Analiza ofert edukacyjnych i szkoleniowych w województwie śląskim opracowanie powstało w ramach projektu WIEDZA PLUS Kompleksowy monitoring potencjału i barier regionalnego rynku pracy Projekt realizowany w ramach Priorytetu 2 Wzmocnienie Rozwoju Zasobów Ludzkich w Regionach, Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004 2006 Działanie 2.1 Rozwój umiejętności powiązany z potrzebami regionalnego rynku pracy i możliwości kształcenia ustawicznego w regionie Projekt realizuje: ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o. 99-300 Kutno ul. Grunwaldzka 5 tel. 024/355 77 00 fax. 024/355 77 01 lub 03 www.asm-poland.com.pl www.wiedzaplus.org Wszelkich informacji na temat realizacji projektu Wiedza Plus i niniejszego raportu udziela Kierownik Projektu Pani Izabela Kowalska tel.024/355 77 35 i.kowalska@asm-poland.com.pl Analiza ofert edukacyjnych i szkoleniowych w województwie śląskim 1
Spis treści 1. Wprowadzenie metodologiczne...3 2. Szkoły wyższe...5 3. Studia podyplomowe w szkołach wyższych...14 4. Szkoły ponadgimnazjalne...19 5. Instytucje szkoleniowe...25 6. Podsumowanie...30 Załączniki Załącznik nr 1 Wykaz stron internetowych uczelni wyższych województwa śląskiego...32 Załącznik nr 2 Uczelnie publiczne w województwie śląskim...34 Załącznik nr. 3 Wykaz uczelni niepublicznych w województwie śląskim...48 Załącznik nr 4. Studia uzupełniające magisterskie w uczelniach publicznych województwa śląskiego...56 Załącznik nr 5. Studia uzupełniające magisterskie w uczelniach niepublicznych województwa śląskiego...62 Załącznik nr 6. Wykaz studiów podyplomowych w uczelniach publicznych województwa śląskiego...64 Załącznik nr 7. Wykaz studiów podyplomowych prowadzonych w uczelniach niepublicznych województwa śląskiego...71 Załącznik nr 8. Wykaz instytucji prowadzących szkolenia w województwie śląskim...77 Analiza ofert edukacyjnych i szkoleniowych w województwie śląskim 2
1. Wprowadzenie metodologiczne Celem raportu jest analiza możliwości edukacyjnych i szkoleniowych dostępnych na terenie województwa śląskiego w aspekcie potrzeb regionalnego rynku pracy. Raport stanowi ewaluację oferty placówek edukacyjnych w zakresie możliwości zdobywania wiedzy i podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Trzy najważniejsze kwestie analizowane w raporcie to: różnorodności oferty edukacyjnej; różnorodności form kształcenia; dostępności kursów edukacyjnych i szkoleniowych. Analiza została przeprowadzona na czterech zasadniczych poziomach: (1) szkolnictwa wyższego na poziomie studiów magisterskich i licencjackich, (2) kursów podyplomowych, (3)kształcenia ponadgimnazjalnego oraz (4)oferty szkoleniowej. (1) W pierwszej kolejności analizie poddana zostanie oferta dydaktyczna prezentowana przez wszystkie typy szkół wyższych w zakresie kursów akademickich to znaczy licencjackich (wyższych zawodowych) oraz magisterskich. Szkoły zostały podzielone na dwie kategorie publiczne i niepubliczne, jako że w polskim systemie są to instytucje funkcjonujące na zupełnie różnych zasadach. W tym przypadku szczególnie istotne są dwie zasadnicze kwestie - jaki jest rzeczywisty wkład dynamicznie rozwijającego się pod względem ilościowym prywatnego szkolnictwa w poszerzanie oferty edukacyjnej oraz zwiększanie dostępności oferty kształcenia. Analiza oferty dydaktycznej wszystkich typów szkół wyższych została oparta o dane dostępne na witrynach uczelni, w licznie publikowanych informatorach oraz ze specjalnego dodatku tygodnika Przekrój (zawierającym komplet informacji na temat kierunków i specjalności przygotowanych dla studentów pierwszego roku). Analizowane dane dotyczą roku akademickiego 2004/2005. (2) Ze względu na wymogi gospodarki opartej na wiedzy, a także potencjalnie największą wartość dodaną, rośnie znaczenie podyplomowej oferty szkół wyższych. Równolegle umasowienie szkolnictwa wyższego wyrażające się w rosnących wskaźnikach scholaryzacji brutto i netto, powoduje że na rynku pracy wzrasta liczba absolwentów, spośród których nie wszyscy uzyskali idealne zatrudnienie. Dlatego ważna jest rola wyższych uczelni w tworzeniu propagowaniu life-long learning, do których należy cały szereg studiów podyplomowych oraz programów o charakterze master of business administration. Informacje o ofercie studiów podyplomowych zostały zaczerpnięte z oficjalnego informatora na rok 2004/2005, broszur reklamowych wydawanych przez szkoły wyższe oraz z witryn internetowych tychże szkół. W kwestiach, które wymagały szczegółowego wyjaśnienia, Analiza ofert edukacyjnych i szkoleniowych w województwie śląskim 3
czy to z powodu niejasności prezentowanych w różnych źródłach danych, czy ze względu na ich całkowity brak, bezpośrednio kontaktowano się z władzami uczelni (albo osobami wyznaczonymi do kontaktów z otoczeniem zewnętrznym) celem weryfikacji posiadanych informacji i rozwiązania wszelkich niejasności. Naturalnie, uzyskane oficjalnymi kanałami dane nie podlegały szczególnym formom weryfikacji, bowiem przedmiotem badania jest analiza (jawnej) oferty dydaktycznej skierowanej do absolwentów szkół średnich, nie zaś ukryty potencjał szkół wyższych. (3) Kolejny poziom analizy obejmuje ewaluację ofert edukacyjnych w zakresie edukacji szkolnej ponadgimnazjalnej oraz ustawicznej. W tym przypadku głównymi faktorami analizy są stopień różnorodność oferty kształcenia, elastyczność kursów oraz ich cena. Wszystkie dane zostały zaczerpnięte z oficjalnego wydawnictwa Kuratorium Oświaty w Katowicach Informator o szkołach ponadgimnazjalnych województwa śląskiego (4) Czwartym i ostatnim poziomem analizy jest diagnoza ofert edukacyjnoszkoleniowych, obejmująca instytucje znajdujące się w Rejestrze Instytucji Szkoleniowych (RIS) katalogowanych przez Wojewódzkie Urzędy Pracy. Wprawdzie bazy danych RIS nie zawierają informacji o wszystkich działających na rynku instytucjach szkoleniowych (których identyfikacja jest praktycznie niemożliwa), ale obejmują instytucje (a) prowadzące działalność na terenie województwa śląskiego (a nie tylko mające tu swoje siedziby) oraz (b) pragnące ubiegać się o środki publiczne na realizację szkoleń dla bezrobotnych. Innymi słowy, są to instytucje szkoleniowe, które w sposób bardzo konkretny kształtują sytuację na rynku pracy. Analiza ofert edukacyjnych i szkoleniowych w województwie śląskim 4
2. Szkoły wyższe W województwie śląskim znajduje się jedenaście uczelni publicznych, w tym jeden uniwersytet, dwie politechniki, siedem akademii oraz wyższa szkoła zawodowa. W sumie uczelnie publiczne prowadzą kształcenie na 53 wydziałach, oferując około 163 kierunków studiów i blisko 360 specjalności. Oferta edukacyjna szkół jest bardzo zróżnicowana związane jest to z różnorodnością profili szkół wyższych. W województwie śląskim funkcjonują: wyższa szkoła muzyczna, akademia ekonomiczna (Akademia Ekonomiczna im. Karola Adamieckiego w Katowicach), medyczna, sztuk pięknych oraz wychowania fizycznego. Trzy uczelnie o kierunkach technicznych, z czego dwie to politechniki: Politechnika Śląska w Gliwicach oraz Politechnika Częstochowska. Obraz uzupełnia Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej, która prowadzi również kształcenie na kierunkach humanistycznych. Uniwersytet Śląski w Katowicach oferuje kształcenie na 37 kierunkach studiów a Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Raciborzu na siedmiu. Lokalizacja publicznych szkół wyższych koncentruje się w dużych miastach: Katowice (9), Bielsko-Biała (5), Częstochowa (5), Sosnowiec (3) i Dąbrowa Górnicza (2). Ze względu na rozmiary aglomeracji katowickiej uczelnie starają się dostosować swoją ofertę do wymagań rynku edukacyjnego. Dlatego też największe z nich otwierają oddziały zamiejscowe w innych miastach, oferując przy tym ograniczoną liczbę kierunków. Informacje o prowadzonej przez uczelnie publiczne rekrutacji poza miejscami macierzystymi są łatwo dostępne na stronach internetowych uczelni oraz w różnorodnych informatorach. Świadczy to o otwarciu szkół na potencjalnych studentów nie zamieszkujących dużych metropolii. Silne zróżnicowanie oferty edukacyjnej uniemożliwia wskazanie na dominujące kierunki. Większość uczelni ma ściśle określony profil kształcenia. Poszerzanie oferty o nowe kierunki jest zgodne z profilem danej uczelni. Tym bardziej, że kierunki silnie sprofilowane wymagają odpowiedniego wyposażenia sal i laboratoriów, a także wysoko wykwalifikowanej kadry naukowej. Można jednak wskazać przypadki, gdy uczelnie kształcą w kierunkach niezwiązanych z profilem danej szkoły. Przykładem może być Politechnika Śląska w Gliwicach, która na Wydziale Organizacji i Zarządzanie oferuje studia z zakresu Zarządzania i marketingu czy Socjologii. Również na Politechnice Częstochowskiej prowadzone są studia w ramach bardzo popularnego kierunku Zarządzanie i marketing. Uczelnia oferuje studentom wybór 11 specjalności w ramach kierunku. Zastanawiające jest także uruchomienie na Politechnice kierunku Wychowanie fizyczne. Jedyna w województwie Akademia Wychowania Fizycznego działa w Katowicach. Oprócz dwóch kierunków związanych z profilem uczelni ( Wychowanie fizyczne i Fizjoterapia ) prowadzone są studia z zakresu marketingu i zarządzania w sporcie oraz fizjoterapii oferowane są cztery specjalizacje: Zarządzanie sportem, Analiza ofert edukacyjnych i szkoleniowych w województwie śląskim 5
Zarządzanie w fizjoterapii i sporcie inwalidów, Zarządzanie turystyką, hotelarstwem i gastronomią oraz Zarządzanie kryzysowe. Poza Zarządzaniem i Marketingiem studia kończą się uzyskaniem stopnia magistra. W Katowicach działają dwie szkoły o profilu artystycznym Akademia Sztuk Pięknych oraz Akademia Muzyczna im. Karol Szymanowskiego. Na ASP można podjąć studia na trzech kierunkach Grafika, Malarstwo i Wzornictwo przemysłowe, w ramach którego można wybrać specjalność Projektowanie form przemysłowych oraz Projektowanie komunikacji wizualnej. Ostatni z wymienionych kierunków studiów cieszy się ostatnio coraz większą popularnością i umożliwia nabycie kompetencji w projektowaniu produktów oraz komunikacji wizualnej. O elitarności kierunku świadczyć może niewielka liczba osób przyjmowanych na pierwszy rok studiów zaledwie 10. Druga ze szkół artystycznych Akademia Muzyczna oferuje kształcenie na dwóch wydziałach: Kompozycji, Interpretacji, Edukacji i Jazzu oraz Wokalno-Instrumentalnym. Uczelnia w Katowicach kształci muzyków na sześciu kierunkach ( Dyrygenturze, Kompozycji i teorii muzyki, Edukacji artystycznej w zakresie sztuki muzycznej, Jazzie i muzyce estradowej, Instrumentalistyce i Wokalistyce ). Akademia jest jedyną uczelnią w województwie śląskim kształcącą muzyków na poziomie wyższym. Na studiach dziennych prowadzi 5-letnie studia magisterskie, w trybie zaocznym 3-letnie studia zawodowe kończące się uzyskaniem dyplomu licencjata. Silnie sprofilowaną uczelnią jest Akademia Medyczna w Katowicach. Posiada pięć wydziałów, z czego trzy znajdują się poza Katowicami. Na Wydziale Lekarskim z Oddziałem Stomatologicznym w Zabrzu kształcą się studenci medycyny na 6-letnich studiach magisterskich w trybie dziennym i wieczorowym oraz przyszli stomatolodzy. Wydział Farmaceutyczny i Odział Medycyny Laboratoryjnej w Sosnowcu prowadzi studia w zakresie Farmacji, Analityki medycznej, Biotechnologii, Analityki, Zdrowia publicznego oraz Informatyki w specjalności Bioinformatyka. Z kolei w Bytomiu na Wydziale Zdrowia Publicznego można specjalizować się w zakresie dietetyki i ratownictwa medycznego. Uczelnia w zdecydowanej większości prowadzi studia w trybie dziennym kończące się uzyskaniem dyplomu licencjata (po studiach trzyletnich) lub magistra (po studiach pięcioletnich, za wyjątkiem studiów lekarskich, które trwają sześć lat). W województwie śląskim funkcjonują dwie uczelnie o profilu technicznym: Politechnika w Częstochowie i Gliwicach. Szerszą ofertę edukacyjną prezentuje uczelnia w Gliwicach studia prowadzi na 12 wydziałach; w ramach 35 kierunków oferuje ponad 120 specjalizacji. Oferta politechniki w Częstochowie jest nieco uboższa 5 wydziałów, 18 kierunków kształcenia i około 107 specjalności. Należy wspomnieć, że Politechnika Śląska uruchomiła Centrum Kształcenia Inżynierów w Rybniku, w którym oferuje studia na 11 kierunkach, kończących się uzyskaniem stopnia inżyniera po ukończeniu 3,5-letnich studiów. Analiza ofert edukacyjnych i szkoleniowych w województwie śląskim 6
W Rybniku studia prowadzone są w trzech trybach dziennym, wieczorowym i zaocznym. Obie uczelnie prezentują zbliżoną ofertę dydaktyczną, jednak szkoła w Gliwicach jako jedyna uczelnia prowadzi studia w zakresie Górnictwa i geologii (oferując w ramach kierunku osiem specjalności) czy Transportu (ze specjalnościami: Eksploatacja i utrzymanie pojazdów, Inżynieria ruchu i Logistyka transportu ). Politechnika prowadzi dwa multikierunki (prowadzone w całości w języku angielskim): Automatyka i robotyka, elektronika i telekomunikacja, informatyka oraz Technologia i inżynieria chemiczna. Jest to odpowiedź na zapotrzebowanie na specjalistów w tych dziedzinach na europejskim rynku pracy. Szczególnie, że pierwszy z kierunków jest silnie związany z dokonującą się obecnie rewolucją teleinformatyczną i potrzebni są wykwalifikowani pracownicy sektora usług informatycznych i telekomunikacyjnych. Obie uczelnie prowadzą studia w ramach Budownictwa (specjalności Budownictwo komunikacyjne i infrastruktura, Inżynieria procesów budowlanych oraz na PŚ; Konstrukcje budowlane i inżynierskie i Technologia, organizacja i zarządzanie w budownictwie na PCz.), Elektrotechniki (szerszy wachlarz specjalności jest na PCz. 12, w Gliwicach zaledwie 5), Elektroniki i telekomunikacji, Informatyki, Metalurgii (interesująca z punktu widzenia prowadzenia w przyszłości działalności gospodarczej jest specjalność Odlewnictwo artystyczne na Politechnice Częstochowskiej, które cieszy się coraz większych zainteresowaniem wśród społeczeństwa, głównie osób mieszkających w większych ośrodkach miejskich i posiadających własny dom) oraz Zarządzania i marketingu. Politechniki dla potrzeb prowadzenia kierunku ekonomicznego utworzyły wydziały, w których oprócz możliwości podjęcia studiów w zakresie ZiM oferowane są inne kierunki: na Politechnice Częstochowskiej Informatyka i ekonometria oraz Wychowanie fizyczne, na Politechnice Śląskiej Socjologia. Zarówno częstochowska jak i gliwicka politechnika prowadzą w większości studia dwustopniowe po uzyskaniu dyplomu inżyniera lub licencjata można kontynuować naukę na studiach magisterskich. Na zdecydowanej większości kierunków w obu uczelniach studia kończą się przyznaniem tytułów inżynierskich. Nauka przeciętnie trwa od 3,5 do 4 lat. Kształcenie techniczne realizowane jest również na dwóch wydziałach Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej. Wydział Budowy Maszyn i Informatyki oferuje trzy kierunki kształcenia Mechanikę i budowę maszyn, Zarządzanie i inżynierię produkcji oraz Automatykę i robotykę. AT-H oferuje, jako jedyna uczelnia, kierunek Włókiennictwo realizowany w formie studiów dwustopniowych. W ramach kierunku oferowana jest interesująca specjalizacja Tekstylia biomedyczne. Na dwóch pozostałych wydziałach oferowane są kierunki ekonomiczne ( Zarządzanie i marketing ), filologiczne (filologie angielska, polska i słowiańska) oraz pedagogiczne kończące się uzyskaniem tytułu Analiza ofert edukacyjnych i szkoleniowych w województwie śląskim 7
licencjata. Uczelnia oferuje także studia w zakresie Socjologii i Stosunków międzynarodowych. Uczelnią o profilu pedagogicznym i nauczycielskim zdaje się być Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie. Poza kierunkami przedmiotowymi (np. Filologia polska, Historia, Fizyka, Informatyka, Matematyka, Edukacja artystyczna w zakresie sztuk plastycznych ) oferuje ona studia pedagogiczne w sześciu specjalnościach. Ofertę uzupełnia Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Raciborzu, która prowadzi dzienne i zaoczne studia zawodowe w 7 kierunkach (historii, pedagogiki, filologii, matematyki, socjologii, edukacji artystycznej i wychowania fizycznego). Na każdej uczelni można odnaleźć chociaż jeden kierunek ekonomiczny, jednakże najszerszą gamę studiów o tym profilu wśród uczelni publicznych przedstawia Akademia Ekonomiczna im. Karola Adamieckiego w Katowicach. Na trzech wydziałach, oferowane są cztery kierunki ( Ekonomia, Finanse i bankowość, Informatyka i ekonometria oraz Zarządzanie i marketing ) i około 65 specjalności. Studia prowadzone są głównie w trybie jednolitych 5-letnich studiów magisterskich, chociaż za wyjątkiem Informatyki i ekonometrii, uczelnia prowadzi także studia zawodowe. Jedyny w województwie śląskim uniwersytet zlokalizowany jest w Katowicach, ale posiada kilka wydziałów zamiejscowych, m.in. w Cieszynie, Jastrzębiu Zdrój, Rybniku czy Sosnowcu. Dziesięciowydziałowa uczelnia oferuje 37 kierunków studiów, która odnaleźć można na każdym uniwersytecie. Rozbudowane są kierunki filologiczne (10 kierunków), wśród których wyróżnia się Filologia angielska o specjalizacji program tłumaczeniowy język arabski oraz nauki społeczne (4). Należy zaznaczyć, że w ramach szerokoprofilowanego Uniwersytetu Śląskiego znajdują się wydziały, które można określić mianem niszowych, czy też elitarnych ze względu na liczbę studentów i chłonność kosztów edukacji. Przykładem tego stwierdzenia może być funkcjonowanie Wydziału Radia i Telewizji oferującego kierunki Organizację produkcji filmowej i telewizyjnej, Realizację obrazu filmowego, telewizyjnego i fotografii oraz Reżyserię. Zaledwie 8 osób rocznie jest przyjmowanych na realizację oraz reżyserię. Wiele możliwości potencjalnym studentom stwarza Wydział Nauk Społecznych umożliwiający kształcenie w ogólnych kierunkach, takich jak: historia, filozofia, socjologia czy politologia. Dla osób o wszechstronnych zainteresowaniach humanistycznych dobrą ofertą są Międzywydziałowe Indywidualne Studia Humanistyczne, dla zainteresowanych naukami ścisłymi Międzywydziałowe Studia Matematyczno-Przyrodnicze. W uczelni wyraźnie brakuje kierunków technicznych stopień inżyniera można uzyskać jedynie na Informatyce. Poza tym, w porównaniu, z uczelniami technicznymi doskwiera brak szczegółowych specjalizacji, które mogłyby stać się czynnikiem Analiza ofert edukacyjnych i szkoleniowych w województwie śląskim 8
przyciągającym potencjalnych studentów. Liczba oferowanych obecnie specjalizacji nie przekracza pięćdziesięciu. Na Uniwersytecie Śląskim studia prowadzone są głównie w trybie dziennych jednolitych 5-letnich studiów magisterskich. Jedynie Wydziały Zamiejscowe UŚ prowadzą wyłącznie studia zawodowe. Administrację można studiować zaledwie w trzech uczelniach. Na Uniwersytecie Śląskim w trybie dziennym, wieczorowym i zaocznym na studiach zawodowych, na Politechnice Śląskiej w Gliwicach w trybie dziennych 5-letnich studiów magisterskich oraz zaocznych studiów licencjackich. Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie oferuje trzyletnie dzienne i zaoczne studia zawodowe. Niełatwo studiować prawo w województwie śląskim studia oferuje tylko Uniwersytet Śląski w trybie dziennych i wieczorowych jednolitych studiów magisterskich. Wspominając o różnym profilu publicznych szkół wyższych w województwie śląskim w aspekcie szkoły muzycznej, sztuk pięknych, szkół technicznych i akademii medycznej, należy stwierdzić, że w okręgu katowickim występuje bardzo silne sprofilowanie publicznego szkolnictwa wyższego. Uczelnie techniczne kształcą studentów w bardzo wąskich specjalistycznych dziedzinach wiedzy, przygotowując absolwentów do wejścia na rynek pracy. Ułatwieniem dla nich ma być stworzenie multikierunków wykładanych w języku angielskim jak czyni to Politechnika Śląska. Poza tym istotną pozycję na rynku edukacyjnym zajmują kierunki ekonomiczne i te związane z przygotowaniem nauczycieli i pedagogów. Wart odnotowania jest fakt, że uczelnie nie zamykają się w macierzystych miastach, ale wychodzą do studentów w innych miastach, umożliwiając im zdobycie wyższego wykształcenia, głównie na poziomie zawodowym. Ofertę studiów magisterskich zaproponowało 10 uczelni publicznych. W zdecydowanej większości są one kontynuacją studiów zawodowych. Na Uniwersytecie Śląskim studia prowadzone są na wszystkich wydziałach najczęściej trwają cztery semestry. Identycznie sprawa przedstawia się na dwóch politechnikach. Na 18 wydziałach oferują 35 kierunków studiów uzupełniających prowadzonych głównie w trybie wieczorowym. Trwają one od 4 do 6 semestrów. Akademia im. Jana Długosza prowadzi studia uzupełniające magisterskie tylko na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym ( Fizyka, Chemia i Informatyka ). Akademia Wychowania Fizycznego umożliwia uzyskanie tytułu magistra w Wychowaniu fizycznym i Fizjoterapii. Uczelnie artystyczne (ASP i Akademia Muzyczna) prowadzą łącznie studia na czterech kierunkach. Akademia Medyczna w trybie dziennym czterosemestralnym prowadzi studia w zakresie pielęgniarstwa i położnictwa. Na terenie województwa śląskiego znajduje się 31 niepublicznych szkół wyższych, które kształcą na 38 kierunkach studiów i ponad 100 różnych specjalnościach. Niepubliczne uczelnie podobnie zresztą jak szkoły publiczne - skoncentrowane są głównie w dużych ośrodkach miejskich: Katowice (9), Bielsko-Biała (5), Częstochowa (4), chociaż Analiza ofert edukacyjnych i szkoleniowych w województwie śląskim 9
dostrzegalna w procesach rekrutacyjnych obecność niżu demograficznego powoduje, że szkoły wyższe wychodzą coraz bliżej studentów mieszkających poza dużymi aglomeracjami miejskimi. Cechą typową dla niepublicznego szkolnictwa, jest fakt, że uczelnie te w głównej mierze specjalizują się w kształceniu na poziomie licencjatu. Jedynie siedem spośród trzydziestu jeden niepublicznych szkół wyższych posiada uprawnienia do nadawania tytułów magisterskich. Studia magisterskie prowadzą: Górnośląska Wyższa Szkoła Handlowa im. Wojciecha Korfantego w Katowicach ( Zarządzanie i marketing oraz Turystyka i Rekreacja ), Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej ( Zarządzanie i marketing ), Wyższa Szkoła Ekonomii i Administracji w Bytomiu ( Ekonomia ), Wyższa Szkoła Zarządzania i Marketingu w Sosnowcu ( Zarządzanie i marketing ), Wyższa Szkoła Zarządzania Marketingowego i Języków Obcych w Katowicach ( Zarządzanie i marketing, Filologia angielska, Filologia rosyjska, Filologia hiszpańska ), Wyższa Szkoła Zarządzania w Częstochowie ( Zarządzanie i marketing ) i Akademia Polonijna w Częstochowie ( Ekonomia, Filologia angielska, Polonijna Szkoła Dyplomacji ). Oferta edukacyjna prezentowana przez niepubliczne uczelnie wyższe nie jest w szczególny sposób zróżnicowana. Większość uczelni prowadzi tak zwane popularne kierunki studiów. Dominują szeroko rozumiane kierunki ekonomiczne ( Ekonomia, Zarządzanie i marketing, Finanse i bankowość łącznie 25 kierunków) studia z zakresu informatyki (14), filologii i neofilologii (10), politologii i stosunków międzynarodowych (8), administracji (7) oraz pedagogiki (6). Dobrze rozwinięte są również studia związane z naukami humanistycznymi, które obejmują studia pedagogiczne (3 kierunki), socjologię (2), kulturoznawstwo (2), ale również i politologię (1). W ofercie można zauważyć pewien deficyt szkół i kierunków o profilu technicznym. Zaledwie dwie szkoły oferują kształcenie w tym profilu Wyższa Szkoła Techniczna w Katowicach ( Architektura i urbanistyka i Architektura wnętrz ) oraz Wyższa Szkoła Ekologii w Sosnowcu prowadząca jedynie studia na kierunku Ochrona środowiska. Wpływ na ograniczoną ofertę kształcenia w profilu technicznym na uczelniach niepublicznych ma zapewne silna pozycja uczelni publicznych prowadzących studia w tym zakresie. Poza tym uczelnie publiczne dysponują rozbudowywaną przez lata infrastrukturą oraz wysoko wykwalifikowaną kadrą specjalistów. Uczelnie niepubliczne w województwie śląskim, z nielicznymi wyjątkami, nie wnoszą nowej jakości do oferty szkół wyższych. Kierunki prowadzone na uczelniach powielają się w znakomitej większości z kierunkami prowadzonymi w uczelniach publicznych, których renoma jest zdecydowanie większa. Analiza ofert edukacyjnych i szkoleniowych w województwie śląskim 10
Na uwagę zasługuje Akademia Polonijna w Częstochowie. W rankingu niepublicznych szkół wyższych tygodnika Polityka 1 zajęła pierwsze miejsce. Uczelnia prowadzi studia na trzech wydziałach w dziewięciu kierunkach. Najbardziej rozbudowana oferta jest na kierunku Nauczyciel, na którym student może wybrać jedną z 13 specjalności (od nauczyciela języka angielskiego, niemieckiego, francuskiego, hiszpańskiego po różne formy łączenia języków z europeistyką czy wiedzą o społeczeństwie włącznie). W ośmiu specjalnościach mogą kształcić się tłumacze z dziedziny literatury, prawa, ekonomii, nauki i techniki. Na Wydziale Ekonomii i Zarządzania kształci na czterech kierunkach. Na wyróżnienie zasługuje Polonijna szkoła dyplomacji o specjalnościach Dyplomacja handel zagraniczny i Dyplomacja służba zagraniczna. Uczelnia prowadzi międzynarodowe studia zarządzania z podwójnym dyplomem. Współpracuje z ESPEME w Lille, Internationales Hochschulinstitut w Zittau oraz Western Michigan University w USA. Na trzyletnich studiach licencjackich prowadzone są studia pielęgniarstwo z językiem angielskim. Kierunek uruchomiony został w celu przygotowania przyszłych pielęgniarek do podjęcia pracy poza Polską, co jest odpowiedzią na sygnały dochodzące głównie z krajów skandynawskich o niewystarczającej liczbie osób pracujących w zawodzie. Na kierunkach ekonomicznych oferowane są liczne specjalności ( Zarządzanie przedsiębiorstwem, Finanse i rachunkowość, Sztuka efektywnej sprzedaży, Zarządzenie marketingowe w Unii Europejskiej, Komunikacja i public relations w biznesie, Zarządzanie gminą i polityka lokalna, E-biznes ). Studia w tym zakresie prowadzi 16 uczelni. Kierunki informatyczne prowadzi 14 szkół niepublicznych. Najczęściej oferowane są następujące specjalności: Grafika, projektowanie i multimedia, Inżynieria oprogramowania i systemy sieciowe, Komputerowe systemy zarządzania, Informatyka nauczycielska, Bazy danych oraz Teleinformatyka. W większości przypadków studia kończą się po 7 semestrach uzyskaniem dyplomu inżyniera. Szeroką gamę możliwości rozwojowych stwarzają kierunki filologiczne, które przygotowują głównie nauczycieli i tłumaczy najbardziej rozbudowane specjalności ma Akademia Polonijna. Pięć uczelni oferuje kierunki pedagogiczne. W Górnośląskiej Wyższej Szkole Pedagogicznej im. Kardynała Augusta Hlonda w Mysłowicach można podjąć studia na Pedagogice specjalnej (w specjalnościach Oligofrenopedagogice, Surdopedagogice i Tyflopedagogice polegającej na pracy z osobami z wadami wzroku) oraz Pedagogice w 10 specjalnościach. Interesujące specjalności oferuje Wyższa Szkoła Zarządzania w Częstochowie. Trzyletnie studia zawodowe w zakresie pedagogiki odbywają się w specjalnościach Psychoterapia, Glottodydaktyka (przygotowanie dzieci do czytania ze zrozumieniem oraz kształtowanie nawyków czytelniczych), Pedagogika opiekuńczo- 1 Polityka nr.13/2005 Analiza ofert edukacyjnych i szkoleniowych w województwie śląskim 11
resocjalizacyjna, Doradztwo zawodowe oraz Pedagogika opiekuńcza i pracy socjalnej, która przygotowuje studentów do podjęcia pracy w krajach Unii Europejskiej. Na uwagę zasługuje propozycja studiów pedagogicznych w Wyższej Szkole Lingwistycznej w Częstochowie. Trzy specjalności połączone są z dodatkowym językiem obcym Edukacja przedszkolna i wczesnoszkolna z językiem angielskim, Resocjalizacja i terapia uzależnień ze specjalistycznym językiem obcym i Manager usług społecznych i kulturalnych ze specjalistycznym językiem obcym. Dwie ostatnie specjalizacje przygotowują studentów, nie tylko do podjęcia pracy w kraju, ale także zagranicą. Atrakcyjność samodzielnej specjalności podnoszona jest przez dodatkowy język obcy. Specjalności te wydają się być współcześnie bardzo potrzebne i przydatne, a forma studiów zawodowych wyposaża absolwentów w specjalistyczną wiedzę i szereg technicznych umiejętności potrzebnych do pełnienia określonej funkcji w instytucjach pomocy społecznej i kulturalnych. Uczelnie niepubliczne oferują również kierunki związane z turystyką Turystyka i rekreacja. Beskidzka Wyższa Szkoła Turystyki w Żywcu proponuje trzy specjalności: Turystyka, Odnowa biologiczna w turystyce i Agroturystyka. Katowicka Górnośląska Wyższa Szkoła Handlowa oferuje Turystykę regionalną, Turystykę międzynarodową, Turystykę krajową i zagraniczną oraz Hotelarstwo. Z kolei Wyższa Szkoła Hotelarstwa i Turystyki w Częstochowie oferuje jedynie specjalność Obsługa ruchu turystycznego. Wyższa Szkoła Bankowości i Finansów w Bielsku-Białej ma przygotowaną dla studentów specjalność Gospodarka turystyczna na kierunku Finanse i bankowość. W nauczaniu dziennikarstwa specjalizuje się Wyższa Szkoła Humanistyczna w Katowicach oferująca dzienne i zaoczne studia zawodowe w trzech specjalnościach Rzecznik prasowy, Dziennikarstwo prasowe i Dziennikarstwo radiowo-telewizyjne. Jedenaście uczelni niepublicznych oferuje możliwość kształcenia na studiach uzupełniających magisterskich. W ofercie przeważają studia z zakresu ekonomii i zarządzania, które prowadzone są na dziewięciu uczelniach. Fizjoterapia oraz Turystyka i rekreacja dostępne są w Beskidzkiej Wyższej Szkole Turystyki w Żywcu, TiR prowadzona jest także w Górnośląskiej Wyższej Szkole Handlowej w Katowicach. Filologia angielska i niemiecka dostępna jest w Wyższej Szkole Zarządzania Marketingowego i Języków Obcych w Katowicach oraz częstochowskiej Akademii Polonijnej. Funkcjonowanie takiej liczby uczelni niepublicznych w województwie śląskim umożliwia zwiększenie dostępności kształcenia na poziomie wyższym poprzez umiejscowienie uczelni w wielu miejscowościach. Tym bardziej, że kilka z nich utworzyło filie i wydziały zamiejscowe. Jak wiadomo utworzenie filii poza macierzystym miastem wymaga od uczelni ponoszenia znacznych kosztów na inwestycje (głównie w sprzęt komputerowy Analiza ofert edukacyjnych i szkoleniowych w województwie śląskim 12
oraz w zasoby biblioteczne) a to może oznaczać, że chcą one przyciągnąć jak największą liczbę osób, które nie dostały się na dzienne studia w uczelniach publicznych. Analiza ofert edukacyjnych i szkoleniowych w województwie śląskim 13
3. Studia podyplomowe w szkołach wyższych Oferta studiów podyplomowych w szkołach publicznych jest bardziej rozbudowana niż w szkołach niepublicznych (ponad 300 kursów). Różnorodność profili uczelni nie pozwala na łatwe ich uporządkowanie można zauważyć, że nawet uczelnie techniczne oferują znaczną liczbę kursów z zakresu zarządzania. Studia podyplomowe prowadzi 11 uczelni. Najszerszą ofertę (110 kursów) posiada Uniwersytet Śląski, który oferuje studia na wszystkich wydziałach. Najmniej rozbudowana jest propozycja Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Raciborzu zaledwie pięć kursów skierowanych, przede wszystkim, do nauczycieli ( Wychowanie do życia w rodzinie, Kwalifikacyjne studia pedagogiczne, Wychowanie fizyczne, Terapia pedagogiczna dla nauczycieli oraz Zarządzanie oświatą ) oraz wąskoprofilowanej Akademii Muzycznej w Katowicach (również pięć ofert w zakresie dyrygentury, instrumentalistyki, kompozycji, prowadzenia zespołów wokalnych oraz wokalistyki). Akademia Medyczna prowadzi szereg kursów specjalistycznych dla lekarzy i farmaceutów. Najszersza oferta skierowana jest do nauczycieli oraz pedagogów. Uniwersytet Śląski oferuje ponad 50 kursów o charakterze nauczycielsko-pedagogicznym zwiększających kompetencje pracowników oświaty oraz przygotowujących do pracy z dziećmi i młodzieżą Podyplomowe studia zintegrowana edukacja wczesnoszkolna i wychowanie przedszkolne, Podyplomowe studia wychowanie przedszkolne w zakresie ekspresji twórczej dziecka: plastycznej i muzycznej, Podyplomowe studia psychokorekcji zaburzeń zachowania dzieci i młodzieży. Wiele kierunków poświęconych jest zagadnieniom pedagogiki specjalnej oraz oligofrenopedagogiki. Ponad 30 kursów w tym zakresie oferuje Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie, gdzie oprócz ściśle przedmiotowych kursów informatycznych, polonistycznych, fizyko-chemicznych itp., można doskonalić umiejętności dydaktyczne w ramach Podyplomowego studium doskonalenia warsztatu pracy nauczyciela w zakresie nowatorskich metod nauczania języków obcych oraz kultury języka lub Podyplomowego studium z zakresu dydaktyki języka polskiego i ścieżek edukacyjnych w gimnazjum. Rozbudowana oferta studiów doskonalących kompetencje nauczycieli pozwala stwierdzić, że posiadają oni szerokie możliwości przekwalifikowania. Interesującą ofertę w dziedzinie edukacji obronnej i zdrowotnej, zarządzania sportem przedstawiła Akademia Wychowania Fizycznego w Katowicach. Jako jedyna uczelnia wyższa w województwie umożliwia uzyskanie uprawnień trenerskich w dyscyplinach: piłka nożna, piłka ręczna, siatkówka, koszykówka, szermierka, pływanie, lekkoatletyka czy akrobatyka sportowa. Rozbudowana jest oferta kursów związanych z dziedzinami ekonomii i zarządzania. Najszerszy zakres tematyczny posiada Akademia Ekonomiczna w Katowicach, która oferuje Analiza ofert edukacyjnych i szkoleniowych w województwie śląskim 14
51 kursów, wśród nich kursy: Europejski rzeczoznawca majątkowy, Działanie banków uniwersalnych, Zarządzanie projektem ekonomicznym oraz Zarządzanie organizacjami pozarządowymi. Piętnaście studiów podyplomowych ma w swojej ofercie Wydział Zarządzania Politechniki Częstochowskiej. Oprócz popularnych kursów marketingowych są też takie, dzięki którym opanować można techniki negocjacji. Dziewięć kursów w dziedzinie szeroko rozumianego zarządzania prezentuje Kolegium Języka Biznesu i Szkoła Zarządzania UŚ. W trakcie dwusemestralnych studiów można nabyć kompetencje w dziedzinie zarządzania zasobami ludzkimi, turystyką, sytuacją kryzysową oraz jakością w warunkach integracji europejskiej. Słabo rozwinięta jest propozycja dla osób zainteresowanych studiami w dziedzinie administracji i prawa. Jedynie Uniwersytet Śląski i Akademia Jana Długosza mają w swojej ofercie kursy w tym zakresie. Na Wydziale Prawa UŚ oferowane są podyplomowe studia w zakresie: administracji i zarządzania, prawa konstytucyjnego, notarialnego, gospodarczego i handlowego, prawnych problemów górnictwa i ochrony środowiska, samorządu terytorialnego a także wyceny i gospodarki nieruchomościami. W częstochowskiej uczelni oferowane są dwusemestralne studia Administracji publicznej. Dwie politechniki oferują możliwość kształcenia na blisko 30 kierunkach o charakterze technicznym, np. Administracja i bezpieczeństwo lokalnych sieci komputerowych, Zarządzanie Jakością wg norm ISO 9000:2000, Hydrometalurgiczna utylizacja odpadów stałych i ciekłych, Technologia ciągnienia drutów, Wytwarzanie profili aluminiowych i projektowanie konstrukcji aluminiowo-szklanych dla budownictwa (na Politechnice Częstochowskiej), Logistyka w transporcie, Rekonstrukcja wypadku drogowego oraz likwidacja szkód komunikacyjnych, Postęp techniczny w wodociągach i kanalizacji oraz Technologia materiałów wybuchowych (na Politechnice Śląskiej). Po analizie oferty studiów podyplomowych na uczelniach publicznych, można stwierdzić, że jest ona nieustannie dostosowywana do zapotrzebowania rynku edukacyjnego. Pamiętać należy, że jest to odpłatna forma kształcenia, a zatem zainteresowanie określoną tematyką znacznej liczby osób, jest warunkiem koniecznym do uruchomienia studiów. Średnia opłata za studia podyplomowe w uczelniach publicznych waha się w granicach od 1300 do 2200 złotych za semestr. Najtańsze studia oferuje PWSZ w Raciborzu. Za udział w trzysemestralnych podyplomowych studiach Wychowanie do życia w rodzinie i edukacja prozdrowotna zapłacić trzeba 800 złotych za semestr. Tyle samo kosztuje Terapia pedagogiczna dla nauczycieli. Najdroższe są studia Harzburg Kolleg w zakresie zarządzania na Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego, które kosztują 6000 złotych. Zauważyć można, że kursy o tej samej nazwie prowadzone na różnych uczelniach mogą znacznie różnić się cenowo, np. kurs Zarządzanie projektami w Bielskiej Analiza ofert edukacyjnych i szkoleniowych w województwie śląskim 15
Wyższej Szkole Biznesu i Informatyki kosztuje 4200 złotych, podczas, gdy w AE im. Adamieckiego 2600 złotych. Przyczyną tego stanu rzeczy może być większe zainteresowanie ofertą uczelni wyspecjalizowanych w danej dyscyplinie, co ma przełożenie na cennik kursów w niej oferowanych. Dwadzieścia uczelni niepublicznych przedstawiło ofertę studiów podyplomowych. Podobnie jak uczelnie publiczne w województwie śląskim oferują one głównie kursy z zakresu administracji, informatyki, pedagogiki i zarządzania. Tematyka kursów silnie związana jest z profilem uczelni niepublicznych 14 z nich to uczelnie związane z ekonomią oraz marketingiem i zarządzaniem, dwie kształcą na kierunkach administracyjnych, jedna ma profil pedagogiczny, pozostałe koncentrują się na informatyce i pedagogice. Widoczny jest brak studiów o charakterze technicznym, co może być związane z wysokimi kosztami prowadzenia kierunków w tym profilu. Jedynie Wyższa Szkoła Techniczna w Katowicach prowadzi studia w zakresie Kształcenia krajobrazu i wizerunku miasta i Strategii rozwoju i gospodarki przestrzennej. Należy podkreślić, że studia podyplomowe w większości uczelni przeważają nad studiami prowadzonymi w trybie dziennym i zaocznym. Przykładem może być Wyższa Szkoła Administracji w Bielsku-Białej, która prowadzi studia licencjackie na kierunku Administracja oferta studiów podyplomowych uczelni to czterdzieści kursów skierowanych głównie do nauczycieli. Beskidzka Wyższa Szkoła Turystyki Hotelarstwa w Żywcu prowadzi 4 kierunki studiów zawodowych, a oferuje 26 kierunków podyplomowych. Najszerszy wachlarz oferuje pięć szkół niepublicznych: Górnośląska Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Mysłowicach (51), Wyższa Szkoła Administracji w Bielsku-Białej (40), Akademia Polonijna w Częstochowie (39), Beskidzka Wyższa Szkoła Turystyki i Hotelarstwa w Żywcu (26) oraz Śląska Wyższa Szkoła Zarządzania w Katowicach (20). Uczelnie kierują swoją ofertę do trzech grup odbiorców. Pierwszą stanowią nauczyciele, drugą osoby związane ze sferą finansów i zarządzania, trzecią grupę stanowią osoby, poszerzające umiejętności w dziedzinie administrowania. Wszystkie trzy grupy łączy konieczność nieustannego podnoszenia swoich kwalifikacji, celem utrzymania lub poprawy swojej pozycji zawodowej. Wydawać może się, że szkoły wyższe uznały, iż to właśnie te osoby posiadają potrzebę (konieczność) rozwoju, często (choć nie jest to reguła) wynikającą wyłącznie z potrzeby uzyskania określonego certyfikatu, ale jednocześnie dysponują odpowiednimi zasobami, aby móc finansować swój rozwój. Oferta skierowana do nauczycieli pokrywa się często z propozycjami uczelni publicznych. Oprócz kursów doskonalących wiedzę z zakresu informatyki, języka polskiego, historii, matematyki, przyrody, wiedzy o społeczeństwie czy wiedzy o kulturze oferowane są studia w zakresie Filozofii i etyki, Kształcenia zintegrowanego, Edukacji integracyjnej, Pedagogiki wczesnoszkolnej z edukacją polonistyczną w klasach IV-VI, Nauczania języka angielskiego dzieci w wieku wczesnoszkolnym, Nauczania przedsiębiorczości i Ścieżek edukacyjnych. Analiza ofert edukacyjnych i szkoleniowych w województwie śląskim 16
W zakresie pedagogiki mocno rozbudowaną ofertę posiada Górnośląska Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Mysłowicach (38), która kształci w dość popularnych kierunkach studiów związanych z pracą z osobami niepełnosprawnymi i starszymi, tj. Oligofrenopedagogika, Tyflopedagogika, Surdopedagogika, Gerontologia czy Opieka paliatywna i hospicyjna. Rozbudowana propozycja studiów podyplomowych dla osób związanych ze sferą finansów (na każdej uczelni jest co najmniej jeden kierunek w tej dziedzinie) obejmuje kursy związane z prowadzeniem firmy, własnej działalności gospodarczej, spółdzielni mieszkaniowej. Ochrona zdrowia w Unii Europejskiej i Zarządzanie placówkami służby zdrowia w Unii Europejskiej, Zarządzanie usługami publicznymi to kursy skierowane do menedżerów zakładów opieki zdrowotnej oraz innych instytucji związanych ze sferą finansów publicznych. Uczelnie kierują swoją ofertę także do osób związanych z zarządzaniem oświatą osiem uczelni prowadzi studia w tym zakresie. Pięć szkół (Wyższa Szkoła Bankowa w Poznaniu Wydział Zamiejscowy w Chorzowie, Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej, Wyższa Szkoła Ekonomii i Administracji w Bytomiu, Wyższa Szkoła Bankowości i Finansów w Bielsku-Białej i Wyższa Szkoła Zarządzania i Marketingu w Sosnowcu) prowadzą studia z zakresu Funduszy Unii Europejskiej. Nie brakuje kierunków związanych z przeprowadzaniem audytów wewnętrznych w instytucjach publicznych. Sporo uwagi uczelnie niepubliczne przykładają do kształcenia menedżerów spoza sektora publicznego. W piętnastu uczelniach oferowane są kierunki związane z zarządzaniem jakością, zarządzaniem projektami, zarządzaniem zasobami ludzkimi oraz zarządzaniem w sytuacjach kryzysowych. Trzecią grupą są pracownicy administracji. W tym przypadku wachlarz kursów jest bardzo szeroki obejmując ogólnie Administrację, ale również szczegółowe kursy Administracji europejskiej, Administracji, ze szczególnym uwzględnieniem administracji samorządowej czy Administracji publicznej po wejściu do Unii Europejskiej. Ze względu na duże zainteresowanie turystów miejscami kultu religijnego w Polsce i na świecie żywiecka Beskidzka Wyższa Szkoła Turystyki zdecydowała się uruchomić podyplomowe studia w zakresie Turystyki religijnej. W większości szkół niepublicznych prowadzących studia podyplomowe kursy trwają dwa semestry. Średnia cena za cały kurs w zakresie zarządzania nie przekracza trzech tysięcy złotych. Najdroższe studia, za które opłata wynosi 6000 złotych oferuje Akademia Polonijna w Częstochowie na kierunku Nauczyciel języków obcych ze śpiewem i muzyką. Analizując ofertę studiów podyplomowych w uczelniach niepublicznych należy stwierdzić, że nie jest ona szczególnie bogata i innowacyjna. Warto jednak podkreślić, że porównując liczbę i propozycje kursów oferowanych przez niepubliczne szkoły wyższe w ramach podstawowego trybu studiów oraz kafeterię studiów podyplomowych, można odnieść Analiza ofert edukacyjnych i szkoleniowych w województwie śląskim 17
wrażenie, że w kilku przypadkach to te drugie są podstawą działalności tychże uczelni. Jednocześnie trudno jest jednoznacznie wyrokować na temat merytorycznej zawartości i społecznej przydatności treści studiów podyplomowych proponowanych przez uczelnie niepubliczne w województwie śląskim. Analiza ofert edukacyjnych i szkoleniowych w województwie śląskim 18
4. Szkoły ponadgimnazjalne Oferta edukacyjna szkół ponadgimnazjalnych w województwie śląskim jest niezwykle bogata i bardzo rozbudowana. Na ofertę składają się licea ogólnokształcące i profilowane, technika oraz zasadnicze szkoły zawodowe. Blok placówek ponadgimnazjalnych kończą szkoły policealne i pomaturalne. W całym województwie funkcjonuje 267 liceów ogólnokształcących dla młodzieży, z czego 224 to szkoły publiczne, a 43 to placówki niepubliczne. Dodatkowo działa 67 liceów dla dorosłych, w tym 40 publicznych i 27 niepublicznych. Spośród szkół zawodowych najwięcej jest techników (268), z czego aż 50 to placówki przeznaczone do kształcenia dorosłych. Nieco mniejsza jest liczba liceów profilowanych (192) oraz zasadniczych szkół zawodowych (179), ale ich rolę w systemie edukacyjnym trudno jest przecenić. Dominacja placówek edukacyjnych kształcących na poziomie średnim świadczy o postępujących zmianach w modelowaniu ścieżki kształcenia i odchodzeniu od tak powszechnego niegdyś w regionach przemysłowych zasadniczego kształcenia zawodowego. Zmiana tego paradygmatu widoczna jest również na poziomie szkół policealnych i pomaturalnych, niemal całkowicie zdominowanym przez niepubliczne szkoły wyższe. Szkoły licealne oferują bardzo szeroki zakres programów nauczania. Generalnie można podzielić je na humanistyczny, przyrodniczy lub biologiczno-chemiczny (przygotowujący do studiów medycznych) oraz matematyczno-fizyczno-informatyczny (politechniczny). Szkoły prowadzą również osobne oddziały językowe, których centralnym elementem jest rozszerzona nauka dwóch języków obcych. Analizując wydaną przez Kuratorium Oświaty w Katowicach ofertę dydaktyczną można zauważyć, że władze szkolne za wszelką cenę starają się uatrakcyjnić swój program nauczania i niemal w każdej szkole wprowadzane są jakieś innowacyjne elementy. Może to być na przykład klasa humanistyczno-multimedialna, gdzie uczniowie dodatkowo uczą się wykorzystywania najnowszych technik teleinformatycznych, lingwistyczna (z rozszerzoną nauką dwóch języków obcych), czy też historyczno-prawna (rozszerzona dodatkowymi zajęciami ze wstępu do prawoznawstwa). Wachlarz opcji jest zatem bardzo szeroki i z punktu widzenia uczniów atrakcyjny, co znacznie ubogaca ponadgimnazjalna ofertę edukacyjną województwa śląskiego. Natomiast to, co wyróżnia propozycje liceów to szeroki wybór nauki języków obcych angielskiego, niemieckiego, włoskiego, francuskiego, rosyjskiego, a nawet hiszpańskiego. W kilku szkołach funkcjonują również klasyczne dwujęzyczne oddziały z językiem wykładowym niemieckim, francuskim lub angielskim, tak jak Liceum Ogólnokształcące im. Walentego Roździeńskiego w Sosnowcu. Ponadto, zdecydowana większość szkół, poza standardową ofertą dydaktyczną obejmującą rozszerzone programy nauki języków obcych, organizuje dodatkowe formy Analiza ofert edukacyjnych i szkoleniowych w województwie śląskim 19
pozalekcyjnego kształcenia lingwistycznego. Wszystkie placówki współpracują ze szkołami z całej Europy (od Białorusi aż po Hiszpanię, od Finlandii aż po Węgry), dzięki którym młodzież może sprawdzić swoje kompetencje językowe w praktyce, rozmawiając z rówieśnikami z innych krajów. Nauka języka staje się wówczas znacznie bardziej ciekawa i użyteczna, no i łatwiej jest wówczas wskrzesić w uczniach motywację do ciężkiej pracy. Poza tym, istnieje możliwość weryfikacji stopnia znajomości języka w warunkach polowych, bowiem szkoły (indywidualnie lub przy współpracy z specjalistycznymi instytucjami) organizują obozy językowe zagranicą dla swoich uczniów. Śląskie szkoły licealne mają niezwykle rozbudowany i wewnętrznie różnorodny program zajęć pozalekcyjnych. Są to zarówno klasyczne koła przedmiotowe z języków obcych, matematyki, fizyki historii, szkolne kluby sportowe itd., ale również, nieskończona wręcz liczba rozmaitych zajęć dodatkowych: warsztaty dziennikarskie, fotograficzne, filmowe. Niektóre licea (np., I Liceum Ogólnokształcące w Mysłowicach) organizują specjalne inkubatory przedsiębiorczości czy (jak Liceum Ogólnokształcące w Lendzinach) Miniprzedsiębiorstwo Młodzieżowe w celu praktycznego nauczania zasad funkcjonowania gospodarki wolnorynkowej oraz krzewienia ducha kapitalizmu. Oferta edukacyjna to nie tylko kwestia sensu stricto dydaktyczna, to również sposób relacji ze środowiskiem zewnętrznym. Dla przykładu Liceum Ogólnokształcące Sióstr Salezjanek im. Maryi Wspomożycielki w Jastrzębiu-Zdrój akcentuje wprowadzony przez siebie program wychowawczy oparty na wartościach chrześcijańskich i tradycji salezjańskiej, a dzięki niedużej liczbie uczniów w klasach umożliwia im budowanie dobrych relacji na linii uczeń-nauczyciel-rodzic. Atrybut wychowawczy jest w tym przypadku znaczącym aktywem, bowiem konkurencja między szkołami jest bardzo silna, a w kilkusetosobowych placówkach trudno kształtować charakter i osobowość ucznia. Innym sposobem podnoszenia atrakcyjności szkoły jest uzyskanie certyfikatu jakości, tak jak w I LO w Kłobucku, które posiada Certyfikat Zarządzania Jakością 9001. Świadczy to o wysokim poziomie usług dydaktycznych i profesjonalnym sposobie traktowania uczniów (klientów). Równie oryginalny sposób zapewnienia uczniom najlepszego przygotowania do studiów został zastosowany w I LO im. Króla Jana III Sobieskiego w Piekarach Śląskich, gdzie prowadzenie są (w ostatnich klasach) zajęcia z zakresu biologii oraz matematyki przez pracowników Uniwersytetu Śląskiego. Ważnym elementem funkcjonowania szkół są funkcje obywatelsko-wychowawcze, które po okresie transformacji gospodarczej zostały nieco zepchnięte na margines systemu edukacyjnego. Obywatelska aktywizacja uczniów odbywa się poprzez działalność charytatywną na rzecz np. Polskiego Czerwonego Krzyża, czy też Caritas, którego placówki znajdują się kilku szkołach. Wiele szkół na terenie całego województwa oferuje również możliwość wolontariatu, tak jak I LO im. Bolesława Chrobrego w Pszczynie, gdzie Analiza ofert edukacyjnych i szkoleniowych w województwie śląskim 20