605 Ilona Resztak Magister Kul DZIECIOBÓJSTWO PRZESTĘPSTWO TYPU UPRZYWILEJOWANEGO. Infanticide crime of the privileged type I. Wstęp Artykuł ma na celu omówienie tematu dzieciobójstwa jako jednego z uprzywilejowanych typów zabójstwa. Obecna definicja dzieciobójstwa zgodna z kodeksem karnym z 1997 r. stanowi, iż Matka, która zabija dziecko pod wpływem jego przebiegu, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 1. Kodeks karny stawia warunki, które muszą zaistnieć, aby przestępstwo mogło być kwalifikowane jako dzieciobójstwo. Jego sprawczynią musi być matka, pozbawienie życia dziecka powinno nastąpić w okresie porodu, a matka, która popełnia ten czyn działa w stanie zakłócenia równowagi psychicznej. Dzieciobójstwo jest więc problemem zarówno sądowo-lekarskim, prawniczym, jak i psychiatrycznym. W rozumieniu prawnym życie dziecka rozpoczyna się w momencie podjęcia samodzielnej akcji oddechowej. Rozróżnia się dzieciobójstwo czynne zadanie noworodkowi śmiertelnych obrażeń, zadławienie oraz dzieciobójstwo bierne pozostawienie go bez opieki powodujące najczęściej zgon z oziębienia ciała. Artykuł ma na celu wskazanie podziału dzieciobójstwa na przedmiot przestępstwa, którym jest życie dziecka narodzonego, a także podmiot przestępstwa którym może być tylko i wyłącznie matka. Autorka wskazuje także stronę przedmiotową przestępstwa, gdzie zabójstwo dziecka przez matkę musi nastąpić w okresie porodu, tzn. w czasie rodzenia lub bezpośrednio po urodzeniu dziecka lub pod wpływem przebiegu porodu. Natomiast stroną podmiotową przestępstwa jest obawa przed reakcją rodziny i utratą perspektyw życiowych a także uczucie strachu oraz lęku jak poradzić sobie w takiej sytuacji. 1 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, Dz. U. z 1997 r. nr 88 poz. 553.
НАУКОВИЙ ВІСНИК 4 2012 Львівського державного університету внутрішніх справ W artykule także zawarte zostały takie tematy jak sposób popełnienia przestępstwa, miejsce popełnienia przestępstwa oraz środki karne za to przestępstwo. Sposoby popełnienia przestępstwa bywają różne jak piszą o nich znawcy tematu. A mianowicie: uderzenie i rozbicie główki, zatkanie otworów nosa, utopienie, poderżnięcie szyi, zadanie ran tłuczonych, ciętych i kłutych, otarcie a także uduszenie. Miejscem popełnienia dzieciobójstwa najczęściej bywa dom lub mieszkanie kobiety, która urodziła dziecko. Środkami karnymi są jak wspominaliśmy na początku artykułu kary pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. II. Przedmiot przestępstwa Przedmiotem przestępstwa, a zarazem przedmiotem ochrony prawno karnej i przedmiotem zamachu jest życie dziecka. W tym zakresie można wyróżnić cztery koncepcje określające początek życia ludzkiego, a więc moment w którym płód w świetle regulacji przyjętej w prawie polskim staje się człowiekiem. Pierwsze kryterium określone jako kryterium położnicze przyjmuje, że z dzieckiem mamy do czynienia w chwili, gdy rozpoczął się akt porodu 1. Drugie kryterium określane jako fizjologiczne, według którego z dzieckiem mamy do czynienia z chwilą rozpoczęcia samoistnego bytu w sensie oddychania za pomocą własnych płuc 2. Ponieważ początkowi samodzielnego oddychania towarzyszy z reguły krzyk, wywołany przez nagłe wejście powietrza do płuc, bywa on brany za oznakę zewnętrzną ukończonego rodzenia. Trzecie kryterium przyjęto nazwać kryterium przestrzennym. Oznacza to moment oddzielenia płodu od ciała matki 3. Ostatnie, czwarte kryterium określa moment zdolności dziecka do życia poza organizmem matki 4. 1 W. Grzywno Dąbrowski, Podręcznik medycyny sądowej, Warszawa 1948, s. 773. 2 J. Bafja, K. Mioduski, M. Siewierski, Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 1971, s. 351. 3 L. Gardocki, Prawo karne, Warszawa 1997, s. 216. 4 Ibidem, s. 217. 606
III. Podmiot przestępstwa Przepis art. 149 k.k. przewiduje odpowiedzialność karną dla matki...która zabija dziecko w okresie porodu i pod wpływem jego przebiegu... Za to przestępstwo przewidziana jest kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Bezsporna jest konieczność wystąpienia czterech warunków dla zastosowania tego przepisu. Po pierwsze sprawcą tego przestępstwa (tzn. sprawcą bezpośrednim) musi być matka. Po drugie matka zabija dziecko. Po trzecie zabicie dziecka musi nastąpić w okresie porodu oraz po czwarte pod wpływem jego przebiegu. Podmiotem dzieciobójstwa w formie sprawstwa bezpośredniego może być tylko i wyłącznie matka. Już komentatorzy do k.k. z 1932 r. wypowiadali się w tej kwestii jednocześnie, np. J. Makarewicz pisał, że podmiotem przestępstwa z art. 226 jest kobieta rodząca ( znajdująca się w okresie rodzenia) 1. Pod rządami k.k. z 1969 r. identyczne stanowisko zajmowali, np. J. Andrejew. Większość autorów uważa, że dzieciobójstwo jest przestępstwem indywidualnym. Ten punkt widzenia można by przyjmować na podstawie tego, iż podmiotem dzieciobójstwa może być jedynie osoba o szczególnych właściwościach, tj. matka. Są jednak autorzy, którzy uważają, że dzieciobójstwo nie jest przestępstwem indywidualnym. Stanowisko takie zajmuje np. S. Pławski, według którego: Zabójstwo nowo narodzonego dziecka może być dokonane nie tylko przez matkę dziecka, ale może być dokonane przez każdego. Nie zachodzi tu więc o powiązanie z czynem cech podmiotu działającego, że bez tych cech nie może być podmiotu tego przestępstwa. Tak na przykład, przy przestępstwach służbowych podmiot musi mieć cechy osoby, mające jakieś określone obowiązki służbowe. Nie można bowiem popełnić przestępstwa polegającego na niedopełnieniu obowiązku służbowego ten, nie ma takiego obowiązku. Cecha podmiotu wiąże się z jakością czynu. Tymczasem w przypadku dzieciobójstwa tak nie jest. Każdy może być sprawcą zabójstwa dziecka, ale tylko matka dziecka dokonująca tego przestępstwa w czasie porodu i pod wpływem jego przebiegu podlega karze łagodniejszej. Stąd wniosek, że dzieciobójstwo wbrew pozorom nie jest przestępstwem indywidualnym, a przestępstwem 1 J. Makarewicz, Kodeks karny z komentarzem, Lwów 1938, s. 518. 607
НАУКОВИЙ ВІСНИК 4 2012 Львівського державного університету внутрішніх справ ogólno sprawczym uprzywilejowanym ze względu na psychiczny stan matki, a nie dlatego, że dzieciobójczyni jest matką 1. Pewne wątpliwości odnośnie traktowania dzieciobójstwa jako przestępstwa indywidualnego wysuwa także W. Wolter. Autor ten uważa, że [..] okoliczności, iż dziecko zabiła matka nie jest elementem uzasadniającym typ uprzywilejowany. Uprzywilejowanie wynika dopiero z sytuacji, w której znajduje się matka, tj. w okresie porodu pod wpływem jego przebiegu. To założenie pozwala na wyciągnięcie wniosku, iż bycie matką w okresie porodu i pod wpływem jego przebiegu jest okolicznością ściśle osobistą, a nie osobisto rzeczową. W związku z tym uwzględnia się ją tylko wobec osoby, której dotyczy, zaś osoba trzecia w przypadku dzieciobójstwa będzie odpowiadać za zwykłe zabójstwo art. 148 1 k.k 2. Dzieciobójstwo, zgodnie z art. 149 k.k. zachodzi dopiero wtedy, gdy podmiotem tego przestępstwa jest matka oraz gdy matka ta znajduje się w okresie porodu i pod wpływem jego przebiegu. Jeżeli zabija nowo narodzone dziecko ktoś inny niż matka, niedopuszczalne jest kwalifikacja z art. 149 k.k. Właśnie bycie matką, znajdującą się w okresie porodu i pod wpływem jego przebiegu stanowi podstawę do uprzywilejowania odpowiedzialności karnej za dzieciobójstwo. Dzieciobójstwo popełniają z reguły te kobiety, dla których niepożądana była ciąża. Konsekwencją niepożądanej ciąży staje się urodzenie niepożądanego dziecka. Wśród dzieciobójczyń są przede wszystkim kobiety młode, biedne, matki dzieci pozamałżeńskich, porzucone przez ojca dziecka lub zgwałcone, przeświadczone o tym, że nie dadzą sobie rady z utrzymaniem i wychowaniem dziecka, że ono skomplikuje ich dalsze życie. Fakt popełnienia dzieciobójstwa przez kobiety młode można by wytłumaczyć tym, że kobiety te są z reguły pierwszy raz w ciąży, ciąża ta wynika nie kiedy z przypadkowego stosunku i jest przez kobietę niepożądana. Bardzo często kobiety te wykazują brak odpowiedniej dojrzałości życiowej, nie mają należytego przygotowania i orientacji w zakresie zapobiegania ciąży i możliwości wychowania dziecka w domach małych dzieci 3. 1 S. Płaski, Przestępstwo przeciwko życiu, Warszawa 1973, s. 178. 2 W. Wolter, Nauka o przestępstwie, Warszawa 1973, s. 315-316. 3 W. Wolter, op.cit., s. 317 318. 608
Młody wiek dzieciobójczyni koreluje z tym, że w przeważającej liczbie przypadków sprawczyniami tego przestępstwa były panny. Były to kobiety, które zaszły w ciążę bardzo często z przypadkowo poznanym partnerem, z którym łączność zrywała się po krótkim okresie znajomości. Bardzo często z obawy przed napiętnowaniem ze strony środowiska, własnej rodziny ukrywały dzieciobójczynie fakt ciąży. Znajdowały się w sytuacji samotności i to zarówno środowiskowej jak i psychicznej. Brak doświadczenia życiowego, zaradności, zbyt późne zorientowanie się o ciąży co uniemożliwiło jej przerwanie doprowadziło do tego, że młode kobiety żyły przez czas ciąży w sytuacji stresowej. Zabicie dziecka było konsekwencją dążenia do pozbycia się niepożądanego dziecka, było w wyobraźni i przekonaniu tych kobiet jedyną drogą do zachowania w tajemnicy przed otoczeniem faktu ciąży. We wszystkich sprawach, gdzie mężatki były sprawczyniami dzieciobójstwa, ciąża była wynikiem zdrady małżeńskiej albo zgwałcenia. Stanowisko budzi najistotniejsze zastrzeżenia. Nie uwzględnia się bowiem faktu, że sprawczyniami są i takie mężatki, które żyją od wielu lat w separacji (głównie porzucone przez mężów). Ponadto nie można eliminować i takich przypadków, kiedy mężatki zabijają dziecko będąc w ciąży z własnym mężem. III. Strona przedmiotowa przestępstwa Warunkami klasyfikacji zabójstwa dziecka przez matkę do kategorii dzieciobójstwa są czyny które muszą wystąpić jednocześnie i kumulatywnie a mianowicie: 1. Zabójstwo dziecka przez matkę musi nastąpić w okresie porodu, tzn. w czasie rodzenia lub bezpośrednio po urodzeniu dziecka, gdy jeszcze wskutek wstrząsu wywołanego porodem stan psychiczny kobiety rodzącej w znacznym stopniu odbiega od stanu jej normalnej psychiki, 2. Zabójstwo dziecka przez matkę musi nastąpić pod wpływem przebiegu porodu, tj. w związku przyczynowym, jaki poród ( jako silne przeżycie psychiczne) wywarł na stan psychiczny kobiety rodzącej 1. T. Hanusek wymienia trzy grupy poglądów w tej kwestii. Pierwsza grupa poglądów obiektywnych, mówi iż granica powinna być ustalona przez prawodawcę. 1 K. Marzec Holka, Dzieciobójstwo przestępstwo uprzywilejowane czy zbrodnia, Bydgoszcz 2004, s. 45. 609
НАУКОВИЙ ВІСНИК 4 2012 Львівського державного університету внутрішніх справ Druga grupa poglądów subiektywnych, pokazuje iż okres porodu trwa tak długo, jak długo jego przebieg oddziałuje na psychikę kobiety. Trzecia grupa poglądów psychologiczno-subiektywnych kładzie nacisk na rolę zmian fizjologicznych z uwzględnieniem czynnika subiektywnego 1. W zdecydowanie większości przypadków normalnie przebiegający poród u kobiety psychicznie zdrowej nie powinien jednak spowodować takich zmian w jej psychice, które będą motywowały do działań sprzecznych z instynktem macierzyński. Uzasadnione wydaje się również iż przebieg porodu decydujący o dzieciobójstwie obejmuje nie tylko sam akt rodzenia, lecz także przeżywane przez matkę obawy o przyszłości dziecka, strach przed potępieniem środowiska, przed konfliktami rodzinnymi 2. IV. Strona podmiotowa przestępstwa Głównym motywem przestępstwa dzieciobójstwa jest obawa przed rodziną i utratą perspektyw życiowych, a zatem nic innego jak pragnienie zachowania pozycji społecznej w oczach rodziny i w szerszym kręgu społecznego środowiska. Bezpośrednią pobudką, która towarzyszy tej kategorii motywów, jest uczucie strachu i wstydu, które w mocniejszych stanach nasilenia przechodzą w uczucie lęku. Motywy ekonomiczne wyraźnie dominują w przypadkach dzieciobójstw popełnionych poprzez kobiety zamężne, obdarzone liczną rodziną. B. Hołtyst mówi nie o pojedynczym motywie dzieciobójstwa, lecz o wystąpieniu pewnego zespołu. Jego zdaniem w zespole tym powtarzającymi się motywami dzieciobójstwa są: obawa o przyszłą pozycję społeczną własną i dziecka oraz względy ekonomiczne wyrażające się w niepewności stworzenia odpowiednich warunków materialnych sobie i dziecku. Uważa, że bezpośrednią pobudką jest niekiedy poczucie wstydu na tle przewidywalnej dezaprobaty moralnej środowiska 3. Przede wszystkim należy podkreślić, że faktu ukrywania ciąży przed otoczeniem nie można utożsamiać z planowaniem dzieciobójstwa, choć oczywiście tego nie można z góry wykluczyć. 1 T. Hanausek, Z problematyki dzieciobójstwa, PiP 1962, nr 4, s. 667. 2 K. Daszkiewicz, S. Dąbrowski, E. Chrościelewski, Dzieciobójstwo jako zagadnienie prawne, psychiatryczne i medyczno sądowe, PiP 1967, nr 2, s. 235. 3 B. Hołtyst, Przestępczość w Polsce, Warszawa 1977, s. 51. 610
Nie można również wykluczyć, że kobiety ciężarne będące w ciąży niepożądanej, porzucone przez ojca przyszłego dziecka, szykanowanie przez najbliższych, żyjące w obawie przed ujemną oceną ze strony środowiska, żyjące w ciągłym napięciu emocjonalnym, znajdujące się w sytuacji stresowej, w tym stanie mogą rozważać różne warianty ukrycia ciąży i przyszłego faktu urodzenia dziecka, jako jednej z możliwości pozbycia się dziecka, ale istnieje przecież samego zamiaru nie przemawia jeszcze za planowaniem dzieciobójstwa. Zresztą ten zamiar może być bardzo nieokreślony, niesprecyzowany co do wykonania, realizacji 1. Oskarżone na pytanie, dlaczego popełniły dzieciobójstwo w ocenie B. Hołtysa odpowiadają najczęściej w typowy sposób, usprawiedliwiając ten fakt obawą przed rodziną, brakiem perspektyw zawarcia związku małżeńskiego i wychowania dziecka, a nadto względami ekonomicznymi. Oskarżone stosunkowo rzadko powoływały się na motywy ekonomiczne, choć motywy te znajdują często potwierdzenie w przedmiotowym stanie sprawy. Obawa przed rodziną lub utratą perspektyw życiowych to nic innego jak pragnienie zachowania swej pozycji społecznej w pierwszym wypadku w ramach rodziny, a w drugim w szerszym kręgu społeczeństwa. W tych motywach jako bezpośrednia pobudka działania emocjonalnego jest przeżycie wstydu, które w mocniejszych stanach przechodzi w uczucie lęku. Natomiast motywy ekonomiczne wyraźnie dominują w przypadkach dzieciobójstw popełnionych przez mężatki obarczone rodziną 2. Zdarza się, że podstawą popełnienia przestępstwa jest też poczucie braku równości, jako czynnika psychicznego wiążącego się ze swoistym, syntetycznym obszarem własnej sytuacji w odniesieniu do niektórych kobiet 3. Innym motywem dzieciobójstwa jest obawa przed rodziną, utratą perspektyw życiowych, pragnienie zachowania dotychczasowej pozycji społecznej, strach, wstyd i uczucie lęku. Największą liczbę tej kategorii przestępstw popełniają kobiety w początkowym okresie uzyskiwania samodzielności życiowej, czasami całkowicie zależne od rodziców, niezamężne, zamieszkujące na wsi lub wychowane na wsi mające wykształcenie podstawowe lub niepełne podstawowe 4. 1 B. Hołtyst, op. cit. s. 53 54. 2 B. Hołtyst, Niektóre aspekty kryminologiczne i kryminalistyczne dzieciobójstwa, PiP 1956, nr 12, s. 1042. 3 B. Bielecki, Wpływ wartości na zachowanie przestępcze jako przedmiot badań kryminologii, Bydgoszcz 1996, s. 143. 4 B. Bielecki, op. cit., s. 104. 611
НАУКОВИЙ ВІСНИК 4 2012 Львівського державного університету внутрішніх справ V. Sposób popełnienia dzieciobójstwa W doktrynie prawa karnego oraz w medycynie sądowej nie budzi wątpliwości, że dzieciobójstwo może być popełnione zarówno przez działanie jak i zaniechanie. Dzieciobójstwo czynne zachodzi wówczas, gdy rodząca kobieta zadaje noworodkowi jakiś uraz zewnętrzny w zamiarze pozbawienia go życia. Dzieciobójstwo bierne zaś polega na tym, że matka w zamiarze spowodowania śmierci dziecka nie okazuje mu należytej pomocy i opieki po urodzeniu. Jeżeli chodzi o dzieciobójstwo popełnione przez działanie to różni autorzy wypowiadają się co do sposobów jego popełnienia. H. Walecka stwierdziła, że uderzenie i rozbicie główki należało do najczęstszych sposobów popełnienia dzieciobójstwa 1. S. Manczarski uważa, że najczęściej zdarzają się dzieciobójstwa przez zatkanie otworów nosa, utopienie, poderżnięcie szyi, zadanie ran tłuczonych, ciętych i kłutych, otarcie. Autor przytoczył wszystkie możliwe sposoby popełnienia dzieciobójstwa przez działanie 2. T. Marcinkowski jest zdania, że najczęściej dzieciobójstwo czynne występuje w postaci uduszenia, czy to przez zamknięcie dopływu powietrza do górnych dróg oddechowych jakimś przedmiotem miękkim (ręka, poduszka), czy też w inny sposób, na przykład włożenie noworodka albo jego główki do plastikowego worka 3. Przechodząc do dzieciobójstw popełnionych przez zaniechanie należy wskazać, że w literaturze medyczno sądowej przyjmuję się, że jego istota sprowadza się do nieudzielenia noworodkowi należytej pomocy, która polega głównie na podwiązaniu pępowiny i zabezpieczeniu przed utratą ciepła. Należy tu także dodać takie konieczne czynności jak na przykład od śluzowanie. Jak słusznie odnotowują J. Bartoszewski i J. Halaunbrenner- Lisowska dawniej przyjmowano przyczynę zgonu noworodka pozostawienie go z niepowiązaną pępowiną 4. 1 H. Walecka, Oględziny porodów i zwłok noworodka dokonane w czasie od 1932 do 1930 r., Czasopismo sądowo-lekarskie 1932, z. 1-2, s. 159. 2 S. Manczarski, Medycyna sądowa w zarysie, Warszawa 1966, s. 300. 3 T. Marcinkowski, Medycyna sądowa dla prawników, Warszawa 1975, s. 288. 4 J. Bartoszewski i J. Halaunbrenner-Lisowska, Dzieciobójstwo-aspekty prawne, medyczne i społeczne, Warszawa 1974, s. 40. 612
E. Chrościelewski podkreśla, że samo stwierdzenie nie podwiązania pępowiny nie upoważnia do wniosków, że było to przyczyną śmierci, lecz świadczy jedynie o braku odpowiedniej opieki 1. Do częstych przypadków dzieciobójstwa przez zaniechanie należy pozostawienie noworodka bez opieki i doprowadzenia do oziębienia ciała. T. Marcinkowski wskazuje, że oziębienie ciała może łatwo stać się przyczyną zgonu noworodków, gdyż u nich nie jest jeszcze sprawny ośrodek termo regulujący w pniu mózgu. Toteż pozostawienie noworodka bez należytego przykrycia może doprowadzić do jego śmierci i to również wtedy gdy temperatura otoczenia nie jest zbyt niska 2. J. Bartoszewski i J. Halaunbrener Lisowska w swej ocenie uważają, iż sposoby dokonania dzieciobójstwa nie zmieniły się od lat jest to najczęściej czyn gwałtowny i brutalny. Dzieciobójczynie, dążąc do szybkiego uśmiercenia nowo narodzonego dziecka, posługują się najprostszymi sposobami, używając przedmiotów dostępnych w danej chwili. Najczęstszym sposobem wybieranym przez dzieciobójczynie jest; Sprawczyni zatyka nos i usta dziecka szmatą, poduszką itp., czasem przyciska twarzyczkę dziecka do jakiegoś przedmiotu miękkiego, np. pierzyny, kołdry. Niekiedy dzieciobójczyni zaciska usta i nos dziecka własną ręką. Ten sposób pozostawia jednak widoczne ślady działania przestępczego. Zadławienie może zostać dokonane poprzez wepchnięcie dziecku do ust jakiegoś przedmiotu, co uniemożliwi mu oddychanie np. szmaty, własnej części garderoby. Rozbicie główki to najbardziej brutalny sposób uśmiercenia. Rozbicie następuje najczęściej o ścianę, belkę, często o blat. Ten rodzaj przestępstwa jak podkreślają eksperci pozostawia ślady działania. Uduszenie ofiary następuje także na skutek zadzierzgnięcia a więc zaciśnięcia wokół szyi dziecka pętli a także uśmiercenie dziecka poprzez zaciśnięcie ręką szyi. Pozostawienie dziecka na chłodzie (temperatura powietrza ok 0 0 C ) powoduje szybkie jego zejście śmiertelne, gdyż noworodek nie ma jeszcze dostatecznie wykształconej zdolności termoregulacyjnej 3. VI. Miejsce popełnienia Najczęściej dzieciobójstwo popełniane zostaje w mieszkaniu dzieciobójczyni i ofiary. Ustalenie miejsca popełnienia dzieciobójstwa ma 1 E.Chrościelewski, Medycyna sądowa, Warszawa 1965, s. 659. 2 T. Marcinkowski, op. cit., s. 240. 3 J. Bartoszewski i J. Halaunbrenner-Lisowska, op. cit., s. 41 45. 613
НАУКОВИЙ ВІСНИК 4 2012 Львівського державного університету внутрішніх справ bardzo istotne znaczenie między innymi dla wyjaśnienia podłoża dzieciobójstwa, a przede wszystkim motywacji. Jeżeli kobieta wybiera miejsce ustronne do popełnienia przestępstwa, a jednocześnie inne fakty ujawnione w trakcie postępowania 614 karnego wskażą, że z zamiarem popełnienia dzieciobójstwa kobieta nosiła się już w okresie ciąży, to może to być pewnym argumentem na rzecz ewentualnego planowanego przestępstwa. Odnotować należy, że miejsce popełnienia przestępstwa nie musi wcale pokrywać się z miejscem ukrycia zwłok noworodka przez sprawczynię. Zdarza się, że narodzenie dziecka i jego zabicie następuje w mieszkaniu dzieciobójczyni, zaś w celu dokładnego ukrycia faktu przestępstwa sprawczyni wybiera inne miejsca, niekiedy oddalone od miejsca popełnienia przestępstwa. Istotnym elementem zaliczanym jako czyn przestępczy do kategorii art. 149 k.k. jest ocena usunięcia zwłok noworodka dokonana przez matkę. Sposób usunięcia podkreśla B. Hołtyst [ ] często uwzględniony jest już w ramach planu realizacji zamiaru przestępczego. Obserwuje się to w przypadkach utopienia (rzeka, staw, studnia) lub celowego wyboru odpowiedniego miejsca porodu. Często zdarza się taki przebieg wydarzeń, że kobieta w celu odbycia porodu udaje się do miejsc nie uczęszczanych przez ludzi, np. do lasu, na cmentarz, do parku, w których ma możliwość jednocześnie pozostawienia zwłok dziecka. Gdy poród odbywa się w warunkach wymagających usunięcia zwłok, wybór jest bardzo różny i przypadkowy. Na 170 zbadanych pod tym kątem spraw można wymienić aż 30 rodzajów miejsc porzucenia zwłok noworodka. Na uwagę z pewnością zasługuje stosunkowo najliczniejsza grupa przypadków znalezienia zwłok na cmentarzu (24). Inne miejsca jak zarośla, pola, strychy, itp.; nie mają już charakteru typowego a liczba zamyka się w niewielkich granicach (3-6). Stosunkowo mało liczne są przypadki starannego ukrycia zwłok noworodków, np. przez zakopanie (15%). Wynika to min. z faktu, że sprawczynie dzieciobójstwa nie liczą się z możliwością zidentyfikowania zwłok i dlatego przestają na przypadkowym, najłatwiejszym wyborze miejsca porzucenia zwłok 1. Podstawą do wszczęcia dochodzenia w sprawie dzieciobójstwa są zazwyczaj fakty: znalezienia zwłok noworodka, zgłoszenia utajonego porodu przez lekarzy, jak i doniesienia osób postronnych. Dzieciobójstwo jest trudne do wykrycia, bowiem kobieta bardzo starająca się zataić ciążę 1 B. Hołtyst, op. cit., s. 1041 1042.
nie ma z tym większych problemów. Łatwe zniszczenie lub ukrycie zwłok noworodka bardzo utrudnia dochodzenia. Najczęściej kobieta porzuca je po prostu na miejscu porodu. Dzieciobójstwo zalicza się do kategorii przestępstw, które określa się w świetle języka prawa jako zabójstwo wewnątrz rodzinne, którego rodzina nie ujawnia, a wręcz przeciwnie zaciera i likwiduje wszystkie dowody przestępstwa, łącznie z likwidacją zwłok i łożyska 1. VII. Środki karne Określony w art. 149 k.k. występek dzieciobójstwa zagrożony jest karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Przewidziana dla tego przestępstwa górna granica ustawowego zagrożenia karą pozbawienia wolności nie przekracza 5 lat umożliwia sądowi orzeczenie zamiast niej kary grzywny albo ograniczenia wolności 2. Wymiar kary za przestępstwo dzieciobójstwa powinien pozostawać w określonym stosunku do siły wpływu, jaki wywarł przebieg porodu na podjęcie przez matkę decyzji o zabójstwie noworodka. Jeżeli wpływ w przebiegu porodu był elementem przemożnym i decydującym o podjęciu takiej decyzji, wina oskarżonej matki nie może być oceniana jako szczególnie znaczna, a tym samym i kara może grawitować ku dolnej granicy ustawowego zagrożenia. I odwrotnie, im mniejsze znaczenie przebiegu porodu dla podjęcia decyzji o zabiciu noworodka, tym bardziej przestępstwo z art. 149 k.k. zbliża się swym charakterem do podstawowych postaci zabójstwa określonego w art. 148 k.k. co może przemawiać za orzeczeniem kary w górnych granicach ustawowego zagrożenia 3. W sprawie o przestępstwo określone w art. 149 k.k. popełnione w wyniku porzucenia oskarżonej przez ojca dziecka, okolicznością łagodzącą przesądzającą nie tylko o celowości, ale wręcz o konieczności warunkowego zawieszenia kary jest poza dobrą opinią fakt zawarcia po dokonanym czynie związku małżeńskiego. Dzieciobójstwo należy do kategorii przestępstw wymienionych w art. 47 1 k.k. i w związku z tym sąd może orzec nawiązkę na wskazany cel społeczny związany z ochroną życia i zdrowia. W przypadku skazania za dzieciobójstwo w grę wchodzić może możliwość orzeczenia przewidzianego w art. 44 2 k.k. środka karnego w 1 Ibidem, 1043. 2 art. 58 3 k.k. 3 Wyrok SN z dnia 8 października 1971 r., II KR 147/71, niepubl. 615
НАУКОВИЙ ВІСНИК 4 2012 Львівського державного університету внутрішніх справ postaci przepadku podmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa. Popełnienie dzieciobójstwa stwarza rzeczywiście formalne podstawy orzeczenia kary dodatkowej pozbawienia praw rodzicielskich i opiekuńczych. Jednak nie zawsze jest merytorycznie uzasadnienie do jej stosowania. Na przykład, gdy dzieciobójstwa dopuszcza się osoba zdemoralizowana, będąca pod wpływem porodu. Przed powyższym problemem czy orzec tą karę sąd może stanąć w sytuacji, gdy sprawczyni dzieciobójstwa jest już matką posiadającą dzieci. VIII. Podsumowanie Dzieciobójstwo jest jednym z bardzo trudnych i jak najbardziej współczesnych przestępstw typu uprzywilejowanego. Kobiety, które skłaniają się do popełnienia takiego czynu zwykle mają życiowe problemy. Jakimi jest strach oraz lęk przed brakiem akceptacji społeczeństwa. Tu można wyróżnić: młode kobiety, panny które zaszły w ciąże z przypadkowymi mężczyznami. Nie można także pominąć kobiet które są w związku małżeńskim i popełniają dzieciobójstwo ponieważ dziecko było owocem zdrady. W kodeksie karnym jest wiele łagodzących kar za popełnienie tego przestępstwa. Jednak moim zdaniem zamiast łagodniejszych kar za dzieciobójstwo które przewiduje kodeks karny władze państwowe, lekarze oraz rodziny tych kobiet powinny postarać się przeciwdziałać popełnianiu takich przestępstw. Udzielać wszelkich informacji młodym kobietom jak zapobiegać niechcianym ciążom, jakie są konsekwencje przypadkowych stosunków z nieznanymi mężczyznami. A moim zdaniem najważniejszą pomocą takich kobiet, które już zaszły w ciąże jest ich wsparcie psychiczne rodziny oraz pomoc materialna. WYKAZ ŹRÓDEŁ: Literatura: 1. Bafja J., Mioduski K., Siewierski M., Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 1971. 2. Bielecki B., Wpływ wartości na zachowanie przestępcze jako przedmiot badań kryminologii, Bydgoszcz 1996. 616
3. Bartoszewski J., Halaunbrenner - Lisowska J., Dzieciobójstwo-aspekty prawne, medyczne i społeczne, Warszawa 1974. 4. Chrościelewski E., Medycyna sądowa, Warszawa 1965. 5. Daszkiewicz K., Dąbrowski S., Chrościelewski E., Dzieciobójstwo jako zagadnienie prawne, psychiatryczne i medyczno sądowe, PiP 1967, nr 2. 6. Gardocki L., Prawo karne, Warszawa 1997. 7. Grzywno Dąbrowski W., Podręcznik medycyny sądowej, Warszawa 1948. 8. Hanausek T., Z problematyki dzieciobójstwa, PiP 1962, nr 4. 9. Hołtyst B., Niektóre aspekty kryminologiczne i kryminalistyczne dzieciobójstwa, PiP 1956, nr 12. 10. Hołtyst B., Przestępczość w Polsce, Warszawa 1977. 11. Makarewicz J., Kodeks karny z komentarzem, Lwów 1938. 12. Manczarski S., Medycyna sądowa w zarysie, Warszawa 1966. 13. Marcinkowski T., Medycyna sądowa dla prawników, Warszawa 1975. 14. Marzec Holka K., Dzieciobójstwo przestępstwo uprzywilejowane czy zbrodnia, Bydgoszcz 2004. 15. Płaski S., Przestępstwo przeciwko życiu, Warszawa 1973. 16. Walecka H., Oględziny porodów i zwłok noworodka dokonane w czasie od 1932 do 1930 r., Czasopismo sądowo-lekarskie 1932, z. 1-2. 17. Wolter W., Nauka o przestępstwie, Warszawa 1973. Akty prawne: 18. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, Dz. U. z 1997 r. nr 88 poz. 553. Orzeczenia: 19. Wyrok SN z dnia 8 października 1971 r., II KR 147/71, niepubl. Стаття надійшла 2 липня 2012 р. 617