D 05.03.23a Nawierzchnia i obrzeża 119
Spis treści 1. Wstęp... 122 1.1. Przedmiot SST... 122 1.2. Zakres stosowania SST... 122 1.3. Zakres robót objętych SST... 122 1.4. Określenia podstawowe... 122 1.5. Ogólne wymagania dotyczące robót... 123 2. Materiały... 123 2.1. Ogólne wymagania dotyczące materiałów... 123 2.2. Stosowane materiały... 123 2.2.1. Betonowe kostki brukowe... 123 2.2.2. Betonowe płyty chodnikowe... 124 2.2.3. Kamienna kostka drogowa... 124 2.2.4. Klasyfikacja obrzeży chodnikowych... 125 2.2.5. Wymagania techniczne stawiane betonowym kostkom brukowym. 125 2.2.6. Wymagania techniczne stawiane obrzeżom chodnikowym... 127 2.2.7. Składowanie kostek... 127 2.3. Materiały na podsypkę i do wypełnienia spoin oraz szczelin w nawierzchni 127 2.4. Materiały do podbudowy ułożonej pod nawierzchnią z betonowej kostki brukowej i do ustawienia obrzeży... 128 3. Sprzęt... 129 3.1. Ogólne wymagania dotyczące sprzętu... 129 3.2. Sprzęt do wykonania nawierzchni... 129 4. Transport... 129 4.1. Ogólne wymagania dotyczące transportu... 129 4.2. Transport materiałów do wykonania nawierzchni... 130 5. Wykonanie robót... 131 5.1. Ogólne zasady wykonania robót... 131 5.2. Podłoże i koryto... 131 5.3. Konstrukcja nawierzchni... 131 120
5.4. Podbudowa... 132 5.5. Obrzeża... 132 5.6. Podsypka... 133 5.7. Układanie nawierzchni z betonowych kostek brukowych... 133 5.7.1. Układanie kostek brukowych... 133 5.7.2. Układanie płyt betonowych... 135 5.7.3. Układanie kostek kamiennych... 135 5.7.4. Spoiny i szczeliny dylatacyjne... 136 5.8. Pielęgnacja nawierzchni i oddanie jej do ruchu... 137 6. Kontrola jakości robót... 137 6.1. Ogólne zasady kontroli jakości robót... 137 6.2. Badania przed przystąpieniem do robót... 137 6.3. Badania w czasie robót... 138 6.4. Badania wykonanych robót... 139 7. Obmiar robót... 140 7.1. Ogólne zasady obmiaru robót... 140 7.2. Jednostka obmiarowa... 140 8. Odbiór robót... 140 8.1. Ogólne zasady odbioru robót... 140 8.2. Odbiór robót zanikających i ulęgających zakryciu... 140 9. Podstawa płatności... 141 9.1. Ogólne ustalenia dotyczące podstawy płatności... 141 9.2. Cena jednostki obmiarowej... 141 10. Przepisy związane... 142 121
1. Wstęp 1.1. Przedmiot SST Przedmiotem niniejszej szczegółowej specyfikacji technicznej (SST) są wymagania dotyczące wykonania i odbioru robót związanych z wykonywaniem nawierzchni z betonowej kostki brukowej, ustawieniem betonowego obrzeża chodnikowego i wykonywaniem nawierzchni ozdobnej z betonowych płyt 50x50 cm, kostki kamiennej. 1.2. Zakres stosowania SST Szczegółowa specyfikacja techniczna (SST) stanowi obowiązującą podstawę jako dokument przetargowy i kontraktowy przy zlecaniu i realizacji robót. 1.3. Zakres robót objętych SST Ustalenia zawarte w niniejszej specyfikacji dotyczą zasad prowadzenia robót związanych z wykonaniem i odbiorem nawierzchni z betonowej kostki brukowej i ustawieniem betonowego obrzeża chodnikowego i wykonywaniem nawierzchni ozdobnej z betonowych płyt 50x50 cm, kostki kamiennej. 1.4. Określenia podstawowe Betonowa kostka brukowa - prefabrykowany element budowlany, przeznaczony do budowy warstwy ścieralnej nawierzchni, wykonany metodą wibroprasowania z betonu niezbrojonego niebarwionego lub barwionego, jedno- lub dwuwarstwowego, charakteryzujący się kształtem, który umożliwia wzajemne przystawanie elementów. Obrzeże - element budowlany, oddzielający nawierzchnie chodników i ciągów pieszych od terenów nie przeznaczonych do komunikacji. Spoina - odstęp pomiędzy przylegającymi elementami (kostkami) wypełniony określonymi materiałami wypełniającymi. Szczelina dylatacyjna - odstęp dzielący duży fragment nawierzchni na sekcje w celu umożliwienia odkształceń temperaturowych, wypełniony określonymi materiałami wypełniającymi. Betonowe płyty chodnikowe prefabrykowane płyty betonowe przeznaczone do budowy chodników. Nawierzchnia kostkowa nawierzchnia, której warstwa ścieralna jest wykonana z kostek kamiennych. 122
Pozostałe określenia podstawowe są zgodne z obowiązującymi, odpowiednimi polskimi normami i z definicjami podanymi w SST D-M-00.00.00 Wymagania ogólne pkt 1.4. 1.5. Ogólne wymagania dotyczące robót Ogólne wymagania dotyczące robót podano w SST D-M-00.00.00 Wymagania ogólne pkt 1.5. 2. Materiały 2.1. Ogólne wymagania dotyczące materiałów Ogólne wymagania dotyczące materiałów, ich pozyskiwania i składowania podano w SST D-M-00.00.00 Wymagania ogólne pkt 2. 2.2. Stosowane materiały Materiałami stosowanymi są: obrzeża odpowiadające wymaganiom BN-80/6775-04/04 i BN-80/6775-03/01, betonowe kostki brukowe, betonowe płyty chodnikowe 50x50 cm, kamienna kostka drogowa, żwir lub piasek do wykonania ław, cement wg PN-B-19701 [7], piasek do zapraw wg PN-B-06711 [3]. 2.2.1. Betonowe kostki brukowe Betonowa kostka brukowa może być produkowana z jednego rodzaju betonu lub z warstwy ścieralnej i konstrukcyjnej wykonanych z różnych betonów. Jeśli kostki brukowe produkowane są z warstwą ścieralną, to warstwa ta powinna mieć grubość minimalną 4 mm na całej powierzchni widocznej. W przypadku kostek dwuwarstwowych nie dopuszcza się występowania rozwarstwienia miedzy warstwami. Górna powierzchnia betonowych kostek brukowych nie powinna wykazywać wad, takich jak rysy lub odpryski. W zależności od producenta kostka może być barwiona jako cały element lub tylko warstwa ścieralna. Właściwości, wymagania, metody badań i materiały dotyczące betonowych kostek brukowych muszą odpowiadać PN-EN 1338:2005. 123
2.2.2. Betonowe płyty chodnikowe W zależności od wymiarów i kształtu, rozróżnia się następujące rodzaje płyt chodnikowych betonowych: A - płyta normalna kwadratowa, B - płyta połówkowa. W zależności od technologii produkcji płyty rozróżnia się odmiany: płyta jednowarstwowa - 1, płyta dwuwarstwowa - 2. Płyty chodnikowe betonowe powinny odpowiadać wymaganiom BN- 80/6775-03/01 i BN-80/6775-03/03. Do wykonania nawierzchni należy użyć płyt betonowych 50x50 cm o fakturze zewnętrznej imitującej piaskowiec. Uwaga! Przed zamówieniem płyt do wykonania nawierzchni, należy rodzaj płyt uzgodnić z Inwestorem i Inżynierem. Co najmniej co 50-ta płyta na stronie nie narażonej na ścieranie powinna mieć podany w sposób trwały: znak wytwórni, symbole elementu, datę produkcji i znak kontroli odbiorczej. 2.2.3. Kamienna kostka drogowa Kamienna kostka drogowa wg PN-B-11100 jest stosowana do budowy nawierzchni z kostki kamiennej wg PN-S-06100 oraz do budowy nawierzchni z kostki kamiennej nieregularnej wg PN-S-96026. Surowcem do wyrobu kostki kamiennej są skały magmowe, osadowe i przeobrażone. Kostka regularna normalna powinna mieć kształt sześcianu. Krawędzie co najmniej jednej powierzchni kostki powinny być bez uszkodzeń. Pozostałe krawędzie kostki mogą mieć uszkodzenie długości nie większej niż pół wymiaru wysokości kostki, natomiast łączna ich długość nie powinna przekraczać wymiaru wysokości kostki. Uszkodzenia któregokolwiek z naroży kostki są niedopuszczalne. Szerokość lub głębokość uszkodzenia krawędzi lub naroży nie powinna być większa niż 0,6 cm. 124
2.2.4. Klasyfikacja obrzeży chodnikowych W zależności od przekroju poprzecznego rozróżnia się dwa rodzaje obrzeży: obrzeże niskie - On, obrzeże wysokie - Ow. W zależności od dopuszczalnych wielkości i liczby uszkodzeń oraz odchyłek wymiarowych obrzeża dzieli się na: gatunek 1 - G1, gatunek 2 - G2. Przykład oznaczenia betonowego obrzeża chodnikowego niskiego (On) o wymiarach 6 x 20 x 75 cm gat. 1: obrzeże On - I/6/20/75 BN-80/6775-03/04 [9]. 2.2.5. Wymagania techniczne stawiane betonowym kostkom brukowym Dopuszczalne odchyłki wymiarów nominalnych przedstawiono w poniższej tabeli. Grubość kostki mm Długość mm Szerokość mm Grubość mm > 100 100 ± 2 ± 3 ± 2 ± 3 ± 3 ± 4 Różnica pomiędzy dwoma pomiarami grubości tej samej kostki powinna być 3 mm. Maksymalne dopuszczalne różnice pomiędzy pomiarami dwóch przekątnych prostokątnej kostki, której długość przekątnych przekracza 300 mm podano w poniższej tabeli. Klasa Znakowanie Maksymalna różnica mm 1 J 5 2 K 3 Odchyłki płaskości i pofalowania przedstawiono w tabeli. Długość pomiarowa mm Maksymalna wypukłość mm Maksymalna wklęsłość mm 300 1,5 1,0 125
400 2,0 1,5 Odporność na warunki atmosferyczne określa się w odniesieniu do nasiąkliwości i odporności na zamrażanie/odmrażanie z udziałem soli odladzających. Nasiąkliwość Klasa Znakowanie Nasiąkliwość % masy 1 A nie określa się 2 B wartość średnia 6 Odporność na zamrażanie/rozmrażanie z udziałem soli odladzających Klasa Znakowanie Ubytek masy po badaniu zamrażania/rozmrażania kg/m 2 3 D Wartość średnia 1,0 przy czym żaden pojedynczy wynik >1,5 Wytrzymałość na rozciąganie przy rozłupywaniu T nie powinna być mniejsza niż 3,6 Mpa. Żaden pojedynczy wynik nie powinien być mniejszy niż 2,9 Mpa i nie powinien wykazywać obciążenia niszczącego mniejszego niż 250 N/mm długości rozłupania. Odporność na ścieranie. Klasy odporności na ścieranie przedstawia poniższa tabela. Klasa oznaczenie wymaganie Pomiar wykonany na Pomiar wykonany na tarczy szerokiej tarczy ściernej Bohmego 1 3 4 F H I nie określa się 23 mm 20 mm nie określa się 20000 mm 3 /5000 mm 2 18000 mm 3 /5000 mm 2 126
2.2.6. Wymagania techniczne stawiane obrzeżom chodnikowym Do produkcji obrzeży należy stosować beton według PN-B-06250, klasy B 25 i B 30. Kształt obrzeży betonowych przedstawiono na rysunku 1, a wymiary podano w tablicy 2. Rysunek 1. Kształt betonowego obrzeża chodnikowego Tablica 2. Wymiary obrzeży Rodzaj Wymiary obrzeży, cm obrzeża 1 b h r On 75 100 6 6 20 20 3 3 Ow 75 90 8 8 30 24 3 3 100 8 30 3 Dopuszcza się wbudowanie obrzeży o przekroju innym niż pokazano na rys. 1, pod warunkiem dostarczenia Inżynierowi aprobat, deklaracji zgodności, rysunków, itp. Obrzeże musi być zaakceptowane przez Inżyniera. 2.2.7. Składowanie kostek Kostkę zaleca się pakować na paletach. Palety z kostką mogą być składowane na otwartej przestrzeni, przy czym podłoże powinno być wyrównane i odwodnione. 2.3. Materiały na podsypkę i do wypełnienia spoin oraz szczelin w nawierzchni Jeśli dokumentacja projektowa lub SST nie ustala inaczej, to należy stosować następujące materiały: na podsypkę cementowo-piaskową pod nawierzchnię mieszankę cementu i piasku w stosunku 1:4 z piasku naturalnego spełniającego wymagania dla gatunku 1 wg PN-B-11113:1996 [2], 127
cementu powszechnego użytku spełniającego wymagania PN-B- 19701:1997 [4] i wody odmiany 1 odpowiadającej wymaganiom PN-B- 32250:1988 (PN-88/B-32250) [5], do wypełniania spoin w nawierzchni na podsypce cementowo-piaskowej piasek naturalny spełniający wymagania PN-B-11113:1996 [2] gatunku 2 lub 3, piasek łamany (0,075 2) mm wg PN-B-11112:1996 [1], do wypełniania szczelin dylatacyjnych w nawierzchni na podsypce cementowo-piaskowej do wypełnienia górnej części szczeliny dylatacyjnej należy stosować drogowe zalewy kauczukowo-asfaltowe lub syntetyczne masy uszczelniające (np. poliuretanowe, poliwinylowe itp.), spełniające wymagania norm lub aprobat technicznych, do wypełnienia dolnej części szczeliny dylatacyjnej należy stosować wilgotną mieszankę cementowo-piaskową 1:8 z materiałów spełniających wymagania wg 2.3 lub inny materiał zaakceptowany przez Inżyniera. Betonowe obrzeża chodnikowe mogą być przechowywane na składowiskach otwartych, posegregowane według rodzajów i gatunków. Betonowe obrzeża chodnikowe należy układać z zastosowaniem podkładek i przekładek drewnianych o wymiarach co najmniej: grubość 2,5 cm, szerokość 5 cm, długość minimum 5 cm większa niż szerokość obrzeża. Składowanie kruszywa, nie przeznaczonego do bezpośredniego wbudowania po dostarczeniu na budowę, powinno odbywać się na podłożu równym, utwardzonym i dobrze odwodnionym, przy zabezpieczeniu kruszywa przed zanieczyszczeniem i zmieszaniem z innymi materiałami kamiennymi. Przechowywanie cementu powinno być zgodne z BN-88/6731-08 [6]. 2.4. Materiały do podbudowy ułożonej pod nawierzchnią z betonowej kostki brukowej i do ustawienia obrzeży Materiały do podbudowy, ustalonej w dokumentacji projektowej, powinny odpowiadać wymaganiom właściwej SST lub innym dokumentom zaakceptowanym przez Inżyniera. Żwir do wykonania ławy powinien odpowiadać wymaganiom PN-B-11111, a piasek - wymaganiom PN-B-11113. 128
3. Sprzęt 3.1. Ogólne wymagania dotyczące sprzętu Ogólne wymagania dotyczące sprzętu podano w SST D-M-00.00.00 Wymagania ogólne pkt 3. 3.2. Sprzęt do wykonania nawierzchni Układanie betonowej kostki brukowej może odbywać się: ręcznie, zwłaszcza na małych powierzchniach, mechanicznie przy zastosowaniu urządzeń układających (układarek), składających się z wózka i chwytaka sterowanego hydraulicznie, służącego do przenoszenia z palety warstwy kostek na miejsce ich ułożenia; urządzenie to, po skończonym układaniu kostek, można wykorzystać do wmiatania piasku w szczeliny, zamocowanymi do chwytaka szczotkami. Do przycinania kostek można stosować specjalne narzędzia tnące (np. przycinarki, szlifierki z tarczą). Do zagęszczania nawierzchni z kostki należy stosować zagęszczarki wibracyjne (płytowe) z wykładziną elastomerową, chroniące kostki przed ścieraniem i wykruszaniem naroży. Układanie betonowych płyt i kostek kamiennych może odbywać się ręcznie. Do przycinania płyt i kostek można stosować specjalne narzędzia tnące (np. przycinarki, szlifierki z tarczą). Sprzęt do wykonania koryta, podbudowy i podsypki powinien odpowiadać wymaganiom właściwych SST lub innym dokumentom (normom PB i BN, wytycznym IBDiM) względnie opracowanym SST zaakceptowanym przez Inżyniera. betoniarki. Do wytwarzania podsypki cementowo-piaskowej i zapraw należy stosować Obrzeża ustawia się ręcznie przy zastosowaniu drobnego sprzętu pomocniczego. 4. Transport 4.1. Ogólne wymagania dotyczące transportu Ogólne wymagania dotyczące transportu podano w SST D-M-00.00.00 Wymagania ogólne pkt 4. 129
4.2. Transport materiałów do wykonania nawierzchni Betonowe kostki brukowe mogą być przewożone na paletach - dowolnymi środkami transportowymi po osiągnięciu przez beton wytrzymałości na ściskanie co najmniej 15 MPa. Kostki w trakcie transportu powinny być zabezpieczone przed przemieszczaniem się i uszkodzeniem. Jako środki transportu wewnątrzzakładowego kostek na środki transportu zewnętrznego mogą służyć wózki widłowe, którymi można dokonać załadunku palet. Do załadunku palet na środki transportu można wykorzystywać również dźwigi samochodowe. Palety transportowe powinny być spinane taśmami stalowymi lub plastikowymi, zabezpieczającymi kostki przed uszkodzeniem w czasie transportu. Na jednej palecie zaleca się układać do 10 warstw kostek (zależnie od grubości i kształtu), tak aby masa palety z kostkami wynosiła od 1200 kg do 1700 kg. Pożądane jest, aby palety z kostkami były wysyłane do odbiorcy środkiem transportu samochodowego wyposażonym w dźwig do za- i rozładunku. Płyty chodnikowe betonowe mogą być przewożone dowolnymi środkami transportu po osiągnięciu przez beton wytrzymałości minimum 0,7 wytrzymałości projektowanej. Płyty powinny być zabezpieczone przed przemieszczeniem się i uszkodzeniami w czasie transportu, a górna ich warstwa nie powinna wystawać poza ściany środka transportu więcej niż 1/3 wysokości tej płyty. Kostki kamienne przewozi się dowolnymi środkami transportowymi. Kostkę regularną i rzędową należy układać na podłodze obok siebie tak, aby wypełniła całą powierzchnię środka transportowego. Na tak ułożonej warstwie należy bezpośrednio układać następne warstwy. Kruszywa można przewozić dowolnym środkiem transportu, w warunkach zabezpieczających je przed zanieczyszczeniem i zmieszaniem z innymi materiałami. Podczas transportu kruszywa powinny być zabezpieczone przed wysypaniem, a kruszywo drobne - przed rozpyleniem. 08 [6]. Cement powinien być przewożony w warunkach zgodnych z BN-88/6731- Zalewę lub masy uszczelniające do szczelin dylatacyjnych można transportować dowolnymi środkami transportu w fabrycznie zamkniętych pojemnikach lub opakowaniach, chroniących je przed zanieczyszczeniem. 130
Materiały do podbudowy powinny być przewożone w sposób odpowiadający wymaganiom właściwej SST. Betonowe obrzeża chodnikowe mogą być przewożone dowolnymi środkami transportu po osiągnięciu przez beton wytrzymałości minimum 0,7 wytrzymałości projektowanej. Obrzeża powinny być zabezpieczone przed przemieszczeniem się i uszkodzeniami w czasie transportu. 5. Wykonanie robót 5.1. Ogólne zasady wykonania robót Ogólne zasady wykonywania robót podano w SST D-M-00.00.00 Wymagania ogólne pkt 5. 5.2. Podłoże i koryto Grunty podłoża powinny być niewysadzinowe, jednorodne i nośne oraz zabezpieczone przed nadmiernym zawilgoceniem i ujemnymi skutkami przemarzania, zgodnie z dokumentacją projektową. Koryto pod podbudowę lub nawierzchnię powinno być wyprofilowane zgodnie z projektowanymi spadkami oraz przygotowane zgodnie z wymaganiami właściwej SST. Koryto musi mieć skuteczne odwodnienie. 5.3. Konstrukcja nawierzchni Konstrukcja nawierzchni powinna być zgodna z dokumentacją projektową. Konstrukcja nawierzchni obejmuje ułożenie warstwy ścieralnej z betonowej kostki brukowej na: podsypce cementowo-piaskowej oraz podbudowie, Podstawowe czynności przy wykonywaniu nawierzchni, z występowaniem podbudowy, podsypki cementowo-piaskowej i wypełnieniem spoin piaskiem, obejmują: wykonanie podbudowy, wykonanie obramowania nawierzchni (z krawężników, obrzeży i ew. ścieków), przygotowanie i rozścielenie podsypki cementowo-piaskowej, ułożenie kostek z ubiciem, przygotowanie piasku i wypełnienie nim szczelin, 131
wypełnienie szczelin dylatacyjnych, pielęgnację nawierzchni i oddanie jej do ruchu. Konstrukcja nawierzchni ozdobnej obejmuje ułożenie warstwy ścieralnej z betonowych płyt i kostek kamiennych na podsypce cementowo-piaskowej oraz podbudowie. Podstawowe czynności przy wykonywaniu nawierzchni, z występowaniem podbudowy, podsypki cementowo-piaskowej i wypełnieniem spoin piaskiem, obejmują: wykonanie podbudowy, wykonanie obramowania nawierzchni (z krawężników, obrzeży i ew. ścieków), przygotowanie i rozścielenie podsypki cementowo-piaskowej lub piaskowej, ułożenie płyt i kostek kamiennych przygotowanie piasku i wypełnienie nim szczelin między płytami, przygotowanie suchej mieszanki cementowo-piaskowej i wypełnienie szczelin między kostkami, wypełnienie szczelin dylatacyjnych, pielęgnację nawierzchni i oddanie jej do ruchu. 5.4. Podbudowa Rodzaj podbudowy przewidzianej do wykonania pod warstwą nawierzchni powinien być zgodny z dokumentacją projektową. Wykonanie podbudowy powinno odpowiadać wymaganiom właściwej SST. 5.5. Obrzeża Betonowe obrzeża chodnikowe należy ustawiać na wykonanym podłożu w miejscu i ze światłem (odległością górnej powierzchni obrzeża od ciągu komunikacyjnego) zgodnym z ustaleniami dokumentacji projektowej. Zewnętrzna ściana obrzeża powinna być obsypana piaskiem, żwirem lub miejscowym gruntem przepuszczalnym, starannie ubitym. piaskiem. Spoiny nie powinny przekraczać szerokości 0,5 cm. Należy wypełnić je 132
5.6. Podsypka Rodzaj podsypki i jej grubość powinny być zgodne z dokumentacją projektową. Jeśli dokumentacja projektowa nie ustala inaczej to grubość podsypki powinna wynosić po zagęszczeniu 3 5 cm, a wymagania dla materiałów na podsypkę powinny być zgodne z pktem 2.3. Dopuszczalne odchyłki od zaprojektowanej grubości podsypki nie powinny przekraczać ± 1 cm. Podsypkę cementowo-piaskową stosuje się z zasady przy występowaniu podbudowy pod nawierzchnią z kostki. Podsypkę cementowo-piaskową przygotowuje się w betoniarkach, a następnie rozściela się na uprzednio zwilżonej podbudowie, przy zachowaniu: współczynnika wodnocementowego od 0,25 do 0,35, wytrzymałości na ściskanie nie mniejszej niż R 7 = 10 MPa, R 28 = 14 MPa. W praktyce, wilgotność układanej podsypki powinna być taka, aby po ściśnięciu podsypki w dłoni podsypka nie rozsypywała się i nie było na dłoni śladów wody, a po naciśnięciu palcami podsypka rozsypywała się. Rozścielenie podsypki cementowo-piaskowej powinno wyprzedzać układanie nawierzchni z kostek od 3 do 4 m. Rozścielona podsypka powinna być wyprofilowana i zagęszczona w stanie wilgotnym, lekki walcami (np. ręcznymi) lub zagęszczarkami wibracyjnymi. Jeśli podsypka jest wykonana z suchej zaprawy cementowo-piaskowej to po zawałowaniu nawierzchni należy ją polać wodą w takiej ilości, aby woda zwilżyła całą grubość podsypki. Rozścielenie podsypki z suchej zaprawy może wyprzedzać układanie nawierzchni z kostek o około 20 m. Całkowite ubicie nawierzchni i wypełnienie spoin zaprawą musi być zakończone przed rozpoczęciem wiązania cementu w podsypce. 5.7. Układanie nawierzchni z betonowych kostek brukowych 5.7.1. Układanie kostek brukowych Ułożenie nawierzchni z kostki na podsypce cementowo-piaskowej zaleca się wykonywać przy temperaturze otoczenia nie niższej niż +5 o C. Dopuszcza się wykonanie nawierzchni jeśli w ciągu dnia temperatura utrzymuje się w granicach od 0 o C do +5 o C, przy czym jeśli w nocy spodziewane są przymrozki kostkę 133
należy zabezpieczyć materiałami o złym przewodnictwie ciepła (np. matami ze słomy, papą itp.). Nawierzchnię na podsypce piaskowej zaleca się wykonywać w dodatnich temperaturach otoczenia. Warstwa nawierzchni z kostki powinna być wykonana z elementów o jednakowej grubości. Na większym fragmencie robót zaleca się stosować kostki dostarczone w tej samej partii materiału, w której niedopuszczalne są różne odcienie wybranego koloru kostki. Układanie kostki można wykonywać ręcznie lub mechanicznie. Układanie ręczne zaleca się wykonywać na mniejszych powierzchniach, zwłaszcza skomplikowanych pod względem kształtu lub wymagających kompozycji kolorystycznej układanych deseni oraz różnych wymiarów i kształtów kostek. Układanie kostek powinni wykonywać przyuczeni brukarze. Kostkę układa się około 1,5 cm wyżej od projektowanej niwelety, ponieważ po procesie ubijania podsypka zagęszcza się. Powierzchnia kostek położonych obok urządzeń infrastruktury technicznej (np. studzienek, włazów itp.) powinna trwale wystawać od 3 mm do 5 mm powyżej powierzchni tych urządzeń oraz od 3 mm do 10 mm powyżej korytek ściekowych (ścieków). Do uzupełnienia przestrzeni przy krawężnikach, obrzeżach i studzienkach można używać elementy kostkowe wykończeniowe w postaci tzw. połówek i dziewiątek, mających wszystkie krawędzie równe i odpowiednio fazowane. W przypadku potrzeby kształtek o nietypowych wymiarach, wolną przestrzeń uzupełnia się kostką ciętą, przycinaną na budowie specjalnymi narzędziami tnącymi (przycinarkami, szlifierkami z tarczą itp.). Dzienną działkę roboczą nawierzchni na podsypce cementowo-piaskowej zaleca się zakończyć prowizorycznie około półmetrowym pasem nawierzchni na podsypce piaskowej w celu wytworzenia oporu dla ubicia kostki ułożonej na stałe. Przed dalszym wznowieniem robót, prowizorycznie ułożoną nawierzchnię na podsypce piaskowej należy rozebrać i usunąć wraz z podsypką. Ubicie nawierzchni należy przeprowadzić za pomocą zagęszczarki wibracyjnej (płytowej) z osłoną z tworzywa sztucznego. Do ubicia nawierzchni nie wolno używać walca. 134
Ubijanie nawierzchni należy prowadzić od krawędzi powierzchni w kierunku jej środka i jednocześnie w kierunku poprzecznym kształtek. Ewentualne nierówności powierzchniowe mogą być zlikwidowane przez ubijanie w kierunku wzdłużnym kostki. Po ubiciu nawierzchni wszystkie kostki uszkodzone (np. pęknięte) należy wymienić na kostki całe. 5.7.2. Układanie płyt betonowych Płyty przy krawężnikach (obrzeżach) należy układać w taki sposób, aby ich górna krawędź znajdowała się powyżej górnej krawędzi krawężnika. Przy urządzeniach naziemnych uzbrojenia podziemnego płyty odpowiednio docięte należy układać w jednym poziomie, regulując wysokość urządzeń naziemnych do poziomu chodnika. Płyty należy układać zgodnie ze wzorem wskazanym w dokumentacji projektowej. Płyty na łukach o promieniu ponad 30 m należy tak układać, aby spoiny rozszerzały się wachlarzowo. Płyty mogą być przycinane. Płyty na łukach o promieniu do 30 m powinny być układane w odcinkach prostych, łączących się przy użyciu trójkątów lub trapezów wykonanych z płyt odpowiednio docinanych. Wielkość trójkątów dostosować należy do szerokości chodnika i promienia łuku. 5.7.3. Układanie kostek kamiennych Kostka regularna może być układana: zgodnie z dokumentacją projektową lub w rzędy poprzeczne, prostopadłe do osi drogi, w rzędy ukośne, pod kątem 45 o do osi drogi, w jodełkę. Deseń nawierzchni z kostki regularnej powinien być dostosowany do wymiarów kostki. Kostki duże powinny być układane w rzędy poprzeczne. Kostki średnie oraz kostki małe, mogą być układane w rzędy poprzeczne, w rzędy ukośne lub w jodełkę. 135
Układanie kostek przy krawężnikach wymaga stosowania kostek regularnych łącznikowych dla uzyskania mijania się spoin w kierunku podłużnym. Warunki układania kostki rzędowej są takie same jak dla kostki regularnej. Kostkę rzędową układa się w rzędy poprzeczne prostopadłe do osi drogi. Dopuszcza się układanie kostek w rzędy ukośne lub jodełkę. Kostkę na zaprawie cementowo-piaskowej i cementowo-żwirowej można układać bez środków ochronnych przed mrozem, jeżeli temperatura otoczenia jest +5 o C lub wyższa. Nie należy układać kostki w temperaturze 0 o C lub niższej. Jeżeli w ciągu dnia temperatura utrzymuje się w granicach od 0 do +5 o C, a w nocy spodziewane są przymrozki, kostkę należy zabezpieczyć przez nakrycie materiałem o złym przewodnictwie cieplnym. Świeżo wykonaną nawierzchnię na podsypce cementowo-żwirowej należy chronić w sposób podany w PN-B-06251. 5.7.4. Spoiny i szczeliny dylatacyjne Szerokość spoin pomiędzy betonowymi kostkami brukowymi powinna wynosić od 3 mm do 5 mm. W przypadku stosowania prostopadłościennych kostek brukowych zaleca się aby osie spoin pomiędzy dłuższymi bokami tych kostek tworzyły z osią drogi kąt 45 o, a wierzchołek utworzonego kąta prostego pomiędzy spoinami miał kierunek odwrotny do kierunku spadku podłużnego nawierzchni. Po ułożeniu kostek, spoiny należy wypełnić piaskiem, spełniającym wymagania pktu 2.3. Wypełnienie spoin piaskiem polega na rozsypaniu warstwy piasku i wmieceniu go w spoiny na sucho lub, po obfitym polaniu wodą - wmieceniu papki piaskowej szczotkami względnie rozgarniaczkami z piórami gumowymi. Szerokość spoin pomiędzy płytami na odcinkach prostych nie powinna przekraczać 0,5 cm. Spoiny pomiędzy płytami po oczyszczeniu powinny być zamulone piaskiem na pełną grubość płyty. Uwaga! Z uwagi na ozdobny charakter płyt nie wolno ich spoinować na mokro zaprawą cementowo piaskową. Kostkę kamienną spoinować zaprawą cementowo piaskową. 136
Przed rozpoczęciem zalewania kostka powinna być oczyszczona i dobrze zwilżona wodą z dodatkiem 1% cementu w stosunku objętościowym, Głębokość wypełnienia spoin zaprawą cementowo-piaskową powinna wynosić około 10 cm, Zaprawa cementowo-piaskowa powinna całkowicie wypełnić spoiny i tworzyć monolit z kostką. W przypadku układania kostek na podsypce cementowo-piaskowej, należy przewidzieć wykonanie szczelin dylatacyjnych w odległościach nie większych niż co 8 m. Szerokość szczelin dylatacyjnych powinna umożliwiać przejęcie przez nie przemieszczeń wywołanych wysokimi temperaturami nawierzchni w okresie letnim, lecz nie powinna być mniejsza niż 8 mm. Szczeliny te powinny być wypełnione trwale zalewami i masami określonymi w pkcie 2.3. Szczeliny dylatacyjne poprzeczne należy stosować dodatkowo w miejscach, w których występuje zmiana sztywności podłoża (np. nad przepustami, przy przyczółkach mostowych, nad szczelinami dylatacyjnymi w podbudowie itp.). Zaleca się wykonywać szczeliny podłużne przy ściekach wzdłuż jezdni. 5.8. Pielęgnacja nawierzchni i oddanie jej do ruchu Nawierzchnię na podsypce cementowo piaskowej ze spoinami wypełnionymi piaskiem można oddać do użytku bezpośrednio po jej wykonaniu. Pielęgnacja nawierzchni z kostki kamiennej, której spoiny są wypełnione zaprawą cementowo-piaskową polega na polaniu nawierzchni wodą w kilka godzin po zalaniu spoin i utrzymaniu jej w stałej wilgotności przez okres jednej doby. Następnie nawierzchnię należy przykryć piaskiem i utrzymywać w stałej wilgotności przez okres 7 dni. Po upływie od 2 do 3 tygodni - w zależności od warunków atmosferycznych, nawierzchnię należy oczyścić dokładnie z piasku i można oddać do ruchu. 6. Kontrola jakości robót 6.1. Ogólne zasady kontroli jakości robót Ogólne zasady kontroli jakości robót podano w SST D-M-00.00.00 Wymagania ogólne pkt 6. 6.2. Badania przed przystąpieniem do robót Przed przystąpieniem do robót Wykonawca powinien uzyskać: 1) w zakresie betonowej kostki brukowej 137
Lp. certyfikat zgodności lub deklarację zgodności dostawcy oraz ewentualne wyniki badań cech charakterystycznych kostek, w przypadku żądania ich przez Inżyniera, wyniki sprawdzenia przez Wykonawcę cech zewnętrznych kostek wg pktu 2.2., 2) w zakresie obrzeży i innych materiałów certyfikat zgodności lub deklarację zgodności dostawcy oraz ewentualne wyniki badań cech charakterystycznych kostek, w przypadku żądania ich przez Inżyniera, sprawdzenie przez Wykonawcę cech zewnętrznych materiałów prefabrykowanych (krawężników, obrzeży, elementów betonowych i żeliwnych studzienek), ew. badania właściwości kruszyw, piasku, cementu, wody itp. określone w normach, które budzą wątpliwości Inżyniera. 3) w zakresie betonowych płyt certyfikat zgodności lub deklarację zgodności dostawcy oraz ewentualne wyniki badań cech charakterystycznych kostek, w przypadku żądania ich przez Inżyniera, wyniki sprawdzenia przez Wykonawcę cech zewnętrznych płyt, Uwaga! Z uwagi na ozdobny charakter nawierzchni z płyt i kostek kamiennych przed rozpoczęciem robót należy przedstawić do akceptacji próbki płyt i kostek granitowych i bazaltowych. Wszystkie dokumenty oraz wyniki badań Wykonawca przedstawia Inżynierowi do akceptacji. 6.3. Badania w czasie robót Częstotliwość oraz zakres badań i pomiarów w czasie robót nawierzchniowych z kostki podaje tablica 3. Ilość i zakres badań może być zmieniona przez Inżyniera. Tablica 3. Częstotliwość oraz zakres badań i pomiarów w czasie robót Wyszczególnienie badań i pomiarów 1 Sprawdzenie podsypki (przymiarem liniowym lub metodą niwelacji) 2 Badania wykonywania nawierzchni z Częstotliwość badań Bieżąca kontrola w 10 punktach dziennej działki roboczej: grubości, spadków i cech konstrukcyjnych w porównaniu z dokumentacją projektową i specyfikacją Wartości dopuszczalne Wg pktu 5.6; odchyłki od projektowanej grubości ±1 cm 138
kostki a) zgodność z dokumentacją projektową b) położenie osi w planie (sprawdzone geodezyjnie) c) rzędne wysokościowe (pomierzone instrumentem pomiarowym) d) równość w profilu podłużnym (wg BN-68/8931-04 [9] łatą czterometrową) e) równość w przekroju poprzecznym (sprawdzona łatą profilową z poziomnicą i pomiarze prześwitu klinem cechowanym oraz przymiarem liniowym względnie metodą niwelacji) Sukcesywnie na każdej działce - roboczej Co 100 m i we wszystkich punktach Przesunięcie od osi charakterystycznych projektowanej do 2 cm Co 25 m w osi i przy krawędziach Odchylenia: +1 cm; -2 oraz we wszystkich punktach charakterystycznych cm Jw. Nierówności do 3 mm Jw. Prześwity mię-dzy łatą a powierzchnią do 3 mm f) spadki poprzeczne (sprawdzone metodą niwelacji) Jw. Odchyłki od do-kumentacji pro-jektowej do 0,3% g) szerokość nawierzchni (sprawdzona przymiarem liniowym) Jw. Odchyłki od sze-rokości projekto-wanej do ±5 cm h) szerokość i głębokość wypełnienia W 20 punktach Wg pktu 5.7 spoin i szczelin (oględziny i pomiar charakterystycznych dziennej przymiarem liniowym po wykruszeniu dług. 10 cm) działki roboczej i) sprawdzenie koloru kostek i desenia Kontrola bieżąca Wg dokumenta-cji ich ułożenia projektowej lub decyzji Inżyniera W czasie ustawiania obrzeży należy sprawdzać wykonanie: a) podłoża z rodzimego gruntu piaszczystego lub podsypki (ławy) ze żwiru lub piasku - zgodnie z wymaganiami pkt 5, b) ustawienia betonowego obrzeża chodnikowego - zgodnie z wymaganiami pkt 5, przy dopuszczalnych odchyleniach: linii obrzeża w planie, które może wynosić ± 2 cm na każde 100 m długości obrzeża, niwelety górnej płaszczyzny obrzeża, które może wynosić ±1 cm na każde 100 m długości obrzeża, wypełnienia spoin, sprawdzane co 10 metrów, które powinno wykazywać całkowite wypełnienie badanej spoiny na pełną głębokość. 6.4. Badania wykonanych robót Zakres badań i pomiarów wykonanej nawierzchni z betonowej kostki brukowej podano w tablicy 4. Ilość i zakres badań może być zmieniona przez Inżyniera. Tablica 4. Badania i pomiary po ukończeniu budowy nawierzchni Lp. Wyszczególnienie badań i pomiarów Sposób sprawdzenia 139
1 Sprawdzenie wyglądu zewnętrznego nawierzchni, krawężników, obrzeży, ścieków Wizualne sprawdzenie jednorodności wyglądu, prawidłowości desenia, kolorów kostek, spękań, plam, deformacji, wy-kruszeń, spoin i szczelin 2 Badanie położenia osi nawierzchni w planie Geodezyjne sprawdzenie położenia osi co 25 m i w punktach charakterystycznych (dopuszczalne przesunięcia wg tab. 2, 3 Rzędne wysokościowe, równość podłużna i poprzeczna, spadki poprzeczne i szerokość 4 Rozmieszczenie i szerokość spoin i szczelin w nawierzchni, pomiędzy krawężnikami, obrzeżami, ściekami oraz wypełnienie spoin i szczelin Co 25 m i we wszystkich punktach charakterystycznych (wg metod i do-puszczalnych wartości podanych w tab. 2, Wg pktu 5.5 i 5.7 7. Obmiar robót 7.1. Ogólne zasady obmiaru robót Ogólne zasady obmiaru robót podano w SST D-M-00.00.00 Wymagania ogólne pkt 7. 7.2. Jednostka obmiarowa Jednostką obmiarową jest m 2 (metr kwadratowy) wykonanej nawierzchni. Jednostką obmiarową jest m (metr) ustawionego betonowego obrzeża chodnikowego. 8. Odbiór robót 8.1. Ogólne zasady odbioru robót Ogólne zasady odbioru robót podano w SST D-M-00.00.00 Wymagania ogólne pkt 8. 8.2. Odbiór robót zanikających i ulęgających zakryciu Odbiorowi robót zanikających i ulegających zakryciu podlegają: przygotowanie podłoża i wykonanie koryta, ewentualnie wykonanie podbudowy, ewentualnie wykonanie ław (podsypek) pod krawężniki, obrzeża, ścieki, wykonanie podsypki pod nawierzchnię, ewentualnie wypełnienie dolnej części szczelin dylatacyjnych Odbiór tych robót powinien być zgodny z wymaganiami pktu 8 D-M- 00.00.00 Wymagania ogólne oraz niniejszej SST. 140
9. Podstawa płatności 9.1. Ogólne ustalenia dotyczące podstawy płatności Ogólne ustalenia dotyczące podstawy płatności podano w SST D-M- 00.00.00 Wymagania ogólne pkt 9. 9.2. Cena jednostki obmiarowej Cena wykonania 1 m 2 nawierzchni obejmuje: prace pomiarowe i roboty przygotowawcze, oznakowanie robót, dostarczenie materiałów i sprzętu, wykonanie podsypki, ustalenie kształtu, koloru i desenia nawierzchni, ułożenie i ubicie kostek, ułożenie płyt i kostek kamiennych, wypełnienie spoin i ew. szczelin dylatacyjnych w nawierzchni, pielęgnację nawierzchni, przeprowadzenie pomiarów i badań specyfikacji technicznej, odwiezienie sprzętu. wymaganych w niniejszej Cena wykonania 1 m 2 nawierzchni z betonowej kostki brukowej obejmuje również ewentualną regulację pionową studzienek, a nie obejmuje robót towarzyszących (jak: wykonanie koryta, podbudowa, obramowanie itp.), które powinny być ujęte w innych pozycjach kosztorysowych. Cena wykonania 1 m betonowego obrzeża chodnikowego obejmuje: prace pomiarowe i roboty przygotowawcze, dostarczenie materiałów, wykonanie koryta, rozścielenie i ubicie podsypki, ustawienie obrzeża, wypełnienie spoin, obsypanie zewnętrznej ściany obrzeża, wykonanie badań i pomiarów wymaganych w specyfikacji technicznej. 141
10. Przepisy związane 1. PN-B-11112:1996 Kruszywa mineralne. Kruszywa łamane do nawierzchni drogowych 2. PN-B-11113:1996 Kruszywa mineralne. Kruszywa naturalne do nawierzchni drogowych; piasek 3. PN-B-11213:1997 Materiały kamienne. Elementy kamienne; krawężniki uliczne, mostowe i drogowe 4. PN-B-19701:1997 Cement. Cement powszechnego użytku. Skład, wymagania i ocena zgodności 5. PN-B-32250:1988 Materiały budowlane. Woda do betonów i zapraw 6. BN-88/6731-08 Cement. Transport i przechowywanie 7. BN-80/6775-03/04 Prefabrykaty budowlane z betonu. Elementy nawierzchni dróg, ulic, parkingów i torowisk tramwajowych. Krawężniki i obrzeża 8. BN-64/8931-01 Drogi samochodowe. Oznaczenie wskaźnika piaskowego 9. BN-68/8931-04 Drogi samochodowe. Pomiar równości nawierzchni planografem i łatą. 10. PN-EN 1338:2005 Betonowe kostki brukowe. Wymagania i metody badań 11. PN-B-11100 Materiały kamienne. Kostka drogowa 12. PN-S-96026 Drogi samochodowe. Nawierzchnie z kostki kamiennej nieregularnej. Wymagania techniczne i badania przy odbiorze 142