WDROŻENIE MIĘDZYNARODOWYCH STANDARDÓW SPRAWOZDAWCZOŚCI FI- NANSOWEJ W POLSKICH PRZEDSIĘBIORSTWACH Marcin Kaczmarek Uniwersytet Szczecinski, Katedra Rachunkowości 1. Wstęp Rozwój jednolitego rynku kapitałowego rządzącego się efektywnymi i przejrzystymi zasadami ściśle wiąże się z przyjęciem przez wszystkie państwa członkowskie jednakowych standardów rachunkowości i sprawozdawczości finansowej Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej (MSSF). W bieżącym roku, prawie wszystkie spółki giełdowe prowadzące działalność w państwach członkowskich Unii Europejskiej mają obowiązek rozpocząć stosowanie MSSF jako zasad rachunkowości i sporządzać swoje skonsolidowane sprawozdania finansowe posługując się tymi standardami. Polska stała się państwem członkowskim Unii Europejskiej. W związku z powyższym, obowiązek sporządzania skonsolidowanych sprawozdań finansowych zgodnie z MSSF będzie dotyczyć również polskich spółek, których akcje notowane są na giełdzie papierów wartościowych. W referacie zostaną przedstawione zagadnienia dotyczące wdrożenia zasad MSSF jako podstawy rachunkowości w polskich jednostkach gospodarczych. Przybliżone zostaną zagadnienia dotyczące genezy oraz istoty MSSF. Zostanie przedstawiona również charakterystyka wdrożenia standardów w jednostkach gospodarczych. Na koniec zaprezentowane zostaną w sposób syntetyczny opinie polskich przedsiębiorstw wdrażających MSSF w praktyce. 2. Rozwinięcie W dniu 19 czerwca 2003 r. w ramach nowelizacji Rada Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (IASB) opublikowała jako pierwszy Międzynarodowy Standard Sprawozdawczości Finansowej nr 1. Są w nim sformułowane zasady, według których od roku 2005 spółki będą przekształcać swoje sprawozdania finansowe pod kątem zgodności z Międzynarodowymi Standardami Sprawozdawczości Finansowej (MSSF). 1 Standardy te mają na 1 Zastosowanie MSSF po raz pierwszy jako podstawy rachunkowości, Ernst & Young, Audyt i doradztwo gospodarcze, publikacja internetowa.
celu stworzenie platformy jednolitej sprawozdawczości, która ma ułatwić porównywalność danych przedsiębiorstw rozwijających swoją działalność na rynkach międzynarodowych. Obecnie obowiązujące prawo europejskie nakłada na spółki giełdowe obowiązek stosowania MSSF w ich skonsolidowanych sprawozdaniach finansowych za okresy obrotowe rozpoczynające się w dniu 1 stycznia 2005 roku lub po tym dniu. W związku z wdrażaniem standardów istotne stają się nowe określenia: pierwszy termin sprawozdawczy MSSF oraz dzień przejścia na stosowanie MSSF 2 Pierwszy termin sprawozdawczy MSSF to koniec roku dla któregokolwiek z okresów obrachunkowych, w których jednostka zastosowała MSSF. Przykładowo, jednostka gospodarcza dla której koniec roku przypada na 31 grudnia 2004, pierwszym dniem sprawozdawczym według MSSF będzie 31 grudnia 2005. Dzień przejścia na MSSF to dzień, w którym rozpoczyna się najwcześniejszy z okresów, za który prezentowane są dane porównawcze. W przypadku wymienionej spółki dla której okres sprawozdawczy przypadł na grudzień 2004 roku i która prezentuje dane porównawcze za jeden rok obrotowy, data przejścia na stosowanie zasad MSSF jest 1 stycznia 2004. Prezentację graficzną momentu wdrożenia MSSF po raz pierwszy przedstawia schemat 1. Schemat 1. Przykład przejścia na stosowanie MSSF. Dzień przejścia na stosowanie MSSF Bilans otwarcia zgodny z MSSF Pierwszy okres sprawozdawczy MSSF 31 grudnia 2003 31 grudnia 2004 31 grudnia 2005 Dane porównawcze Pierwsze sprawozdanie finansowe Źródło: Zastosowanie MSSF po raz pierwszy jako podstawy rachunkowości, Ernst & Young, Audyt i doradztwo gospodarcze, publikacja internetowa. Zdaniem firm konsultingowych wdrożenie zasad standardów międzynarodowych przez jednostki gospodarcze musi być odpowiednio przeprowadzone dla sprawnego przejścia na zasady MSSF oraz efektywnego ich wykorzystania. Firmy te oferując pomoc we wdrożeniu standardów proponują przykładowe etapy wdrożenia, które przedstawia schemat 2. 2 Ibidem.
Etap 1 Diagnostyka, obejmuje zabranie informacji ujętych w dotychczasowej sprawozdawczości finansowej, ocenę wpływu zastosowania standardów jako podstawy rachunkowości w jednostce wdrażającej MSSF. Diagnostyka obejmuje również porównanie danych z innymi przedsiębiorstwami o podobnym zakresie działalności. Zakres etapu 2 Projektowanie i planowanie oparty jest na danych diagnostycznych etapu 1. Faza ta obejmuje zarysowanie etapów przejścia ze sprawozdawczości regulowanej ustawą o rachunkowości na pełne zastosowanie MSSF jako podstawy rachunkowości. Schemat 2. Etapy wdrożenia MSSF Etap 1 Kwestie biznesowe - działania IT - działania Zarządzanie zmianą -działania Diagnostyka Sprawozdawczość finansowa - działania Sprawozdawczość zarządcza - działania Zarządzanie projektem - działania Etap 2 Etap 3 Etap 4 Etap 5 Projektowanie i planowanie Opracowanie rozwiązań Wdrożenie Przegląd wdrożeniowy - Diagnostyka - Analiza własnych sprawozdań finansowych - Analiza finansowa podobnych spółek - Analiza wpływu wdrożenia MSSF na poszczególne spółki grupy - Wpływ na zakres konsolidacji - Mobilizacja i zaangażowanie - Cele - Zrozumienie stanu aktualnego tu i teraz - Ocena możliwych skutków - Wizja tak będzie - Uzgodnienie dokumentów projektowych - Plan projektu - Szkolenia - Pakiet sprawozdawczy - Wzorzec sprawozdania finansowego wg MSSF w tym zasad rachunkowości - Podręcznik z zasadami rachunkowości grupy - Projekt funkcjonalny i techniczny - Opracowanie i testowanie zmian systemowych - Opracowanie i testowanie zmian procesowych - Szkolenia - Wdrożenie zmian systemowych i procesowych - Przekształcenie danych finansowych za lata ubiegłe - Badanie przekształconego sprawozdania finansowego - Sporządzanie i badanie sprawozdania finansowego za bieżący rok obrotowy - Stałe wsparcie merytoryczne Źródło: Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej, Ernst & Young, Audyt i doradztwo gospodarcze, publikacja internetowa. Kolejny etap wdrożenia Opracowanie rozwiązań wynikający z etapów wcześniejszych uwarunkowany jest potwierdzeniem gotowości przejścia jednostki na MSSF jako podstawy rachunkowości. Na podstawie studium zagadnień otrzymanych w etapie diagnostycznym opracowuje się rozwiązania kwestii wynikających z etapów wcześniejszych dotyczące szko-
lenia, modelowania, raportowania, modelowego sprawozdania finansowego i zasad rachunkowości. Ponadto tworzy się projekt funkcjonalny i techniczny, oraz opracowuje i testuje systemy zmian procesów oraz komunikacji wewnętrznej i zewnętrznej. W zakresie etapu 4 Wdrożenie są między innymi wdrożenie opracowanych rozwiązań oraz szkolenie pracowników. Wdrożenie obejmuje zmiany systemowe oraz zmiany procesów, komunikowanie się z inwestorami oraz innymi stronami zainteresowanymi w przekształceniu i weryfikowaniu sprawozdań finansowych. Po zakończeniu wdrożenia MSSF jako podstawy rachunkowości jednostki, następuje ostatni etap Przegląd wdrożeniowy, który obejmuje sporządzanie oraz badanie sprawozdań finansowych. Jak już wcześniej stwierdzono wdrożenie MSSF w wybranych jednostkach gospodarczych jest obligatoryjne. Wśród kierowników jednostek objętych tym obowiązkiem firma PricewaterhouseCoopers (PWC) dokonała w roku 2003 badania mającego na celu określenie stanu świadomości dotyczącego wprowadzenia wymogu publikowania sprawozdań finansowych według MSSF w roku 2005. 3 Badanie dotyczyło spółek giełdowych, w których respondentami byli dyrektorzy finansowi, główni księgowi, kontrolerzy finansowi oraz osoby odpowiedzialne za sporządzanie sprawozdań finansowych. Podobnie jak sondaż przeprowadzony w 2002 roku w Europie, polska edycja badania również potwierdza, że zmiany są oczekiwane i niezbędne. Jak stwierdza PWC dobitnym wyrazem takiego nastawienia badanych była jednoznacznie pozytywna odpowiedź na pytanie, czy instytucja odpowiedzialna za ustanawianie polskich standardów rachunkowości powinna zmienić krajowe standardy w taki sposób, by były zbieżne z MSSF (100% odpowiedzi twierdzących), bądź silnie pozytywne reakcje w odpowiedzi na pytanie, czy należy całkowicie znieść polskie standardy rachunkowości i zastąpić je MSSF (prawie 2/3 respondentów odpowiedziało tak ). Zdaniem PWC wielkie nadzieje na uporządkowanie polskiego systemu rachunkowości nie idą w parze z realnym przygotowaniem spółek do wprowadzenia nowych standardów. Większość ankietowanych spółek odkładała na później kwestie związane z planowaniem konwersji na MSSF zaledwie 1/4 firm zaczęła prowadzić prace związane z planowaniem w roku 2002, 3 Przygotowani czy jeszcze nie???, PricewaterhouseCoopers - edycja polska 2003 r., Opinie menedżerów spółek giełdowych na temat przygotowania do sporządzania sprawozdań finansowych według Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej, publikacja internetowa.
1/3 zamierzała rozpocząć prace w 2003 roku, a ponad 1/3 uważała, że zabierze się do planowania konwersji dopiero w 2004 roku. Większość ankietowanych spółek sądziła też, że będzie to stosunkowo krótki proces ponad 2/3 firm było zdania, że zajmie to nie więcej niż rok, podczas gdy zaledwie co piąta spółka zakłada długofalowy proces przejścia i sądzi, że zajmie to ponad rok. Jak skomentował to jeden z respondentów, jest to zapewne polska specyfika, związana z przyzwyczajeniem do wprowadzania wszystkiego na ostatnią chwilę, jednak zapewne są też bardziej prozaiczne przyczyny tego stanu rzeczy. Po pierwsze, w tym okresie, wiele spółek nie przeprowadziło szczegółowych analiz zakresu zmian, jakie musiały nastąpić w firmie w związku z konwersją na MSSF (2/3 nie przeprowadziło jeszcze takiej analizy, a wśród tych, które to już zrobiły, niektóre przyznawały, że były to analizy wstępne. Po drugie, mówiąc o przewidywanych problemach związanych z konwersją, wspominano m.in. o konieczności równoległego prowadzenia normalnych spraw związanych z finansami i sprawozdawczością firmy spółki traktowały i traktują, więc kwestię przechodzenia na nowe standardy jako dodatkowy obowiązek i dodatkowe obciążenie. Kolejnym wyraźnym wnioskiem, jaki nasuwał się autorom badania po przeanalizowaniu wyników sondażu, była konkluzja, że większość spółek traktuje konwersję na MSSF jako jeszcze jeden wymóg, niejako narzucony rynkowi z góry. Podejście to ujawniało się m.in. w odpowiedziach na pytanie, czy firmy będą w stanie przejść na MSSF do roku 2005 (większość firm odpowiada, że tak, dodając skoro musimy, to zdążymy ) lub w odpowiedziach na pytanie o działania, których podjęcie spółki planują przed wprowadzeniem MSSF, aby przygotować rynek i odbiorów informacji finansowych do zmiany systemu sprawozdawczości (tutaj często zdarzały się komentarze wskazujące po prostu na chęć dostosowania się do wymogów narzuconych spółkom, np. przez KPWiG czy ustawę o rachunkowości). Zdaniem autorów ogólną konkluzją, jaką można wysnuć z całego przebiegu badania, jest stwierdzenie, że ankietowane firmy polskie w przeciwieństwie do spółek europejskich, które podkreślały strategiczne znaczenie konwersji na MSSF, traktowały wymóg przyszłej konwersji na MSSF jako kwestię przede wszystkim związaną z wymogami sprawozdawczości. Stąd np. członkowie zarządów firm lub dyrektorzy finansowi często delegowali do przeprowadzenia rozmowy osoby, które odpowiadają w firmie za sprawozdawczość (główni księgowi, kontrolerzy finansowi). Z wyników badań wynikało, że ankietowane spółki nie spodziewają się rewolucji w wynikach bardziej zdecydowanie niż ankietowane firmy europejskie wyrażając opinię, że przejście na MSSF nie będzie miało znaczącego wpływu na postrzeganie spółki przez inwe-
storów i analityków w Europie sądzi tak 69% respondentów, a 30% uważa, że wpływ taki istnieje, podczas gdy w Polsce opinię o braku wpływu konwersji na postrzeganie spółki podzielało 74% respondentów, a jedynie 18% uważało, że wpływ ten będzie znaczący. Opinie takie wśród polskich menedżerów finansowych wynikały z faktu, że według powszechnego przekonania polska ustawa o rachunkowości jest obecnie w znacznym stopniu zbieżna z MSSF. Oczywiście tendencja do ujednolicania niektórych przepisów niezaprzeczalnie występuje, jednak jest to raczej dostosowanie w pewnych tylko obszarach, a nie systemowe i uporządkowane dostosowanie standardów sprawozdawczości finansowej. 3. Uwagi końcowe Przejrzyste informacje o spółkach są obecnie bardziej potrzebne niż kiedykolwiek. Inwestorzy potrzebują jasnych, wiarygodnych i porównywalnych w skali międzynarodowej informacji finansowych i niefinansowych, na podstawie których mogliby podejmować decyzje inwestycyjne. Bez spełnienia tego warunku inwestorzy łatwo mogą stracić zaufanie pokładane w spółce oraz jej perspektywach rozwoju. Analizując wyniki badań można stwierdzić, że świadomość nadchodzących zmian była wśród polskich spółek dosyć wysoka, budził jednak niepokój niski stopień zaawansowania w zakresie planowania i dokonywania konwersji na MSSF. Podsumowując należy powiedzieć, że program działania Komisji Europejskiej obejmuje znacznie więcej niż tylko MSSF. Prowadzi ona również prace nad prawem spółek, sprawozdawczością internetową, prospektami emisyjnymi, okresowymi i bieżącymi raportami sporządzanymi przez spółki, zarządzaniem spółkami oraz kontrolą przestrzegania wprowadzanych uregulowań. Efekty tych prac będą widoczne w niedługim czasie w praktyce gospodarczej przedsiębiorstw. Literatura 1. Chopping D., Prawidłowość i prawdziwość (rzetelność) sprawozdania finansowego, Rachunkowość, 1993, nr 12. 2. Zastosowanie MSSF po raz pierwszy jako podstawy rachunkowości, Ernst & Young, Audyt i doradztwo gospodarcze, publikacja internetowa. 3. Przygotowani czy jeszcze nie???, PricewaterhouseCoopers - edycja polska, 2003 r., Opinie menedżerów spółek giełdowych na temat przygotowania do sporządzania sprawozdań finansowych według Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej, publikacja internetowa.