak jest jednak zrganizwaneg targwiska miejskieg. Na terenie miasta Zawidów funkcjnuje becnie pnad 10 zakładów gastrnmicznych. Pzytywnymi cechami przemian w zakresie gastrnmii w mieście jest pjawienie się sieci różnych małych zakładów gastrnmicznych świadczących szerki wachlarz usług. Są t zatem małe kawiarenki, drink-bary, pijalnie piwa, punkty gastrnmiczne typu fast fd, itp. 3

Także struktura placówek usług bytwych dla ludnści wykazuje pewne dysprprcje wynikające - jak się wydaje - przede wszystkim z uwarunkwań rynkwych. Zakres świadcznych usług nie jest jednak szerki i różnrdny. Turystyka i rekreacja Atrakcyjne płżenie gegraficzne, urzmaicne ukształtwanie terenu i dstępnść kmunikacyjna twrzą wyskiej rangi warunki dla rzwju turystyki w Zawidwie. Knieczne jest jednak dpwiednie wypsażenie miasta w urządzenia infrastruktury turystycznej i paraturystycznej. Baza nclegwa stanwi pdstawę turystyki pbytwej, lecz w Zawidwie widczny jest jej wyraźny niedrzwój. Bazę tę w 2003 rku stanwi bwiem jedynie część htelwa przygranicznej placówki gastrnmicznej. Rynkwe ddziaływanie w sferze turystyki wiąże się ściśle z systemem dpwiedniej infrmacji turystycznej. Jak dtychczas, w mieście nie funkcjnuje placówka ukierunkwana na prmcję turystyczną (w tym działalnść reklamwą) i dradztw dla turystów. W Zawidwie zlkalizwanych jest wiele atrakcyjnych biektów zabytkwych mgących być przedmitem bardziej intensywnej penetracji turystycznej. D biektów tych należy w szczególnści zaliczyć Stare Miast (z zespłem dmów przyrynkwych z XVIII i XIX wieku), zespół parkw-leśny Góra Zamkwa, zespół rezydencjnalny Ostróżn raz biekty sakralne (w tym kściół p.w. św. Józefa). Nadmienić przy tym należy, iż wskazane biekty i tereny zabytkwe wymagają intensywnych prac renwacyjnych i rewitalizacyjnych. Przez miast przebiegają szlaki turystyki pieszej. Zróżnicwane ukształtwanie bszaru miasta sprzyja także uprawianiu turystyki rwerwej. Rzbudwy wymaga jednak sieć ścieżek rwerwych w mieście i ich włączenie w międzynardwy układ tras czeskich i niemieckich. W bliskim sąsiedztwie miasta znajduje się zbirnik wdny funkcjach rekreacyjnych (Niedów na rzece Witka pwierzchni 1,8 km 2 ) Pnadt niepdal miasta wyznaczn przebieg Drgi Śródsudeckiej stanwiącej szczególnie atrakcyjną krajbrazw turystyczną trasę samchdwą. 4

Perspektywy isttneg wzrstu rli turystyki w gspdarce miasta raz charakter wymagań c d jakści świadcznych usług wzmagają kniecznść rzwju sieci biektów nclegwych zróżnicwanym standardzie usług. Nie ulega bwiem wątpliwści, że turystyka jest jedną z szans dalszeg rzwju miasta Zawidów. INFRASTRUKTURA OSADNICZA Gspdarka wdn-ściekwa rku. Pczątki budwy miejskieg systemu gspdarki wdn-ściekwej sięgają 1910 Zawidów zasilany jest w wdę z ujęcia głębinweg (czwartrzędwy pzim wdnśny). Z ujęcia teg zapatrywane są pnadt pbliskie miejscwści wiejskie przynależne d gminy Sulików (Stary Zawidów, Skrzydlice, Wrciszów Górny). Sieciwy system zasilania ludnści w wdę bejmuje niemal całe miast Zawidów (z sieci wdciągwej krzysta, według stanu z kńca 2002 rku, 93,8% mieszkańców). Tylk niewielkie rejny miasta (Ostróżn) zapatrywane są w wdę ze studni indywidualnych. Zagadnienie sieciwych dstaw wdy i dprwadzania ścieków z miasta Zawidów przedstawia tablica 11. WYPOSAŻENIE MIASTA ZAWIDÓW W WODOCIĄGI I KANALIZACJĘ W LATACH 1990-2002 Tablica 11 Wdciągi Kanalizacja Wyszczególnienie długść sieci rzdzielczej w km płączenia d budynków mieszkalnych i zbirweg zamieszkania wda dstarczna gspdarstwm dmwym w dam 3 długść sieci rzdzielczej w km płączenia d budynków mieszkalnych i zbirweg zamieszkania ścieki dprwadzane kanalizacją w dam 3 1990 10,7 612 233,4 7,7.. 1995 11,9 631 254,9 10,5 27 69,0 2000 12,0 643 182,9 16,2 184 158,3 2002 12,0 647 177,0 16,2 187 127,4 2002/1990 112,1 105,7 75,8 210,4 x x Źródł: Obliczenia własne na pdstawie danych US we Wrcławiu. 5

W latach 1990-2002 na terenie Zawidwa nastąpił wyraźny wzrst długści rzdzielczej sieci wdciągwej. W kńcu 2002 rku wynsiła na 12,0 km (wbec 10,7 km w rku 1990). Stąd też stan techniczny sieci wdciągwych w mieście ceniany jest na gół jak dbry. Znaczna część wdciągów pchdzi jednak sprzed 1940 rku, a stan tychże sieci i urządzeń budzi pważne zastrzeżenia (mim wymiany głównych rurciągów zasilających w latach 1965-1970). Niezbędne staje się prwadzenie rzległych prac remntwych i mdernizacyjnych. W badanym kresie zwiększyła się liczba płączeń d budynków mieszkalnych, d rku 1995 bserwuje się jednak wyraźny spadek zużycia wdy przez gspdarstwa dmwe. O ile zużycie t w 1995 rku wynsił 254,9 dam 3, t w 2002 rku gspdarstwa dmwe w mieście zużyły 177,0 dam 3, czyli niemal ¼ mniej. Usługi kanalizacyjne świadczne są przy wykrzystaniu istniejących urządzeń sieciwych raz transprtu specjalneg d wywzu ścieków ze zbirników przydmwych. W Zawidwie ścieki płynne ze znaczneg bszaru miasta usuwane są pprzez system sieci kanalizacyjnych. Jest t na gół kanalizacja gólnspławna pchdząca sprzed 1945 rku. Układ ten jest przebudwywany w kierunku funkcjnalneg wydrębnienia dcinków sieci na ścieki bytw-gspdarcze (kanalizacja sanitarna) i na wdy padwe (kanalizacja deszczwa). Długść rzdzielczej sieci kanalizacyjnej w mieście wynsi 16,2 km, a sieć ta w isttnej mierze zbudwana zstała w latach 90-tych. Jest więc siecią w większści dbrym stanie technicznym. Widczny jest także isttny wzrst liczby budynków mieszkalnych pdłącznych d miejskiej sieci kanalizacyjnej. Stąd też z usług kanalizacyjnych krzysta becnie pnad 86% mieszkańców (w miastach wjewództwa dlnśląskieg z sieci kanalizacyjnej krzysta przeciętnie 90% ludnści). Mieszkańcy natmiast zachdniej części miasta (m.in. Ostróżn) krzystają z indywidualnych rzwiązań gspdarki ściekwej zróżnicwanych standardach technicznych i funkcjnalnych. W Zawidwie funkcjnuje mechaniczn-bilgiczna czyszczalnia ścieków (BIOBLOK MU) przepustwści dbwej wynszącej 300 m 3. Jest t czyszczalnia przestarzałej technlgii, wyraźnym przeciążeniu i granicznym stpniu redukcji zanieczyszczeń (zwłaszcza bigennych). W statnich latach w biekcie tym czyszczan przeciętnie k. 400 m 3 ścieków dziennie (w 2002 rku łącznie 127 dam 3 ). 6

Ścieki częściw czyszczne dprwadzane są d Kcieg Ptku. Wart nadmienić, iż w zasięgu bsługi czyszczalni ścieków zamieszkuje pnad 53% ludnści Zawidwa (przeciętnie w wjewództwie dlnśląskim czyszczalnie ścieków bsługują prawie 70% ludnści miejskiej). Ścieki pchdzące z rejnów nieskanalizwanych, bez czyszczenia dprwadzane są pprzez kanalizację deszczwą lub rwy meliracyjne d cieków wdnych, a częściw dwżne są d czyszczalni ścieków. W mieście dczuwana jest zatem pilna ptrzeba nie tylk dkńczenia wielletnieg prcesu wdciągwania, lecz także pdjęcia znaczących inwestycji w sferze kanalizacji i czyszczania ścieków. Wskazać bwiem należy, że kmplekswść i sprawnść rzwiązań w zakresie gspdarki wdn-ściekwej determinuje w isttnym stpniu jakść śrdwiska naturalneg. Elektrenergetyka Miast Zawidów psiada krzystne płżenie względem głównych krytarzy zasilania w energię elektryczną. Redukcja napięcia następuje w rzdzielni w Zawidwie, skąd wyprwadzne są try sieciwe średnich napięć raz d stacji transfrmatrwych, redukujących napięcie na niskie (380 V i 220 V). Sieć rzdzielcza średnieg i niskieg napięcia na bszarze miasta, w przeważającej mierze jest siecią kablwą pdziemną. Stan techniczny urządzeń sieci wyskich napięć jest bardz dbry, sieci średnich napięć - dbry (remntów wymagają zwłaszcza linie napwietrzne), zaś niskich - zadwalający (wymaga prac remntwych i mdernizacyjnych). Wysk ceniana jest pewnść zasilania elektrenergetyczneg miasta. Przepustwść linii elektrenergetycznych wyskich i średnich napięć nie stanwi żadnej przeszkdy w rzbudwie miejskieg układu sieciweg, gtweg przyjąć większe bciążenia. Wszyscy użytkwnicy miasta mają aktualnie zapewniną mżnść krzystania z energii elektrycznej. Nadmienić wart, iż elektryfikację Zawidwa rzpczęt w 1914 rku. W Zawidwie wśród dbirców pbierających energii elektrycznej na niskim napięciu zdecydwanie najliczniejszą grupę stanwią gspdarstwa dmwe (1660 w kńcu 2002 rku, a 1408 w rku 1990). Zużycie energii elektrycznej przez 7

gspdarstwa dmwe, tak glbalne jak i jednstkwe, zamieszkujące w mieście w latach 1990-2002 wykazuje tendencję wzrstwą. O ile bwiem w 1990 rku gspdarstwa te zużyły łącznie 5071 MWh, t w 2002 rku 3409 MWh (tj. prawie 1/3 mniej). Zużycie tejże energii w gspdarstwach dmwych na jedneg mieszkańca miasta w 2002 rku wynsił 757,4 kwh (w 1990 rku 1174,4 kwh). Z punktu widzenia łatwści zapatrzenia w energię elektryczną, niewielkieg prawdpdbieństwa strat gspdarczych wywłanych przerwami w zasilaniu, teren miasta Zawidów stanwi atrakcyjne miejsce lkalizacji przemysłu, usług i sadnictwa. Gazwnictw Miast Zawidów nie jest zapatrywana w gaz sieciwy. W celach bytwych i grzewczych w mieście wykrzystuje się gaz płynny. Ciepłwnictw Gspdarka cieplna na terenie Zawidwa ma w przeważającej mierze zdecentralizwany charakter. Oparta jest bwiem ktłwnie lkalne raz paleniska indywidualne. W statnich latach bserwuje się pdejmwanie licznych przedsięwzięć eklgicznym wymiarze. Systematyczne zastępuje się grzewanie knwencjnalne (węglwe) grzewaniem czystym wykrzystującym alternatywne źródła energii, tj. elektrycznść, lej pałwy, gaz płynny i inne. W mieście mżliwe jest stwrzenie zintegrwaneg układu ciepłwniczeg w parciu źródł ciepła większej mcy (przy jednczesnym rzwju sieci cieplnych). Na terenach rzprsznej zabudwy w najbliższym kresie dminwać nadal będą paleniska indywidualne, chć dla rejnów zwartej zabudwy rzważyć mżna budwę eklgicznych ktłwni lkalnych. Sieć kmunikacyjna Transprt klejwy Lkalny transprt klejwy craz silniej wypierany jest przez transprt drgwy, jak bardziej elastyczny przestrzennie i knkurencyjny w rachunku ksztów. Przez teren Zawidwa przebiega linia klejwa międzynardwym znaczeniu relacji: Węgliniec Pieńsk - Zgrzelec Zawidów (Frydland Praga). Linia ta 8

zstała zbudwana w latach 1872-1875. W kresie tym pwstał także biekt dwrca klejweg. Klejwy transprt sbwy w Zawidwie dstępny był jednak d 2000 rku, a wcześniej miast psiadał bezpśrednie płączenia klejwe ze Zgrzelcem, Bgatynią i Lubaniem. Wstrzymując jednak ruch na tych liniach (likwidując mżliwść klejwych pwiązań przestrzennych) Dlnśląska DOKP, nawet eksperymentalne, nie sprawdziła płacalnści uruchmienia autbusów szynwych. Prpzycja zastswania takieg rzwiązania wymaga nadal wnikliweg rzważenia (m.in. na frum Związku Gmin Ziemi Zgrzeleckiej). Regularne i bezpśrednie płączenia klejwe Zawidwa z klicznymi (nie tylk krajwymi) śrdkami miejskimi są bwiem jednym z czynników gspdarczej (w tym turystycznej) aktywizacji miasta. Pnadt zlkalizwane jest tu twarwe klejwe przejście graniczne (Zawidów Frydlant). Transprt drgwy Sieć dróg na terenie miasta Zawidów charakteryzuje się zróżnicwanymi parametrami technicznymi. Pdstawwym elementem sieci drgwej miasta Zawidów jest dcinek drgi wjewódzkiej nr 355 (Zgrzelec Zawidów) wraz z drgwym przejściem sbwym i twarwym (Zawidów/Habartice). Drga ta psiada jednak niewłaściwe (dla intensywneg ruchu drgweg) parametry. Widczna jest wyraźnie kniecznść segregacji ruchu tranzytweg i lkalneg raz budwy bwdweg bejścia miasta. Sieć drgwą w Zawidwie uzupełniają drgi lkalne (gminne), których długść wynsi 13 km. Zdecydwana większść tych dróg psiada nawierzchnię twardą ulepszną (10 km, tj. 76,9% łącznej ich długści). Stan jednak nawierzchni dróg lkalnych nie jest zadwalający i wyznacza skalę zadań władz lkalnych w zakresie remntów i mdernizacji. Analizę sieci drgwej Zawidwa mżna także prwadzić z wielu innych punktów widzenia. Isttna wydaje się być jednak cena układu sieci dróg pd kątem: współczesnych kierunków ciążeń spłeczn-gspdarczych, mżliwści pwiązań z głównymi śrdkami miejskimi reginu. 9

Układ drgwy w Zawidwie pwstawał stpniw w miarę narastania ptrzeb, uwarunkwanych względami gspdarczymi i spłecznymi różnych kresów. Główne drgi miasta stanwią płączenia umżliwiające pwiązania ludnści przede wszystkim z pbliskimi śrdkami subreginalnymi Zgrzelcem, Lubaniem i Bgatynią, których rezultatem są silne ciążenia spłeczn-gspdarcze w tych kierunkach. Pmim narastającej knkurencji indywidualneg transprtu sbweg, liczba płączeń transprtu sbweg jest wyska wbec istniejąceg ptencjału demgraficzneg miasta. Pdaż usług publicznych przewźników sób, twrzy bwiem dbre warunki d dużej ruchliwści przestrzennej mieszkańców miasta, mtywwanych wahadłwymi djazdami d pracy, nauki raz w celach turystycznych i rekreacyjnych. Wart również zauważyć mżliwść bezpśredniej ( wyskiej częsttliwści) kmunikacji autbuswej Zawidwa ze Zgrzelcem, a także innymi miastami (m.in. Lubaniem i Jelenią Górą). Na tychże bwiem kierunkach dbywają się intensywne wahadłwe przemieszczenia przestrzenne mtywwane pdejmwaniem pracy, nauki, krzystaniem z wyspecjalizwanych usług różneg rdzaju, itp. Łącznść Współcześnie telekmunikacja stanwi isttny czynnik rzwju gspdarczeg i cywilizacyjneg. Jej niedrzwój zaś traktwany jest jak jeden ze znaczących hamulców szans rzwjwych. W latach 1990-2000 liczba abnentów telefnicznych w Zawidwie zwiększyła się z 177 d 1437, czyli pnad 8-krtnie. Na tle gmin wjewództwa dlnśląskieg i pwiatu zgrzeleckieg wskaźnik upwszechnienia telefnów, liczny jak liczba abnentów (łączy standardwych) przypadających na 1000 sób jest dla miasta krzystny. W wjewództwie dlnśląskim w 2000 rku wskaźnik ten wynsił prawie 274, przeciętnie w pwiecie zgrzeleckim niemal 263, zaś w Zawidwie prawie 304 (w 1990 rku na 1000 mieszkańców miasta przypadał jedynie 38 abnentów telefnicznych). Dstępnść telefnii przewdwej w Zawidwie wykazuje jeden z wyższych pzimów wśród gmin pwiatu zgrzeleckieg. 0

Na terenie miasta funkcjnuje jedna placówka świadcząca usługi pcztwtelekmunikacyjne w standardwym zakresie. Mieszkalnictw Stan zabudwy mieszkaniwej, jej wypsażenie w instalacje techniczn-sanitarne raz rzwój budwnictwa mieszkaniweg i infrastruktury kmunalnej wyznaczają bezpśredni pzim warunków zamieszkiwania ludnści, pśredni stwarzają jednak isttne mżliwści dla lkalneg rzwju gspdarczeg. Rzmiary zasbów mieszkaniwych, ich stan i struktura kształtują się w mieście pd wpływem przyrstu nwych mieszkań, będąceg efektem realizacji budwnictwa mieszkaniweg i prac adaptacyjnych, prac remntwych i mdernizacyjnych, a także ubytków substancji mieszkaniwej. D rku 1990 zarząd państwwymi zasbami mieszkaniwymi należał zaś d terenwych rganów administracji państwwej stpnia pdstawweg ( właściwści szczególnej d spraw mieszkaniwych). Dknana zatem w maju 1990 rku kmunalizacja państwwych zasbów mieszkaniwych sprwadziła się d nabycia przez gminę miejską Zawidów tej części mienia państwweg na mcy prawa. W klejnych zaś latach rzmiary i struktura zasbów mieszkaniwych w gminie uległy dalszym zmianm, c brazuje tablica 12. MIESZKALNICTWO W ZAWIDOWIE W LATACH 1990-2002 Tablica 12 Wyszczególnienie 1990 1995 2000 2002 a Wskaźnik zmian 2002/1990 OGÓŁEM Mieszkania 1369 1428 1432 1492 109,0 Izby 4719 4953 4975 5432 115,1 Pw. użytkwa mieszkań w m 2 : - gółem 78954 83367 83771 95400 120,8 - na sbę 17,8 17,8 18,4 20,9 117,4 Liczba sób na : - izbę 0,94 0,95 0,92 0,84 89,4 - mieszkanie 3,25 3,28 3,18 3,06 94,2 Mieszkania ddane d użytku - gółem 77 - - 2 2,6 1