Historia botaniki podczas 57. Zjazdu Polskiego Towarzystwa Botanicznego w Lublinie Izabela Krzeptowska-Moszkowicz*, Łukasz Moszkowicz Instytut Architektury Krajobrazu, Politechnika Krakowska, Warszawska 24, 31-155 Kraków * ikrzepto@pk.edu.pl Cytowanie: Krzeptowska-Moszkowicz, I., & Moszkowicz, Ł. (2017). Historia botaniki podczas 57. Zjazdu Polskiego Towarzystwa Botanicznego w Lublinie. Wiadomości Botaniczne, 61. https://doi.org/10.5586/wb.2017.010 W ramach 57. Zjazdu PTB w Lublinie, który odbył się w dniach od 27 czerwca do 3 lipca 2016 roku, zorganizowano dwie sesje poświęcone historii polskiej botaniki. Sesja inauguracyjna Zjazdu miała charakter jubileuszowy i była związana z 130. rocznicą urodzin prof. Władysława Szafera (1886 1970). W jej ramach prof. Alicja Zemanek przedstawiła referat pt. Władysław Szafer (1886 1970) klasyk polskiej botaniki. Prelegentka przypomniała, że sława tego wybitnego uczonego wynikała nie tylko z osiągnięć naukowych, ale także z szeroko zakrojonej działalności społecznej, autorstwa licznych artykułów i książek popularnonaukowych oraz ze znakomitych wykładów i odczytów. W interesujący sposób zostały przedstawione koleje jego życia, a także najważniejsze dokonania. Ważnym aspektem aktywności profesora W. Szafera była jego wielka pasja działania na rzecz ochrony przyrody, dzięki którym zyskał uznanie na arenie międzynarodowej. Podczas wystąpienia zostały również przestawione różnorodne formy uczczenia pamięci prof. W. Szafera. Drugie wystąpienie zostało wygłoszone przez Władysława Szarskiego wnuka pana profesora Szafera. Prelekcja ta miała bardzo emocjonalny charakter. Pełna była osobistych wspomnień, przybliżających cechy charakteru wielkiego polskiego botanika. Przedstawione zostały także ciekawe zdarzenia i anegdoty z życia rodziny. Dzięki nim jeszcze lepiej poznaliśmy
postać prof. Władysława Szafera niezwykłego człowieka i uczonego. Członkowie Sekcji Historii Botaniki zebrali się na sesji dnia 29 czerwca 2016 r. Spotkanie składało się z dwóch części. Podczas zebrania wygłoszono sześć referatów. Wystąpienie pt. Podstawy rekonstrukcji sandomierskiego Ogrodu Marcina z Urzędowa zostało zaprezentowane przez dr. hab. Tomisława Giergiela i mgr Annę Suchecką. Prelegenci rozpoczęli od podania argumentów, które zadecydowały o umiejscowieniu kwaterowego ogrodu ziół leczniczych Marcina z Urzędowa (ok. 1500 1573). Rekonstrukcję tego założenia ogrodowego postanowiono usytuować w Sandomierzu, w sąsiedztwie Domu Jana Długosza. Argumentowano, że w okresie sprawowania posługi kanonika Marcin z Urzędowa często bywał na tamtejszym wzgórzu kolegiackim. Ponadto w przeszłości w pobliżu tego miejsca faktycznie istniał renesansowy ogród. Prelegenci szczegółowo przedstawili materiały, na podstawie których dokonano rekonstrukcji. Zaprezentowali również postać samego Marcina z Urzędowa oraz przedstawili sugerowane inspiracje, którymi kierował się on przy tworzeniu własnego ogrodu. Przewodnik po zrekonstruowanym ogrodzie (Suchecka, 2015) charakteryzuje się bardzo ciekawą szatą graficzną, z rycinami pochodzącymi z dzieła botanicznego Herbarz Polski autorstwa Marcina z Urzędowa (1595). Autorom wystąpienia, a jednocześnie pomysłodawcom rekonstrukcji ogrodu, gratulowano pasji, która doprowadziła do jego powstania. W odpowiedzi prelegenci podkreślili znaczenie pozytywnego przyjęcia ich działań ze strony członków i władz Sekcji. Kolejny referat nosił tytuł Historia botaniki na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie (1919 1939), autorstwa dr. hab. Piotra Köhlera i prof. Alicji Zemanek. Referat wygłosiła A. Zemanek, przedstawiając badania stanowiące część dużego interdyscyplinarnego polsko-litewskiego projektu badawczego. Celem tego przedsięwzięcia jest przywrócenie pamięci o ludziach i ich dokonaniach, a jego wynikiem będzie opracowanie wielotomowego dzieła. Według autorów, planowana część botaniczna zapowiada się na obszerne opracowanie, ponieważ praca będzie obejmować analizę historii dwu Zakładów oraz Ogrodu Botanicznego. Prelegentka wspomniała także o kopiach bardzo ciekawych dokumentów historycznych, otrzymanych litewskich współpracowników. Omówiła następnie zarys dziejów wileńskiego Ogrodu Botanicznego oraz przybliżyła sylwetki uczonych z nim związanych. Autorzy opracowania mają także zamiar prześledzić dalsze losy polskich botaników z Uniwersytetu w Wilnie, śledząc ich życiorysy również po
1939 roku. Jednym z najbardziej zasłużonych jest Jakub Mowszowicz (1901 1983) późniejszy organizator zespołu botanicznego w obrębie Uniwersytetu Łódzkiego. Prelegentka wspomniała także o trudnościach, wynikających m.in. z niedoboru historycznych materiałów ikonograficznych. W dyskusji głos zabrał prof. Karol Latowski, sugerując poszukiwania materiałów źródłowych także w Łodzi, gdzie przechowywana jest spuścizna po prof. Mowszowiczu. Kolejny referat prof. K. Latowskiego dotyczył zielnika roślin naczyniowych Zakładu Taksonomii Roślin Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu (POZ). Prelegent przedstawił osobliwości ze zgromadzonych tam zbiorów. Omówił kilka interesujących zbiorów zielnikowych, np. Marii Twardowskiej (1858 1907) i biskupa Józefa Cybichowskiego (1828 1887). Dokładniej przedstawione zostało herbarium Ferdynanda Martena (1827 1900). Zbiór ten jest niezwykle ciekawy, ponieważ do okazów roślin dołączone są opisy literackie, w których można znaleźć informacje z zakresu etnobotaniki. Prelegent wspomniał też o ogromnych zbiorach roślin zebranych przez prof. Józefa Paczoskiego (1864 1942). Po referacie rozwinęła się dyskusja. Pytano o liczbę okazów w zielniku F. Martena. Prelegent odpowiedział, że mimo kilkunastu lat pracy nad tym zbiorem, dokładnie jeszcze jej nie poznał, ale zbiór szacuje na 500 700 gatunków. Interesowano się także zamieszczonymi w nim danymi etnobotanicznymi. W toku dyskusji okazało się, że zapiski te podano w języku polskim i niemieckim.
Ryc. 1. Referat prof. Karola Latowskiego, wygłoszony podczas sesji Sekcji Historii Botaniki PTB (fot. Łukasz Moszkowicz). Na zakończenie pierwszej części spotkania referat przy posterze wygłosiła dr Izabela Krzeptowska-Moszkowicz. Przedstawiła zarys dziejów podręcznej szklarni założonej przez Mariana Raciborskiego (1863 1917). Została ona zbudowana dla utworzonego przez niego Instytutu Botanicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, zlokalizowanego w budynku przy ul. Lubicz w Krakowie. Prelegentka omówiła także przyczyny powstania cieplarni. Zaskakujące może wydawać się to, że w bliskim sąsiedztwie znajdował się Ogród Botaniczny UJ z dużym kompleksem szklarniowym. Jako jeden z powodów decyzji o tej lokalizacji wymieniono konfliktową naturę głównego inspektora Ogrodu Botanicznego Gustawa Pola, który był skłócony z kolejnymi dyrektorami tej jednostki. A. Zemanek wspomniała, że niedawno Ogród odwiedziła osoba będąca potomkiem tego inspektora i podzieliła się wspomnieniami rodzinnymi. Pytano także, kiedy dokładnie rozebrano szklarnię prof. M. Raciborskiego. Stało się to w 1918 roku niedługo po śmierci uczonego. Po przerwie przedstawiono kolejne prezentacje. Jako pierwsza wystąpiła dr Magdalena Mularczyk z referatem Profesor Stanisław Kulczyński (1895 1975)
życie i dzieło. Prelegentka zaznaczyła, że zakres działalności tego wybitnego naukowca był bardzo szeroki, a jego życiorysem można byłoby obdarzyć nawet kilka osób. Botanik ten był związany z Krakowem i Lwowem, a po II wojnie światowej z wrocławskim ośrodkiem naukowym. Z czasem coraz bardziej angażował się także w sprawy polityczne i społeczne. W ramach dyskusji prelegentka zaznaczyła, że Prof. Kulczyński przyczynił się do odtworzenia ośrodka naukowego we Wrocławiu po stratach wojennych. Do niedawna jego nazwisko było pomijane ze względu na angażowanie się pana profesora w działalność polityczną. Autorka referatu przygotowuje monografię poświęconą profesorowi S. Kulczyńskiemu. Ostatnie wystąpienie wygłosił Piotr Klepacki, który przedstawił Historyczne zbiory etnobotaniczne w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Przypomniał on historię tych ogromnych zbiorów, składających się około kilku tysięcy okazów, a następnie omówił poszczególne kolekcje. Prelegent wyjaśnił także, na jakiej podstawie wyodrębnił eksponaty etnobotaniczne, spośród których dużą część stanowi kolekcja zebrana przez Mariana Raciborskiego z terenu dzisiejszej Indonezji (głównie Jawy). Niektóre z nich opatrzone są etykietami z uwagami dotyczącymi użytkowania danego przedmiotu przez tamtejszą ludność. W dyskusji podkreślano trafność pomysłu opracowania tych zbiorów i ich znaczeniem dla etnobotaniki. Niektóre eksponaty były demonstrowane przez profesorów UJ na wykładach, dzięki czemu dbano o ich zachowanie w dobrym stanie. Zebranie zakończono zaproszeniem członków i sympatyków Sekcji na jesienne spotkanie w Krakowie. Czas na dyskusję dotyczącą poszczególnych referatów był ograniczony, ale rozmowy kontynuowano w kuluarach. Ze streszczeniami wystąpień można zapoznać się w publikacji konferencyjnej wydanej z okazji 57. Zjazdu PTB (Szczuka i in., 2016). Bibliografia Marcin z Urzędowa (1595). Herbarz polski, to jest o przyrodzeniu ziół i drzew rozmaitych. Kraków: Drukarnia Łazarzowa. Suchecka, A. (2015). Przewodnik po sandomierskim ogrodzie kanonika Marcina z Urzędowa. W: Giergiel T. (red.) Sandomierski ogród kanonika Marcina z
Urzędowa, przewodnik (s. 7 37). Sandomierz: Muzeum Diecezjalne Dom Długosza w Sandomierzu. Szczuka, E., Szymczak, G., Śmigała, M., Marciniec, R. (2016). Streszczenia referatów i plakatów 57. Zjazdu Polskiego Towarzystwa Botanicznego, Lublin 27 czerwca 3 lipca 2016. Botanika tradycja i nowoczesność. Lublin: Polskie Towarzystwo Botaniczne.