Pedosfera, biosfera- zadania 1. Na podstawie poniższego tekstu zbuduj schemat przedstawiający proces glebotwórczy. Początek tworzenia się gleby wyznacza wietrzenie. Intensywność tego wstępnego procesu zależy z jednej strony od klimatu, a z drugiej od rodzaju wietrzejącej skały. Różne skały podlegają wietrzeniu z różną intensywnością. Z kolei rozpoczyna się działalność bakterii, grzybów, mchów i porostów. Aktywność organizmów roślinnych i zwierzęcych jest inna na różnym podłożu, w różnym zatem tempie dokonują się przemiany chemiczne. W pierwszym etapie procesu glebotwórczego istotną rolę odgrywa więc mineralne podłoże. Drugi etap procesu glebotwórczego dokonuje się pod wpływem wybiórczego wkraczania roślinności trawiastej i wysokiej. Rośliny te czerpią dla swego rozwoju pokarm ze składników mineralnych z podłoża. Równocześnie rozwijające się tam drobnoustroje przyspieszają rozkład obumierających roślin, co sprzyja wytwarzaniu się próchnicy. Próchnica zawiera w sobie wyzwalane podczas rozkładu elementy odżywcze, z których ponownie czerpać mogą rośliny. Ostatecznie makroflora, towarzysząca jej mikroflora i fauna glebowa decydują o powstaniu odpowiedniej gleby. 2. Posługując się poniższym diagramem, przedstawiającym procentowy udział najważniejszych gleb Ziemi, określ, które zdanie jest prawdziwe (P), które błędne (B). 1. Około 12 % powierzchni Ziemi zajmują gleby bardzo żyzne... 2. Tajga, zajmuje ok.10 % powierzchni ziemi, porastając obszary,gdzie gleby są słabe o małej przydatności rolniczej... 3.!5 % powierzchni Ziemi stanowią gleby wykształcone w klimacie polarnym.. 4. 37% gleb kuli ziemskiej znajduje się pomiędzy 23º 27 N a 23º 27 S 1
3. Uzupełnij tabelę do przedstawionych profili glebowych. Oznaczenia poziomów glebowych: A 0 - poziom ściółki leśnej, A 1 - poziom akumulacyjny próchnicy, A 2 - poziom wymywania, B - poziom wmywania, (B) - poziom brunatnienia, C - skała macierzysta. Oznaczenia barw podane w nawiasach: bi białawy, p popielaty, bsz brunatnoszary, b - brunatny, br - brunatnordzawy, cz - czarny, csz ciemnoszary, sz szary. GLEBA Skała przydatność obszar występowania w Polsce macierzysta rolnicza Niecka Nidziańska, Wyżyna Lubelska less brunatna Żuławy Wiślane piaski 4. Na czym polega i w jakich warunkach zachodzi proces lateryzacji gleby? 5. Na czym polega i w jakich warunkach zachodzi proces bielicowania gleby? 2
6. Zadania A i B wykonaj na podstawie rysunków : Strefowość i piętrowość roślinności ( rys A). i układ pięter klimatycznych i roślinności w Karpatach Zachodnich (rys.b). A.Wyjaśnij dlaczego: -Strefowości świata roślinnego odpowiada jedynie przybliżony układ piętrowy. -Nie wszystkie strefy mają swoje odpowiedniki w układzie pionowym.. - co wpływa na zróżnicowanie wysokości granic pięter roślinnych? - Granice poszczególnych pięter zaznaczają się w Karpatach Zachodnich średnio około 100 m wyżej od strony południowej niż od strony północnej. - Na półkuli południowej jest mniej pięter roślinności niż na półkuli północnej?. 3
B. Jaka formacja roślinna nie występuje na półkuli południowej i dlaczego?.. 7. Erozja gleby - polega na mechanicznym niszczeniu przez różne czynniki zewnętrzne, w tym również działalność człowieka. Wyjaśnij jakie są przyczyny i na czym polega: Erozja wodna gleby:.. Erozja wietrzna gleby:. Dewastacja gleby : Degradacja gleby.. 8. Gleby Polski na większości obszarów zagrożone są erozją. Wymień krainy geograficzne Polski najsilniej dotknięte erozją. 9. Które obszary Polski sa objęte dewastacją gleb?.. 10. Na przykładach Wyżyny Lubelskiej i chińskiej Wyżyny Lessowej wyjaśnij różnicę w genezie pokryw lessowych....... 11. Uszereguj chronologicznie podane niżej procesy i wpisz w tabelkę odpowiadające im numery we właściwej kolejności. 1. Tworzenie się pokryw lessowych. 2. Uprawianie pszenicy. 3. Powstawanie gleb. 4. Działalność akumulacyjna wiatru. 5. Proces glebotwórczy. 6. Wietrzenie skał. 7. Wywiewanie pyłu lessowego. 4
12. Do podanych niżej sześciu opisów występowania gleb strefowych (oznaczonych od 1 do 6) dobierz drugą właściwą część (od A do F) przedstawiającą cechy opisywanej gleby. Odpowiedź zapisz w środkowej kolumnie. Występowanie gleb Odp. Cechy gleb 1. Tworzą się w klimacie subpolarnym na wieloletniej zmarzlinie. 2. Powstają w klimacie gorącym, wilgotnym pod roślinnością sawann lub lasów równikowych. 3.Są glebami strefy umiarkowanej o klimacie okresowo suchym, powstają pod roślinnością stepowana lessach. 4. Powstają w klimacie umiarkowanym chłodnym przy współudziale lasów rosnących na piaskach. 5. Powstają w strefie klimatu zwrotnikowego, na terenach o małej sumie opadów i dużym parowaniu. 6. Występują w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego pod lasami mieszanymi i liściastymi. A. Posiadają odczyn słabo kwaśny lub obojętny. Poziom próchniczny tych gleb, dochodzący do 40 cm, o zawartości próchnicy 2-4%, przechodzi stopniowo w poziom brunatnienia, a następnie w zwietrzelinę i skałę macierzystą. B. Charakteryzują się kwaśnym odczynem próchnicy i występowaniem poziomu wymywania o dużej miąższości i jasnym zabarwieniu. C. Są to gleby płytkie i słabo wykształcone. Może występować słabo zaznaczony poziom wymywania i poziom glejowy. D. Są one ubogie w próchnicę ze względu na niszczenie warstwy próchnicznej przez bardzo duże opady. Są silnie zakwaszone. Poziomy wymywania i wmywania, sięgające 5-6 m głębokości, mają różne odcienie czerwieni, zawdzięczające swą barwę obfitości związków żelaza. E. Mają dobrze rozwinięty poziom próchniczny (niewielkie wymywanie), wynoszący nawet kilkanaście metrów, o dużej zawartości próchnicy (do 20%). Posiadają odczyn obojętny, słabo zasadowy lub słabo kwaśny i wyraźny wapnisty poziom wmywania. F. Odznaczają się małą zawartością próchnicy (ok. 1%), są często zasolone. Posiadają odczyn zasadowy i charakteryzuje je wyraźny gipsowy lub wapnisty poziom wmywania. 13. Na mapach oznaczono występowanie wybranych typów gleb. Rozpoznaj je i odpowiednio podpisz mapy. gleby: czarnoziemy stepowe, czarnoziemy leśno-łąkowe, bielicowe, poligonalne, tundrowe, szaroziemy, kasztanowe, cynamonowe, brunatne, żółtoziemy, buroziemy, laterytowe, inicjalne, górskie, mady, rędziny, terra rossa a) b) 5
c) d) 14. a) rozpoznaj typy gleb przedstawione na rysunkach, b) spośród prezentowanych profilów glebowych wybierz ten, który reprezentuje najbardziej żyzną glebę; swój wybór uzasadnij: c) która z rozpoznanych gleb jest najbardziej rozpowszechniona w Polsce: 15. Wskaż nazwę gleby, która posiada najgrubszy poziom próchniczy: a) czarnoziem, b) gleba brunatna, c) gleba bielicowa, d) gleba inicjalna, e) gleba glejowa. 16. Jakie typy gleb rozwijają się na obszarach: 1) wysokich, skalistych gór, 2) zalewanych okresowo przez wody rzeczne, 3) występowania skat wapiennych lub gipsów, 4) podtapianych przez nieruchome wody gruntowe, 5) występowania lessów pod roślinnością wilgotnych stepów, 6) gdzie wody podziemne zalegają płytko pod powierzchnią terenu, 7) na których gleba bagienna zawierająca dużo składników mineralnych uległa osuszeniu? Masz do wyboru: czarne ziemie, b)czarnoziemy, c)gleby bagienne, d)gleby glejowe, e)gleby inicjalne, f)mady, g)rędziny. 6
17. Na podstawie opisów rozpoznaj i wpisz nazwy formacji roślinnych: A) Wszystkie rośliny tej formacji to słonorośla. Plątanina pni i korzeni podporowych jest najważniejszą cechą charakterystyczną tych roślin. B)Jest to największe, wielogatunkowe zbiorowisko roślin. Każda grupa musiała przystosować się do bardzo zróżnicowanych warunków życia. Do najbardziej charakterystycznych przedstawicieli tej strefy należą epifity i storczyki.... C) Krzewinki, zioła i lasy zimozielone są typowe dla tej strefy. Występuje w niej oleander, mirt, cyprys i jałowiec. Formacja znana jest pod wieloma nazwami na różnych kontynentach.. D) Obszary bezdrzewne porasta roślinność trawiasta o charakterze zwartej darni lub rosnąca kępami. Często występują rośliny zielne, kłączowe i cebulkowe. Okres bardzo suchego lata wstrzymuje wegetację roślinności E) Krzewinki, mchy i porosty są charakterystycznymi roślinami strefy. Latem zakwita mak i owocuje malina moroszka. Na granicy tej formacji roślinnej występują drzewa sztandarowe - zazwyczaj sosny.. 18. Często używa się określenia: formacja roślinno-glebowa. Dobierz charakterystyczne zespoły roślin do typów genetycznych gleb: a -makia A - gleby bielicowe b -tundra B - czerwone gleby laterytowe c step C - gleby glejowe d - las monsunowy D - gleby cynamonowe e- tajga E - czarnoziemy f- las równikowy F - żółtoziemy G - gleby płowe 19. A. Podaj nazwy zbiorowisk leśnych w Polsce składających się głównie z następujących gatunków drzew: a) wierzba, topola, b) olcha, c) dąb, grab, lipa, d) sosna. B. Podaj nazwy zbiorowisk leśnych w Polsce rozwijających się w następujących warunkach siedliskowych: 1) gleba bielicowa na piaskach, 2) gleba brunatna na glinach i iłach, 3) gleba bagienna torfowa i mułowa, 4) mada na piaskach zalewanych okresowo wodą rzeczną. Masz do wyboru następujące zbiorowiska leśne: a) bór, b) grąd c) łęg d) ols. 20. Podaj nazwy krajobrazów strefowych, których dotyczą niżej wymienione opisy: 1) niezbyt wysokie opady, lata ciepłe, ale krótkie, zimy długie i mroźne, 2) opady skąpe, średnie temperatury wszystkich miesięcy poniżej 0 C, 3) pora deszczowa i sucha; wysokie temperatury przez cały rok, 4) obfite opady i wysokie temperatury przez cały rok, 5) opady najwyższe zimą; lata gorące i suche, 6) opady skąpe lub brak; wysokie temperatury, szczególnie latem, 7) niskie opady, głównie latem; lata gorące, zimy mroźne, 8) niskie opady; brak klimatycznego lata. 7
Masz do wyboru następujące krajobrazy naturalne: a) wilgotny las równikowy, e) step, b) pustynia arktyczna, f) lasów twardolistnych (śródziemnomorski), c) pustynia gorąca, g) tajga, d) sawanna, h) tundra. 21. Wskaż podobieństwa i różnice między następującymi krajobrazami naturalnymi: a) pustynią gorącą i pustynią arktyczna, b) tajgą syberyjską i wilgotnym lasem równikowym, c) lasami twardolistnymi basenu Morza Śródziemnego i sawanną afrykańską, d) tundrą syberyjską i stepem w Azji Środkowej 22. Podaj nazwy klimatów typowych dla następujących strefowych krajobrazów naturalnych: 1) wilgotny las równikowy, 6) las liściasty zrzucający liście na zimę, 2) sawanna, 7) tajga, 3) pustynia gorąca, 8) tundra, 4) wiecznie zielony las twardolistny, 9) pustynia arktyczna. 5) step, Masz do wyboru następujące klimaty: a) umiarkowany ciepły morski, b) umiarkowany ciepły kontynentalny suchy, c) zwrotnikowy kontynentalny skrajnie suchy, d) podzwrotnikowy, e) subpolarny, f) podrównikowy, g) umiarkowany chłodny kontynentalny, h) równikowy wybitnie wilgotny, i) polarny. 23. Podaj nazwy gleb typowych dla następujących strefowych krajobrazów naturalnych: 1) wilgotny las równikowy, 2) sawanna, 3) pustynia gorąca, 4) wiecznie zielony las twardolistny, 5) step, 6) las liściasty zrzucający liście na zimę, 7) tajga, 8) tundra, 9) pustynia arktyczna. Masz do wyboru następujące gleby: a) brązowe (cynamonowe), b) czarnoziemy, c) czerwonożółte gleby laterytowe, d) bielicowe, e) torfowo glejowe gleby tundry, f) brunatne, g) brązowoczerwone, h) inicjalne gleby pustyń, i) inicjalne gleby arktyczne. 8
24. Podaj nazwy krain geograficznych Polski, w których spotyka się następujące zespoły krajobrazów naturalnych: 1) eoliczny + deltowy, 2) glacjalny, 3) peryglacjalny, 4) fluwioglacjalny + równin zalewowych, 5) równin bagiennych + teras nadzalewowych + równin zalewowych, 6) wyżyn lessowych, 7) wyżyn wapiennych, 8) eoliczny + teras nadzalewowych + równin zalewowych, 9) pogórzy i gór niskich + obniżeń denudacyjnych i kotlin w obrębie wyżyn i gór, 10) regla górnego + regla dolnego, 11) alpejskie + subalpejskie + regla górnego + regla dolnego. Masz do wyboru następujące krainy geograficzne Polski: a) Beskid Śląski, b) Bory Tucholskie, c) Doły Jasielsko-Sanockie, d) Karkonosze, e) Kotlina Warszawska (z Puszczą Kampinoską), f) Pojezierze Suwalskie, g) Polesie Zachodnie (Lubelskie), h) Wysoczyzna Siedlecka, i) Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, j) Wyżyna Sandomierska, k) Żuławy Wiślane. 25. Rysunki przedstawiają obszary występowania wybranych gatunków drzew (buk, jodła, jarząb szwedzki, sosna) na terenie Polski. Do cyfry, którą oznaczono rysunki, dobierz nazwę drzewa.. 26.Podaj nazwę metody kartograficznego przedstawiania cech ilościowych, którą zastosowano do przedstawienia występowania zasięgów wybranych gatunków drzew na terenie Polski w poprzednim zadaniu 27. Podaj nazwy własne dużych zbiorowisk leśnych, które ukryte są pod dużymi literami alfabetu na poniższej mapie konturowej. 9
28.Uzupełnij tabelę, dobierając do nazwy typu zbiorowiska leśnego symbole literowe odpowiadające typowi genetycznemu gleb, dominującemu drzewostanowi oraz regionom geograficznym Polski, w których dane zbiorowisko leśne można spotkać. Typ genetyczny gleby: A bielica, B - brunatnoziem, C - mada. Dominujące gatunki drzew: A - dąb, grab, buk, lipa, klon, jodła; B - wierzba, olcha, wiąz, jesion; C - sosna, brzoza, dąb, świerk. Region geograficzny: A - Dolina Dolnej Wisty, B - Pogórze Karpackie, C - Równina Tucholska Lp. zbiorowisko leśne Symbol literowy typu genetycznego gleby Dominującego drzewostanu 1. bór 2. grąd 3. łęg 29.Wymień formy ochrony przyrody w Polsce poza parkami narodowymi. 30. Nazwij parki narodowe oznaczone cyframi na poniższym rysunku regionu geograficznego Polski. 10 Parki
31. Do symbolu parku narodowego dobierz symbol opisu A. Utworzony został w 1993 roku. Obejmuje obszar 592 kilometrów kwadratowych. Jest największym parkiem narodowym Polski. Ochroną objęte flora i fauna bagienna, torfowiskowa, lasów lęgowych i olsów. Przedstawicielami chronionej fauny między innymi są: łosie, bobry, wilki, cietrzewie... a) Białowieski PN, b) Biebrzański PN, c) Ojcowski PN, d) Pieniński PN, e) Wigierski PN. B. Utworzony został w 1956 roku. Najmniejszy pod względem powierzchni park narodowy Polski obejmuje obszar 21,5 kilometra kwadratowego. Ochroną objęte formy krasu powierzchniowego i podziemnego (mogoty, iglice, jaskinie...) wydrążone w skałach jurajskich. Wśród rzadkich gatunków flory wiśnie karłowate, jeden z gatunków brzozy, jawory. Wśród zwierząt chronionych liczne gatunki nietoperzy... C. Utworzony został w 1989 roku. Powierzchnia jego to 151 kilometrów kwadratowych. Aż 18,5% powierzchni stanowią jeziora (42). Są wśród nich jeziora rynnowe i oczka wytopiskowe. Wśród jezior kilkanaście jezior dystroficznych, tzw. sucharów. Krajobraz parku urozmaicony młodoglacjalnymi wałami moren czołowych, ozami i kemami. Około 2 / 3 powierzchni parku zajmują lasy. Wśród drzew dominują sosny i świerki. Nie rosną tutaj buki i dęby bezszypułkowe. W najgłębszym jeziorze parku można spotkać rybę - sieję. Na terenie parku występują liczne siedliska bobrów... D. Założony został w 1960 roku. Obszar jego obejmuje 109 kilometrów kwadratowych. W parku obiektami chronionymi są: wybrzeże klifowe,jeziora oraz lasy bukowe i dębowe, roślinność wydmowa oraz liczne gatunki ptaków. Do najistotniejszych należą: orły bieliki, orły, krzykliwe, rybołowy... E. Najstarszy w Polsce park narodowy, przyroda chroniona jest tutaj od 1921roku. Powierzchnia jego przekracza 105 kilometrów kwadratowych. W powierzchni parku przewagę stanowią lasy. grądy, łęgi, olsy i bory. Z rzadkich zwierząt spotkać tu można żubry, koniki polskie, wilki, losie, bociany czarne, orły bieliki. Park jest wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury i Przyrody UNESCO... F. Na terenie zajmowanym obecnie przez park przyroda chroniona od1932 roku. Park w obecnym kształcie utworzony w 1954 roku. Obszar jego wynosi 23,5 kilometra kwadratowego. Obejmuje on część pasma górskiego, które jest rozcięte malowniczym, antecedentnym przełomem rzeki. Choć pasmo górskie zbudowane jest z wapieni, słabo zaznaczają się tutaj zjawiska krasowe. W składzie gatunkowym lasów dominują buki i jodły. W drzewostanie można spotkać również sosny. Z roślin endemicznych na uwagę zasługuje złocień Zawadzkiego. Ze zwierząt drapieżnych można spotkać rysie i żbiki. W sąsiedztwie parku wybudowano zbiornik retencyjny... 32.Przeczytaj poniższy tekst i odpowiedz na pytania znajdujące się pod nim. 1 dniem 1 lipca 2001 roku został utworzony Park Narodowy Ujścia Warty. Obszar ten częściowo był chroniony od 1977 roku, kiedy to powstał rezerwat przyrody Słońsk". W 1984 roku zostat on objęty międzynarodową Konwencją RAMSAR chroniącą tereny bagienne, które są siedliskiem ptactwa. W 1996 roku wokół Rezerwatu Słońsk utworzono Park Krajobrazowy Ujścia Warty. Powierzchnia Parku Narodowego Ujścia Warty wynosi 7955 ha, a powierzchnia jego otuliny wynosi 10454 ha. Park obejmuje rozlewiska rzeki na jej lewym brzegu. Krajobraz parku stanowią: podmokłe taki oraz zarośla wierzbowe skupione wokół starorzeczy Warty.Na terenie parku lęgowiska posiada około 140 gatunków ptaków, w tym 26 gatunków to ptaki zagrożone wyginięciem. Park wykorzystują także ptaki wędrowne w okresie migracji jesiennej. Liczba zatrzymujących się tutaj gęsi wynosi okoto 200 000 sztuk. Zimę spędzają tutaj łabędzie krzykliwe i orły bieliki. Ze ssaków na terenie parku spotkać można bobry i wydry. A. Zaznacz położenie PN Ujścia Warty na poniższej mapie konturowej. B. Wymień formy ochrony przyrody istniejące na tym obszarze przed utworzeniem parku narodowego, 11
C. Podaj obszar parku w kilometrach kwadratowych,... D. Wymień funkcje, które obszar ten spełnia w życiu ptaków,... 33. Rozpoznaj opisane poniżej polskie parki narodowe, wpisz w odpowiednich miejscach ich nazwy oraz numery, którymi oznaczono je na mapie. A... Park Narodowy, Numer na mapie- Jeden z najmłodszych parków narodowych w Polsce. Wyróżnia się wyjątkowo małym udziałem zbiorowisk leśnych w ogólnej powierzchni (mniej niż 1%). Obejmuje unikatowy ekosystem bagiennej doliny rzecznej nazywany "Polską Amazonią". B.. Park Narodowy, Numer na mapie - Największy park narodowy w Polsce. Większość obszaru zajęta jest przez bagna torfowiska i łąki, mniejszy udział mają zbiorowiska leśne. Objęty jest Konwencją Ramsarską o ochronie terenów wodno-błotnych o międzynarodowym znaczeniu, zwłaszcza jako środowisko życia ptactwa wodnego. C. Park Narodowy, Numer na mapie - Obejmuje rozległe tereny w szerokiej pradolinie, wyścielone piaskami eolicznymi, tworzącymi zespoły wydm, rozdzielone zagłębieniami z bagnami i torfowiskami. Ostoja łosia. Do znanych obiektów na terenie Parku należy m.in. cmentarz ofiar hitlerowskich. D. Park Narodowy,Numer na mapie - W krajobrazie Parku dominują jeziora polodowcowe (kilkadziesiąt, w tym jedno należące do najgłębszych jezior w Polsce). Park położony w regionie o najmniejszym zanieczyszczeniu powietrza w kraju. E.. Park Narodowy, Numer na mapie - Na terenie Parku znajdują się największe w środkowej Europie wędrujące wydmy o wysokości przekraczają-\ cej 50 m. Bogata fauna ptaków wodnych (obszar objęty Konwencją Ramsarską), ostoja ptaków przelotnych., F Park Narodowy. Numer na mapie. Bardzo mały park, położony na obszarze zbudowanym głównie ze skał wapiennych. Występują tu liczne formy krasowe, skały o oryginalnych kształtach, wąwozy, jaskinie. Atrakcją turystyczną są też zabytkowe obiekty (m.in. znany zamek). 12