Obszary Natura 2000 w Krainie EGO Obszary Natura 2000 to miejsca licznie występujących najrzadszych, najbardziej zagrożonych wyginięciem gatunków zwierząt i roślin oraz siedlisk przyrodniczych w Unii Europejskiej. Ochroną na tych obszarach objęte są gatunki roślin i zwierząt, a także siedliska przyrodnicze typowe dla Europy oraz zagrożone wyginięciem na naszym kontynencie. Wyróżnia się dwa typy obszarów ochrony: 1. OSO obszary specjalnej ochrony ptaków, wyznaczane w celu ochrony ptaków, zwane popularnie ostojami ptasimi, 2. SOO specjalne obszary ochrony siedlisk, tworzone w celu ochrony siedlisk przyrodniczych, roślin lub zwierząt (oprócz ptaków), nazywane powszechnie ostojami siedliskowymi. Prawną podstawą funkcjonowania Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 są: Dyrektywa Ptasia i Dyrektywa Siedliskowa. Pierwsza z nich zawiera zapisy dotyczące powoływania ostoi ptasich, chociaż zasady ich funkcjonowania zapisane są w Dyrektywie Siedliskowej. Ta natomiast określa sposób wyznaczania i ochrony obszarów Natura 2000 oraz zasady gospodarowania na tych terenach. Kiedy Polska 1 maja 2004 roku stała się członkiem Unii Europejskiej, najcenniejsze przyrodniczo obszary naszego kraju zostały włączone do Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. Warto podkreślić, że obszary Natura 2000 nie są obszarami chronionymi, ale obszarami ochrony gatunków i siedlisk, które są ujęte w Dyrektywie Ptasiej i Dyrektywie Siedliskowej. Pozostałe elementy przyrody nie sa chronione, chyba że obszar Natura 2000 pokrywa się z granicami którejś z form krajowych ochrony przyrody. W ostojach ptasich chroni się gatunki ptaków zapisanych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej oraz regularnie występujące gatunki ptaków wedrownych. W ostojach siedliskowych chronione są typy siedlisk przyrodniczych z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej, gatunki roślin oraz inne niż ptaki zwierzęta wymienione w Załączniku II tej dyrektywy. Celem podstawowym ochrony obszarów Natura 2000 jest zachowanie właściwego stanu ochrony gatunków i siedlisk, dla których obszar został powołany. Dlatego też dopuszczalne jest podejmowanie na obszarze ochrony tylko tych działań, które nie stanowią zagrożenia dla chronionej przyrody danego OSO lub SOO. Właściwy stan ochrony siedlisk ma miejsce, gdy naturalny zasięg lub powierzchnia siedlisk nie zmniejsza się w sposób ciągły oraz zachowane są jego specyficzne struktury i funkcje, a typowe dla siedliska gatunki mają 1
zapewniony właściwy stan ochrony. O właściwym stanie ochrony gatunku mówimy wtedy, gdy liczebność lokalnej populacji gatunku lub jej zasięg nie zmniejsza się w sposób ciągły oraz istnieje dostatecznie duża powierzchnia siedlisk niezbędnych dla występowania tego gatunku. Sieć Natura 2000 w Polsce obejmuje 144 obszary ptasie i 817 obszarów siedliskowych (21 % powierzchni naszego kraju). W Krainie EGO utworzono dotychczas sześć obszarów należących do Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. Są to: Puszcza Romincka (PLH280005) o pow. 14754,3 ha Puszcza Borecka (PLB280006) o pow. 18962,8 ha Lasy Skaliskie (PLB280011) o pow. 12644,8 ha Ostoja Borecka (PLH280016) o pow. 25340.1 ha Ostoja Skaliska (PLH280017) o pow.12644,7 ha Niecka Skaliska (PLH280049) o pow.11385,7 ha Puszcza Romincka (kod obszaru w Sieci Natura 2000 - PLH280005) to siedliskowy kompleks leśny na północnym-wschodzie województwa warmińsko-mazurskiego, którego część znajduje się na terytorium Rosji. Charakteryzuje się zróżnicowanym ukształtowaniem terenu, obecnością licznych cieków, występowaniem małych jeziorek i stosunkowo dużych obszarów torfowisk (jedno z nich zajmuje 150 ha). Puszcza leży na zapleczu moren czołowych fazy pomorskiej zlodowacenia Wisły. W silnie urozmaiconym krajobrazie znaczną powierzchnię zajmują pagórkowate wysoczyzny zbudowane z glin i piasków zwałowych. Liczne są wzgórza kemowe i moreny martwego lodu. Charakterystyczne są doliny rzek i mniejszych cieków, płynących w kierunku północnym (Błędzianka i jej dopływy - Bludzia, Czerwona Struga, Czarna oraz Żytkiejmska Struga z dopływami). Cieki te mają naturalny charakter, meandrują lub płyną w dolinach głęboko wciętych w podłoże. Dolina Błędzianki - największej rzeki Puszczy wykształciła się w pasie utworów sandrowych. W dnie tej doliny często występują zagłębienia wytopiskowe. Można je spotkać także w innych fragmentach Puszczy (głównie w części północnej) i są one zwykle zatorfione. Na ciekach, zwłaszcza mniejszych, licznie występują tamy i rozlewiska bobrowe. Bardzo interesujące są torfowiska źródliskowe, wykształcone w postaci torfowisk kopułowych (np. w pobliżu rezerwatu "Czerwona Struga") i torfowisk wiszących np. w dolinie Błędzianki. Gliniaste pagórki i zbocza porośnięte są lasami, głównie liściastymi, z 2
lipą, klonem, wiązem górskim, grabem i domieszką świerka, natomiast piaszczyste wzniesienia - leszczynowo-świerkowym lasem mieszanym. Równiny są zajęte przez świeże bory sosnowe i świerkowe, a sporadycznie przez bór świerkowy. W zatorfionych dolinach cieków rosną nadrzeczne lasy jesionowo-olszowe. Zagłębienia pojezierne zajęte są przez torfowiska. Z powodu swojej malowniczej rzeźby terenu oraz dużego udziału świerka Puszcza Romincka przypomina lasy tajgi. Klimat Puszczy cechuje wyraźny charakter kontynentalny, co sprzyja występowaniu licznych elementów borealnych, zarówno wśród flory, jak i zespołów roślinnych. Niemal wszystkie zespoły leśne występują w borealnych odmianach, co wyraża się obecnością grupy gatunków o północnym typie zasięgu, często na reliktowych, izolowanych stanowiskach. Szczególnie wysoką naturalnością odznaczają się śródleśne torfowiska, na których występuje między innymi świerczyna na torfie Sphagno girgensohnii-piceetum. Puszcza ma duże znaczenie dla zachowania leśnych i torfowiskowych zbiorowisk roślinnych o cechach borealnych, a torfowisko wysokie chronione w rezerwacie przyrody "Mechacz Wielki" należy do najlepiej wykształconych i zachowanych kompleksów torfowych w Polsce. Łącznie stwierdzono tu 9 rodzajów siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG: ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe) źródliska wapienne ze zbiorowiskami Cratoneurion commutati górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum) bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi- Pinetum, Pino łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum) Na obszarze Puszczy żyją następujące ptaki wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG (populacje rozrodcze) bąk Botaurus stellaris bocian czarny bocian biały trzmielojad Pernis apivorus 3
kania czarna Milvus migrans błotniak stawowy Circus aeruginosus orlik krzykliwy Aquila pomarina rybołów Pandion haliaetus jarząbek Bonasa bonasia derkacz Crex crex żuraw Grus grus włochatka Aegolius funereus lelek Caprimulgus europaeus dzięcioł zielonosiwy Picus canus dzięcioł czarny Dryocopus martius dzięcioł średni Dendrocopos medius dzięcioł białogrzbiety Dendrocopos leucotos gąsiorek Lanius collurio Spośród ssaków wymienionych w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG w Puszczy Rominckiej można spotkać następujące: mopek Barbastella barbastellus bóbr europejski Castor fiber wilk Canis lupus wydra Lutra lutra ryś Lynx lynx Z innych ważnych gatunków zwierząt i roślin: ssaki łoś Alces Alces sarna Capreolus Capreolus jeleń Cervus Elaphus mroczek pozłocisty Eptesicus Nilssonii mroczek późny Eptesicus Serotinus kuna domowa Martes Foina kuna leśna Martes Martes łasica mustela Nivalis nocek rudy Myotis Daubentonii nocek Natterera Myotis Nattereri 4
rzęsorek rzeczek Neomys Fodiens borowiaczek Nyctalus Leisleri borowiec wielki Nyctalus Noctula karlik większy Pipistrellus Nathusii karlik malutki Pipistrellus Pipistrellus gacek brunatny Plecotus Auritus wiewiórka pospolita Sciurus Vulgaris smużka leśna Sicista Betulina ryjówka aksamitna Sorex Araneus ryjówka malutka Sorex Minutus płazy ropucha szara Bufo bufo ropucha zielona Bufo viridis grzebiuszka ziemna Pelobates fuscus żaba moczarowa Rana arvalis żaba wodna rana esculenta żaba jeziorkowa Rana lessonae żaba trawna Rana temporaria gady jaszczurka zwinka Lacerta agilis jaszczurka żyworodna Lacerta vivipara żmija zygzakowata Vipera berus rośliny orlik pospolity Aquilegia vulgaris kopytnik pospolity Asarum europaeum brzoza niska Betula humilis turzyca oścista Carex atherodes turzyca strunowa Carex chordorrhiza turzyca szczupła Carex disperma turzyca bagienna Carex limosa turzyca życicowa Carex loliacea turzyca skąpokwiatowa Carex pauciflora konwalia majowa Convallaria majalis 5
żłobik koralowy Corallorhiza trifida kukułka Fuchsa Dactylorhiza fuchsii wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum naparstnica zwyczajna Digitalis grandiflora rosiczka długolistna Drosera anglica rosiczka okrągłolistna Drosera rotundifolia nerecznica grzebieniasta Dryopteris cristata skrzyp olbrzymi Equisetum telmateia kruszyna pospolita Frangula alnus przytulia wonna Galium odoratum tajęża jednostronna Goodyera repens przylaszczka pospolita Hepatica nobilis wroniec widlasty Huperzia selago bagno zwyczajne Ledum palustre bielistka siwa leucobryum glaucum listera sercowata Listera cordata listera jajowata Listera ovata widłak jałowcowaty Lycopodium annotinum pióropusznik strusi Matteuccia struthiopteris gnieźnik leśny Neottia nidus-avis podkolan biały Platanthera bifolia podkolan zielonawy Platanthera chlorantha wielosił błękitny Polemonium coeruleum porzeczka czarna Ribes nigrum malina moroszka Rubus chamaemorus torfowiec brunatny Sphagnum fuscum torfowiec Girgensohna Sphagnum girgensohnii torfowiec magellański Sphagnum magellanicum torfowiec ostrolistny Sphagnum nemoreum (capillifolium) torfowiec błotny Sphagnum palustre torfowiec kończysty Sphagnum recurvum torfowiec czerwonawy Sphagnum rubellum torfowiec nastroszony Sphagnum squarrosum kalina koralowa Viburnum opulus 6
fiołek torfowy Viola epipsila Na obszarze Puszczy Rominckiej istnieją następujące formy ochrony przyrody: rezerwaty Boczki, Czerwona Struga, Dziki Kąt, Mechacz Wielki, Struga Żytkiejmska i Park Krajobrazowy Puszczy Rominckiej. Dla obszaru Natura 2000 Puszcza Romincka zagrożeniem są zanieczyszczenia wprowadzane do wód, kłusownictwo i wprowadzanie obcych gatunków roślin i zwierząt jak też wyrąb starych drzewostanów. Puszcza Borecka (kod obszaru w Europejskiej Sieci - PLB280006) to obszar specjalnej ochrony ptaków (Dyrektywa Ptasia) o powierzchni 18962,8 ha. Ostoja obejmuje Puszczę Borecką, charakteryzującą się urozmaiconą rzeźbą terenu i przewagą lasów mieszanych i liściastych o zróżnicowanych siedliskach, z których część zachowała naturalny charakter. Duże przestrzenie zajmują drzewostany świerkowe. W obniżeniach terenu, prócz podmokłych lasów, spotyka się również otwarte mokradła. Przez obszar przepływają liczne strumienie, stanowiące w większości dopływy rzeki Ełk. W mniejszym stopniu uchodzą do rzeki Gołdapy i Wielkich Jezior Mazurskich. W ostoi znajduje się też kilka niedużych jezior oraz liczne podmokłe łąki. Na południowo-wschodnim skraju puszczy znajduje się zespół jezior, z których największym jest jezioro Łaźno. Obszar uzyskał rangę ostoi ptaków o randze europejskiej, występuje w nim 25 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej oraz 9 gatunków ptaków z Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt. Lęgnie się tu ponad 10% krajowej populacji dzięcioła białogrzbietego oraz przynajmniej 1% populacji krajowej: bociana czarnego, dzięcioła średniego, dzięcioła trójpalczastego, dzięcioła zielonosiwego, muchołówki białoszyjej, orlika krzykliwego, rybołowa i żurawia. Odnotowano tu również znaczną liczebność bielików, kani czarnych, jarząbków i zimorodków. Na terenie obszaru żyje niewielka populacja żubrów. Pewne zagrożenie dla obszaru mogą stanowić szkody powstałe w wyniku silnych wiatrów oraz będące ich konsekwencją gradacje owadów, szczególnie kornika drukarza i innych kambiofagów (zwierząt żywiących się drewnem). Brak zagrożeń antropogennych. Na terenie obszaru istnieją następujące formy ochrony przyrody: rezerwaty: Borki, Lipowy Jar, Mazury, Wyspa Lipowa na Jeziorze Wielki Szwałk i Obszar Chronionego Krajobrazu II województwa warmińsko-mazurskiego. 7
Na obszarze Puszcza Borecka występują ważne dla Europy gatunki zwierząt (z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej i z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, w tym gatunki priorytetowe: gąsiorek - ptak muchołówka mała - ptak muchołówka białoszyja - ptak podróżniczek - ptak dzięcioł trójpalczasty - ptak dzięcioł średni - ptak dzięcioł białogrzbiety - ptak dzięcioł zielonosiwy - ptak zimorodek - ptak rybitwa zwyczajna (rzeczna) - ptak derkacz - ptak zielonka - ptak kropiatka - ptak żuraw - ptak jarząbek - ptak błotniak stawowy - ptak kania czarna - ptak trzmielojad - ptak bielik - ptak rybołów - ptak orlik krzykliwy - ptak bocian czarny - ptak bocian biały - ptak bąk - ptak Lasy Skaliskie (kod obszaru w Sieci Natura 2000 - PLB280011), to ostoja ptasia o powierzchni 12 644,7 ha, leżąca na północ od Puszczy Boreckiej. Obszar obejmuje Lasy Skaliskie oraz doliny rzek Gołdapy i Węgorapy. Na terenach leśnych dominują bory świerkowe i sosnowe, na znacznym obszarze rosnące na podłożu torfowym. Niewielkie enklawy z brzozą, olchą i dębem mają marginalne znaczenie lasotwórcze. Wewnątrz Lasów Skaliskich występuje Bagno Minta, w latach osiemdziesiątych ub. wieku poddane znacznej sukcesji roślinności. Ostatnio dzięki spiętrzeniu wody przez bobry, teren ten znowu odzyskuje 8
charakter otwartego torfowiska. W dolinach rzecznych otaczających kompleks leśny występuje cała gama otwartych siedlisk, od naturalnych, zabagnionych dolin rzecznych, przez ekstensywnie użytkowane łąki, do wielkoobszarowych terenów o intensywnym tempie uprawy. W ostoi występuje co najmniej 16 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 1 gatunek z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W stosunkowo wysokiej liczebności występują: jarząbek, orlik krzykliwy, żuraw. W okresie wędrówek występuje co najmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego żurawia. Zagrożenia dla ostoi mogą być zaniechanie dotychczasowego użytkowania rolnego, intensyfikowanie użytkowania ornego, uprawa łąk, zakładanie upraw plantacyjnych jak również wyrąb starodrzewu i drzew dziuplastych, sadzenie monokultur drzew, nieuzasadnione siedliskowo stosowanie zrębów zupełnych, zagęszczanie sieci szlaków zrywkowych i dróg leśnych oraz odwodnienia, zakłócenie naturalnych stosunków wodnych, prostowanie i skracanie cieków, przerzuty wody sztucznymi kanałami, brak gospodarki pastwiskowo-łąkarskiej na obszarach nieleśnych, techniczna zabudowa brzegów cieków. Ostoję obejmuje Obszar Chronionego Krajobrazu "I" OCK woj. warmińskomazurskiego. Na obszarze tym występują następujące ptaki wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG: bąk zwyczajny Botaurus stellaris bocian czarny Ciconia nigra bocian biały Ciconia ciconia trzmielojad Pernis apivorus kania ruda Milvus milvus bielik Haliaeetus albicilla błotniak stawowy Circus aeruginosus błotniak łąkowy Circus pygargus orlik krzykliwy Aquila pomarina kobczyk Falco vespertinus jarząbek Bonasa bonasia derkacz Crex crex żuraw Grus grus siewka złota Pluvialis apricaria 9
łęczak Tringa glareola uszatka błotna Asio flammeus włochatka zwyczajna Aegolius funereus caprimulgus europaeus lelek zwyczajny Alcedo atthis dzięcioł zielonosiwy Picus canus dzięcioł czarny Dryocopus martius dzięcioł średni Dendrocopos medius dzięcioł białogrzbiety Dendrocopos leucotos lerka Lullula arborea muchołówka mała Ficedula parva gąsiorek Lanius collurio Ostoja Borecka (kod obszaru w Sieci Europejskiej Natura 2000 - PLH280016) to ostoja siedliskowa o powierzchni 25 340,1 ha. Ważna ostoja fauny leśnej z wilkiem Canis lupus i żubrem Bison bonasus (jedno z 5 wolno żyjących stad w Polsce). Ogółem stwierdzono występowanie 7 gatunków zwierząt i 4 gatunki roślin z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Dobrze zachowane płaty roślinności naturalnej - zidentyfikowano tu 11 typów siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Miejsce występowania rzadkiego zespołu Scolochloetum festucaceae. Jest to jeden z ważniejszych obszarów w Europie dla zachowania klasycznych lasów liściastych typu środkowoeuropejskiego, tzw. grądu subkontynentalnego z Tilia cordata, Carpinus betulus, Acer platanoides i Ulmus glabra, który występuje również w unikatowej odmianie zboczowej. Ważna jest też ciągłość bazy genetycznej różnych populacji od czasu średniowiecza, a także dobrze zachowane profile glebowe i leśne. Naturalne stanowiska cisa występują tu na wschodniej granicy zasięgu. Puszcza Borecka jest ważną ostoją ptasią o randze europejskiej Na całym terenie prowadzona jest intensywna gospodarka leśna, co stanowi zagrożenie dla ekosystemów liściastych o cechach naturalnych. Zagrożeniem jest wyrąb starych drzewostanów w ramach planowej gospodarki leśnej i zastępowanie ich monokulturami sosnowymi, świerkowymi i modrzewiowymi, a także dębowymi Występują tu następujące typy siedlisk wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG: 10
twardowodne oligo- i mezotroficzne zbiorniki wodne z podwodnymi łąkami ramienic Charetea starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea) - priorytetowe są tylko murawy z istotnymi stanowiskami storczyków zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe) torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) obniżenia na podłożu torfowym z roślinnością ze związku Rhynchosporion grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum) bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi-pinetum, Pino) łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion) Występują tu ptaki wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG: bąk zwyczajny Botaurus stellaris bocian czarny Ciconia nigra bocian biały Ciconia ciconia pszczołojad Pernis apivorus kania czarna Milvus migrans kania ruda Milvus milvus bielik haliaeetus albicilla błotniak stawowy Circus aeruginosus orlik krzykliwy Aquila pomarina rybołów Pandion haliaetus jarząbek Bonasa bonasia kropiatka Porzana porzana zielonka Porzana parva derkacz Crex crex żuraw Grus grus rybitwa rzeczna Sterna hirundo 11
rybitwa czarna Chlidonias niger zimorodek zwyczajny Alcedo atthis dzięcioł zielonosiwy Picus canus dzięcioł czarny Dryocopus martius dzięcioł średni Dendrocopos medius dzięcioł białogrzbiety Dendrocopos leucotos dzięcioł trójpalczasty Picoides tridactylus podróżniczek Luscinia svecica muchołówka mała Ficedula parva muchołówka białoszyja Ficedula albicollis gąsiorek lanius collurio Regularnie występujące ptaki migrujące nie wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG: perkozek Tachybaptus ruficollis perkoz rdzawoszyi Podiceps grisegena łabędź niemy Cygnus olor krakwa Anas strepera cyraneczka Anas crecca gągoł Bucephala clangula bekas kszyk Gallinago gallinago słonka zwyczajna Scolopax rusticola samotnik Tringa ochropus brodziec piskliwy Actitis hypoleucos Żyją też ssaki wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: mopek Barbastella barbastellus nocek łydkowłosy Myotis dasycneme bóbr Castor fiber wilk Canis lupus wydra Lutra lutra ryś Lynx lynx żubr Bison bonasus 12
Na terenie obszarze Ostoi Boreckiej istnieją następujące formy ochrony przyrody: rezerwaty - Borki, Lipowy Jar, Mazury, Piłackie Wzgórza, Wyspa Lipowa na Jeziorze Wielki Szwałk i Obszar Chronionego Krajobrazu Puszczy Boreckiej. Ostoja Skaliska (kod obszaru: PLH280017) to specjalny obszar ochrony siedlisk (Dyrektywa Siedliskowa) o powierzchni 12644,7 ha położony między Baniami Mazurskimi a granicą polsko-rosyjską. Dominują w nim bory mieszane (świerk i sosna), występują jednak płaty grądów, łęgów i borealnej świerczyny na torfie. Do obszaru przylegają też cenne przyrodniczo doliny: Węgorapy (zachowany naturalny odcinek w pobliżu miejscowości Miedniuszki) i Gołdapy. Istnieje tu najwyższe w Polsce zagęszczenia bobra oraz niewielka, lecz ważna dla zachowania zasięgu gatunku ostoja wilka. Występują tu ważne z biogeograficznego punktu widzenia zasoby świerczyn na torfie i uniaktowa odmiana łęgów (zespół górsko-borealny). Ważne dla Europy typy siedlisk przyrodniczych (z Zał. I Dyr. Siedliskowej), w tym siedliska priorytetowe(*) to: niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum) bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi- Pinetum, Pino mugo-sphagnetum, Sphagno girgensohnii-piceetum i brzozowo-sosnowe bagienne lasy borealne)* łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy żródliskowe)* Ważne dla Europy gatunki zwierząt (z Zał. II Dyr. Siedliskowej i z Zał. I Dyr. Ptasiej), w tym gatunki priorytetowe (*): bóbr europejski - ssak wilk* - ssak wydra - ssak ryś - ssak traszka grzebieniasta - płaz kumak nizinny - płaz czerwończyk nieparek bezkręgowiec 13
Niecka Skaliska (kod w Europejskiej Sieci Natura 2000 - PLH280049) to specjalny obszar ochrony siedlisk o powierzchni 11 385,7 ha, położony na terenie gmin Banie Mazurskie i Budry. Kompleks Lasów Skaliskich wyróżnia się w kraju dzięki obecności dobrze zachowanej świerczyny na torfie - zespół Sphagno girgensohnii-piceetum oraz dużemu udziałowi zbiorowisk borowych. Warta podkreślenia jest obecność licznych starorzeczy powstałych z meandrów Gołdapy i Węgorapy. We florze naczyniowej odnotowano 13 gatunków podlegających ścisłej ochronie prawnej oraz 24 gatunki chronione częściowo. Osobliwością florystyczną jest występowanie gatunku z Polskiej Czerwonej Księgi Roślin: wielosił błękitny Polemonium coeruleum. Roślina ta zaliczana jest do reliktów polodowcowych. Na terenie Niecki Skaliskiej stwierdzono występowanie 27 gatunków zwierząt objętych Załącznikiem II Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Występuje tu rozwijająca się populacja bobra Castor fiber. Lasy Skaliskie stanowią ważną ostoję dla zagrożonych ssaków takich wilk Canis lupus i ryś Lynx lynx. Wśród bezkręgowców 2 gatunki znajdują się w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt: czerwończyk nieparek Lycaena dispar oraz skójka gruboskorupowa Unio crassus. Z grupy kręgowców do Czerwonej Księgi zaliczono: orlika krzykliwego Aquila pomarina, dzięcioła białogrzbietego Dendrocopos leucotos,bielika Haliaeetus albicilla, wilka Canis lupus, rysia Lynx lynx, traszkę grzbieniastą Triturus cristatus, głowacza białopłetwego Cottus gobio, minoga strumieniowego Lampetra planeri i piskorza Misgurnus fossilis. Mimo że układ hydrologiczny obszaru jest już od XVIII wieku bardzo przekształcony poprzez wykopanie w kierunku południe-północ Kanału Brożajckiego, przecinającego na pół Nieckę Skaliską oraz liczne kanały i rowy melioracyjne wykopane w latach 50- i 60-tych ubiegłego wieku, obecne stosunki wodne są historycznie utrwalone. Największe zagrożenie dla opisywanego obszaru, stanowi więc naruszenie aktualnych stosunków wodnych. Zarówno odwodnienie jak i spiętrzenie wód rzek i Kanału Brożajckiego jest szczególnie szkodliwe dla zespołu świerczyny na torfie, która traci charakterystyczny dla siebie skład gatunkowy i fizjonomię zbiorowiska. Budowa nowych urządzeń hydrotechnicznych stanowić także będzie przeszkodę dla wędrówek ryb wymienionych w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG stwierdzonych na tym obszarze. Szkodliwe jest także skracanie i prostowanie cieków wodnych oraz stosowanie technicznej zabudowy ich brzegów. Zagrożenie stanowi także wyrąb starodrzewu i drzew dziuplastych, zakładanie upraw plantacyjnych, sadzenie monokultur drzew i nieuzasadnione siedliskowo stosowanie zrębów zupełnych. Na terenach nieleśnych niekorzystne jest zaniechanie dotychczasowego użytkowania łąkowo-pastwiskowego oraz potencjalna zamiana użytków zielonych na grunty orne, zwłaszcza na terenach położonych na południe od kompleksu leśnego. Zagrożeniem dla 14
dotychczas użytkowanych ekstensywnie łąk i pastwisk w dolinie Gołdapy i Węgorapy jest intensyfikacja nawożenia mineralnego oraz stosowanie nawozów płynnych. Obszar ten chroni typy siedlisk wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion, Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium), Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris), Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio- Caricetea), Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum), Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum) Towarzyszą tym siedliskom ważne dla Europy gatunki: 1. Ptaki wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG: bocian czarny Ciconia nigra bocian biały Ciconia ciconia pszczołojad Pernis apivorus bielik Haliaeetus albicilla błotniak stawowy Circus aeruginosus błotniak łąkowy Circus pygargus orlik krzykliwy Aquila pomarina jarząbek Bonasa bonasia żuraw Grus grus zimorodek Alcedo atthis dzięcioł zielonosiwy Picus canus dzięcioł białogrzbiety Dendrocopos leucotos gąsiorek Lanius collurio 2. ssaki wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: bóbr Castor fiber wilk Canis lupus 15
wydra Lutra lutra ryś Lynx lynx 3. płazy i gady wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: traszka grzebieniasta Triturus cristatus kumak nizinny Bombina bombina 4. ryby wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: minóg strumieniowy Lampetra planeri boleń Aspius aspius piskorz Misgurnus fossilis koza Cobitis taenia głowacz białopłetwy Cottus gobio 5. inne ważne gatunki zwierząt i roślin łoś Alces alces szczeżuja pospolita Anodonta cygnaea małż słodkowodny mieniak tęczowiec Apatura iris motyl czosnek niedźwiedzi Allium ursinum roślina orlik pospolity Aquilegia vulgaris roślina wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum roślina rosiczka okrągłolistna Drosera rotundifolia roślina kruszczyk rdzawoczerwony Epipactis atrorubens roślina tajęża jednostronna Goodyera repens roślina przylaszczka pospolita Hepatica nobilis roślina bagno zwyczajne Ledum palustre roślina widłak jałowcowaty Lycopodium annotinum roślina wielosił błękitny Polemonium coeruleum roślina torfowiec Girgensohna Sphagnum girgensohnii roślina torfowiec błotny Sphagnum palustre roślina Niecka Skaliska objęta jest Obszarem Chronionego Krajobrazu Doliny Gołdapy i Węgorapy (30534,0 ha) 16
Opr. Ryszard F. Dutkiewicz, 2011 17