Twoje uprawnienia do zabezpieczenia społecznego. na Łotwie

Twoje uprawnienia do zabezpieczenia społecznego na Łotwie

Informacje zawarte w niniejszym przewodniku zostały opracowane i zaktualizowane w ścisłej współpracy z krajowymi korespondentami systemu wzajemnego informowania o ochronie socjalnej (MISSOC). Więcej informacji na temat sieci MISSOC można znaleźć na następującej stronie internetowej: http://ec.europa.eu/social/main.jsp?langid=en&catid=815 Niniejszy przewodnik zawiera ogólny opis rozwiązań w zakresie zabezpieczenia społecznego stosowanych w odpowiednich państwach. Dodatkowe informacje można uzyskać z innych publikacji MISSOC. Wszystkie te pozycje są dostępne na stronie, do której odsyła powyższy link. Można skontaktować się również z właściwymi organami i instytucjami, które zostały wymienione w załączniku do niniejszego przewodnika. Ani Komisja Europejska, ani żadna osoba działająca w imieniu Komisji nie może być pociągana do odpowiedzialności za wykorzystanie informacji zawartych w niniejszej publikacji. Unia Europejska, 2012 Powielanie dozwolone pod warunkiem wskazania źródła. Lipiec 2012 r 2

Spis treści Rozdział I: Wprowadzenie, organizacja i finansowanie... 5 Wprowadzenie... 5 Organizacja ochrony socjalnej... 5 Finansowanie... 6 Rozdział II: Opieka zdrowotna... 7 Kiedy osoba jest uprawniona do opieki zdrowotnej?... 7 Co obejmuje ubezpieczenie?... 7 W jaki sposób można skorzystać z opieki zdrowotnej?... 7 Rozdział III: Świadczenia pieniężne z tytułu choroby... 8 Kiedy osoba ma prawo do świadczeń pieniężnych z tytułu choroby?... 8 Co obejmuje ubezpieczenie?... 8 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń pieniężnych z tytułu choroby?... 9 Rozdział IV: Świadczenia z tytułu macierzyństwa i ojcostwa...10 Kiedy osoba jest uprawniona do świadczeń z tytułu macierzyństwa lub ojcostwa?..10 Co obejmuje ubezpieczenie?...10 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu macierzyństwa i ojcostwa?.11 Rozdział V: Świadczenia z tytułu inwalidztwa...12 Kiedy osoba ma prawo do świadczeń z tytułu inwalidztwa?...12 Co obejmuje ubezpieczenie?...12 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu inwalidztwa?...12 Rozdział VI: Emerytury i świadczenia z tytułu podeszłego wieku...13 Kiedy osoba ma prawo do świadczeń z tytułu podeszłego wieku?...13 Co obejmuje ubezpieczenie?...13 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu podeszłego wieku?...14 Rozdział VII: Renty rodzinne...15 Kiedy osoba ma prawo do renty rodzinnej?...15 Co obejmuje ubezpieczenie?...15 W jaki sposób można skorzystać z renty rodzinnej?...16 Rozdział VIII: Świadczenia z tytułu wypadku przy pracy i choroby zawodowej...18 Kiedy osoba ma prawo do świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych?...18 Co obejmuje ubezpieczenie?...18 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych?...19 Rozdział IX: Świadczenia rodzinne...20 Kiedy osoba ma prawo do świadczeń rodzinnych?...20 Co obejmuje ubezpieczenie?...20 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń rodzinnych?...21 Rozdział X: Bezrobocie...22 Kiedy osoba ma prawo do świadczeń z tytułu bezrobocia?...22 Co obejmuje ubezpieczenie?...22 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu bezrobocia?...23 Rozdział XI: Świadczenia minimalne z pomocy społecznej...24 Kiedy osoba ma prawo do świadczeń minimalnych z pomocy społecznej?...24 Co obejmuje ubezpieczenie?...25 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń minimalnych z pomocy społecznej? 25 Rozdział XII: Opieka długoterminowa...27 Kiedy osoba ma prawo do opieki długoterminowej?...27 Co obejmuje ubezpieczenie?...27 W jaki sposób można skorzystać z opieki długoterminowej?...28 Lipiec 2012 r 3

Załącznik: Dane kontaktowe instytucji i adresy przydatnych stron internetowych...29 Lipiec 2012 r 4

Rozdział I: Wprowadzenie, organizacja i finansowanie Wprowadzenie Łotewski system zabezpieczenia społecznego obejmuje: usługi w zakresie opieki, ubezpieczenie zdrowotne oraz świadczenia z tytułu macierzyństwa i ojcostwa; świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych; zasiłek pogrzebowy; renty inwalidzkie; emerytury i renty rodzinne; ubezpieczenie od utraty pracy; zasiłki rodzinne. Organizacja ochrony socjalnej Za organizację systemu zabezpieczenia społecznego na Łotwie odpowiada ministerstwo opieki społecznej (Labklājības ministrija), którego główne zadanie w dziedzinie zabezpieczenia społecznego polega na opracowywaniu i wdrażaniu polityki państwa dotyczącej ubezpieczeń i państwowych świadczeń społecznych. Od lutego 2003 r. centralnym organem państwowej administracji ds. opieki zdrowotnej jest ministerstwo zdrowia (Veselības ministrija), odpowiedzialne za opracowywanie polityki i redagowanie aktów prawnych w tej dziedzinie. Agencja państwowego ubezpieczenia społecznego (Valsts sociālās apdrošināšanas aģentūra) oraz jej lokalne biura zarządzają państwowymi świadczeniami społecznymi i ubezpieczeniami społecznymi, które obejmują: świadczenia z tytułu choroby, bezrobocia, macierzyństwa, starości, renty rodzinne, świadczenia z tytułu inwalidztwa, wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Państwowa agencja zatrudnienia (Nodarbinātības valsts aģentūra) odpowiada za rejestrację na potrzeby pośrednictwa pracy, stażów zawodowych oraz programów dotyczących zmiany kwalifikacji, podczas gdy agencja państwowego ubezpieczenia społecznego zarządza wypłacaniem świadczeń z tytułu bezrobocia. Świadczeniami socjalnymi zarządza ministerstwo opieki społecznej (Labklājības ministrija), podlegające mu instytucje (państwowa agencja integracji społecznej Sociālās integrācijas valsts aģentūras), organizacje pozarządowe, a także władze powiatowe, które z kolei zarządzają świadczeniami z pomocy społecznej. Władze lokalne nie podlegają kontroli żadnego ministerstwa. Krajowa służba zdrowia (Nacionālais veselības dienests) zarządza budżetem na opiekę zdrowotną. Krajowa służba zdrowia zawiera roczne kontrakty z podmiotami świadczącymi usługi medyczne oraz pokrywa koszty opieki medycznej świadczonej na rzecz ubezpieczonych przez podmioty objęte takimi kontraktami. Krajowe ubezpieczenie zdrowotne obejmuje również refundację niektórych produktów leczniczych. Lipiec 2012 r 5

Finansowanie Państwowa służba skarbowa (Valsts ieņēmumu dienests) odpowiada za pobieranie składek na ubezpieczenie społeczne (oraz podatku dochodowego od osób fizycznych). Stawka składki na obowiązkowe ubezpieczenie społeczne wynosi 35,09% wynagrodzenia brutto, z czego 24,09% opłaca pracodawca, a 11% pracownik najemny. Pracodawca, który jest zobowiązany do opłacania powyższych składek, automatycznie odlicza od wynagrodzenia pracownika ustawowy procent. W przypadku osób prowadzących działalność na własny rachunek składkę na obowiązkowe ubezpieczenie społeczne oblicza się na podstawie dochodu uzyskanego z działalności produkcyjnej, wykonywania prac, świadczenia usług, prac dorywczych, działalności zawodowej oraz na podstawie innych dochodów. Lipiec 2012 r 6

Rozdział II: Opieka zdrowotna Kiedy osoba jest uprawniona do opieki zdrowotnej? Do opieki zdrowotnej uprawnione są następujące osoby: obywatele Łotwy oraz ich dzieci; osoby niebędące obywatelami Łotwy oraz ich dzieci; obywatele państw członkowskich Unii Europejskiej, państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Konfederacji Szwajcarskiej, którzy zamieszkują na Łotwie w związku z wykonywaną pracą najemną lub działalnością prowadzoną na własny rachunek, a także członkowie ich rodzin; obcokrajowcy, którzy mają pozwolenie na stały pobyt na Łotwie, oraz ich dzieci; uchodźcy i osoby, którym przyznano alternatywny status (ochronę uzupełniającą) oraz ich dzieci; osoby zatrzymane, przebywające w areszcie oraz skazane na pozbawienie wolności oraz ich dzieci. Współmałżonkowie obywateli Łotwy i osób niebędących obywatelami Łotwy, którzy uzyskali zezwolenie na pobyt tymczasowy na Łotwie, mają prawo do bezpłatnej opieki dla kobiet w ciąży i pomocy przy porodzie finansowanej z podstawowego budżetu państwa. Co obejmuje ubezpieczenie? Krajowy system ubezpieczeń obejmuje opiekę lekarza rodzinnego, który może wydać skierowanie na leczenie szpitalne lub specjalistyczne. Pacjenci (z wyłączeniem osób poniżej 18. roku życia, kobiet w ciąży, osób w potrzebie i osób cierpiących na jedno z szeregu określonych schorzeń) wnoszą opłatę w przypadku wizyty u lekarza rodzinnego, lekarza specjalisty lub leczenia w szpitalu. Wysokość opłaty zależy od szpitala i rodzaju leczenia. W jaki sposób można skorzystać z opieki zdrowotnej? Najpierw należy umówić się na wizytę u lekarza rodzinnego. Opieka zdrowotna finansowana z budżetu państwa dostępna jest jedynie w jednostkach służby zdrowia, które podpisały kontrakt z krajową służbą zdrowia. Tak więc, przed udaniem się do lekarza, aby skorzystać z opieki zdrowotnej, za którą płaci trzeci podmiot, pacjent musi się poinformować, czy: lekarz lub placówka opieki zdrowotnej świadczą usługi na podstawie kontraktu; koszty niezbędnej opieki pokrywa państwo. Każdy beneficjent świadczeń z tytułu opieki zdrowotnej gwarantowanych przez państwo musi opłacić stawkę ustaloną przez władze (zob. powyżej Co obejmuje ubezpieczenie? ). Lipiec 2012 r 7

Rozdział III: Świadczenia pieniężne z tytułu choroby Kiedy osoba ma prawo do świadczeń pieniężnych z tytułu choroby? Świadczenia z tytułu ubezpieczenia zdrowotnego są wypłacane, jeśli osoba jest nieobecna w swoim miejscu pracy i z tego powodu traci wynagrodzenie lub jeśli osoba prowadząca działalność na własny rachunek traci dochód z jednego z następujących powodów: choroby lub obrażenia; leczenia lub zabiegów profilaktycznych; kwarantanny; pobytu w placówce leczenia rekonwalescencyjnego na podstawie zalecenia lekarza, jeżeli zostało to uznane za konieczne w wyniku przeprowadzonych badań, do czasu odzyskania przez pacjenta zdolności do pracy; opieki nad chorymi dziećmi poniżej 14. roku życia; pobytu w szpitalu w celu założenia protezy lub ortezy. Do świadczeń upoważnieni są pracownicy najemni oraz osoby prowadzące działalność na własny rachunek, objęci ubezpieczeniem społecznym. Co obejmuje ubezpieczenie? Świadczenie z tytułu niezdolności do pracy wypłaca się począwszy od 11 dnia niezdolności do czasu odzyskania zdolności do pracy, zgodnie z następującymi warunkami: przez początkowy okres niezdolności do pracy wynoszący 26 tygodni, nieprzerwanie, począwszy od pierwszego dnia niezdolności do pracy; przez maksymalny okres niezdolności do pracy wynoszący 52 tygodni, z przerwami, w ciągu trzech lat. W szczególnych przypadkach, w których stwierdza się konieczność dalszego zapewnienia opieki medycznej, wypłacanie świadczenia z tytułu choroby może być kontynuowane przez okres przekraczający ustalone 26 tygodni, ale nie dłuższej niż przez 52 tygodni, licząc od pierwszego dnia niezdolności do pracy, jeżeli jest to trwała niezdolność. Pierwsze 10 dni niezdolności do pracy opłaca pracodawca. W przypadku, w którym dana osoba nie może pracować z powodu sprawowania opieki nad chorym dzieckiem poniżej 14. roku życia, zasiłki dzienne wypłacane są od pierwszego do 14 dnia nieobecności w pracy, jeżeli opieka jest sprawowana w domu, oraz od 15 do 21 dnia, jeżeli dziecko przebywa w szpitalu. Wysokość dziennego zasiłku z tytułu choroby wynosi 80% wynagrodzenia objętego obowiązkiem składkowym, liczonego w oparciu o dochody z 12 miesięcy i przyjmowanego za podstawę do obliczania składek wpłacanych do systemu zabezpieczenia społecznego. Tymczasowo, od dnia 1 stycznia 2010 r. do dnia 31 Lipiec 2012 r 8

grudnia 2014 r., wypłaca się połowę zasiłku przekraczającego 11,51 LVL (17 EUR) dziennie. Zasiłek pogrzebowy (Apbedīšanas pabalsts) wypłaca się w przypadku śmierci ubezpieczonego lub w przypadku śmierci członka rodziny pozostającego na utrzymaniu ubezpieczonego. W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń pieniężnych z tytułu choroby? Do wniosku o dzienne zasiłki z tytułu choroby składane w agencji państwowego ubezpieczenia społecznego (VSAA) należy załączyć zaświadczenie lekarskie oraz zaświadczenie od pracodawcy wykazujące, że dana osoba nie pracowała przez okres niezdolności do pracy. Osoba prowadząca działalność na własny rachunek przedstawia oświadczenie, że nie uzyskiwała żadnego dochodu w okresie niezdolności do pracy. Dokumenty te mogą być złożone w dowolnym biurze VSAA, przez ubezpieczonego osobiście lub przez inną upoważnioną osobę, po okazaniu dokumentu tożsamości. Dokumenty te można również wysłać pocztą do VSAA lub złożyć drogą elektroniczną. O dzienne zasiłki chorobowe można wystąpić w ciągu 12 miesięcy licząc od pierwszego dnia niezdolności do pracy. Lipiec 2012 r 9

Rozdział IV: Świadczenia z tytułu macierzyństwa i ojcostwa Kiedy osoba jest uprawniona do świadczeń z tytułu macierzyństwa lub ojcostwa? Do świadczeń upoważnieni są pracownicy najemni oraz osoby prowadzące działalność na własny rachunek, objęci ubezpieczeniem społecznym. Świadczenie z tytułu macierzyństwa Zasiłki macierzyńskie (maternitātes pabalsts) wypłacane są przez cały okres urlopu macierzyńskiego i urlopu po porodzie, jeśli matka nie powróciła do pracy i z tego powodu traci wynagrodzenie, a jeśli jest osobą prowadzącą działalność na własny rachunek, traci swój dochód. Świadczenie z tytułu ojcostwa Świadczenia z tytułu ojcostwa (paternitātes pabalsts) wypłacane są ojcu z okazji narodzin dziecka (przez 10 dni kalendarzowych urlopu). Świadczenie rodzicielskie Świadczenie rodzicielskie wypłacane jest osobom, które korzystają z urlopu wychowawczego w celu sprawowania opieki nad dziećmi do pierwszego roku życia, jeżeli osoby te są zatrudnione w dniu, w którym przyznaje się świadczenie. Świadczenie przyznaje się jednemu z rodziców lub osobie, która sprawuje opiekę nad dzieckiem jako opiekun prawny, rodzic adopcyjny lub rodzic zastępczy. Co obejmuje ubezpieczenie? Świadczenie z tytułu macierzyństwa Urlop macierzyński trwający 56 dni kalendarzowych, jak również urlop po narodzeniu dziecka trwający 56 dni kalendarzowych są objęte zasiłkiem, tj. łącznie przez 112 dni kalendarzowych. Jeżeli kobieta zarejestruje się u swojego lekarza przed 12 tygodniem ciąży i do daty porodu musi być objęta stałą opieką lekarską, ustawowy urlop macierzyński zostaje przedłużony o 14 dni i w takim przypadku świadczenie wypłaca się łącznie przez 70 dni urlopu. W przypadku powikłań porodowych lub poporodowych, jak również w przypadku narodzin mnogich, 14-dniowy urlop przedłuża ustawowy urlop macierzyński i w takim wypadku zasiłek jest wypłacany przez 70 dni urlopu. Świadczenie z tytułu macierzyństwa wynosi 80% średniego wynagrodzenia objętego obowiązkiem składkowym, liczonego w oparciu o dochody z 12 miesięcy i przyjmowanego za podstawę do obliczania składek na ubezpieczenie społeczne. Lipiec 2012 r 10

Od dnia 3 listopada 2010 r. do dnia 31 grudnia 2014 r. wypłaca się połowę tej części świadczenia, która przekracza kwotę 11,51 LVL (17 EUR) dziennie. Świadczenie z tytułu ojcostwa Świadczenie z tytułu ojcostwa wynosi 80% średniego wynagrodzenia objętego obowiązkiem składkowym, liczonego w oparciu o dochody z 12 miesięcy i przyjmowanego za podstawę do obliczania składek wpłacanych do systemu zabezpieczenia społecznego. Od dnia 3 listopada 2010 r. do dnia 31 grudnia 2014 r. wypłaca się połowę tej części świadczenia, która przekracza kwotę 11,51 LVL (17 EUR) dziennie. Świadczenie rodzicielskie Świadczenie rodzicielskie (vecāku pabalsts) wynosi 70% średniego wynagrodzenia objętego obowiązkiem składkowym, liczonego w oparciu o dochody z 12 miesięcy i przyjmowanego za podstawę do obliczania składek na ubezpieczenie społeczne, ale nie może być niższe niż 63 LVL (91 EUR) miesięcznie. Do 31 grudnia 2014 r. w przypadku osób sprawujących opiekę nad dzieckiem urodzonym po dniu 2 listopada 2010 r. wypłaca się połowę tej części świadczenia, która przekracza kwotę 11,51 LVL (17 EUR) dziennie. Wypłacanie świadczenia rodzicielskiego zostanie przerwane, jeżeli w tym samym okresie dana osoba zacznie pobierać świadczenie z tytułu bezrobocia. W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu macierzyństwa i ojcostwa? Świadczenie z tytułu macierzyństwa Aby otrzymać zasiłek macierzyński, matka musi złożyć wniosek w agencji państwowego ubezpieczenia społecznego (VSAA), załączając zaświadczenie o ciąży oraz zaświadczenie od pracodawcy potwierdzające, że nie pracowała w okresie urlopu macierzyńskiego. Osoba prowadząca działalność na własny rachunek przedstawia oświadczenie, że nie uzyskiwała żadnego dochodu w okresie urlopu macierzyńskiego. Świadczenie z tytułu ojcostwa Aby otrzymać zasiłek z tytułu ojcostwa, ojciec powinien złożyć wniosek w agencji państwowego ubezpieczenia społecznego (VSAA), załączając zaświadczenie od pracodawcy wykazujące, że ojciec przebywa na urlopie z tytułu narodzin dziecka. Świadczenie rodzicielskie Aby otrzymać świadczenie rodzicielskie, jedno z rodziców lub osoba, która sprawuje opiekę nad dzieckiem jako opiekun prawny, rodzic adopcyjny lub rodzic zastępczy, musi złożyć wniosek w agencji państwowego ubezpieczenia społecznego (VSAA). Ojciec, matka lub osoba upoważniona, za okazaniem dowodu tożsamości, mogą złożyć powyższy wniosek w każdym biurze VSAA. Wniosek ten można również wysłać pocztą do VSAA lub złożyć drogą elektroniczną. Wnioski o świadczenia z tytułu macierzyństwa, z tytułu ojcostwa lub o świadczenia rodzicielskie można składać w terminie 12 miesięcy od daty porodu. Lipiec 2012 r 11

Rozdział V: Świadczenia z tytułu inwalidztwa Kiedy osoba ma prawo do świadczeń z tytułu inwalidztwa? Do renty inwalidzkiej ma prawo każda osoba ubezpieczona od co najmniej trzech lat, która nie osiągnąwszy wymaganego wieku (62 lata) do otrzymania emerytury, została uznana za niepełnosprawną. Stopień i okres trwania niepełnosprawności określa komisja lekarzy orzeczników w zakresie zdrowia i niezdolności do pracy (VDEAVK). Renta inwalidzka jest wypłacana do chwili, kiedy osoba niepełnosprawna osiągnie wiek wymagany do przyznania emerytury. Co obejmuje ubezpieczenie? Wysokość renty inwalidzkiej dla osób sklasyfikowanych w grupach inwalidztwa I oraz II zależy od: średniego wynagrodzenia ubezpieczonego objętego obowiązkiem składkowym, obliczonego na podstawie dochodów z 36 kolejnych miesięcy w ciągu 5 lat poprzedzających przyznanie renty inwalidzkiej; okresu opłacania składek ubezpieczenia; maksymalnej możliwej długości okresu opłacania składek ubezpieczenia określonej od wieku 15 lat do wieku emerytalnego. Wysokość renty inwalidzkiej dla grupy III odpowiada wysokości świadczenia z państwowego systemu zabezpieczenia społecznego. Osobie niepełnosprawnej przyznaje się minimalną stawkę renty, jeżeli w ciągu pięciu lat poprzedzających przyznanie renty inwalidzkiej nie była objęta ubezpieczeniem na wypadek niepełnosprawności. Beneficjenci renty inwalidzkiej, którym rentę przyznano po raz pierwszy przed 1 stycznia 2012 r., są uprawnieni do otrzymywania miesięcznej płatności uzupełniającej w odniesieniu do okresów ubezpieczenia uzyskanych do dnia 31 grudnia 1995 r. i uwzględnionych przy przyznawaniu (lub ponownym obliczaniu) renty. W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu inwalidztwa? Aby otrzymać rentę inwalidzką, ubezpieczony musi złożyć odpowiedni wniosek w agencji państwowego ubezpieczenia społecznego (VSAA), załączając dokument potwierdzający okres ubezpieczenia (zatrudnienia). Lipiec 2012 r 12

Rozdział VI: Emerytury i świadczenia z tytułu podeszłego wieku Kiedy osoba ma prawo do świadczeń z tytułu podeszłego wieku? Do emerytury mają prawo kobiety i mężczyźni, którzy ukończyli 62 lata i którzy uzyskali okres ubezpieczenia wynoszący co najmniej 10 lat. Ubezpieczony, który ma nie mniej niż 30 lat okresu opłacania składek ubezpieczenia i który sprawował opiekę nad co najmniej pięciorgiem dzieci lub jednym dzieckiem niepełnosprawnym do ukończenia przez nie 8. roku życia, może starać się o przejście na emeryturę pięć lat przed ustawowym wiekiem emerytalnym. Prawa do wcześniejszej emerytury nie przyznaje się, jeżeli ubezpieczony został pozbawiony prawa opieki nad dziećmi. Świadczenie przedemerytalne Mężczyźni i kobiety, którzy zgromadzili okres ubezpieczenia nie krótszy niż 30 lat, mogą złożyć wniosek o świadczenie przedemerytalne dwa lata przed ukończeniem wieku emerytalnego określonego w przepisach. Emerytura uzupełniająca Kapitałowy uzupełniający system emerytalny, tzw. drugi filar, jest obowiązkowy dla wszystkich ubezpieczonych, którzy w dniu 1 lipca 2009 r. nie ukończyli 30 lat. Osoby, które miały wówczas od 30 do 49 lat, mogą dobrowolnie przystąpić do drugiego filaru systemu emerytalnego. Co obejmuje ubezpieczenie? Wysokość emerytury zależy od historii ubezpieczenia (do 1996 r.), wysokości składek (od 1996 r.) oraz od wieku danej osoby. Aby obliczyć wysokość emerytury w okresie przejściowym, uwzględnia się nie tylko kapitał zgromadzony ze składek wpłacanych przez lub na rzecz ubezpieczonego od dnia 1 stycznia 1996 r., lecz również kapitał początkowy odpowiadający okresowi ubezpieczenia do dnia 31 grudnia 1995 r. Wysokość kapitału początkowego zależy od długości okresu opłacania składek ubezpieczenia ubezpieczonego oraz od jego średniego wynagrodzenia objętego obowiązkiem składkowym w okresie od 1996 r. do 2000 r. Beneficjenci emerytury, którym emeryturę przyznano po raz pierwszy przed 1 stycznia 2012 r., są uprawnieni do pobierania miesięcznej płatności uzupełniającej w odniesieniu do okresów ubezpieczenia uzyskanych do dnia 31 grudnia 1995 r. i uwzględnionych przy przyznawaniu (lub ponownym obliczaniu) renty. Lipiec 2012 r 13

Świadczenie przedemerytalne Jeżeli świadczenie przedemerytalne zostało przyznane po dniu 1 lipca 2009 r., jego wysokość wynosi 50% przyznanej emerytury, natomiast jeżeli zostało przyznane do dnia 30 czerwca 2009 r., wypłaca się 80% przyznanej emerytury. W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu podeszłego wieku? Aby otrzymać emeryturę, ubezpieczony musi złożyć wniosek w agencji państwowego ubezpieczenia społecznego (VSAA), załączając książeczkę pracy oraz inne dokumenty potwierdzające staż pracy. Lipiec 2012 r 14

Rozdział VII: Renty rodzinne Kiedy osoba ma prawo do renty rodzinnej? Renta rodzinna Renta rodzinna przysługuje członkom rodziny zmarłego ubezpieczonego, którzy w chwili jego śmierci byli niezdolni do pracy oraz pozostawali na jego utrzymaniu. Rentę rodzinną wypłaca się dzieciom zmarłego ubezpieczonego, niezależnie od faktu, czy pozostawały na jego utrzymaniu. Za członków rodziny niezdolnych do pracy uważa się: dzieci w wieku poniżej 18 lat, jak również dzieci pełnoletnie dotknięte niepełnosprawnością przed ukończeniem 18 lat; bracia, siostry i wnuki w wieku poniżej 18 lat, jeśli nie mają rodziców zdolnych do pracy lub jeśli są pełnoletni, ale zostali dotknięci niepełnosprawnością przed ukończeniem 18 lat. Wymienione powyżej osoby w wieku 18 24 lat mają prawo do renty rodzinnej, jeżeli uczą się w trybie dziennym. Dzieci przysposobione mają te same prawa do renty dla osób pozostałych przy życiu, jak dzieci własne. Świadczenia z tytułu śmierci Zasiłek na pokrycie kosztów pogrzebu przyznaje się: członkom rodziny zmarłego ubezpieczonego lub osobie, która poniosła rzeczywiste koszty jego pogrzebu; członkom rodziny zmarłego bezrobotnego lub osobie, która poniosła rzeczywiste koszty jego pogrzebu, jeżeli bezrobotny pobierał świadczenie z tytułu bezrobocia lub opłacał składki przez co najmniej 12 miesięcy w ciągu ostatnich 36 miesięcy przed zarejestrowaniem się jako bezrobotny; ubezpieczonemu w przypadku śmierci członka jego rodziny; członkom rodziny zmarłego beneficjenta emerytury lub renty państwowej lub beneficjenta państwowego świadczenia z zabezpieczenia społecznego bądź osobie, która poniosła rzeczywiste koszty jego pogrzebu. Zasiłek na pokrycie kosztów pogrzebu przyznaje się również wówczas, gdy śmierć ubezpieczonego lub członka jego rodziny nastąpiła w ciągu miesiąca po upłynięciu okresu objętego składkami na ubezpieczenie społeczne. Co obejmuje ubezpieczenie? Renta rodzinna Wysokość renty dla osób pozostałych przy życiu jest obliczana z uwzględnieniem przewidywanej wysokości emerytury zmarłego żywiciela rodziny, która nie może być niższa niż 65% zasiłku z państwowego systemu zabezpieczenia społecznego na każde Lipiec 2012 r 15

dziecko. Renta dla osób pozostałych przy życiu dla sierot jest obliczana na podstawie przewidywanej wysokości emerytury zmarłego ubezpieczonego: na jedno dziecko: 50% emerytury; na dwoje dzieci: 75% emerytury; na troje i więcej dzieci: 90% emerytury. Renta dla osób pozostałych przy życiu przyznawana jest od dnia zgonu, jeśli dokumentacja została dostarczona w ciągu 12 miesięcy licząc od zgonu żywiciela rodziny. Świadczenia z tytułu śmierci Wysokość zasiłku na pokrycie kosztów pogrzebu w przypadku śmierci ubezpieczonego odpowiada dwukrotności jego średniego miesięcznego wynagrodzenia objętego obowiązkiem składkowym. Jeżeli zmarły był bezrobotny, wysokość zasiłku równa się trzykrotności miesięcznego państwowego świadczenia z zabezpieczenia społecznego, zgodnie ze stanem na dzień śmierci. Jeżeli zmarły był członkiem rodziny ubezpieczonego pozostającym na jego utrzymaniu, wysokość zasiłku odpowiada trzykrotności państwowego świadczenia, jakie zmarły pobierał z zabezpieczenia społecznego, zgodnie ze stanem na dzień śmierci. Jeżeli zmarły był beneficjentem państwowej emerytury lub renty, zasiłek na pokrycie kosztów pogrzebu równa się kwocie danego świadczenia za okres dwóch miesięcy. Współmałżonek zmarłego beneficjenta państwowej emerytury lub renty jest również uprawniony do świadczenia nadzwyczajnego odpowiadającego równowartości dwumiesięcznej renty lub emerytury zmarłego pod warunkiem, że sam otrzymuje emeryturę, rentę inwalidzką lub rentę kombatancką. Jeżeli zmarły był beneficjentem państwowego świadczenia z zabezpieczenia społecznego, wysokość zasiłku odpowiada dwukrotności tego świadczenia. W jaki sposób można skorzystać z renty rodzinnej? Renta rodzinna Aby otrzymać rentę rodzinną, beneficjent musi złożyć w dowolnym biurze agencji państwowego ubezpieczenia społecznego (VSAA), za okazaniem dowodu tożsamości, następujące dokumenty: wniosek o rentę; akt zgonu; akty urodzenia dzieci (o ile dotyczy); dokumenty potwierdzające okresy ubezpieczenia (zatrudnienia) zmarłego; dokumenty potwierdzające więzy pokrewieństwa; dokumenty potwierdzające niepełnosprawność dziecka (o ile dotyczy); dokumenty potwierdzające, że dana osoba pozostawała na utrzymaniu zmarłego ubezpieczonego; dokumenty z placówki oświatowej potwierdzające, że dziecko ukończyło 18 lat. Świadczenia z tytułu śmierci Aby otrzymać zasiłek na pokrycie kosztów pogrzebu, beneficjent musi złożyć wniosek w agencji państwowego ubezpieczenia społecznego (VSAA). Lipiec 2012 r 16

Jeśli zgon nastąpił na skutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, uprawniony musi również dostarczyć dokument stwierdzający zaistnienie wypadku przy pracy lub dokument lekarza-orzecznika stwierdzający chorobę zawodową. Wniosek wraz z dokumentami można złożyć w dowolnym biurze VSAA, za okazaniem dowodu tożsamości. Możliwe jest również wysłanie wniosków pocztą do biura VSAA lub ich złożenie drogą elektroniczną. Wniosek o zasiłek pogrzebowy może zostać złożony w ciągu 12 miesięcy, licząc od dnia zgonu. Lipiec 2012 r 17

Rozdział VIII: Świadczenia z tytułu wypadku przy pracy i choroby zawodowej Kiedy osoba ma prawo do świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych? Do świadczeń tych ma prawo ubezpieczony czasowo niezdolny do pracy lub zmarły na skutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Aby otrzymać świadczenie z tytułu choroby zawodowej, osoba musi być ubezpieczona od wypadków przy pracy oraz chorób zawodowych od co najmniej trzech lat. Jeśli osoba ubezpieczona zmarła na skutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, członkowie jej rodziny mają prawo do zasiłku z tytułu utraty żywiciela i do zasiłku pogrzebowego. Co obejmuje ubezpieczenie? Istnieją różne typy świadczeń: świadczenie z tytułu choroby; świadczenie z tytułu niezdolności do pracy (świadczenie wyrównawcze z tytułu utraty zdolności do pracy, jeśli utrata zdolności do pracy wynosi co najmniej 25%); zasiłek wyrównawczy z tytułu dodatkowych wydatków na leczenie i przekwalifikowanie zawodowe, opiekę osobistą, zakup i naprawę wyposażenia technicznego, koszty podróży oraz wizyty lekarskie. Wysokość świadczenia z tytułu choroby i świadczenia z tytułu niezdolności do pracy zależy od średniego wynagrodzenia objętego obowiązkiem składkowym, jakie uzyskuje ubezpieczony, obliczonego na podstawie poprzednich 12 miesięcy, z wyłączeniem dwóch miesięcy poprzedzających miesiąc, w którym nastąpił wypadek przy pracy lub stwierdzono chorobę zawodową. Całkowita wysokość zasiłku wyrównawczego z tytułu dodatkowych wydatków na jeden przypadek ubezpieczeniowy nie może przekroczyć 25-krotności kwoty świadczenia z państwowego systemu zabezpieczenia społecznego. Dzienne zasiłki chorobowe Świadczenie z tytułu choroby wynosi 80% średniego wynagrodzenia objętego obowiązkiem składkowym w razie wypadku przy pracy, począwszy od 11 dnia w przypadku niezdolności do pracy (od pierwszego dnia do dziesiątego dnia kalendarzowego świadczenie z tytułu choroby jest wypłacane przez pracodawcę), natomiast od pierwszego dnia w przypadku choroby zawodowej. Tymczasowo w okresie od dnia 1 stycznia 2010 r. do dnia 31 grudnia 2014 r. wypłaca się połowę tej części świadczenia, która przekracza kwotę 11,51 LVL (17 EUR) dziennie. Lipiec 2012 r 18

Świadczenie z tytułu niezdolności do pracy Wysokość świadczeń wypłacanych z tytułu niezdolności do pracy oblicza się na podstawie stopnia utraty zdolności do pracy oraz średniego wynagrodzenia objętego obowiązkiem składkowym. W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych? Aby otrzymać powyższe świadczenia, ubezpieczony musi złożyć wniosek w agencji państwowego ubezpieczenia społecznego (VSAA), załączając zaświadczenie potwierdzające wypadek przy pracy bądź zaświadczenie wydane przez komisję lekarzy orzeczników w zakresie zdrowia i niezdolności do pracy (VDEAVK). Aby otrzymać świadczenia i zasiłki specjalne, należy złożyć następujące dodatkowe dokumenty: świadczenie z tytułu choroby; zaświadczenie o niezdolności do pracy (zaświadczenie lekarskie); świadczenie z tytułu niezdolności do pracy: wyciąg z dokumentu VDEAVK dotyczący stopnia niepełnosprawności; zasiłek wyrównawczy z tytułu dodatkowych wydatków: dokumenty zaświadczające konieczność oraz wysokość dodatkowych kosztów; zasiłek z tytułu utraty żywiciela: dokument wydany przez zakład opieki zdrowotnej potwierdzający, że śmierć nastąpiła wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, dokumenty potwierdzające pokrewieństwo, niezdolność do pracy lub pozostawanie na utrzymaniu. Powyższe dokumenty można złożyć w dowolnym biurze agencji państwowego ubezpieczenia społecznego, za okazaniem dowodu tożsamości. Zasiłek z tytułu utraty żywiciela W przypadku śmierci ubezpieczonego w wyniku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej zasiłek z tytułu utraty żywiciela wypłacany jest niezdolnym do pracy członkom rodziny zmarłego, którzy częściowo lub całkowicie pozostawali na utrzymaniu zmarłego. Wysokość zasiłku z tytułu utraty żywiciela oblicza się proporcjonalnie do średniego miesięcznego wynagrodzenia podlegającego obowiązkowi składkowemu zmarłego. Zasiłek z tytułu utraty żywiciela jest wypłacany dzieciom zmarłego do ukończenia przez nie 18. roku życia lub 24. roku życia, jeżeli uczą się w wymiarze dziennym w szkole średniej lub wyższej. Jeżeli dzieci zmarłego żywiciela rodziny stały się niepełnosprawne przed ukończeniem 18. roku życia, są uprawnione do otrzymywania zasiłku niezależnie od wieku. Lipiec 2012 r 19

Rozdział IX: Świadczenia rodzinne Kiedy osoba ma prawo do świadczeń rodzinnych? Ze świadczeń rodzinnych mogą korzystać obywatele Łotwy, osoby niebędące obywatelami Łotwy, obcokrajowcy i bezpaństwowcy, którym wydano indywidualny numer identyfikacyjny i które mieszkają na stałe na Łotwie. Szczególne warunki w zakresie przyznawania świadczeń mają zastosowanie do różnych świadczeń rodzinnych (zob. poniżej Co obejmuje ubezpieczenie ). Co obejmuje ubezpieczenie? Dodatek z tytułu urodzenia dziecka Dodatek z tytułu urodzenia dziecka przyznawany jest jednemu z rodziców dziecka lub osobie, która przyjmie opiekę nad dzieckiem poniżej jednego roku życia. Prawo do dodatku z tytułu urodzenia dziecka rozpoczyna się od ósmego dnia życia dziecka lub jego adopcji albo przyjęcia opieki nad dzieckiem. Dodatek z tytułu urodzenia dziecka jest kwotą stałą. Wysokość dodatku wynosi 296 LVL (425 EUR). Świadczenie opiekuńcze na dzieci Świadczenie opiekuńcze na dzieci jest przyznawane osobie sprawującej opiekę nad dzieckiem poniżej drugiego roku życia. Świadczenie to nie przysługuje na dziecko, którego narodziny powodują przyznanie świadczenia z tytułu macierzyństwa lub świadczenia rodzicielskiego w tym samym okresie. Wysokość świadczenia jest następująca: w przypadku rodzica (matki lub ojca), który nie jest pracownikiem najemnym, oraz do ukończenia przez dziecko pierwszego roku życia: miesięczna zryczałtowana wysokość świadczenia wynosi 50 LVL (72 EUR); w przypadku rodzica (matki lub ojca)mającego na utrzymaniu dziecko w wieku od 1 roku do dwóch lat: miesięczna zryczałtowana wysokość świadczenia wynosi 30 LVL (43 EUR). Jeżeli świadczenie opiekuńcze na dzieci lub rodzicielskie przyznawane jest z tytułu porodu mnogiego (bliźnięta lub więcej), za każde dodatkowe dziecko przysługuje świadczenie uzupełniające. Wynosi on 50 LVL (72 EUR) miesięcznie do ukończenia przez dziecko jednego roku, a następnie 30 LVL (43 EUR) miesięcznie do ukończenia przez dziecko dwóch lat. Świadczenie opiekuńcze na dzieci niepełnosprawne Świadczenie opiekuńcze na dzieci niepełnosprawne przyznawane jest osobie sprawującej opiekę nad dzieckiem, o którego niepełnosprawności orzekła komisja Lipiec 2012 r 20

lekarzy orzeczników w zakresie zdrowia i niezdolności do pracy (VDEAVK), wydając zaświadczenie potwierdzające konieczność zapewnienia szczególnej opieki z powodu poważnych trudności natury fizycznej i funkcjonalnej. Dana osoba nabywa uprawnienie do świadczenia opiekuńczego na dzieci niepełnosprawne po wydaniu przez komisję lekarzy orzeczników w zakresie zdrowia i niezdolności do pracy (VDEAVK) zaświadczenia potwierdzającego konieczność zapewnienia szczególnej opieki nad dzieckiem. Świadczenie przestaje być wypłacane wraz z upłynięciem określonego okresu niepełnosprawności i szczególnej zależności lub kiedy dziecko kończy 18 lat. Kwota miesięczna świadczenia opiekuńczego na dzieci niepełnosprawne jest ustalono na poziomie 150 LVL (216 EUR). Państwowe świadczenie rodzinne Państwowe świadczenie rodzinne przyznawane jest każdej osobie (jednemu z rodziców, opiekunowi prawnemu lub opiekunowi faktycznemu) wychowującej dziecko: poniżej 15. roku życia; powyżej 15. roku życia, ale zdobywającego wykształcenie ogólne lub zawodowe i będące stanu wolnego. W takim przypadku, zasiłek jest przyznawany na okres nauki dziecka, do ukończenia przez nie 19 lat lub do zawarcia przez nie małżeństwa. Zryczałtowana miesięczna kwota świadczenia wynosi 8,00 LVL (11 EUR) i nie zmienia się w zależności od liczny dzieci lub dochodu. Świadczenia nie wypłaca się na dziecko objęte opieką instytucjonalną. Jeżeli państwowe świadczenie rodzinne zostało przyznane na dziecko niepełnosprawne poniżej 18. roku życia, wypłacany jest również zryczałtowany dodatek w wysokości 75 LVL (108 EUR). Osoba wychowująca dziecko z niepełnosprawnością zachowuje uprawnienie do powyższego dodatku, niezależnie od tego, czy wypłacane jest państwowe świadczenie rodzinne, do ukończenia przez niepełnosprawne dziecko 18. roku życia. Dostępne są inne świadczenia na rzecz osób, które wychowują dzieci objęte opieką rodziny zastępczej, adopcyjne lub w inny sposób sprawują opiekę nad dziećmi (np. w charakterze opiekunów prawnych). Dodatkowe informacje znajdują się w tabelach MISSOC. W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń rodzinnych? Wnioski należy składać w agencji państwowego ubezpieczenia społecznego (VSAA), osobiście, drogą pocztową lub elektroniczną. Lipiec 2012 r 21

Rozdział X: Bezrobocie Kiedy osoba ma prawo do świadczeń z tytułu bezrobocia? Aby otrzymać świadczenie z tytułu bezrobocia, wnioskodawca musi być zarejestrowany jako bezrobotny w państwowej agencji zatrudnienia (NVA) oraz wykazać, że pracował przez co najmniej rok przed utratą pracy i opłacał składki przez ponad dziewięć miesięcy w ciągu ostatnich 12 miesięcy przed zarejestrowaniem się jako bezrobotny. Bezrobotni, na których rzecz nie były opłacane składki na ubezpieczenie od utraty pracy lub były opłacane krócej niż dziewięć miesięcy w ciągu 12 miesięcy poprzedzających rejestrację potwierdzającą bezrobocie, ale którzy, w tym okresie, zostali uznani za zdolnych do pracy po okresie niezdolności lub sprawowali opiekę nad niepełnosprawnym dzieckiem poniżej 16. roku życia, również mogą otrzymać świadczenie z tytułu bezrobocia. W takich przypadkach, zasiłek dla bezrobotnych może zostać przyznany pod jedynym warunkiem, że poszukujący pracy zarejestrował się w państwowej agencji zatrudnienia (NVA) w miesiącu następującym po jego powrocie do zdrowia lub po ukończeniu przez niepełnosprawne dziecko 16 lat (lub w dniu zgonu dziecka, które nie osiągnęło tego wieku). Co obejmuje ubezpieczenie? Wysokość świadczenia z tytułu bezrobocia obliczana jest w oparciu o wynagrodzenie, jakie posłużyło za podstawę obliczeń składek ubezpieczeniowych. Wysokość i maksymalny okres wypłat zależą od długości okresu opłacania składek: w przypadku osób, które opłacały składki przez okres od 1 roku do 9 lat (włącznie): 50% średniego wynagrodzenia objętego obowiązkiem składkowym (maksymalny okres: 4 miesiące); w przypadku osób, które opłacały składki przez okres od 10 roku do 19 lat (włącznie): 55% średniego wynagrodzenia objętego obowiązkiem składkowym (maksymalny okres: 6 miesięcy); w przypadku osób, które opłacały składki przez okres od 20 roku do 29 lat (włącznie): 60% średniego wynagrodzenia objętego obowiązkiem składkowym (maksymalny okres: 9 miesięcy); w przypadku osób, które opłacały składki przez okres dłuższy niż 30 lat: 65% średniego wynagrodzenia objętego obowiązkiem składkowym (maksymalny okres: 9 miesięcy). Powyższe stawki ( ustalone kwoty świadczenia ) są przyznawane w pełnej wysokości jedynie w pierwszych miesiącach bezrobocia; jeśli okres bezrobocia trwa dłużej, stawki są obniżane: w przypadku osób, które opłacały składki przez okres od 1 roku do 9 lat: przez pierwsze 2 miesiące bezrobocia: 100% ustalonej kwoty świadczenia; od 3 do 4 miesiąca bezrobocia: 75% ustalonej kwoty świadczenia. w przypadku osób, które opłacały składki przez 10-19 lat: przez pierwsze 2 miesiące bezrobocia: 100% ustalonej kwoty świadczenia; od 3 do 4 miesiąca bezrobocia: 75% ustalonej kwoty świadczenia; Lipiec 2012 r 22

od 5 do 6 miesiąca bezrobocia: 50% ustalonej kwoty świadczenia. w przypadku osób, które opłacały składki przez ponad 20 lat: przez pierwsze 3 miesiące bezrobocia: 100% ustalonej kwoty świadczenia; od 4 do 6 miesiąca bezrobocia: 75% ustalonej kwoty świadczenia; od 7 do 9 miesiąca bezrobocia: 50% ustalonej kwoty świadczenia. Dodatkowo w okresie od 1 stycznia 2010 r. do 31 grudnia 2014 r. wypłaca się połowę tej części świadczenia, która przekracza kwotę 11,51 LVL (17 EUR) dziennie. W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu bezrobocia? Aby otrzymać świadczenie z tytułu bezrobocia, po zarejestrowaniu się w państwowej agencji zatrudnienia (NVA) bezrobotny musi złożyć wniosek w agencji państwowego ubezpieczenia społecznego (VSAA) wraz z dokumentami potwierdzającymi długość okresu opłacania składek (takimi, jak książeczka pracy, zaświadczenia, umowy o pracę i dokumenty potwierdzające rozwiązanie umowy o pracę), jeżeli agencja państwowego ubezpieczenia społecznego nie dysponuje informacjami na temat długości okresu ubezpieczenia danej osoby. Jeżeli wniosek składa osoba, która przed uzyskaniem statusu osoby bezrobotnej sprawowała opiekę nad niepełnosprawnym dzieckiem poniżej 16. roku życia, bądź jeżeli wnioskodawca stał się zdolny do pracy po okresie niezdolności, komisja lekarzy orzeczników w zakresie zdrowia i niezdolności do pracy (VDEAVK) poświadcza niepełnosprawność dziecka lub okres niezdolności do pracy danej osoby poprzez przekazanie dodatkowych informacji do agencji państwowego ubezpieczenia społecznego. Wnioski o świadczenie należy składać w dowolnym biurze agencji państwowego ubezpieczenia społecznego (VSAA), osobiście, drogą pocztową lub elektroniczną. Lipiec 2012 r 23

Rozdział XI: Świadczenia minimalne z pomocy społecznej Kiedy osoba ma prawo do świadczeń minimalnych z pomocy społecznej? Minimalny dochód gwarantowany Celem systemu jest zapewnienie dochodów na minimalnym poziomie każdej osobie potrzebującej oraz każdemu członkowi gospodarstwa domowego o niewystarczających zasobach finansowych. Daną osobę (lub rodzinę) uznaje się za potrzebującą, jeżeli dochód (na członka rodziny) w ciągu ostatnich trzech miesięcy nie przekracza kwoty 90 LVL (129 EUR) oraz jeżeli osoba ta lub rodzina znajdują się w odpowiednim położeniu pod względem środków finansowych. Świadczenie przysługuje: obywatelom Łotwy; osobom niebędącym obywatelami i cudzoziemcom, którym przyznano indywidualny numer identyfikacyjny, z wyjątkiem osób, które otrzymały zezwolenie na pobyt tymczasowy; uchodźcom i osobom, którym przyznano alternatywny status (ochronę uzupełniającą), a także członkom ich rodzin. Nie obowiązują żadne wymogi dotyczące narodowości lub wieku, konieczny jest natomiast stały pobyt na terenie jednostki administracyjnej, którą zarządzają dane władze lokalne. Państwowe świadczenie z zabezpieczenia społecznego Państwowe świadczenie z zabezpieczenia społecznego przyznawane jest każdej osobie, która, chociaż nie jest uprawniona do emerytury państwowej (z wyjątkiem renty rodzinnej dla osób niepełnosprawnych) ani do świadczeń z ubezpieczenia od wypadków przy pracy lub chorób zawodowych, spełnia następujące warunki: nie jest zatrudniona i przekroczyła wiek emerytalny o pięć lat. W tym przypadku świadczenie przyznaje się do końca życia; jest niepełnosprawna i ukończyła 18 rok życia. Ten zasiłek jest przyznawany na okres inwalidztwa; jest małoletnia, straciła jednego rodzica lub opiekuna bądź oboje z nich oraz jest stanu wolnego. W takich przypadkach, zasiłek jest przyznawany do pełnoletności. Po osiągnięciu pełnoletności, osoba ta może otrzymywać zasiłek do ukończenia 20 lat, jeśli kontynuuje naukę na poziomie ogólnym lub zawodowym lub do wieku 24 lat, jeśli studiuje na uniwersytecie w pełnym wymiarze godzin. Zasiłek na pokrycie kosztów transportu dla osób niepełnosprawnych o ograniczonej sprawności ruchowej (dodatek transportowy) Powyższy zasiłek przyznawany jest osobie niepełnosprawnej lub osobie mającej na utrzymaniu niepełnosprawne dzieci, za okazaniem zaświadczenia lekarskiego potwierdzającego konieczność zakupu specjalnie przystosowanego pojazdu oraz Lipiec 2012 r 24

pobierania dodatku na pokrycie kosztów transportu. Osoby niepełnosprawne są uprawnione do pobierania zasiłku począwszy od dnia wydania zaświadczenia przez komisję lekarzy orzeczników w zakresie zdrowia i niezdolności do pracy (VDEAVK). Co obejmuje ubezpieczenie? Minimalny dochód gwarantowany Minimalny dochód gwarantowany (Pabalsts garantētā minimālā ienākuma līmeņa nodrošināšanai) oblicza się jako różnicę między kwotą ustaloną przez rząd [40 LVL (57 EUR) w przypadku osób dorosłych oraz 45 LVL (65 EUR) w przypadku dzieci poziom minimalnego dochodu gwarantowanego] oraz kwotą dochodu danej osoby lub gospodarstwa domowego. Świadczenie to jest przyznawane na okres 6 lub 12 miesięcy i może zostać przedłużone. Dostępny jest oddzielny dodatek mieszkaniowy przyznawany przez władze lokalne. Wysokość tego świadczenia jest różna w poszczególnych powiatach i zależy od dostępnych środków. Dana osoba, która otrzymała status osoby potrzebującej, może na własny wniosek wynająć mieszkanie socjalne, płacąc obniżony czynsz i zmniejszone opłaty za media. Państwowe świadczenie z zabezpieczenia społecznego Miesięczna kwota państwowego świadczenia z zabezpieczenia społecznego jest kwotą zryczałtowaną. Obecnie wynosi ona 45 LVL (65 EUR) miesięcznie, poza inwalidztwem uznanym od dzieciństwa. W takim wypadku wysokość zasiłku wynosi 75 LVL (108 EUR) miesięcznie. Zasiłek na pokrycie kosztów transportu dla osób niepełnosprawnych o ograniczonej sprawności ruchowej (dodatek transportowy) Zasiłek wypłaca się co pół roku, począwszy od dnia, w którym został przyznany. Świadczenie to przestaje być wypłacane po zakończeniu określonego okresu inwalidztwa. Dodatek transportowy jest kwotą zryczałtowaną, która wynosi 56 LVL (80 EUR) na sześć miesięcy. W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń minimalnych z pomocy społecznej? Minimalny dochód gwarantowany Powiatowy urząd ds. społecznych (pašvaldības sociālais dienests) ocenia, czy dana osoba lub rodzina potrzebuje wsparcia. Aby urząd mógł oszacować dochód i zasoby finansowe indywidualnej osoby lub gospodarstwa domowego, wnioskodawca musi złożyć deklarację dotyczącą środków na utrzymanie oraz, jeżeli niezbędne informacje nie są dostępne w rejestrze danych władz samorządowych lub centralnych, oświadczenie o dochodach. Decyzja powiatowego urzędu ds. społecznych może zostać zakwestionowana przed radą władz samorządowych. Rodzina (osoba) ma prawo złożyć w sądzie odwołanie od Lipiec 2012 r 25

decyzji wydanej przez radę władz samorządowych, zgodnie z procedurami określonymi w prawie postępowania administracyjnego. Państwowe świadczenie z zabezpieczenia społecznego Aby otrzymać państwowe świadczenie z zabezpieczenia społecznego, wnioskodawca musi złożyć wniosek w dowolnym biurze agencji państwowego ubezpieczenia społecznego (VSAA), osobiście, drogą pocztową, lub elektroniczną. Zasiłek na pokrycie kosztów transportu dla osób niepełnosprawnych o ograniczonej sprawności ruchowej (dodatek transportowy) Aby otrzymać zasiłek na pokrycie kosztów transportu, wnioskodawca musi złożyć wniosek w dowolnym biurze agencji państwowego ubezpieczenia społecznego (VSAA), osobiście, drogą pocztową, lub elektroniczną. Lipiec 2012 r 26

Rozdział XII: Opieka długoterminowa Kiedy osoba ma prawo do opieki długoterminowej? Wsparcie przysługuje następującym osobom: obywatelom Łotwy; osobom niebędącym obywatelami i cudzoziemcom, którym przyznano indywidualny numer identyfikacyjny (z wyjątkiem osób, które otrzymały zezwolenie na pobyt tymczasowy). Wsparcie może otrzymać osoba, która jest nie jest w stanie samodzielnie o siebie zadbać i wykonywać codziennych czynności ze względu na wiek i problemy zdrowotne, a także sieroty i dzieci pozbawione opieki rodzicielskiej. Ze względu na wiek lub problemy zdrowotne, do objęcia opieką kwalifikują się również osoby starsze oraz dzieci i dorośli niepełnosprawni fizycznie lub intelektualnie (jeżeli członkowie ich rodzin nie mogą zapewnić niezbędnej opieki). Dotyczy to także dzieci pozbawionych opieki rodzicielskiej, jeżeli nie mogą przebywać z własną rodziną i nie jest możliwe znalezienie rodziny zastępczej. Pacjenci, u których zdiagnozowano jedną z szeregu określonych chorób, są uprawnione do opieki zdrowotnej świadczonej w domu. Co obejmuje ubezpieczenie? Opieka długoterminowa jest świadczona odpowiednio do indywidualnych potrzeb i środków (ocenę przeprowadza pracownik socjalny). Usługi na rzecz osób wymagających opieki długoterminowej są świadczone w ich domach lub w najbliższej placówce (opieka domowa, opieka częściowo w domu opieki). Jeżeli dana osoba potrzebuje szczególnych usług, opiekę społeczną zapewniają instytucje długoterminowej opieki społecznej. Dostępne są trzy rodzaje opieki: opieka domowa: opieka świadczona przez osoby szkolone lub osoby bez kwalifikacji, obejmująca wykonywania prac domowych i dostarczanie bezpłatnych posiłków. Jeżeli opiekę domową zapewniają członkowie rodziny, władze lokalne udzielają im wsparcia w postaci szkoleń, konsultacji oraz, w wymagających tego przypadkach, świadczeń pieniężnych; opieka częściowo w domu opieki: opieka świadczona na rzecz różnych grup osób, w tym na rzecz osób starszych, osób niepełnosprawnych fizycznie i intelektualnie oraz osób odbywających rekonwalescencję po poważnych i długich chorobach. Liczbę godzin opieki, jaką mogą otrzymać beneficjenci w instytucjach i innych wyspecjalizowanych placówkach, określają władze lokalne na podstawie umów z instytucjami opieki; opieka w całości w domu opieki: całodobowa opieka świadczona przez instytucje opieki długoterminowej na rzecz: sierot i dzieci pozbawionych opieki rodzicielskiej, emerytów o ograniczonej sprawności fizycznej, osób niepełnosprawnych fizycznie, osób niewidomych oraz dzieci i dorosłych z poważnymi dolegliwościami umysłowymi. Lipiec 2012 r 27

Władze powiatowe mogą przyznać dodatkowe świadczenia, w tym świadczenia pieniężne. Wysokość świadczeń pieniężnych i warunki ich przyznawania zależą od danych władz i przyjętych przez nie przepisów wewnętrznych. W jaki sposób można skorzystać z opieki długoterminowej? Wnioski należy składać w wydziale ds. społecznych władz lokalnych. Lipiec 2012 r 28

Załącznik: Dane kontaktowe instytucji i adresy przydatnych stron internetowych Więcej szczegółowych informacji na temat warunków kwalifikujących oraz świadczeń zabezpieczenia społecznego na Łotwie można uzyskać od publicznych instytucji zarządzających systemem zabezpieczenia społecznego. Aby uzyskać informacje na temat systemów zabezpieczenia społecznego dotyczące większej liczby krajów UE, można zwrócić się do instytucji kontaktowej znajdującej się w spisie instytucji prowadzonym przez Komisję Europejską, dostępnym na następującej stronie internetowej: http://ec.europa.eu/social-security-directory. Pytania dotyczące wpływu na świadczenia, jaki powoduje odprowadzanie składek na ubezpieczenie w co najmniej dwóch państwach członkowskich, należy kierować do następujących instytucji: Ministerstwo opieki społecznej: Labklājības Ministrija Ul. Skolas 28 RIGA, LV-1331 http://www.lm.gov.lv. Tel.: + 371 6702 16 00 Faks: +371 6727 64 45 e-mail: lm@lm.gov.lv. Agencja państwowego ubezpieczenia społecznego: Valsts Sociālās Apdrošināšanas Aģentūra Ul. Lacplesa 70a RIGA, LV-1011 http://www.vsaa.lv. Tel.: +371 6701 18 38 Faks: +371 6701 18 13 E-mail: vsaa@vsaa.lv Państwowa agencja integracji społecznej: Sociālās Integrācijas Valsts Aģentūra Al. Dubultu 71 JURMALA, LV-2015 http://www.siva.gov.lv Państwowa służba skarbowa: Valsts Ieņēmumu Dienests Ul. Smilsu 1 RIGA, LV-1978 http://www.vid.gov.lv. Tel.: +371 6702 87 03 Faks: +371 6702 87 04 E-mail: vid@vid.gov.lv. Lipiec 2012 r 29