Anna Winiarczyk Raźniak 226 W południowej Ameryce Południowej Argentyna, dziewięć razy większa od Polski, zajmuje pod względem powierzchni drugie miejsce w Ameryce Południowej Chile natomiast pod względem powierzchni zajmuje siódme miejsce na tym kontynencie Argentyna i Chile mają wspólną granicę o długości 5150 km Granicą tą jest jedno z najpotężniejszych pasm górskich świata Andy, z najwyższym szczytem kontynentu Cerro Aconcagua (6960 m npm) Masyw ten można obserwować z przełęczy łączącej oba kraje, na której znajduje się przejście graniczne Na terenie Andów w omawianej części Argentyny i Chile występuje klimat podzwrotnikowy i zwrotnikowy suchy i skrajnie suchy (Ameryka Południowa, 1996) Na klimat, zwłaszcza w Chile, bardzo duży wpływ ma chłodny Prąd Peruwiański Wskutek silnej inwersji pasatowej nad tym prądem nie dochodzi do powstawania chmur kłębiastych Dlatego też w północnej części Chile utworzyła się pustynia Atacama najsuchsza pustynia na świecie Są na niej miejsca, gdzie ostatnio deszcz spadł 400 lat temu (Ameryka Południowa, 1996) Dlatego też wybierając podróżowanie autostopem po tej części Chile należy zaopatrzyć się w dużą ilość wody (i ciekawą książkę) jest tam skrajnie mało opadów poniżej 20 mm W miejscowości Arica roczne sumy opadów nie
dochodzą do 1 mm Czasami nad pustynią dochodzi do kondensacji wilgoci w postaci mgły lub rosy jest to tutaj jedyne źródło wilgoci Wtedy, gdy tej wilgoci jest więcej (w czasie działania El Niño), pustynia zakwita Niezwykle malowniczo prezentują się całe płaty pustyni porośnięte kwiatami różowymi, w innym miejscu białymi, a w jeszcze innym fioletowymi Nad nielicznymi okresowymi rzekami rosną krzewy akacji, algarobo oraz zarośla, m in trzciny Argentynę zamieszkuje prawie 37,8 mln osób, a Chile 15,5 mln (XII 2002 r) Rozmieszczenie ludności w obu krajach jest nierównomierne, co wynika przede wszystkim ze zróżnicowania warunków naturalnych Na nizinie Pampy w Argentynie mieszka aż 70% ludności, zaś w aglomeracji Buenos Aires mieszka co trzeci Argentyńczyk W Argentynie zróżnicowanie gęstości zaludnienia wynika także z nastawienia gospodarki na hodowlę Na rozległych, porośniętych trawą nizinach pampy prowadzona jest na wielką skalę hodowla bydła rogatego, głównie hodowla bydła mięsnego Dzięki tej hodowli narodową potrawą Argentyńczyków są steki wołowe z grilla, których zapach czuć niemal wszędzie tam, gdzie są ludzie Nawet przy stacjach benzynowych, na kempingach i w parkach, przygotowane są specjalne kamienne grille i ławeczki, aby było wygodniej delektować się stekiem W Chile zaś większość ludności zamieszkuje środkową część kraju (region Valle Central), gdzie są najkorzystniejsze warunki przyrodnicze Skupia się tam 80% ludności (na obszarze stanowiącym 1/5 powierzchni kraju Ameryka Południowa, 1996) Region Metropolitalny Santiago zamieszkuje 40% Chilijczyków Struktura wieku ludności obu krajów jest podobna: grupa ludności w wieku do 14 lat w obu krajach stanowi po 27% populacji, ludność w wieku produkcyjnym w Argentynie obejmuje 63%, a w Chile 68% ogółu mieszkańców, natomiast ludność w wieku powyżej 64 lat stanowi odpowiednio 10 i 7% (Ameryka Południowa, 1996) Struktura etniczna ludności jest różna w omawianych krajach W Argentynie większość stanowią biali 98%, natomiast Indianie (głównie Keczua i Mapucze) to zaledwie 2% populacji Biali w Argentynie to ludność pochodzenia głównie hiszpańskiego i włoskiego Do tego kraju napływali również Żydzi (70% mieszka w aglomeracji Buenos Aires), Niemcy, a także Polacy Pierwsi Polacy pojawili się w Argentynie na początku XIX w, zaś najwięcej naszych rodaków wyemigrowało do Argentyny w latach międzywojennych oraz podczas II wojny światowej Chilijska ludność wywodzi się ze zmieszania emigrantów pochodzenia hiszpańskiego z miejscową ludnością indiańską Obecnie 65% ludności 227
Chile stanowią Metysi, biali natomiast 30% Pozostałe 5% stanowi rdzenna ludność indiańska głównie Araukanie na południu kraju, oraz Keczua i Aymara na północy W obydwu krajach oficjalnym językiem jest hiszpański, jednakże ma on wyraźny akcent wykazujący wpływ włoskich imigrantów Ponadto zawiera wiele specyficznych zwrotów, także znaczenie niektórych słów może być odmienne od hiszpańskiego Hiszpanów Dlatego też początkujący powinni uważać na to, co mówią, aby przypadkiem kogoś nie obrazić Także hiszpański w Argentynie i hiszpański w Chile różnią się między sobą, zwłaszcza pod względem wymowy niektórych spółgłosek Cechą, która łączy obydwa narody jest uczynność i życzliwość Ludzie przypadkowo spotkani, policja, wojskowi bardzo chętnie służą pomocą Nie jest trudno otrzymać zaproszenie na picie mate tradycyjnego napoju Argentyńczyków Yerba mate jest to po prostu bardzo mocna, bardzo gorąca i bardzo słodka herbata, pita ze specjalnego naczynia przez rurkę zakończoną siteczkiem (Dembicz A, Makowski J, Malinowski A, Skoczek M, 1979) Podobne wśród Argentyńczyków i Chilijczyków jest też to, że nie lubią się wzajemnie Antagonizmy wywodzą się jeszcze chyba od czasów wojny o Falklandy w 1982 r, kiedy to Argentyńczycy rościli prawa do tych wysp, walcząc o nie z Wielką Brytanią Podczas tego konfliktu Chile poparło Brytyjczyków Do tej pory można zauważyć wzajemną niechęć, objawiającą się opowiadaniami o przywarach sąsiadów Dla podróżujących Polaków niezwykle zaskakującą sprawą jest komunikacja w obu krajach Dworce autobusowe w niewielkim stopniu przypominają te, które zobaczyć można w Polsce Szczególnie ten w Buenos Aires W Informacji Turystycznej dowiedzieć się można np że bilet do Cordoby kupić można w kasach o numerach od 20 do 30 Otóż na tym dworcu jest około 180 kas różnych firm transportowych Podróżny może sobie wybrać w zależności od możliwości finansowych tańsze lub droższe (przy tym bardzo komfortowe) autokary Oczywiście, ceny biletów można negocjować, zwłaszcza przed samym odjazdem autobusu Główne drogi w Argentynie i w Chile są dobrze utrzymane Szczególne wrażenie robi na podróżnych Panamericana Ciągnie się ona przez całe terytorium Chile (i poza jego granice, na północ) Często na trasie od granicy peruwiańskiej do Santiago de Chile Panamericana zjeżdża niemal nad sam Ocean Spokojny Bardzo interesująca jest również droga wiodąca ze stolicy Chile do stolicy Argentyny Na odcinku andyjskim, po stronie chilijskiej składa się z ogromnej ilości serpentyn, 228
nad którymi w wyższych partiach prowadzą wyciągi narciarskie i trasy zjazdowe Ryc 1 Wybrane miejscowości, opisane w artykule Arica Antofagasta CHILE Santiago de Chile Tilcara San Miguel de Tucuman Cordoba Buenos Aires Lujan ARGENTYNA Wskaźnik urbanizacji w Argentynie wynosi 87%, w Chile zaś 86% ludności mieszka w miastach (Ameryka Południowa, 1999) Bardzo duże dysproporcje zauważyć można w strukturze osadniczej obydwóch krajów W jednym i w drugim widać bardzo wyraźną dominację stolicy W aglomeracji Buenos Aires w 2000 r mieszkało 12,6 mln osób, 229
natomiast drugim co do wielkości miastem Argentyny jest Cordoba, licząca 10 razy mniej, bo 1,2 mln mieszkańców Z kolei Santiago de Chile zamieszkiwało w 2000 r 5,6 mln osób, zaś konurbacja Valparaíso Viña del Mar liczyła zaledwie 683 tys mieszkańców (Ameryka Południowa, 1996) Na północy Argentyny znajdują się miejscowości, w których przeważająca część mieszkańców to Indianie Jedną z nich jest Tilcara, bardzo malowniczo położona wśród wzgórz na wysokości ok 2460 m npm Życie toczy się w niej bardzo powoli, zgodnie z filozofią tutejszych Indian Keczua Podobna w wyglądzie jest Maimara Pod względem architektury i atmosfery miejscowości północnej Argentyny przypominają peruwiańskie i boliwijskie osady Tucuman, a właściwie San Miguel de Tucuman to dosyć spore argentyńskie miasto (ok 640 tys mieszkańców) Odegrało ono ważną rolę w historii Argentyny To tutaj w Domu Rządowym odbył się 9 lipca 1816 r kongres, który zdecydował o niepodległości Argentyny W centrum miasta zachowało się wiele zabytków kolonialnych Cordoba leży na średniej wysokości 400 m npm i przez długi czas w przeszłości konkurowała z Buenos Aires, chcąc stać się głównym miastem kraju Centralnym punktem ponad milionowej Cordoby jest Plaza San Martin W centrum miasta zobaczyć można wiele wspaniałych kolonialnych budynków oraz muzeów W pobliżu stolicy Argentyny znajduje się miejscowość San Antonio de Areco Jest to spokojna, senna osada, która pełni rolę symbolicznego centrum tradycyjnej kultury gauchos południowoamerykańskich konnych pasterzy krów lub owiec, którzy stworzyli własną kulturę i obyczaje (Dembicz A, Makowski J, Malinowski A, Skoczek M, 1979) Znajduje się tutaj Park Kreolski i Muzeum Gauchos Jest to popularne miejsce weekendowych wycieczek mieszkańców Buenos Aires Około 60 km od Buenos Aires znajduje się ośrodek kultu patronki kraju Matki Boskiej z Luján Jej wizerunek znajduje się w neogotyckiej Basílica de Nuestra Señora de Luján (Bazylika Matki Boskiej z Luján) Jest to największe w kraju miejsce pielgrzymek (Jackowski A, Sołjan I, Bilska Wodecka E, 1999) Według starej legendy, gauchos w 1630 r przenieśli stojący przy drodze wizerunek Najświętszej Marii Panny, ponieważ nie pozwalał on przejechać nikomu drogą Wizerunek ten umieszczony został w kaplicy i stał się ośrodkiem kultu Obecnie jest to miejsce pielgrzymkowe o znaczeniu międzynarodowym 230
Arica to niewielka oaza położona wśród piasków Atacamy, tuż przy granicy Chile z Peru Próby stworzenia w tym miejscu terenów przemysłowych zakończyły się niepowodzeniem Obecnie miejscowość rozwija się dzięki utworzeniu w niej strefy wolnego handlu (zona franca) Około 700 kilometrów na południe od Ariki znajduje się Antofagasta Miasto położone na pustyni utrzymuje się z eksportu większości bogactw mineralnych Atacamy (przede wszystkim miedzi) W centrum miasta, na głównym placu znajduje się pozostałość po zamieszkujących miasto Brytyjczykach miniaturowa replika londyńskiego zegara Big Bena, zwana Torre Reloj Stolica Chile Santiago de Chile założona została w 1541 r (Grenier P, 1982) Obecnie składa się z kilku miast Centrum miasta stanowi Plaza de Armas (Plac Broni) Zwiedzających uderza pomieszanie stylów architektonicznych w pobliżu kolonialnej katedry i zabytkowych budynków, stojących wokół placu, postawione zostały nowoczesne wieżowce Nad miastem góruje malownicze wzgórze Santa Lucía Jego zbocza ozdobione są ogrodami, alejkami i fontannami, tworząc oazę spokoju niemal w centrum miasta Ze wzgórza roztacza się ciekawy widok na Santiago oraz pobliskie szczyty Cordillera de Los Andes Niezwykle ciekawym miejscem jest Mercado Central Ta hala targowa zbudowana została w 1872 r z kutego żelaza Kryje stoiska z przeróżnymi owocami morza Niezapomniane wrażenia pozostawia posiłek zjedzony pośród stołów z rybami, ośmiornicami, kalmarami i innymi tego typu smakołykami Jest to najlepsze miejsce, aby spróbować specjalności chilijskiej kuchni - owoców morza Buenos Aires - stolica Argentyny nie należy, jak by można przypuszczać, do prowincji Buenos Aires, ale stanowi oddzielny dystrykt federalny Capital Federal Stali mieszkańcy miasta zwani są porteños, ponieważ pierwotną funkcją miasta była funkcja portowa (Gaignard R, 1982) W centrum miasta znajduje się plac i Avenida de Mayo Na jednym jej końcu stoi Palacio del Congreso, przed którym obejrzeć można Pomnik Dwóch Kongresów (Monumento a Los Dos Congresos) w Buenos Aires w 1810 r i w Tucuman w 1816 r Jest to pamiątka wydarzeń, dzięki którym Argentyna stała się niepodległa Stopnie pomnika symbolizują Andy, zaś fontanna Ocean Atlantycki U wylotu Avenida de Mayo, po przeciwnej stronie Pałacu Kongresu, stoi Casa Rosada Różowy Dom Jest to siedziba rządu argentyńskiego Swój kolor zawdzięcza pogodzeniu się dwóch partii, z których jedną symbolizował kolor czerwony, a drugą biały Partie te stworzyły wspólny rząd, a ponieważ z przemieszania czerwonego i białego koloru wyszedł 231
różowy, dlatego swoją siedzibę pomalowały właśnie na taki kolor W pobliżu usytuowany jest Teatro Colon Teatr Kolumba, wzniesiony w 1908 r W tym siedmiokondygnacyjnym gmachu mieści się opera, balet i sala koncertowa Główną arterią miasta jest Avenida 9 de Julio, na której z daleka widoczna jest wizytówka miasta ogromny Obelisk (pomnik Juana Perona) Ulica ta uchodzi za najszerszą na świecie (10 pasów ruchu w jedna stronę!) Na północnym krańcu microcentro (czyli ścisłego centrum Buenos Aires) znajduje się Plaza San Martin Plac ten porośnięty jest wspaniałymi drzewami ombú (w języku Indian Guarani znaczy to cień ) Jest to jedyne drzewo rosnące na pampie Zobaczyć tu też można Torre de los Ingleses (Wieża Anglików), która jest pomniejszoną kopią słynnego Big Bena Jedną z najciekawszych dzielnic miasta jest La Boca Z pewnością jest to najbardziej kolorowa dzielnica w stolicy Została zbudowana przez włoskich imigrantów wzdłuż wąskiego kanału Riachuelo Jest to równocześnie też jedna z najstarszych i najuboższych dzielnic w Buenos Aires Swoją bajeczną kolorystykę zawdzięcza domom najuboższych mieszkańców miasta, skleconym z blachy falistej i pomalowanym na wszystkie chyba kolory świata La Boca uchodzi za dzielnicę artystyczną Znajduje się tu krótka, lecz bardzo charakterystyczna ulica Caminito, na której można kupić obrazy, kasety z tangiem, a także zobaczyć na żywo występy tancerzy Dumą mieszkańców La Boca jest najsłynniejsza drużyna futbolowa Argentyny Boca Juniors Kolejną artystyczną (i równocześnie jedną z najstarszych) dzielnicą w Buenos Aires jest San Telmo W centralnym punkcie tej dzielnicy znajduje się Plaza Dorrego, gdzie w każdą niedzielę odbywa się pchli targ Można na nim kupić niemal wszystko, co da się kolekcjonować Można tam też zobaczyć pokaz tanga W większości miejsc (głównie w restauracjach i klubach) trzeba za tę rozrywkę słono zapłacić, dlatego też lepiej jest pójść na Plaza Dorrego lub do La Boca, gdzie takie pokazy odbywają się za darmo LITERATURA Ameryka Południowa Przeglądowy Atlas Świata, 1999, R Mydel i J Groch (red), Wyd Fogra, Kraków Dembicz A, Makowski J, Malinowski A, Skoczek M, 1979, Słownik terminów geograficznych Ameryki Łacińskiej, Wiedza Powszechna, Warszawa Gaignard R, 1982, Argentyna, [w:] Ameryka Południowa, C Delavaud (red), PWN, Warszawa 232
Grenier P, 1982, Chile, [w:] Ameryka Południowa, C Delavaud (red), PWN, Warszawa Ameryka Południowa Encyklopedia Geograficzna Świata, 1996, Wyd OPRESS, Kraków Jackowski A, Sołjan I, Bilska Wodecka E, 1999, Religie świata Szlaki pielgrzymkowe Wielka Encyklopedia Geografii Świata, Wyd Kurpisz, Poznań 233