marzec kwiecień 3 4/2009

marzec kwiecień 3 4/2009

marzec kwiecień 3 4/ 2009 PALESTRA P i s m o A d w o k a t u r y P o l s k i e j Rok LIV nr 615 616 Naczelna Rada Adwokacka

Redaktor Naczelny: Stanisław Mikke Wydaje Naczelna Rada Adwokacka Warszawa Kolegium: Zbigniew Banaszczyk Lech Gardocki Andrzej Marcinkowski Andrzej Mączyński Marek Antoni Nowicki Lech K. Paprzycki Krzysztof Piesiewicz Stanisław Rymar Krzysztof Pietrzykowski Piotr Sendecki Andrzej Tomaszek Andrzej Warfołomiejew Witold Wołodkiewicz Józef Wójcikiewicz Stanisław Zabłocki Redaktor techniczny: Hanna Bernaszuk Na okładce: Medal ORA w Krakowie Fot. i oprac. komputerowe Artur Tabaka Adres Redakcji: 00-202 Warszawa, ul. Świętojerska 16 tel./fax 022 8312778, 022 5052534, 022 5052535 e-mail: redakcja@palestra.pl Internet: www.palestra.pl Wykonanie Agencja Wydawnicza MakPrint www.makprint.pl Ark. wyd.: 25,3. Papier: III Offset, 80 gr. Nakład: 7850 egz. ISSN 0031-0344 indeks 36851 2

Spis treści Tadeusz Zembrzuski, dr, adiunkt UW (Warszawa) Zwolnienie strony od kosztów sądowych oraz pełnomocnictwo procesowe w postępowaniu kasacyjnym....................................... 9 Zofia Zaporowska, doktorantka Uniwersytetu Wrocławskiego (Wrocław) Wokół umów najmu i dzierżawy wierzchowców...................... 30 Michał Jan Jaworski, adwokat (Toruń, Düsseldorf) Jurysdykcja szczególna miejsca wykonania umowy w europejskim prawie procesowym.................................................... 47 Lech K. Paprzycki, dr hab., prof. Akademii Leona Koźmińskiego (Warszawa) Prokurator Europejski organ europejskiego postępowania karnego....... 57 Marcin Janusz Szewczyk, asesor SR, (Skarżysko-Kamienna) Przepadek korzyści majątkowej................................... 69 Marcin Kondracki, apl. adw. (Warszawa) Rola zarzutów odwoławczych w procesie karnym..................... 87 Adwokatura dziś i jutro Andrzej Michałowski, adwokat, wiceprezes NRA (Warszawa) Razem...................................................... 107 WAŻNE DLA PRAKTYKI Piotr Ostapa, radca prawny, doktorant UwB (Warszawa Białystok) Wątpliwości wokół zapisu w umowie ustanawiającej rozdzielność majątkową 110 WOKÓŁ PROJEKTÓW Joanna Składowska, adwokat (Kraków) Nowe obowiązki adwokata jako instytucji obowiązanej. Uwagi do projektu nowelizacji ustawy z 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu..... 118 BEZ TOGI Stanisław Mikke, adwokat (Warszawa) Ponary...................................................... 127 3

Spis treści PALESTRA CO PISZCZY W PRAWIE Marian Filar, prof. dr hab., UMK (Toruń) Polskie drogi................................................. 131 PO LEKTURZE Andrzej Bąkowski, adwokat (Warszawa) W obiektywie wroga. Niemieccy fotoreporterzy w okupowanej Warszawie (1939 1945)................................................ 133 PROCESY ARTYSTYCZNE Marek Sołtysik (Kraków) Panieńska, Gorgonowa nieszczęścia i tajemnice, cz. 1................ 138 PROCESY MINIONEGO CZASU Stanisław Milewski (Warszawa) Pojedynki na wokandzie, cz. 2................................... 147 HISTORIA CZASOPIŚMIENNICTWA PRAWNICZEGO Adam Redzik, dr, adiunkt UKSW, adiunkt UW (Warszawa) Głos Prawa, Palestry czy adwokata Anzelma Lutwaka?.................. 153 SYLWETKI WYBITNYCH ADWOKATÓW Janusz Kanimir (Warszawa) Adwokat prof. Aleksander Jackowski (1869 1949) z okazji 140. rocznicy urodzin i 60. rocznicy śmierci.................................... 165 KARTY HISTORII Edward Stępień, adwokat (Koszalin) Adwokaci Izby koszalińskiej w materiałach Służby Bezpieczeństwa w latach 1961 1974.................................................. 173 Marek Sołtysik (Kraków) Klimat stolicy galicyjskiej nafty. Dowódcy, artyści, adwokaci czyli fenomen Drohobycza.................................................. 179 PALESTRA PRZED LATY Palestra 1966, nr 9: Stanisław Garlicki, Przemówienie w procesie cywilnym..... 186 PRAWO ZA GRANICĄ Przemysław Sławiński (Warszawa) Kupiec i dostawca w prawie handlowym meksykańskim................ 196 4

3 4/2009 Spis treści Z WOKANDY LUKSEMBURGA Tomasz Tadeusz Koncewicz, adwokat, dr adiunkt UG (Wrocław Gdańsk) Trybunał Sprawiedliwości v. sądy krajowe. O sądowej polityce, jurysdykcyjnych wyborach i wspólnotowym dialogu kontrolowanym (cz. 1)............... 206 NOWE KSIĄŻKI oprac. Justyna Metelska, adwokat (Warszawa).......................... 213 sympozja, KONFERENCJE Posiedzenie naukowe Polskiej Akademii Umiejętności poświęcone Stanisławowi Wróblewskiemu (1868 1938), Kraków 21 listopada 2008 r. oprac. Adam Redzik, dr, adiunkt UKSW, adiunkt UW (Warszawa)......... 218 I Ogólnopolski Zjazd Cywilistów Studentów 45 lat kodeksów cywilnych, Lublin, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 23 25 lutego 2009 r. oprac. Dariusz P. Kała, student KUL (Lublin)......................... 224 PRAKTYCZNE ZAGADNIENIA PRAWNE PRAWO CYWILNE Skarga kasacyjna w sprawach o uznanie lub stwierdzenie wykonalności i wyroku sądu polubownego lub ugody zawartej przed takim sądem oprac. Karol Weitz, dr hab., prof. UW, członek Biura Studiów i Analiz Sądu Najwyższego (Warszawa)........................................ 226 Wysłuchanie dłużnika przed sądem drugiej instancji w postępowaniu o stwierdzenie wykonalności zagranicznego orzeczenia w prawie europejskim oprac. Paweł Grzegorczyk, dr, adiunkt UAM, członek Biura Studiów i Analiz Sądu Najwyższego (Poznań Warszawa)............................. 232 PRAWO HANDLOWE Żądanie zaprotokołowania sprzeciwu jako przesłanka zaskarżenia uchwały zgromadzenia wspólników oprac. Katarzyna Bilewska, adwokat, dr, adiunkt UW (Warszawa)........ 238 PYTANIA I ODPOWIEDZI PRAWNE Czy strona ubiegająca się o odszkodowanie od władzy publicznej za szkodę spowodowaną decyzją administracyjną wydaną przed 1 września 2004 r., co do której po tej dacie ostateczną decyzją nadzorczą stwierdzono, iż wydanie jej nastąpiło z rażącym naruszeniem prawa może wystąpić wprost do sądu cywilnego, czy też powinna wyczerpać najpierw tryb administracyjny określonym w dawnym przepisie art. 160 5 k.p.a.? oprac. Ewa Stawicka, adwokat (Warszawa).......................... 243 PROBLEMATYKA WYPADKÓW DROGOWYCH Wojciech Kotowski (Warszawa) Przyczyną wypadku prędkość pojazdu.............................. 246 5

Spis treści PALESTRA NAJNOWSZE ORZECZNICTWO Zbigniew Strus, sędzia SN (Warszawa) Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego Izba Cywilna............... 251 Zbigniew Szonert, dr sędzia NSA w st. spocz. (Warszawa) Przegląd orzecznictwa Naczelnego Sądu Administracyjnego.............. 257 GLOSY Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 19 października 2007 r., III CZP 58/07 oprac. Maciej Rzewuski, asystent UWM (Olsztyn)..................... 266 Glosa do wyroku SN z 28 marca 2007 r., II CSK 523/06 oprac. Jędrzej M. Kondek, doktorant, apl. radc. (Warszawa)............. 273 Glosa do uchwały składu 7 sędziów SN z 30 czerwca 2008 r., I KZP 10/08 oprac. Marek Derlatka, adwokat, doktorant UKSW (Sulechów Warszawa).. 280 KRONIKA ADWOKATURY Posiedzenie Plenarne NRA......................................... 284 Z prac Prezydium NRA........................................... 286 Stanowisko Prezydium NRA wobec wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie korporacji zawodowych z 12 stycznia 2009 r...................................................... 291 Z ŻYCIA IZB ADWOKACKICH IZBA BYDGOSKA Z życia Izby Uroczystość 90-lecia Odrodzonej Adwokatury Polskiej i inne wiadomości oprac. Maciej Dzierżykraj-Lipowicz, adwokat (Bydgoszcz).............. 292 IZBA KIELECKA Uroczystość z okazji 90-lecia Odrodzonej Adwokatury Polskiej i otwarcia lokalu Okręgowej Rady Adwokackiej oprac. Stanisław Szufel, adwokat (Kielce), Jerzy Zięba, adwokat (Kielce).... 297 Stanisław Mikke, adwokat (Warszawa) Adwokatura Polska pamięć pokoleń.............................. 299 Jerzy Stępień, sędzia TK w st. spocz., b. Prezes TK (Warszawa) Miejsce adwokatury we współczesnym państwie...................... 305 Spotkanie autorskie adwokata Stanisława Szufla oprac. Jerzy Zięba, adwokat (Kielce)............................... 311 IZBA KRAKOWSKA Jubileusz 90-lecia Odrodzonej Adwokatury Polskiej w połączeniu z Jubileuszem 160-lecia utworzenia samorządu adwokackiego na terenach byłej Galicji, obchodzony w Krakowie w dniach 19 21 lutego 2009 roku oprac. Stanisław J. Jaźwiecki, adwokat (Kraków)...................... 312 6

3 4/2009 Spis treści KONGRES PRAWNIKÓW 2009. XXVI MISTRZOSTWA ADWOKATÓW W NARCIARSTWIE, ZAKOPANE, 4 8 lutego 2009 R. Janusz Długopolski, adwokat (Kraków) Prawo szlaku tryb administracyjno-prawny......................... 323 Sandra Krajcer (Wiedeń) Odpowiedzialność cywilna sprawcy kolizji narciarskiej z punktu widzenia austriackiego prawa narciarskiego, ze szczególnym uwzględnieniem reguł FIS.. 325 Tomasz Słomiak, apl. adw. (Kraków) Obowiązek używania kasków przy uprawianiu sportów śnieżnych możliwości wprowadzenia obowiązku do polskiego porządku prawnego.......... 333 Małgorzata Kulig-Juźwiak, adwokat (Kraków) Zmiany w prawie ochrony środowiska czyli jak ustawodawca potrafi skomplikować proces inwestycyjno-budowlany........................... 339 VARIA Adwokat Marek Antoni Nowicki laureatem VI edycji nagrody im. Edwarda J. Wende.................................................... 342 Adwokat Monika Strus-Wołos laureatką nagrody Złotego Paragrafu......... 342 Wręczenie nagród w konkursie Scientiae Legis Excellentia................. 344 Odwołanie Dni Prawniczych w Lublinie.............................. 344 Fundacja Prawo do Pomocy........................................ 345 Table of contents.............................................. 347 7

Szanownemu Panu Mecenasowi, Stanisławowi Mikke, Redaktorowi Naczelnemu Palestry wyrazy współczucia po śmierci Jego Ukochanej Matki Ś.P. Haliny Mikke składają członkowie Kolegium Redakcyjnego, pracownicy Redakcji oraz współpracownicy Palestry

Tadeusz Zembrzuski ZWOLNIENIE STRONY OD KOSZTÓW SĄDOWYCH ORAZ PEŁNOMOCNICTWO PROCESOWE W POSTĘPOWANIU KASACYJNYM I. W uchwale siedmiu sędziów z 5 czerwca 2008 r., III CZP 142/07 1, Sąd Najwyższy przyjął, że zwolnienie strony od kosztów sądowych w sprawie, przyznane w postępowaniu przed sądem powszechnym, nie obejmuje postępowania kasacyjnego, a pełnomocnictwo procesowe nie obejmuje z samego prawa umocowania do wniesienia skargi kasacyjnej i udziału w postępowaniu kasacyjnym. Orzeczenie jest odpowiedzią na powstałe w orzecznictwie rozbieżności, dotyczące zagadnienia wygaśnięcia w postępowaniu kasacyjnym przyznanego przez sądy powszechne zwolnienia od kosztów sądowych oraz związanego z tym ustanowienia pełnomocnika z urzędu. Wielokrotnie wyrażano w orzecznictwie pogląd, że zwolnienie to rozciąga się także na postępowanie wywołane wniesieniem skargi 2. Przyjmowano, że postępowanie kasacyjne jest wprawdzie szczególnym trybem kontroli orzeczenia, lecz stanowi ono kontynuację wcześniejszych postępowań z uwagi na tożsamość stron i przedmiotu poddawanego ocenie sądu. Nawiązywano również do regulacji art. 771 k.p.c., która rozciąga skutki zwolnienia od kosztów na postępowanie egzekucyjne. Ponadto odwoływano się do względów celowościowych i zasady ekonomii procesowej. Z czasem w judykaturze zarysowało się także odmienne zapatrywanie, które ostatecznie zaaprobował Sąd Najwyższy w przytoczonej we wstępie uchwale. Warto zaznaczyć, że do czasu rozstrzygnięcia wątpliwości przedstawionych przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego zdecydowanie przeważał pierwszy z za- 1 LEX nr 394725, Biuletyn SN 2008, nr 6, poz. 7. 2 Zob. np. postanowienia SN z 20 października 2006 r., IV CZ 77/06, niepubl.; z 9 listopada 2006 r., IV CZ 85/06, LEX nr 358811; z 30 maja 2007 r., I CZ 54/07, niepubl.; z 21 września 2007 r., V CZ 81/07, niepubl.; z 29 listopada 2007 r., III CZ 49/07, niepubl.; z 29 listopada 2007 r., III CZ 52/07, niepubl.; z 7 grudnia 2007 r., III CZ 59/07, niepubl.; z 6 marca 2008 r., I CZ 144/07, niepubl.; z 12 marca 2008 r., I CZ 153/07, niepubl.; z 13 marca 2008 r., III CZ 6/08, niepubl.; z 27 marca 2008 r., III CZ 5/08, niepubl.; z 4 kwietnia 2008 r., I CZ 12/08, niepubl.; z 23 kwietnia 2008 r., III CZ 16/08, niepubl.; z 8 maja 2008 r., V CZ 24/08, niepubl.; z 9 maja 2008 r., III CZ 17/08, niepubl. Zob. np. postanowienia SN z 23 stycznia 2007 r., III CZ 3/07, niepubl.; z 14 marca 2007 r., I CZ 5/07, niepubl.; z 24 sierpnia 2007 r., I CZ 88/07, niepubl.; z 24 sierpnia 2007 r., I CZ 98/07, niepubl.; z 24 sierpnia 2007 r., I CZ 93/07, niepubl.; z 8 listopada 2007, III CZ 38/07, niepubl. 9

Tadeusz Zembrzuski PALESTRA prezentowanych poglądów. Wykładnia, związana z realizowaniem zasady lojalnego traktowania strony przez sąd, pozwoliła wielokrotnie uniknąć obarczania skarżących negatywnymi konsekwencjami, jakie mogły powstawać na tle nierozstrzygniętego jeszcze autorytatywnie zagadnienia 4. Wątpliwości narastały również wokół regulacji zakresu pełnomocnictwa procesowego w kontekście nadzwyczajnych środków zaskarżenia. Różnie interpretowano treść art. 91 k.p.c., który odwołuje się do pojęcia czynności procesowych łączących się ze sprawą. Jakkolwiek przeważał pogląd, że pełnomocnictwo procesowe obejmuje z samego prawa umocowanie do wniesienia skargi kasacyjnej 5, to brak wyraźnego odwołania się do postępowania kasacyjnego 6 skłaniał także do przyjęcia odmiennego zapatrywania 7. Rozbieżności nie były efektem odmiennego postrzegania istoty i charakteru postępowania kasacyjnego, lecz rezultatem różnej oceny związku postępowania kasacyjnego z postępowaniem w sprawie zakończonej prawomocnym orzeczeniem sądu drugiej instancji. Niejednolitość wypowiedzi judykatury oraz różnorodność poglądów prezentowanych w piśmiennictwie wymagały zajęcia jednoznacznego stanowiska. Potrzeba udzielenia jednoznacznej odpowiedzi na powyższe pytania była wyraźnie akcentowana w doktrynie 8. II. Sąd Najwyższy w omawianej uchwale odwołał się do pojęcia instancyjności postępowania. Rozważania dotyczyły także pojęcia sprawa w rozumieniu art. 91 i 117 4 k.p.c. oraz art. 105 u.k.s.c. Ponadto została poddana analizie istota postępowania kasacyjnego oraz ustrojowa pozycja i funkcja Sądu Najwyższego. Takie podejście umożliwiło łączne rozstrzygnięcie obu wskazanych w sentencji zagadnień procesowych. Przesądzone zostało wygaśnięcie uzyskanego zwolnienia od kosztów sądowych wraz z uprawomocnieniem się orzeczenia sądu drugiej instancji. Strona wnosząca skargę kasacyjną powinna zatem złożyć nowy wniosek o zwolnienie lub uiścić należną od pisma opłatę. Uznano także, że udzielone w sprawie pełnomoc- 4 Zob. np. postanowienia SN z 29 listopada 2007 r., III CZ 49/07, niepubl.; z 29 listopada 2007 r., III CZ 52/07, niepubl. 5 Zob. postanowienia SN z 24 sierpnia 2005 r., II CZ 73/05, MoP 2006, nr 26, s. 1276; z 7 kwietnia 2006 r., III CZ 13/06, niepubl.; z 23 stycznia 2007 r., III CZ 3/07, niepubl.; z 14 marca 2007 r., I CZ 5/07, niepubl.; z 29 marca 2008 r., III CZ 8/08, niepubl.; z 3 kwietnia 2008 r., II CZ 16/08, niepubl.; H. Ciepła (w:) K. Piasecki (red.), Kodeks postępowania cywilnego, tom I. Komentarz do artykułów 1 505 14, Warszawa 2006, s. 426 i n. 6 W przeciwieństwie do skargi o wznowienie postępowania. 7 Zob. J. Gudowski (w:) T. Ereciński (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Część pierwsza Postępowanie rozpoznawcze. Część druga Postępowanie zabezpieczające, tom 1, Warszawa 2007, s. 274 i n. 8 Zob. K. Gonera, Komentarz do ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, Warszawa 2007, s. 383; T. Zembrzuski, Dostępność skargi kasacyjnej w procesie cywilnym, Warszawa 2008, s. 270 i n.; P. Gumiński, Prawo ubogich zwolnienie od kosztów sądowych w postępowaniu cywilnym i postępowaniu sądowoadministracyjnym, Edukacja Prawnicza 2008, nr 6 9, s. 23. 10

3 4/2009 Zwolnienie strony od kosztów sądowych... nictwo procesowe nie obejmuje z mocy prawa umocowania do wniesienia i popierania skargi kasacyjnej przed Sądem Najwyższym. Wyrażone w przedmiotowej uchwale zapatrywanie, wobec nadania jej mocy zasady prawnej, zapewni niewątpliwie jednolitość orzecznictwa w kwestiach, które wprowadzały niepewność, dezorientację i zakłopotanie nawet wśród zawodowych pełnomocników. Zasługuje na uwagę przejrzystość oraz jednoznaczność rozwiązania wyłaniających się problemów procesowych. Jakkolwiek trudno podważyć przyjęty tok rozumowania i logiczność wypowiedzi, to jednak konkluzje, do których doszedł Sąd Najwyższy, wydają się trudne do zaakceptowania z perspektywy zasady ekonomii procesowej oraz względów celowości. III. Kluczowe dla rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia prawnego było zdefiniowanie terminu sprawa występującego w art. 91 i 117 4 k.p.c. oraz art. 105 u.k.s.c. Pod tym pojęciem rozumie się zespół czynności procesowych stron i sądu rozpoczętych wniesieniem pozwu (wniosku), podejmowanych w celu merytorycznego rozstrzygnięcia o zasadności żądania objętego treścią pozwu (wniosku), zakończonych wydaniem prawomocnego orzeczenia co do meritum. Chodzi zatem o regulowany przepisami prawa materialnego stosunek prawny, który zostaje poddany rozstrzygnięciu sądu. Istotne jest udzielenie ochrony prawnej ze względu na prawa (obowiązki) albo stan prawny podmiotów występujących w obrocie cywilnoprawnym. Przez sprawę rozumie się spór (całość sporu), który obejmuje główny przedmiot rozstrzygnięcia sądu 9. Postępowanie w sprawie toczy się wyłącznie przed sądem pierwszej i drugiej instancji. Przy takiej interpretacji zakończenie sprawy poddanej pod osąd następuje wraz z uzyskaniem przez wyrok przymiotu prawomocności. Orzeczenie merytoryczne, stanowiące wypadkową wszystkich czynności procesowych, koncentruje w sobie wyniki całego dotychczasowego postępowania. Rozumowaniu temu można jednak zarzucić, że z punktu widzenia stron sprawa jako przedmiot postępowania rozpoznawczego i kasacyjnego zachowuje tożsamość, gdyż dotyczy nadal tego samego stosunku prawnego. Może ona zostać merytorycznie rozstrzygnięta w inny sposób, niż na to wskazuje wyrok sądu odwoławczego, i to przy rozważeniu tych samych, przytaczanych wcześniej, argumentów. Zaprezentowaną definicję pojęcia sprawy należy powiązać z ewolucją, jaką przeszła skarga kasacyjna od czasu przywrócenia ustawą z 1 marca 1996 r. 10 systemu apelacyjno-kasacyjnego. Zastąpienie obowiązującego wcześniej systemu dwuinstancyjnego systemem trójinstancyjnym spowodowało umieszczenie kasacji wśród zwyczajnych środków odwoławczych, nowelizacja zaś kodeksu z 22 grudnia 9 Zob. uchwała siedmiu sędziów SN z 6 października 2000 r., III CZP 31/00, OSNC 2001, nr 2, poz. 22. 10 Ustawa z 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej Prawo upadłościowe i Prawo o postępowaniu układowym, Kodeksu postępowania administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 43, poz. 189). 11

Tadeusz Zembrzuski PALESTRA 2004 r. 11 doprowadziła do przekształcenia jej w usytuowany poza tokiem instancji nadzwyczajny środek zaskarżenia służący kontroli legalności prawomocnych orzeczeń sądów powszechnych, dokonywanej w świetle ustaleń poczynionych w niższych instancjach sądowych 12. Rolą Sądu Najwyższego, jako najwyższego organu sądowego w Rzeczypospolitej Polskiej, nie jest wyłącznie działanie w interesie indywidualnym, gdyż rozpoznanie skargi ma służyć w pierwszej kolejności ochronie interesu publicznego przez zapewnienie jednolitości wykładni oraz umożliwiać ma sądowi kasacyjnemu przyczynianie się do rozwoju prawa i jurysprudencji 13. IV. Sąd Najwyższy, wychodząc z założenia, że ukształtowanie instytucji skargi kasacyjnej jako instrumentu służącego badaniu legalności działalności jurysdykcyjnej sądów powszechnych w zakresie orzekania, polegające na kontroli zgodności z prawem prawomocnych orzeczeń, doszedł do wniosku, że cel i przedmiot postępowania kasacyjnego jest inny niż przed sądem powszechnym. Już na gruncie przedwojennych przepisów F. K. Fierich stwierdzał, że postępowanie przed sądem kasacyjnym nie jest postępowaniem sądowo-cywilnem, lecz jest postępowaniem przed instytucją, stojącą poza ustrojem sądowym, przed którą postępowanie jest podobne, ale nie jest takie samo, jak postępowanie sądowe 14. W omawianej uchwale podważono tezę, że postępowanie kasacyjne stanowi kontynuację postępowania rozpoznawczego. Należy się zgodzić z twierdzeniem, że Sąd Najwyższy, jako organ sprawujący nadzór nad orzecznictwem sądów, nie jest powołany do rozstrzygania spraw ani do osądzania osób, lecz kontroluje legalność zaskarżonego orzeczenia. Mając jednak na względzie cel i skutek zaskarżenia orzeczeń sądów odwoławczych, odpowiedź nie jest już tak jednoznaczna. Sąd Najwyższy jest organem władzy sądowniczej powołanym także do sprawowania wymiaru sprawiedliwości (art. 175 ust. 1 Konstytucji oraz art. 2 ustawy z 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym 15 ). Bez wątpienia akcentowanie funkcji polegającej na wymierzaniu sprawiedliwości sprowadzałoby ten sąd do roli jednego z sądów powszechnych i do utraty jego ustrojowej tożsamości jako najwyższego sądu 16. Funkcji tej, mimo drugorzędnego znaczenia, nie należy 11 Ustawa z 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98). 12 Szerzej zob. T. Ereciński, Entwicklung der Regelung der Kassation in Zivilsachen in Polen, (w:) Festschrift für Walter H. Rechberger zum 60. Geburstag, Wien 2005, s. 121; T. Zembrzuski, Dostępność..., s. 23 i n.; tenże, Ewolucja charakteru skargi kasacyjnej w polskim postępowaniu cywilnym, publikacja ze Zjazdu Katedr Postępowania Cywilnego Szczecin Niechorze 2007 (w druku). 13 Zob. postanowienie SN z 4 lutego 2000 r., II CZ 178/99, OSNC 2000, nr 7 8, poz. 147; postanowienie SN z 5 lipca 2001 r., V CKN 176/01, niepubl.; postanowienie SN z 7 grudnia 2007 r., III CSK 314/07, niepubl. 14 F. K. Fierich, Postępowanie przed Sądem Najwyższym (Skarga w przedmiocie kasacji), (w:) Polska procedura cywilna. Projekty referentów z uzasadnieniem, tom II, Kraków 1923, s. 20. 15 Dz.U. Nr 157, poz. 1119 ze zm. 16 Zob. W. Sanetra, Sąd Najwyższy w systemie wymiaru sprawiedliwości, Przegląd Sądowy 1999, nr 7 8, s. 7. 12

3 4/2009 Zwolnienie strony od kosztów sądowych... jednak lekceważyć. Zdaniem W. Sanetry rozstrzyganie spraw w wyniku wniesienia skargi kasacyjnej mieści się w pojęciu sprawowania władzy sądowniczej. Oznacza ono stosowanie prawa w szerszym tego słowa rozumieniu (kontrolne stosowanie prawa drugiego stopnia), a w przypadku gdy dochodzi do wydania orzeczenia co do istoty sprawy, jest to kontrolne współstosowanie prawa w węższym pojęciu 17. W wyniku uwzględnienia albo oddalenia wniesionej skargi dochodzi do pośredniej oceny zgłaszanych przez strony roszczeń. Skarżący dąży do uzyskania odmiennego orzeczenia, zgodnego z jego żądaniami oraz przyjętą przez niego wizją oczekiwanego rozstrzygnięcia sprawy. W ramach tego dążenia, jeszcze na gruncie systemu rewizyjnego, wyróżnione zostały dwa aspekty bezpośredni oraz pośredni cel środka zaskarżenia 18. Pierwszy z nich polega na dążeniu do uzyskania orzeczenia sądu przełożonego, obalającego zaskarżone orzeczenie sądu niższego rzędu. Natomiast cel pośredni dotyczy samego rozstrzygnięcia merytorycznego w sprawie. Z perspektywy skarżącego za bardziej istotny, zasadniczy cel uznaje się cel pośredni, którego osiągnięcie możliwe jest wyłącznie przez osiągnięcie bezpośredniego celu zaskarżenia, jakim staje się uzyskanie orzeczenia Sądu Najwyższego oceniającego zasadność wniesionej skargi 19. Wnoszeniu skargi towarzyszy bowiem oczekiwanie prawidłowego zastosowania norm prawnych w sprawie, która bezpośrednio dotyczy jego praw i obowiązków. Wzruszenie zaskarżonego prawomocnego orzeczenia powoduje uchylenie rozstrzygnięcia. W wyniku wydania orzeczenia dochodzi do ponownego orzekania w sprawie prawomocnie rozstrzygniętej 20. W sytuacji określonej w art. 398 16 k.p.c. może dojść nawet do merytorycznego rozpoznania sporu. Także oddalenie skargi na podstawie art. 398 14 k.p.c., w sytuacji gdy zaskarżone orzeczenie mimo błędnego uzasadnienia odpowiada prawu, wymaga dokonania merytorycznej oceny żądań. Natomiast przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania powoduje niejako odżycie sporu w sprawie, która została już prawomocnie, lecz jeszcze niedefinitywnie rozstrzygnięta. Ze względu na odpowiednie stosowanie art. 108 2 k.p.c. rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego pozostawione jest wówczas sądowi powszechnemu. Sąd Najwyższy potraktował regulację zawartą w art. 398 16 k.p.c. jako przepis wyjątkowy, podyktowany tradycją oraz względami ekonomii procesowej. Na wniosek 17 Zob. W. Sanetra, Sądy powszechne i Sąd Najwyższy jako władza sądownicza, Przegląd Sądowy 2008, nr 6, s. 21. 18 Zob. S. Hanausek, Orzeczenie sądu rewizyjnego w procesie cywilnym, Warszawa 1967, s. 18, taż, System zaskarżania orzeczeń sądowych w nowym polskim postępowaniu cywilnym, SC, tom IX, 1967, s. 142. 19 Zob. S. Hanausek, Orzeczenie..., s. 18 i n.; B. Bladowski, Zażalenie w postępowaniu cywilnym, Zakamycze 2006, s. 14. 20 Zob. M. Sawczuk, Ponowne orzekanie w sprawie cywilnej prawomocnie osądzonej, Warszawa 1975, s. 8 i n. 13

Tadeusz Zembrzuski PALESTRA skarżącego możliwe jest wydanie wyroku reformatoryjnego, jeżeli podstawa naruszenia prawa materialnego okaże się oczywiście uzasadniona, a skargi kasacyjnej nie oparto także na podstawie naruszenia przepisów postępowania lub podstawa ta okazała się nieuzasadniona. Skorzystanie z wywodzącego się z systemu rewizyjnego rozwiązania, stwarzającego możliwość bezpośredniego merytorycznego rozpoznawania sprawy, pozostawione jest uznaniu sądu. Jakkolwiek Sąd Najwyższy nie jest władny dokonywać dodatkowych własnych ustaleń faktycznych, a operacja jurydyczna może polegać wyłącznie na dokonaniu właściwej subsumcji 21, to dochodzi wtedy do orzekania co do istoty sporu. Sąd wypowiada się o żądaniu pozwu w ścisłym tego słowa znaczeniu. Rozstrzyga je we własnym zakresie, bez potrzeby odsyłania sprawy sądowi drugiej instancji. Zastosowanie znajdują wówczas przepisy o wyrokowaniu przed sądem odwoławczym 22. W orzeczeniu reformatoryjnym Sąd Najwyższy orzeka o kosztach postępowania poniesionych przez strony. Orzekanie na podstawie art. 398 16 k.p.c. stanowi odstępstwo od orzekania kasatoryjnego. Szczególny charakter tej instytucji nie może rzutować na ocenę samej istoty skargi kasacyjnej. Jednak jej obowiązywanie podważa twierdzenie o pełnym oderwaniu postępowania kasacyjnego od prowadzonego w sprawie postępowania przed sądami powszechnymi. Wątpliwości budzi argumentacja Sądu Najwyższego wskazująca na podobieństwo skargi kasacyjnej do skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Odwołując się do uchwały siedmiu sędziów z 23 listopada 2005 r., III BZP 2/05 23, uznano, że skoro celem postępowania wywołanego wniesieniem zarówno skargi kasacyjnej, jak i skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia jest wyłącznie kontrola legalności orzeczenia, nie zaś rozpoznanie sprawy, w której zostało ono wydane, to jakkolwiek wniesienie tych skarg zaczyna postępowanie stanowiące kontynuację postępowania zakończonego przez sądy powszechne, to jednak w znaczeniu technicznoprocesowym wszczyna się nową sprawę. Wyprowadzenie wniosku o podobieństwie obydwu instytucji na podstawie ich zewnętrznych cech wydaje się zbyt daleko idące. Bez wątpienia obie skargi służące kontroli legalności orzeczeń są ze sobą komplementarne pod względem zakresów przedmiotowych, co zapobiega możliwości kwestionowania orzeczeń Sądu Najwyższego (super supremus) 24. Chociaż zgodnie przyjmuje się, że obydwa, odnoszące się do 21 Zob. K. Piasecki (w:) K. Piasecki (red.), Kodeks postępowania cywilnego, tom I. Komentarz do artykułów 1 505 14, Warszawa 2006, s. 1516. 22 Zob. T. Ereciński (w:) T. Ereciński (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Część pierwsza Postępowanie rozpoznawcze. Część druga Postępowanie zabezpieczające, tom 2, Warszawa 2007, s. 259. 23 OSNC 2006, nr 3, poz. 41. 24 Zob. T. Ereciński, Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (w:) Prawo prywatne czasu przemian. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Stanisławowi Sołtysiń- 14

3 4/2009 Zwolnienie strony od kosztów sądowych... prawomocnych orzeczeń sądów powszechnych środki zaskarżenia mają tworzyć dopełniający się system kontroli legalności orzeczeń 25, to jednak cel funkcjonowania obydwu instytucji procesowych jest zupełnie odmienny. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem jest środkiem prawnym, za pomocą którego uruchomione zostaje właściwe postępowanie w rozumieniu art. 417 1 2 k.c. Przeprowadzenie tego postępowania stwarza poszkodowanemu podstawę dochodzenia, w odrębnym procesie, naprawienia szkody wyrządzonej takim orzeczeniem. Może być ono postrzegane jako pierwsza faza postępowania umożliwiającego realizację roszczenia odszkodowawczego wobec Skarbu Państwa za niezgodną z prawem działalność orzeczniczą sądu 26. Tymczasem skarga kasacyjna zmierza do wzruszenia wydanego w sprawie orzeczenia, a nie jedynie do jego oceny w zakresie zgodności z prawem i przygotowania prejudykatu dla innej sprawy. Nie kreuje nowego przedmiotu orzekania ani innej konfiguracji zainteresowanych stron 27. Skarga kasacyjna jest bowiem funkcjonalnie związana z wcześniejszym postępowaniem w sprawie. Zmierza do podważenia bytu prawnego niekorzystnego dla strony orzeczenia. Z przekształcenia skargi kasacyjnej w nadzwyczajny środek zaskarżenia, w przeciwieństwie do skargi przewidzianej w art. 424 1 i n. k.p.c., nie powinno się wyciągać tak daleko idącego wniosku, że jest to także postępowanie w nowej sprawie. W dalszym ciągu można ją traktować jako kontynuację dotychczasowego postępowania 28. Stanowi ono kolejny, choć rządzący się nieco odmiennymi prawidłami w zakresie reguł procesowych, etap tego samego postępowania rozpoznawczego. Wprawdzie dostęp do skargi kasacyjnej jest wąski 29, lecz odwołanie się do zupełnie odmiennego celu, jakiemu służy wnoszenie skargi uregulowanej w art. 424 1 i n. k.p.c., skłania do obrony poglądu, że postępowanie kasacyjne jest wprawdzie szczególnym trybem kontroli orzeczenia, lecz niewątpliwie stanowi kontynuację wcześniejszych postępowań z uwagi na tożsamość stron i przedmiotu poddawanego ocenie 30. skiemu, Poznań 2005, s. 1005 i n.; H. Pietrzkowski, Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, Przegląd Sądowy 2005, nr 4, s. 5 i n.; T. Zembrzuski, Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia jako instrument dochodzenia od Skarbu Państwa naprawienia szkody wyrządzonej wydaniem orzeczenia sądowego w postępowaniu cywilnym, Studia Iuridica 2007, tom 47, s. 313. 25 Zob. rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego z 15 marca 2004 r., Sejm IV kadencji, druk sejmowy nr 2696; autopoprawka do projektu z 7 września 2004 r., Sejm IV kadencji, druk sejmowy nr 2696-A. www.sejm.gov.pl. 26 Zob. postanowienie SN z 21 marca 2006 r., V CZ 6/06, niepubl. 27 Nie zmienia tego fakt, że Skarb Państwa jako podmiot zainteresowany wynikiem postępowania ze skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia nie bierze udziału w postępowaniu przed Sądem Najwyższym. Zob. uchwała siedmiu sędziów z 23 listopada 2005 r., III BZP 2/05, OSNC 2006, nr 3, poz. 41. 28 Zob. T. Zembrzuski, Ewolucja..., s. 329 i n. 29 Szerzej zob. T. Zembrzuski, Dostępność..., s. 350 i n. 30 Zob. postanowienie SN z 29 listopada 2007 r., III CZ 49/07, niepubl. 15

Tadeusz Zembrzuski PALESTRA Wszczęcie postępowania kasacyjnego oznacza, że rozstrzygnięcie nie jest jeszcze ostateczne. Postępowanie dotyczące sprawy nie zostaje definitywnie zakończone mimo uzyskania prawomocnego orzeczenia co do meritum sporu. Zakres obowiązywania zwolnienia od kosztów należy wiązać z uzyskaniem przez stronę pewności co do stabilności wydanego orzeczenia. Do czasu zakończenia postępowania kasacyjnego istnieje natomiast realna możliwość modyfikacji rozstrzygnięcia sporu. Nadaje ona sytuacji prawnej stron cechy pewnej tymczasowości. Świadczy o tym także brzmienie art. 388 1 k.p.c., że w razie wniesienia skargi kasacyjnej, gdyby na skutek wykonania orzeczenia stronie mogła być wyrządzona niepowetowana szkoda, sąd drugiej instancji może wstrzymać wykonanie zaskarżonego orzeczenia do czasu ukończenia postępowania kasacyjnego lub uzależnić wykonanie orzeczenia od złożenia przez powoda stosownego zabezpieczenia. Zgodnie z art. 388 4 k.p.c. regulację tę stosuje się odpowiednio do wstrzymania skuteczności zaskarżonego orzeczenia niepodlegającego wykonaniu. Ustawodawca stwarza możliwość wstrzymania wykonalności lub skuteczności orzeczenia, czy też uzależnia je od złożenia przez powoda stosownego zabezpieczenia, ze względu na prawdopodobieństwo uzyskania innego rozstrzygnięcia poddanego pod osąd sporu. Obowiązywanie tego przepisu podyktowane jest ryzykiem oraz trudnościami ewentualnego przywrócenia stanu poprzedniego. Z podobnych względów do czasu upływu terminu do wniesienia skargi kasacyjnej wstrzymuje się z urzędu sprzedaż nieruchomości (art. 388 3 k.p.c.). V. Sprawność postępowania sądowego w sprawach cywilnych zależy w pewnym stopniu od właściwego uregulowania zasad zwalniania stron od kosztów sądowych, jak też od właściwego interpretowania obowiązujących regulacji 31. Możliwość zwolnienia od ponoszenia kosztów sądowych ma istotne znaczenie dla zapewnienia stronom dostępu do realizacji ochrony ich praw. Gwarantuje uzyskanie pomocy prawnej gorzej sytuowanym podmiotom 32. Odnosząc się do tego zagadnienia, Sąd Najwyższy konsekwentnie przyjął, że z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia sądu drugiej instancji następuje spełnienie się celu zwolnienia od kosztów sądowych, jak również wyczerpanie kompetencji pełnomocnika procesowego strony. Zwrócono uwagę na brak regulacji, z której można by wprost wywieść skuteczność sądowego zwolnienia od kosztów także w postępowaniu wywołanym wniesieniem nadzwyczajnego środka zaskarżenia. Zdaniem Sądu przepisy ustawy o kosztach pośrednio zakreślają ramy czasowe zwolnienia od kosztów, które udzielane jest na potrzeby konkretnej sprawy i ma charakter tymczasowy. Ma ono charakter przejściowy w związku z kredytowaniem kosztów do czasu zakończenia procesu i ostatecznego 31 Zob. W. Gawrylczyk, Zwolnienie osób prawnych od kosztów sądowych w sprawach cywilnych stan prawny obecny i projektowany, Monitor Prawniczy 2005, nr 6, s. 288. 32 Zob. M. Kowalska, Realizacja prawa do sądu a wysokość kosztów sądowych, Radca Prawny 1998, nr 5, s. 19 i n.; wyrok TK z 7 września 2005 r., P 4/04, OTK ZU 2004, nr 8, poz. 81. 16

3 4/2009 Zwolnienie strony od kosztów sądowych... ich rozliczenia 33. Jest postępowaniem o charakterze pomocniczym, wszczynanym na potrzeby postępowania głównego, wobec którego pełni służebną rolę. Wraz z zakończeniem sprawy odpada cel zwolnienia od kosztów sądowych, chyba że co innego wynika z przepisu szczególnego. Tak jednoznaczne sprecyzowanie celu zwolnienia, podobnie jak wygaśnięcie pełnomocnictwa na skutek spełnienia celu 34, nastręcza wątpliwości. Z. Krzemiński, rozważając zagadnienie wygaśnięcia pełnomocnictwa ze względu na spełnienie celu, doszedł do wniosku, że prawomocne zakończenie postępowania nie może być automatycznie utożsamiane z osiągnięciem jego celu 35. Do tej konkluzji skłoniło go zamieszczenie w treści art. 91 k.p.c. czynności wykraczających poza prawomocne zakończenie postępowania, jakimi, poza nadzwyczajnymi środkami prawnymi, są postępowanie egzekucyjne oraz odbiór kosztów procesu. W wypadku postępowania uregulowanego w art. 94 i n. ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych 36 strona składająca stosowny wniosek zmierza do uzyskania ulgi w zakresie obowiązków fiskalnych. Żądanie nie jest skierowane w stosunku do przeciwnika procesowego, lecz do sądu, działającego w tym zakresie za Skarb Państwa 37. Celem złożenia wniosku jest uzyskanie korzyści, jaka ma wynikać z wygrania sprawy i definitywnego zażegnania sporu. W literaturze dominuje pogląd, że uzyskane zwolnienie od kosztów obejmuje także etap postępowania kasacyjnego 38. Zdaniem A. Zielińskiego odnosi się ono do całego postępowania, bowiem omawiane postępowanie wpadkowe ma charakter akcesoryjny w stosunku do sprawy, której dotyczy, nie zaś do określonych etapów 39. Zapatrywanie to jest rezultatem przyjęcia odpowiedniej definicji sprawy. Wychodząc z podobnego założenia, A. Bąk uznał, że choć zwolnienie odnosi się do wszystkich etapów sprawy, a nie jej poszczególnych części, to po zakończeniu postępowania w sprawie konieczne jest ponowne ubieganie się o zwolnienie od kosztów związanych z wniesieniem skargi kasacyjnej, skargi o wznowienie postępowania i skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem 40. Stwierdzenie Sądu, że kwestia kosztów sądowych, których strona nie miała obowiązku uiścić, zostaje ostatecznie załatwiona w orzeczeniu kończącym sprawę w drugiej instancji, nie uwzględnia jednak zarzutu braku definitywnego zakończenia postępowania związanego z realną możliwością uchylenia prawomocnego orzeczenia w wyniku uwzględnienia skargi 33 Zob. M. Kowalska, Realizacja..., s. 22. 34 Zob. F. K. Fierich, Rzecz o stronach i zastępcach, Kraków 1905, s. 151. 35 Z. Krzemiński, Pełnomocnik w sądowym postępowaniu cywilnym, Warszawa 1971, s. 126 i n. 36 Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm. 37 Zob. Z. Miczek, Zwolnienie osób prawnych od kosztów sądowych polemika, Monitor Prawniczy 2005, nr 13, s. 643. 38 Zob. K. Gonera, Komentarz..., s. 384. 39 Zob. A. Zieliński, Koszty sądowe w sprawach cywilnych. Komentarz, Warszawa 2007, s. 338. 40 Zob. A. A. Bąk, Praktyczne aspekty orzekania o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, Toruń 2007, s. 128 i n. 17

Tadeusz Zembrzuski PALESTRA kasacyjnej. Ponadto zwolnienia od kosztów nie należy wiązać ze sprawą, lecz z podmiotem (stroną) postępowania, który je uzyskał w celu trwałego zażegnania sporu sądowego. VI. Zwolnienie od kosztów sądowych, zgodnie z art. 771 k.p.c. 41, przyznane stronie przez sąd w postępowaniu rozpoznawczym lub z którego strona korzysta z mocy ustawy, rozciąga się także na postępowanie egzekucyjne 42. Przepis ten odnosi się do wszelkich egzekucji, prowadzonych zarówno przez komornika, jak i przez sąd 43. Ścisły związek obydwu stadiów sprawy cywilnej oraz niejednokrotna potrzeba szybkiego i sprawnego przejścia z jednej do drugiej fazy postępowania uzasadniają rozszerzenie zakresu pełnomocnictwa na czynności egzekucyjne. Także uprawnienie do ustanowienia zawodowego pełnomocnika dla strony zwolnionej od kosztów rozciąga się na postępowanie egzekucyjne 44. Regulacja ta służy ułatwieniu realizacji uprawnień strony przez usprawnienie zaspokojenia roszczenia. Treść użytego w przepisie sformułowania rozciąga się nawiązuje do pojęcia ciągłości zapoczątkowanej postępowaniem rozpoznawczym, jako całości i bez jakiejkolwiek przerwy 45. W komentowanej uchwale art. 771 k.p.c. uznany został jedynie za szczególne rozwiązanie odnoszące się do innej, samodzielnej fazy postępowania, jaką jest egzekucja sądowa. Zwrócono uwagę, że w przeciwieństwie do postępowania kasacyjnego nie ma ono charakteru nadzwyczajnego, lecz jest naturalnym następstwem oraz dopełnieniem postępowania rozpoznawczego. Interpretacja ta skłania do wniosku, że zwolnienie od kosztów, po jego wygaśnięciu w postępowaniu kasacyjnym, zgodnie z art. 771 k.p.c. odżywa w postępowaniu egzekucyjnym. Także przyznany stronie pełnomocnik z urzędu odzyskuje uprawnienie do podejmowania czynności na etapie egzekucji. Można bronić poglądu, że art. 771 k.p.c., mimo szczególnego charakteru, miał na celu rozciągnięcie czasowej granicy obowiązywania zwolnienia także poza wszystkie stadia postępowania rozpoznawczego. Dokonana przez Sąd Najwyższy wykładnia, związana z konsekwentnym definiowaniem pojęcia sprawy, odrywa postępowanie przed Sądem Najwyższym od stadium postępowania rozpoznawczego. Na poparcie tezy o nieobjęciu postępowania kasacyjnego zwolnieniem od kosztów sądowych podniesiono argument, że nadzwyczajne środki prawne z reguły są 41 Także na gruncie d.k.p.c. przyznane w procesie prawo ubogich rozciągało się na postępowanie egzekucyjne (art. 524). Przepis ten miał zastosowanie bez względu na upływ czasu między zakończeniem procesu a wszczęciem egzekucji. Zob. J. Korzonek, Postępowanie egzekucyjne i zabezpieczające. Część druga kodeksu postępowania cywilnego, tom I, Kraków 1934, s. 408. 42 Szerzej zob. Z. Merchel, Zwolnienie od kosztów sądowych skutki dla komorniczego postępowania egzekucyjnego, Problemy Egzekucji 2000, nr 6, s. 73 i n. 43 Zob. K. Gonera, Komentarz..., s. 384. 44 Zob. postanowienie SN z 15 października 1968 r., III CRN 229/68, OSP 1969, nr 12, poz. 257; uchwała SN z 19 lipca 1996 r., III CZP 80/96, OSNC 1996, nr 11, poz. 148. 45 Zob. postanowienie SN z 12 marca 2008 r., I CZ 153/07, niepubl. 18

3 4/2009 Zwolnienie strony od kosztów sądowych... wnoszone po znacznym upływie czasu od chwili uzyskania zwolnienia, co wielokrotnie powoduje dezaktualizację powodów, usprawiedliwiających wniosek w tym przedmiocie. Twierdzenie to odnosi się raczej do postępowania wznowieniowego, które nie stanowi prostej kontynuacji postępowania, terminy zaś do wniesienia środka są stosunkowo długie. W wypadku skargi kasacyjnej okres postępowania międzyinstancyjnego oraz dwumiesięczny termin 46 do wniesienia pisma nie jest na tyle odległy, aby konieczne było weryfikowanie aktualności podstaw uzasadniających przyznanie zwolnienia od kosztów sądowych. Na aprobatę zasługuje twierdzenie Sądu Najwyższego wyrażone w postanowieniu z 6 marca 2008 r., I CZ 144/07 47, że zwolnienie od kosztów sądowych jest zależne od stanu majątkowego strony i nie ma podstaw do przypuszczania, że w okresie kilku lub nawet kilkunastu miesięcy od wydania orzeczenia przez sąd drugiej instancji sytuacja majątkowa i rodzinna strony diametralnie się zmieni, co usprawiedliwiałoby wszczęcie postępowania incydentalnego w przedmiocie ponownego zwolnienia. Trudno zrozumieć ratio konstrukcji wyłączającej zwolnienie od kosztów w postępowaniu kasacyjnym, a utrzymujące je w toczącym się jednocześnie lub później postępowaniu egzekucyjnym. Idąc tym tokiem rozumowania, należałoby także podważyć celowość utrzymywania zwolnienia na potrzeby egzekucji sądowej. Postępowanie egzekucyjne tym bardziej może być wszczynane i przeprowadzane po upływie znacznego okresu. VII. W omawianej uchwale nawiązano do przedwojennej instytucji kaucji kasacyjnej, będącej mechanizmem o finansowym charakterze służącym zredukowaniu liczby skarg kasacyjnych i zapobieżeniu przeciążenia Sądu Najwyższego bezzasadnymi odwołaniami 48. Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że współczesny ustawodawca nie wprowadził odpowiednika art. 428 2 d.k.p.c., zgodnie z którym strona zwolniona od opłat sądowych nie miała obowiązku złożenia kaucji. Należy zauważyć, że ówczesny obowiązek złożenia kaucji był niezależny od konieczności uiszczenia innych opłat sądowych. Na tle przedwojennej kasacji występowała podwójna bariera finansowa. Strona korzystająca z prawa ubogich zwolniona była od obowiązku wnoszenia jakichkolwiek opłat. Brak analogicznego do art. 428 k.p.c. przepisu nie może świadczyć o zamiarze ustawodawcy ponownego oceniania zasadności zwolnienia skarżącego od obowiązku ponoszenia kosztów w sytuacji, w której nie zdecydowano się na recypowanie konstrukcji kaucji kasacyjnej do współczesnej regulacji. Odwołując się do wykładni historycznej, warto przywołać regulację przyjętą na gruncie ukształtowanej poza tokiem instancji rewizji nadzwyczajnej. Wprawdzie 46 Pomijając uprawnienie Prokuratora Generalnego i Rzecznika Praw Obywatelskich, którym ustawa przyznaje dłuższy, sześciomiesięczny termin do zaskarżenia orzeczenia sądu drugiej instancji (art. 398 5 2 k.p.c.). 47 Niepubl. 48 Szerzej zob. Z. Hahn, Kasacja wedle polskiego kodeksu postępowania cywilnego, Czasopismo Sędziowskie 1932, nr 1 2, s. 4; T. Zembrzuski, Dostępność..., s. 334 i n. 19