Chrzest i chrzciny mieszkańców wsi Borzęcin z lat 1726 1970 z uwzględnieniem urodzeń Ŝydowskiej społeczności. Lucjan Kołodziejski

Chrzest i chrzciny mieszkańców wsi Borzęcin z lat 1726 1970 z uwzględnieniem urodzeń Ŝydowskiej społeczności. Lucjan Kołodziejski I. Libri Baptisatorum 1726-1752. Najstarsza Księga Ochrzczonych zawiera 2 tomy. Pierwszy składa się z 22 stron, od marca 1726 r. do 8 lipca 1727 r. Drugi zawiera 263 strony od lutego 1728 r. do 12 lipca 1753 r. Wymiary stron wynoszą 98 x 317 mm. Kilkanaście kart jest częściowo uszkodzonych. Na podstawie charakteru pisma moŝna przyjąć, Ŝe pisało ją co najmniej 10 autorów. W zachowanej Księdze Chrztów Libri Baptisatorum z lat 1726-1753 r. odnotowano 1933 chrzty z terenu dzisiejszej parafii Borzęcin Dolny i Borzęcin Górny oraz dzisiejszego Warysia zwanego wtedy prawdopodobnie Las łacińskie Sylva (foto 1). 1 Pozostałe wpisy pochodzą z terenu dzisiejszej parafii Bielcza. Pierwszy zapis pochodzi z 6 stycznia 1737r. (foto 2), ostatni z 12 lipca 1752 r. 2 W istniejących opracowaniach nazwę Bozecinek, Bozecin wymienia się jako jedną z wielu nazw historycznych Borzęcina. Jednak w świetle analizowanej Księgi naleŝy stwierdzić, Ŝe Bozecinek poprzedzony został określeniem Villa 1

czyli wieś. Natomiast Bozecin to najstarsza - lewobrzeŝna część Bozecinka (foto 3). Pierwszy student Uniwersytetu Jagiellońskiego z Borzęcina. 3 12 marca 1729 r. ochrzczony został Grzegorz, syn chłopa Franciszka Knapa i Regina BieŜychutowna. Rodzicami chrzestnymi byli: Jakub Szyndlarski studiujący na Uniwersytecie Krakowskim i ElŜbieta Wieczorkowna (foto 4). 4 2

Zawody i funkcje 23 lutego 1752 roku rodzicami chrzestnymi u Stanisława i Reginy Wilk był wójt advocatus Stanisław Burlak i ElŜbieta Ŝona Stanisława Cholewy (foto 5). 5 W 1751 roku szewcem sutoris w Borzęcinie był Andrzej Drwita zwany teŝ Jagieła. Jego Ŝona Teresa była matką chrzestną (foto 6). 6 W 1749 roku jednym z wielu garncarzy figuli w Borzęcinie był Albert Bach. Jego Ŝona Katarzyna była matka chrzestną (foto 7). 3

7 W 1744 roku słuŝącym aulicus w dworze był Stanisław Urbański (foto 8). 8 W 1726 roku nauczycielem bacalauraeus w Borzęcinie był Piotr Szymański (foto 9). 9 W 1752 roku Antoni Dobrucki był kantorem Cantoris w borzęcińskim kościele (foto 10). 4

Walenty Strzałka młynarzem 1 Molitor w 1750 r. (foto 11). 10 11 Chrzest bliźniąt gemellus- zdarzył się w omawianym okresie kilkanaście razy: 8 lutego 1727 r., 10 marca 1730 r. (foto 12 a), 4 sierpnia 1744 r., 5 lutego 1748r. (foto 12 b), 11 marca 1749 r.,12 maja 1751r. (foto 12 c). 1 Młynarz był jeden we wsi. Młyn dwukołowy, wodny znajdował się nad rzeczka Glinikiem (Uszwicą- prz. L.K) blisko dworu. Ślady jego istnienia były widoczne do niedawna. Prowadzenie młyna było przywilejem doŝywotnim. Od 1721 r. przywilejem biskupa Szaniawskiego prowadziło ten młyn Walenty i Teresa Strzałkowie. Obowiązani byli mleć zboŝe i słody pańskie, bez brania miarki, podczas gdy od poddanych brali pewne opłaty.( ) WyposaŜeniem młynarza były dwa pręty gruntu, stykające się z polami dworskimi na granicy wsi Bielcza. A. Kobyłecki, Borzęcin nad Uszwicą, mps. 1972, s. 33. 5

12a. 12b. 12c Rodzice chrzestni pochodzili w większości z Borzęcina, jednak w kilkunastu przypadkach z ościennych miejscowości lub przysiółków. 6

15 marca 1733 r. Bartolomeusz Jerzyk ze wsi Przyborowie był ojcem chrzestnym Marianny Stasko (foto 13 a). 13a 2 lutego 1737 r. Jan Grzybek ze wsi Rylowa - de Villa Relowa- był ojcem chrzestnym (foto 13 b). 13b 27 października 1735 r. Hiacynt Śmietański ze wsi Wał - de Villa Wał - obecnie Wał Ruda, był ojcem chrzestnym Stefana Cholewy (foto 13 d). 7

13d W marcu 1729 r. Wojciech Poznan i Anna Stankowna z Zagród - de Zagrody - rodzicami chrzestnymi Kazimierza Kwaśniaka (foto 13 c). 13c 16 stycznia 1744r. matką chrzestną ElŜbieta Wójcicka z Lasu de Silva (prawdopodobnie chodzi o dzisiejszą wieś Waryś, nie moŝna jednak wykluczyć teŝ Łazow, czyli dzisiejszych Łazów (foto 13 e). 13e 8

17 lipca 1730 r. odbył się chrzest Jakuba Józefa Michała syna jaśnie pana Kazimierza i Franciszki Skobtowskich, administratorów administratoris Borzęcina (foto 14a). 14a 11 luty 1745r matką chrzestną szlachetna Pani (Generosa Donna) Katarzyna Ciepielowska, administratorka Borzęcina (foto 14b). 14b Szlachetni Państwo Stanisław i Regina Kazalski, administratorzy Borzęcina, 20 czerwca 1746 r. ochrzcili syna Antoniego Józefa. Rodzicami chrzestnymi dziecka byli: szlachcic Kudelski i Teresa Ŝona młynarza z Borzęcina (foto 14 c). 9

14c Forma zapisu na przestrzeni analizowanego okresu nie ulegała zasadniczej zmianie. 15 1 maja 1726 roku ja Walenty Majerski prebendariusz 2 ochrzciłem Zofie córkę Stanisława Wiiasa i Reginy. Rodzicami chrzestnymi Mateusz Kliszowiec i Zuzanna Stolarka. Wszyscy mieszkają w Borzęcinie. (foto 15) 2 Rezydencja prebendarska połoŝona o ¼ mili na granicy wsi Bielcza posiadała budynki gospodarcze i chałupy dla zagrodników i komorników. Pola uprawiało 7-miu kmieci, którzy posiadali role prawem dziedzictwa i własne budynki. Powinności ich: robocizna sprzęŝajna z 1 pręta- dwa dni, powaby cztery dni, czynszu 6 groszy i dostarczenie przędzy do 8 łokci. Kmieci posiadający ponad 1 pręt ziemi dają pieszej robocizny dzień i 3 dni bydlnej. Zagrodnicy w liczbie 9-ciu mieli własne domy i świadczyli jak kmiecie 1-dni prętowi. Komornicy w liczbie 5-ciu mieszkali w chałupach plebańskich i świadczyli po jednym dniu robocizny pieszej. Poza tym zagrodnicy i komornicy wychodzili na powaby i dostarczali przędzy jak kmiecie, od których róŝnili się tym, Ŝe nie płacili czynszu.( ) Po wyzwoleniu poddanych prebendarskich utworzyli oni przysiółki istniejąc dziś pod nazwami: Czarnawa i Granice. A. Kobyłecki, Borzęcin s.46. 10

Dzieci nieślubne 18 września 1744r. prebendariusz ks. Marcin Madecki ochrzcił Tomasza, syna Marianny Frankownej, ojciec dziecka nieznany (foto 16). Dzieci takich było więcej. 16 Liczba chrztów dzieci w latach 1726 1752 z podziałem na miesiące i lata. Mie-iąc Rok I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 1726 0 0 3 6 12 0 0 4 9 9 10 5 58 1727 11 12 5 8 13 6 0 2 0 0 0 0 57 1728 0 2 3 3 6 5 10 12 14 7 8 15 85 1729 16 13 15 12 2 7 5 11 7 6 6 5 105 1730 3 2 6 8 4 2 4 3 2 4 7 3 48 1731 4 13 4 1 11 5 7 7 7 7 6 6 78 1732 10 10 6 8 7 2 4 5 8 8 7 4 79 1733 8 7 10 4 6 5 6 6 5 10 4 3 74 1734 9 11 9 5 10 8 10 7 5 5 4 7 90 1735 6 12 7 3 4 1 4 4 2 10 3 5 61 1736 7 5 9 5 5 4 5 6 3 3 4 0 56 1737 3 5 1 0 1 0 4 3 2 3 1 0 23 1738 1 1 1 9 4 6 4 10 11 12 7 9 75 1739 4 8 7 3 5 5 10 1 6 7 7 10 73 1740 7 11 10 6 6 4 5 1 9 7 2 4 72 1741 5 6 16 9 9 6 3 6 4 3 9 7 83 1742 4 2 3 3 3 4 5 6 11 9 5 14 69 1743 6 8 10 5 12 4 8 7 6 0 0 0 66 1744 10 8 9 3 8 3 6 5 5 6 10 3 76 1745 9 14 11 5 3 2 3 4 6 6 5 2 70 1746 4 10 5 2 4 5 2 3 9 9 6 7 66 1747 4 12 4 12 3 5 8 3 11 6 11 7 86 1748 9 12 11 9 10 5 4 9 0 6 5 1 81 1749 8 12 18 6 3 4 8 6 9 2 2 5 83 1750 9 9 8 7 7 5 5 3 13 6 7 6 85 1751 10 5 16 7 4 4 3 5 5 10 11 6 86 1752 6 10 13 10 5 4 0 0 0 0 0 0 48 Suma 220 220 159 167 111 133 139 169 161 147 134 1933 173 SUMA 11

II. Liber Natorum et Baptisatorum 1802-1918. Zachowana Księga urodzin i chrztów mieszkańców Borzęcina składa się z XII tomów. Pierwszy wpis pochodzi z 7 czerwca 1802 roku. Księgi zawierają dane dotyczące: dnia i miesiąca urodzin oraz chrztu, imienia / imion dziecka, religii, płci, imienia ojca oraz jego rodziców a takŝe ich statusu społecznego. Podobne dane dotyczą matki dziecka. Zapisywano teŝ nazwiska chrzestnych i ich status. Od sierpnia 1834 roku zapisywano takŝe imię i nazwisko akuszerki, obstetrix. Od roku 1837 obok jej danych pojawia się formuła,,non examinata czyli bez formalnych uprawnień. W latach 1802-1918 Ŝadna akuszerka (Aneks nr 2) nie posiadała jakichkolwiek uprawnień formalnych. W Borzęcinie nie było wtedy nawet lekarza. NajbliŜszy mieszkał w Radłowie. Jedynie do,,dworu sprowadzono z Tarnowa akuszerkę obstetrix privilegiata, Franciszkę Lis 3, aby 2 kwietnia 1835 r. odebrała poród od Rozalii Bodziarskiej, Ŝony ekonoma dworskiego. Pierwsza odnotowana akuszerka to Agata, córka Anastazji i Szymona Madera 4, urodzona 7 stycznia 1802 r. Charakterystyczną cechą pierwszego tomu księgi urodzeń z lat 1802 22 jest powtarzający się brak numeru domu (Numerus Domus). Tej informacji nie ma w przypadku 98 nowonarodzonych dzieci. Były to dzieci komorników, nie posiadających własnych domów. W latach 1810-31 stanowiło to 2,8% wszystkich urodzonych. Od 1819 r. przy nazwisku kaŝdego ochrzczonego zapisane jest imię i nazwisko księdza, udzielającego sakramentu. 1.Księga Urodzeń parafii Borzęcin 1802-1823. 3 Lib Nat. 1833-1836,s.55. 4 Lib Nat. 1802-1823, s. 1. 12

2. Księga Ochrzczonych parafii Borzęcin i Bielcza 3. Księga ochrzczonych strony Borzęcina 1823-1835. 1837-1842. W latach 1802-1918 urodziło się 21811 dzieci, 10436 dziewczynek i 11375 chłopców. (Aneks nr 6) Bliźnięta rodziły się 243 razy, trojaczki urodziły się w dniach 8 (Jan) i 9 (Katarzyna i Joanna) czerwca 1871 roku. Dzieci rodziły się aŝ 2 dni! Rodzicami byli Maria i Jan Gałek 5. Statystycznie na jedno małŝeństwo przypada 5.06 dziecka. Śmiertelność okołoporodowa dzieci była wysoka, dla przykładu w latach 1838 50 wynosiła 5,8%. Gdy dziecko zmarło, przy jego imieniu stawiano krzyŝyk, czasami podawano teŝ datę śmierci. Przykładowo: 28 stycznia 1858 roku zapisano,,in utero mortis suffocate - płód zmarł podczas porodu na skutek uduszenia. Inną formułą był zapis z dnia 28 lutego 1860 r.,,ex utero mortis non viva progenilatero - urodzony płód był martwym 6. Księgi narodzin i chrztów mieszkańców Borzęcina znajdujące się w archiwum parafialnym: Libri Natorum et Baptisatorum Lata Nr tomu Lata Nr tomu 1802-1822 I 1857-1864 VII 1823-1832 II 1864-1872 VIII 1833-1836 III 1872-1887 IX 1837-1842 IV 1887-1899 X 1842-1851 V 1899-1912 XI 1852-1857 VI 1912-1918 XII Kiedy przychodzi na świat dziecko, jednym z pierwszych obowiązków rodziców [ ] jest nadanie mu imienia, które nosiło będzie przez całe Ŝycie. To jakŝe waŝne określenie kaŝdego z nas, stanie się jego swoistym identyfikatorem, dźwiękowym amuletem, zaś ono samo utoŝsamiać się z nim będzie z dumą, radością albo z niechęcią. Imię bowiem, to duchowa cząstka człowieka, pierwszy znak ludzkiej jednostkowości, straŝnik toŝsamości 5 Lib. Nat.1872-1887, s. 261. 6 TamŜe, s. 23-107. 13

osoby, mimo zmian, którym ta osoba podlega wraz z upływającym czasem. MoŜe mieć ono istotny, pozytywny lub negatywny wpływ na całość kontaktów społecznych jego posiadacza, atrakcyjność w grupie, powodzenie w szkole i w pracy, rozwój poczucia własnego,,ja i samoocenę. Szczególnie waŝne jest przy pierwszym kontakcie, gdy oprócz wyglądu zewnętrznego, stanowi często jedyną informację o nowo poznanej osobie 7. 4. Neobarokowa chrzcielnica z początku XX w. Kościół Parafialny w Borzęcinie Górnym. 160 140 120 Liczba urodzeń 100 80 60 40 20 0 1800 1810 1820 1830 1840 1850 1860 1870 1880 1890 1900 1910 1920 Dziewczęta Chłopcy Dzieci nieślubne Bliźnięta 2. Liczba urodzeń dziewcząt, chłopców, dzieci nieślubnych oraz bliźniąt. Oprac. dr Andrzej Kobyłecki. Dzieci nieślubne Całkowita liczba dzieci nieślubnych w analizowanych latach dla Borzęcina wynosi 1127 co stanowi 0,97 % wszystkich urodzonych. Średnia dla powiatu brzeskiego wynosiła 10% 8. W roku 1826 średnio co 5 dziecko było nieślubne, a w 1874 i 1906 nie odnotowano ani jednego takiego przypadku. 7 A. Stachoń, Bocheńskie imiona, Bochnia 2007, s. 5. 8 R. Sady. Powiat brzeski i jego samorząd 1867-2007, Kraków Brzesko 2008 s. 25. 14

(Aneks nr 4). Nieślubne dziecko określane było łacińskim słowem llegitima, nieprawe, z nieprawego łoŝa;, pochodzące z małŝeństwa jako llegitima. W dniu 15 marca 1845 r. urodziła się nieślubna Katarzyna córka Wiktorii Krzemińskiej słuŝącej przybyłej z nieznanej miejscowości. Brak jakichkolwiek informacji o ojcu dziecka 9. Na terenie parafii Borzęcin urodził się i został ochrzczony 12 czerwca 1850 r. nieprawy Antoni. Jego matka była Ŝebraczką o nieznanym imieniu, nazwisku i miejscu zamieszkania 10. Dla nieprawnie urodzonego w dniu 30 marca 1847 r. Jana Kubały, biedacy z przytuliska Maria Sendrych i Ignacy Piechowicz byli rodzicami chrzestnymi 11. W przypadku dzieci nieślubnych brak jest jakichkolwiek danych o ojcu. W drugiej poł. XIX w. pojawiają się jednak zapisy przy imieniu dziecka: Ja niŝej podpisany wyznaje przy świadkach, Ŝe jestem naturalnym ojcem tego dziecka. + Stanisław Bąk-ojciec natur. Świadkowie + Paweł Koza, + Jan Pięta Per me Oświęcimski Proboszcz 12, lub Zeznaję się być ojcem naturalnym tego dziecka, +Jędrzej Król Świadkowie: + Jędrzej Indijarz wójt. X La Croix Data 9/12 1866 13. KrzyŜyk przy nazwisku wójta oznacza, Ŝe nie umiał pisać! W innym miejscu:,,ja Jan Czaja stwierdzam wobec świadków Ŝe jestem ojcem Anny +Jan Czaja. Świadkowie: + Ignacy Pięta+ Paweł Kobyłecki 14. Chrzest Zazwyczaj, zgodnie z prawem kościelnym chrzest dziecka następował następnego dnia lub w dniu urodzenia, gdy istniała obawa o jego Ŝycie. Takie przypadki zdarzały się jednak rzadko. Stosowano wtedy tzw. Chrzest z wody. Przykładowo: W dniu 1 września 1852 r. akuszerka Katarzyna Burlak ochrzciła Marię córkę Anny Ciochoń 15. Akuszerka Barbara Drzazga w dniu 13 lipca 1859 r. ochrzciła wodą ( Solum ex aqua ) Marię Kurtykę 16. Przy adnotacjach o dzieciach ochrzczonych w taki sposób pojawia się często znak krzyŝa, oznaczający śmierć dziecka, w latach późniejszych dopisywano jeszcze jej datę: 13 marca 1880 r. urodził się, został ochrzczony i zmarł Jan Wolnik 17. Dla trojga nieślubnych dzieci ojcami okazali się węgierscy Ŝołnierze przebywający czasowo na terenie Borzęcina. I tak: W dniu 12 stycznia 1810 r. urodziła się Maria Agnieszka, córka Jana Millera królewskiego Ŝołnierza (Regius Miles) i Tekli córki Tomasza 18. 3 marca 1833 r. urodził się Jan, syn Jana Kalo szeregowego Ŝołnierza jazdy z Pułku Księcia Wilhelma. Matką była Julianna Tykoś 19, a 12 czerwca 1838 r. urodził się Karol, syn Anny Głąb i Karola Liptay, Ŝołnierza z Pułku Węgierskich Huzarów Księcia Wilhelma 20. 9 Lib. Nato. 1842-1851, s. 79. 10 TamŜe, s. 252. 11 TamŜe, s. 143. 12 Lib. Nat. 1857-1864, s. 131. 13 Lib. Nat. 1864-1872, s. 46. 14 Lib. Nat. 1899-1912, s. 364. 15 Lib. Nato. 1852-1857, s. 57. 16 Lib. Nato. 1857-1864, s. 58 17 Lib. Nato. 1872-1887, s. 223. 18 Lib. Nato. 1802-1822, s. 100. 19 Lib. Nato. 1837-1842, s. 41. 20 TamŜe, s. 41. 15

5. Metryka urodzenia bliźniaków Franciszka i Łukasza Kołodziejskich z 9 grudnia 1826 r. Pogrobowcy W Księdze Zmarłych pojawia się przy imieniu nowo urodzonego określenie posthuma/ posthumus, czyli urodzona/urodzony po śmierci ojca. Przykładowo: 30 kwietnia 1890 r. urodziła się córka Stanisława i Anny Kowal Catharina posthuma lub 6 grudnia 1896 r. urodził się Władysław Stanisław, syn BłaŜeja i Wiktorii Stąsiek posthumus 21. Rodzice chrzestni Chłopi, którzy zostawali rodzicami chrzestnymi, byli róŝnie określani. ZaleŜało to od statusu społecznego i roku wpisu. W roku 1824 bywają określani jako - laboras 22 (pracowici). W świadomości dokonującego zapisów w księgach, zachowały się relikty mentalności stanowej, według której właśnie praca była głównym zajęciem chłopów. Inne pojawiające się w tym czasie określenie to glebie 23 (dosł. przywiązany do ziemi). Teoretycznie chłop po spełnieniu pewnych warunków mógł opuścić Borzęcin, praktycznie jednak był chłopem pańszczyźnianym, przywiązanym do ziemi. W 1833 r. pojawia się inne określenie: agricola, czyli chłop. 24 Kolejne określenia borzęckiego chłopa ukazują narastające rozwarstwienie społeczne mieszkańców Borzęcina. W 1842 r. chłopi dzielą się na: agricola- pełnoprawnego chłopa, cmetho - posiadających mniej ziemi niźli ci pierwsi. Dalej hortulanus, czyli zagrodnicy posiadający tylko własną zagrodę. W Borzęcinie jeden z przysiółków do dzisiaj bywa określany mianem Zagrody. Na dole tej drabiny znajdowali się inquili 25 tj. komornicy. Byli to ubodzy chłopi mieszkający u innego chłopa. Później dochodzą kolejne określenia: villani 26 mieszkańcy wsi i coloni średniorolni chłopi. Od 1866 pojawia się coraz częściej określenie chłopa jako rusticus tj. wieśniak 27. W 1870 r. po raz pierwszy, zapewne przypadkowo, wpisano po polsku słowo: gospodarz 28. 21 Lib. Nat. 1887-1899, s. 102, 315. 22 Lib. Nat. 1823-1832, s. 12. 23 TamŜe, s. 19. 24 Lib.Nat.1833-1836, s. 19. 25 Lib. Nat. 1837-1842, s. 147. 26 Lib. Nat. 1851-1857, s. 1. 27 Lib. Nat. 1864-1872, s. 104. 28 TamŜe, s. 215. 16

Do lat 60-ych XIX w. rodzice chrzestni dziecka podpisywali się krzyŝykiem. Na początku pojawia się jeden krzyŝyk przy wpisanym nazwisku, następnie dwa, jeszcze później trzy. Pierwszy samodzielny podpis złoŝył Józef Kawka w roku 1858 29. Rodzice chrzestni najczęściej pochodzili z Borzęcina. Pojawiają się teŝ mieszkańcy sąsiednich wsi: Rylowej, Zaborowa, Niedzielsk, Szczurowej, Dołęgi, Rudy Rysia, Przyborowa. Na 21817 urodzeń 17 to dzieci szlachty, 12 inteligencji, 3 dzieci policjantów. Stanowiło to 0,15% wszystkich urodzeń. Granice wsi i parafii były nieraz kwestionowane. Urodzone w Jagniówce Borzęcińskiej dzieci, rodzice chrzcili w Zaborowie jako dzieci urodzone w Jagniówce Dołęskiej 30. Poczucie przynaleŝności do określonej wsi czy parafii było niewielkie. 28 listopada 1833 r. Barbara ochrzczona w Zaborowie tutaj zapisana 31. Zapis z dnia 28 października 1838 r. mówi o chrzcie nieślubnej Katarzyny, córki Apolonii Kołodziej w Zaborowie, figurującej jednak w tutejszej metryce 32. 6. Metryka urodzenia Franciszka z dnia 27 sierpnia 1849 r. Konwertyci W Księgach urodzeń i chrztów zapisano 7 konwersji z judaizmu i po jednej konwersji z luteranizmu i prawosławia. Pierwsze chrzty śydów odbyły się w dniu 19 maja 1866 r. Ochrzczeni to:,,izaak syn Mose Adlera który na chrzcie przyjął imię Józefa i Jakub syn Majera Kampfa ochrzczony w tutejszym kościele parafialnym jako Mateusz Jakub 33. Pierwszą kobietą była Józefa 34, lat około 25, poprzednio Miriam, nawrócona z judaizmu, urodzona w Zakrzowie, parafia Wielowieś, Diecezja Przemyśl. Ostatnim, Jan, nieznanego pochodzenia, 15 letni syn,,estery Fenig Izraelity 35. Trzeciego lutego 1895 r. przyjął chrzest w kościele parafialnym w Borzęcinie 33 letni Karol Marowat, który wyrzekł się luteranizmu, a przyjął religię katolicką 36. Zaś Dnia 18 grudnia 1904 na mocy rozporządzenia J.W.N. Biskupa Tarnowskiego Ks. Dr Leona Wałęgi przyjąłem na łono Kościoła Katolickiego-śandarma - prawosławnej wiary Jana 29 Lib. Nat. 1857-1864, s. 48. 30 E, Kopacz, Mikrotoponimia ziemi brzeskiej na przykładzie wsi i gminy Borzęcin, mps, s. 47. 31 Lib. Nat. 1833-1836, s. 9. 32 Lib. Nat. 1837-1842, s. 49. 33 Lib.Nat.1864-1872, s. 90. 34 TamŜe, s. 102. 35 Lib. Nat. 1872-1887, s. 29. 36 Lib. Nat. 1887-1899, s. 253. 17

PerepelelŜa syna Grzegorza i Pazerkwey Szapka urodzony w Warszawie dn. 9/6 1878. Ks. Ludwik Kozak proboszcz 37. Apostazja W Księdze urodzeń i chrztów odnotowano teŝ zjawisko przeciwne konwersji. Urodzona 17 VIII 1890r. Zofia Serafin zgłosiła wystąpienie z kościoła rzymskokatolickiego, o czym, na mocy stosownej ustawy, 13 kwietnia 1928 r. został powiadomiony przez Starostę krakowskiego Urząd parafialny w Borzęcinie 38. Innym apostatą był urodzony 21 września 1900 r. Michał Panek. Nazwiska Typowymi nazwiskami dla mieszkańców Borzęcina są: Bach, Badowski, Białek, Czaja, Ducinowski, Guzy, Kania, Karaś, Kijak, Kołodziej, Kułak, Kwaśniak, Staśko, Tyrcha, Waryś, Wijas. Interesujące informacje na temat charakterystycznych imion dla Radłowa zawiera wydana ostatnio monografia Radłowa i gminy radłowskiej 39. U schyłku XVIII i w pierwszej połowie XIX występują zapomniane dzisiaj, a godne uwagi nazwiska. Często mają one dla współczesnego czytelnika pejoratywną konotację. Kobiety (pisownia w oryginale): Buajowna, Dupaczka, Dziadowiec, Kanarowna, Lalka, Nicpoń, Niedopytana, Piekło, Srakulina, Wielbłąd, Źrebcowna. MęŜczyźni (pisownia w oryginale): Abbas, Buchaj, Chujar, Chycko, Ciemięga, Diabelec, Dupak, Dziaduła, Exor, Japa, Kawka, Kopyciarz, Męda, Nijaki, Purchla, Skornóg, Straszny, Szatan. Sposobem na uniknięcie złośliwości ze strony np. sąsiadów była zmiana nazwiska. Ślady takich zmian moŝna znaleźć w Księgach urodzeń : Andrzej Stolarz zmienił nazwisko na Klisiecki 40, Jan Głąb na Głąbiński 41, Stanisław Bąk na Bąkowski 42, Edward Cięmnięga na Dębiński 43, Franciszek Srakuła na Gałkowski 44. W 1907 r. Jan Hujar zmienił nazwisko na Mieczykowski 45, a Stanisław Hujor na Makowski 46. 37 Lib. Nat. 1899-1912, s. 183. 38 Lib. Nat. 1887-1899, s. 112. 39 E. Danowska. Społeczeństwo Radłowa w s. 421. 40 Lib. Nato. 1857-1864, s. 144. 41 Lib. Nat. 1864-1872, s. 173. 42 Lib. Nat. 1887-1899, s. 77. 43 TamŜe, s. 84. 44 TamŜe, s. 357. 45 Lib.Nat.1899-1912, s. 246. 46 TamŜe, s. 264. 18

7. Strona z kwietnia 1863 r. Imion nowonarodzonym dzieciom w Borzęcinie - szczególnie w I poł. XIX w.- uŝyczali święci, zgodnie z kalendarzem roku kościelnego. Zwyczajowo mówiło się, Ŝe dziecko samo sobie przyniosło imię. W styczniu często nadawano imię Agnieszka (z łac. Agnes). W 1816 r. w tym miesiącu na 5 urodzonych i ochrzczonych dziewczynek, 3 to Agnieszki 47. W lutym popularna były Kunegunda 48. W 1810 roku 22, 23, 24 i 25 lutego czterem kolejnym dziewczynkom nadano właśnie to imię. W marcu popularne było imię Józef i nieco rzadziej nadawane Kazimierz. W kwietniu Wojciech (z łac. Adalbertus). W kwietniu 1804 r. 3 na 4 urodzonych chłopców ochrzczono tym imieniem, podobnie w 1809 r. na 9 urodzonych chłopców, 5 to Wojciechowie. W maju najczęściej nadawanym imieniem męskim było imię Stanisław. Wpływ na to miała zapewne takŝe bliskość Szczepanowa - miejsca kultu św. Stanisława. W maju 1808 r. na 9 urodzonych i ochrzczonych, 4 to Stanisławowie, w 1818 proporcja ta wynosi 4 do 3 49. Dziewczynkom ochrzczonym w tym miesiącu najczęściej nadawano imię Zofia. W maju 1819 r. na 10 urodzonych dziewczynek, 5 to właśnie Zofie 50. W czerwcu patronami ochrzczonych często bywali: św. Jan, św. Piotr i św. Paweł. W lipcu 1803 r. na 7 urodzonych i ochrzczonych dzieci, 2 dziewczynki to Anny, 5 chłopców to Jakubowie 51. Z kolei w sierpniu patronem był często św. Wawrzyniec, we wrześniu św. Jadwiga, a w październiku św. Franciszek. W listopadzie patronowali: św. Katarzyna, św. Marcin i św. Andrzej. W grudniu z kolei św. Barbara. Najbardziej popularnymi imionami pozostawały jednak Maria i Józef.(Aneks nr 3 a,b, c.) Jednak ze względu na szacunek do Matki Boskiej uŝywano formy Marianna. W 1810 nadano to imię 22 razy, w 1850 r. 26 razy, a w 1890 r. 24 razy. Najpopularniejsze imię męskie to Józef: w 1810 r. -11 razy, w 1850 r. - 23 razy, a w 1890 r.- 17 razy. 47 Lib.Nat.1802 1823, s. 149. 48 TamŜe, s. 29-88. 49 TamŜe, s. 81-167. 50 TamŜe, s. 177. 51 TamŜe, s. 17. 19

Wybór imienia bywał teŝ związany z tradycją rodzinną. Bardzo często w rodzinie nadawano dzieciom jedno imię; syn dziedziczył imię po ojcu lub teŝ, co częściej, po dziadku lub innym z przodków 52. bo był Polakiem. W X tomie Księgi Urodzeń pod datą urodzenia 25 stycznia 1891 r. Pawła Pudełka zapisano: Ślub w dniu 17 VIII 1926 r. z Marią Wyzwierzą w Świeciu (Pomorze). 21 października 1939 zastrzelony przez Niemców w Noroczeniu bo był Polakiem. 53 Księga małŝeństw *** Dziękuję serdecznie księdzu mgr Czesławowi Paszyńskiemu, proboszczowi Parafii Borzęcin Górny za udostępnienie Ksiąg i dr Andrzejowi Kobyłeckiemu za wykonanie wykresów. *** Aneks nr 1. 1. Borzęckie akuszerki z lat 1802-1918. Nazwisko i imię Nazwisko i imię Nazwisko i imię Nazwisko i imię Bach Regina Gacoł Maria Stolarz Justyna Bach Justyna Górka Marianna Makowska Anna Tekla Matera Boraca Salomea Grzybek Katarzyna Maleszka Anna Tomaszek Barbara Borowiec Anna Grzybek Marianna Michalczyk Honorata Wesołowska Marianna Bratko Katarzyna Halik Marianna Olexyna Marianna Wesołowska Zofia Budek Maria Hanek Maria Paradziej Anna Wilk Anna Budyń Marianna Kania Marianna Paradziey Franciszka Wojcieszek Ludmiła Chachaj Zofia Kapuściska Marianna Parszcz Marianna Wolnik Anna Chmioła Anna Knap Teresa Pawliczek Maria Wrędzyna Jadwiga Curyła Marianna Kobyłecka Marianna Płachta Katarzyna Wróbel Franciszka Czarna Anna Kowal Maria Poduszka Agata Wyszka Regina Czernek Helena Kozak Anna Postawa Zofia Zachara Barbara Czernek Maria Król Marianna RogóŜ Katarzyna Zaleśny Katarzyna Czernek Zofia Kuliś Jadwiga RogóŜ Tekla Zaleśny Maria Drzazga Barbara Latocha Zofia Srakulina Klara śurek Salomea pierwsza znana akuszerka 1834 r. Dupak Barbara Mach Klara Srakuła Marianna Dziaduła Katarzyna Majewska Maria Staskowa Katarzyna Źródło: Libri Natorum et Baptisatorum. 2 a. Częstotliwości występowania poszczególnych imion w 1810 rok. Imię męskie Suma Imię Ŝeńskie Suma Józef 11 Marianna 22 Wojciech 19 Katarzyna 17 Stanisław 9 Sophia 11 Jan 8 Regina 6 Marcin 8 Kunegunda/Kinga 6 Ruis Franciszka w 1835 r. akuszerka z Tarnowa sprowadzona do dworu celem odebrania porodu. 52 Bystroń. J. S. Dzieje obyczajów w dawnej Polsce wiek XVI-XVIII, Warszawa 1994 s. 72. 53 TamŜe, s. 124. 20

Paweł 7 Anna 5 Sebastian 7 Małgorzata 4 Mateusz 6 Agnieszka 3 BłaŜej 5 Agata 2 Antoniusz 3 Jadwiga 2 Wawrzyniec 3 Barbara 2 Jakub 3 Lucia 1 Szymon 3 Barbara 1 Hernislaus 2 Piotr 2 Franciszek 2 Tomasz 2 Kazimierz 2 Grzegorz 1 Joachim 1 Wincenty 1 Kajetan 1 Michał 1 Bartłomiej 1 Mikołaj 1 Grzegorz 1 Leopold 1 Źródło: Libri Copulatorum 1823-1832 2 b. Częstotliwości występowania poszczególnych imion w roku 1850. Imię męskie Suma Imię Ŝeńskie Suma Józef 23 Anna 32 Stanisław 11 Maria 26 Jakub 7 Katarzyna 15 Michał 6 Wiktoria 5 Andrzej 6 Zofia 4 Franciszek 6 Rozalia 3 Marcin 5 Agnieszka 2 Paweł 4 Agata 2 Wojciech 3 Joanna 2 BłaŜej 3 Małgorzata 1 Antoni 3 Lucia 1 Kajetan 2 Barbara 1 Wawrzyniec 2 Salomea 1 Mateusz 1 Teresa 1 Grzegorz 1 Anna Adolfa 1 Kazimier 1 Leopold 1 Wincenty 1 Józef Juliusz 1 Wincenty 1 Ignacy 1 Źródło: Libri Copulatorum 1842-1851 Imię Suma Imię suma męskie śeńskie Józef 17 Marianna 24 Stanisław 13 Anna 10 Franciszek 10 Rozalia 7 Władysław 6 Honorata 7 2c. Częstotliwości występowania poszczególnych imion w 1890 r. 21

Władysław 5 Wiktoria 6 Paweł 4 Zofia 5 Jan 4 Wiktoria 4 Andrzej 4 Wiktoria 3 Wojciech 3 Honorata 3 Wincenty 3 Helena 3 Paweł 3 Julianna 2 Franciszek 3 Anastazja 2 Walenty 2 Katarzyna 2 Teofil 2 Rozalia 2 Stefan 2 Aniela 2 Michał 2 Jadwiga 2 Kazimierz 2 Salomea 1 Jakub 2 Albina 1 Ignacy 2 Józefa 1 Feliks 2 Franciszka 1 Aleksander 2 Stefania 1 Marceli 1 Antonina 1 Leonard 1 Salomea 1 Joachim 1 Małgorzata 1 Filip 1 Magdalena 1 Feliks 1 Stefania 1 Edward 1 Karolina 1 Antoni 1 Sylwester 1 Źródło: Libri Copulatorum 1887-1899 4. Zestawienie liczby urodzeń ze związków małŝeńskich i pozamałŝeńskich oraz liczby bliźniąt w okresach rocznych za lata 1803-1918. Rok Dziewczęta Chłopcy Liczba urodzeń ogółem. Od 1 VII Liczba urodzeń nieślubnych Procent urodzeń nieślubnych 1802 39 23 62 - - - 1803 86 79 165 6 3,6-1804 86 45 131 6 4,6-1805 80 82 162 9 5,6-1806 101 107 208 12 5,8 5 1807 106 109 215 12 5,6 5 1808 76 89 165 8 4,8 3 1809 76 89 165 8 4,8 3 1810 82 101 183 9 4,9-1811 50 85 135 8 5,9-1812 70 74 144 2 1,4 3 1813 57 81 138 2 1,4 1 1814 57 81 138 2 1,4-1815 57 72 129 2 1,6 4 1816 63 74 137 15 10,9-1817 69 88 157 18 11,5 1 1818 71 73 144 17 11,8 2 1819 72 71 143 25 17,5 1 1820 89 85 174 19 10,9 1 1821 88 74 162 21 13,6 3 1822 78 76 154 20 13,9-1823 65 87 152 23 15,1-1824 89 80 169 27 16,7-1825 105 89 194 23 11,9 2 1826 95 109 204 39 19,1 8 1827 89 114 203 32 15,8 4 1828 73 94 167 18 10,8-1829 86 85 171 20 11,7-1830 89 79 168 18 10,7-1831 68 57 125 13 10,4 - Liczba bliźniąt 22

1832 74 79 153 18 11,8-1833 99 126 225 22 9,8 2 1834 91 102 193 19 9,8 1 1835 72 97 169 12 7,1 1 1836 82 98 180 11 6,1 1 1837 84 95 179 12 6,7 2 1838 78 107 185 14 7,8 2 1839 99 96 195 15 7,7 1 1840 101 97 198 18 9,1 1 1841 105 96 201 12 6-1842 93 108 201 9 4,5 1 1843 125 115 240 12 5 5 1844 92 123 215 13 6,1-1845 111 136 247 22 8,9 3 1846 95 104 199 10 5 1 1847 98 78 176 16 9,1-1848 67 96 163 3 1,8 2 1849 102 106 208 11 5,3 4 1850 93 121 214 12 5,6 1 1851 114 107 221 7 3,2 3 1852 76 97 173 1 0,6-1853 91 129 220 10 4,6 3 1854 77 90 167 4 2,4 1 1855 83 85 168 3 1,8 4 1856 95 86 181 6 3,3 2 1857 106 114 220 9 4,1 2 1858 106 89 195 12 6,2 2 1859 96 105 201 14 7,1 2 1860 94 113 207 10 4,8 2 1861 97 100 197 14 7,1 3 1862 97 106 203 6 3,1-1863 88 115 203 14 6,9 4 1864 120 114 234 19 8,1 1 1865 87 129 216 15 6,9 3 1866 95 129 224 15 6,7 2 1867 93 101 194 9 4,6-1868 97 113 210 5 2,4 5 1869 104 123 227 12 5,3 1 1870 112 155 267 7 2,6 18 1871 113 132 245 7 2,9 3 1872 86 91 177 5 2,8 1 1873 81 105 186 8 4,3 1 1874 85 83 168 0 0 1 1875 102 107 209 9 4,3 1 1876 94 115 209 8 3,8 3 1877 76 104 180 4 2,2 5 1878 100 113 213 5 2,4 1 1879 119 116 235 7 3,1 4 1880 67 82 149 8 5,4 1 1881 95 92 187 7 3,7 2 1882 95 97 192 8 4,2 1 1883 99 112 211 6 2,8 4 1884 93 99 192 8 4,2 1 1885 79 108 187 14 7,5 1 1886 87 114 201 7 3,5 1 1887 88 100 188 2 1,1 1 1888 105 123 228 8 3,5 2 1889 103 101 204 16 7,8 0 1890 97 104 201 4 2 3 1891 102 119 221 3 1,6 2 1892 95 100 195 8 4,1 1 1893 104 112 216 4 1,9 4 1894 97 100 197 4 2 4 1895 109 110 219 6 2,7 2 1896 109 87 196 3 1,5 4 1897 101 112 213 3 1,4 2 1898 103 112 215 7 3,3 3 1899 100 104 204 7 3,4 2 1900 107 109 216 5 2,3 1 1901 105 110 215 3 1,4 1 1902 108 127 235 8 3,4 3 1903 116 95 211 2 0,9 2 23

1904 96 102 198 3 1,5 1 1905 127 89 216 3 1,4 3 1906 97 95 192 0 0 3 1907 88 104 192 1 0,5 1 1908 105 108 213 2 0,9 4 1909 80 108 188 4 2,1 1 1910 88 88 176 3 1,7 1 1911 82 96 178 4 2,8 3 1912 82 82 164 5 3 2 1913 85 94 179 2 1,1 2 1914 82 80 162 4 2,5 3 1915 74 72 146 1 0,7 6 1916 45 47 92 2 2,2 4 1917 41 45 86 1 1,2-1918 43 38 81 1 1,2 8 10436 11375 21811 1127 Śr.0,97 54 242 Źródło: Libri Copulatorum. 5. Przyrost naturalny w latach 1803-1918 w okresach rocznych Rok Ur. Śmierć Przyrost Rok Ur. Śmierć Przyrost 1803 165 86 79 1856 181 113 68 1804 131 79 52 1857 220 120 100 1805 162 86 76 1858 195 111 8 4 1806 208 227-19 1859 201 136 65 1807 215 112 103 1860 207 189 18 1808 165 88 77 1861 197 123 74 1809 165 73 92 1862 203 122 81 1810 183 99 84 1863 203 217-14 1811 135 143-8 1864 234 175 59 1812 144 181-37 1865 216 146 70 1813 138 122 16 1866 224 213 11 1814 138 170-32 1867 194 155 39 1815 129 103 26 1868 210 137 73 1806 208 227-19 1869 227 141 86 1807 215 112 103 1870 267 211 56 1808 165 88 77 1871 245 137 108 1809 165 73 92 1872 177 152 25 1810 183 99 84 1873 186 338-152 1811 135 143-8 1874 168 185-17 1812 144 181-37 1875 209 158 51 1813 138 122 16 1876 209 137 72 1814 138 170-32 1877 180 152 28 1815 129 103 26 1878 213 195 18 1816 137 122 15 1879 235 148 87 1817 157 123 34 1880 149 130 19 1818 144 107 37 1881 187 171 16 1819 143 155-12 1882 192 189 3 1820 174 90 84 1883 211 92 119 1821 162 104 58 1884 192 115 77 1822 154 123 31 1885 187 133 54 1823 152 174-22 1886 201 162 39 1824 169 126 43 1887 188 138 50 1825 194 102 92 1888 228 134 94 1826 204 103 101 1889 204 182 22 1827 203 138 65 1890 201 200 1 1828 167 134 33 1891 221 150 71 1829 171 122 49 1892 195 209-14 1830 168 188-20 1893 216 103 113 1831 125 413-288 1894 197 199-2 1832 153 176-23 1895 219 131 88 1833 225 86 139 1896 196 128 68 1834 193 135 58 1897 213 123 90 1835 169 114 55 1898 215 96 119 1836 180 80 100 1899 204 106 98 54 Średnia dla Galicji wynosiła 14 %, dla powiatu tarnowskiego 17 %. Por. J Zdrada,,Ziemia tarnowska w okresie autonomii [w:] Tarnów Dzieje miasta i regionu, s. 95, pod red. F. Kiryka. 24

1837 179 190-11 1900 216 133 83 1838 185 73 112 1901 215 162 53 1839 195 114 81 1902 235 128 107 1840 198 104 94 1903 211 122 89 1841 201 124 77 1904 198 123 75 1842 201 140 61 1905 216 123 93 1843 240 118 122 1906 192 109 83 1844 215 159 56 1907 192 145 47 1845 247 147 100 1908 213 160 53 1846 199 155 44 1909 188 142 46 1847 176 430-254 1910 176 132 44 1848 163 183-20 1911 178 144 34 1849 208 323-115 1912 164 144 20 1850 214 108 106 1913 179 100 79 1851 221 158 63 1914 162 103 59 1852 173 211-38 1915 146 125 21 1853 220 267-47 1916 92 105-13 1854 167 180-13 1917 86 156-68 1855 168 255-87 1918 81 154-73 Źródło: Libri Natuorum et Baptisatorum, Libri Mortuorum. III. Zwyczaje i obrzędy. 1. DajŜe cukierków. Z dawna był zwyczaj Ŝe po ochrzczeniu noworodka, chrzestni idąc z kościoła częstowali po drodze napotkanych znajomych, a takŝe i nieznajomych cukierkami, zaś dzieciom po prostu rzucani garściami. Dlatego teŝ na kaŝdy chrzest znajdujący się w kościele, pod kościołem czekała zawsze pokaźna gromadka dzieci. Tak się ten zwyczaj powszechnie przyjął Ŝe nawet i starsi, spotykając znajomego który był na chrzcinach przemawiając się poczęstunkach mówiąc,,dajŝe cukierków 55. 2. Chrzciny. Po powrocie z kościoła do domu podawano chrzestnemu ojcu rózgę. Ten uderzając nią lekko chrześniaka wypowiadał zwyczajem uświęconą formułkę,, Masz słuchać rodziców i starszych pamiętaj!. Następnie ucztowano w sposób mniej lub więcej okazały. Na przyjęcie zwane chrzcinami zapraszano wszystkich bliŝszych krewnych, często takŝe sąsiadów, i goszczono niekiedy bardzo obficie, a zawsze ochotnie, serdecznie. Nawet najbiedniejszy starał się sprawić chrzciny w myśl przyjętej u nas zasady Zastaw się, a postaw się ( ). 56 3. Babka zwana akuszerką. Na uczcie nie brakowało >>babki << zwanej akuszerką, której kobiety dawały cokolwiek na mydło, aŝeby niby dziecko czysto utrzymywała. Mniej domyślnym męŝczyznom, aŝeby takŝe cokolwiek jej dali, przechowywano czapki lub kapelusze, które musieli wykupywać. Zwyczaj ten przetrwał częściowo do naszych czasów. I teraz jeszcze zbiera akuszerka dawniej do wanienki, a teraz na talerz- dobrowolne ofiary wśród zaproszonych na chrzciny gości, ale juŝ nie na mydło, lecz na pieluszki, jako Ŝe te mają być droŝsze od mydła, a dziecku potrzebniejsze 57. 4.,,Chrzesnomatko - chrzesnoojcze Rodzice chrzestni cieszyli się ( ) wielkim szacunkiem ze strony dzieci, które trzymali do chrztu, mogli liczyć na ich pomoc, gdy byli chorzy lub starzy, a po śmierci mogli liczyć na 55 Bratko J. Dzieje Borzęcina 1364-1939, s.225, 56 Radłów i gmina radłowska praca zbiorowa pod red. Feliksa Kiryka, Tom II, Józef Trytek, Kartki z etnografii regionu,s.148. 57 Sitko F, Parafia Zabawa zarys monograficzny z ilustracjami 1241-1940, (rps), s.107. 25

modlitwę. Tytuł,,chrzesnomatki i chrzesnoojca był w dawnych czasach na wsi tytułem wręcz honorowym. Gdy ktoś chciał się zwrócić do starszej od siebie osoby, z którą nie łączyły go wyraźnie więzi pokrewieństwa, z wyszukanym szacunkiem, najczęściej mówił chrzesnomatko lub chrzesnoojcze, dziś ten zwyczaj praktycznie przestał istnieć 58. 5.,,Krzesno ojciec i krzesno matka Rodzice chrzestni (tzw.,,krzesno ojciec i krzesno matka ) darzyli chrześniaka miłością i troską, odwiedzali go od czasu do czasu obdarzając róŝnymi podarkami. Gdy dziecko miało 6 tygodni, chrzestna matka sprawiała mu koszulkę, czapeczkę i sukienkę. Bywało Ŝe rodzice chrzestni sami bezdzietni, zapisywali testamentem część, lub nawet cały swój majątek chrześniakowi. Był teŝ taki zwyczaj, Ŝe jeśliby odumarli rodzice naturalni w jego niepełnoletności, to rodzice chrzestni mieli obowiązek przejąć nad nim całkowitą opiekę 59. 6. Świecki obrzęd nadawania imion. Urząd Stanu Cywilnego juŝ w roku 1970 przystąpił do zaprowadzania uroczystych nadań imion nowonarodzonym obywatelom gromady. W tych wypadkach organizowane były specjalne oprawy uroczystościowe tych ceremonii. W dniu 3 maja 1970 roku, odbyło się w Urzędzie Stanu Cywilnego w Borzęcinie pierwsze uroczyste nadanie imienia nowonarodzonemu synowi Stanisława i Ireny R. Narodzonemu nadano imię Marian. Matce wręczono kwiaty, a młody chrześniak otrzymał ksiąŝeczkę PKO z wkładem 200 zł. Ten świecki obrzęd uroczystego nadawania imion nowonarodzonemu obywatelowi naszej gromady, w Urzędzie Stanu Cywilnego, nie przyjął się jednak. Rodzice noworodków sami do niego nie przystępowali a ze strony Urzędu Stanu Cywilnego przymusu Ŝadnego nie stosowano 60. IV. Przysłowia i powiedzonka dotyczące narodzin i dzieci. 1. Bogatemu diabeł dziecko kołysz, a biednemu dwoje się urodzi. 2. Co rok, to prorok. 3. Czym skorupka za młodu naciągnie, tym na starość trąci. 4. Jak izba takie dzieci, jaka matka, takie dzieci. 5. Jaka mać taka nać, jaki klin taki syn. 6. Jeszcze się taki nie narodził, co by wszystkim dogodził. 7. Kogo Pan Bóg stworzy, tego nie umorzy. 58 Trytek Trytek, Kartki z etnografii regionu, s.149. [w] Radłów i gmina radłowska praca zbiorowa pod red. Feliksa Kiryka, Tom II 59 Szczepanik Stanisław, Zbiór wypisów z opracowań historycznych i własne komentarze na temat naddunajeckich okolic Radłowa na tle Małopolski i Polski południowej oraz w niezbędnym zakresie Polski i Europy środkowej, Wrocław 2009, s. 168 60 Bratko J, Dzieje Borzęcina 1945-1972, s.44 26

V. Listy z USA. My dostali chłopca, dziewczyne Teraz ci donosze ze my dostali chłopca 10 Wrześ. za kumotra bili Honorka Bodziochowna i RoŜy Górconki hłop hłopcu na imie Gierard i Kazimierz Fragment listu Stanisława Oleksego z Chicago z dnia 19 I X 1913 r. do Michała Kołodziejskiego, mojego pradziadka. Pisownia w oryginale. Kochany bracie i ty bratowa dostalimy dziewczyne 28 paźdr. i dziecko zdrowe ale Marynka była bardzo hora i do dziz dnia lezy w łuŝku i beł Ksiadz 2 razy i Doktor beł 4 razy ale i teraz troche lepi to nie wiadomo jak Bóg da ( ) Fragment listu Stanisława Oleksego z Chicago z dnia 11 XII 1915 r. do Michała Kołodziejskiego, mojego pradziadka. Pisownia w oryginale VI. Narodziny i nadania imion dzieciom Ŝydowskim w Borzęcinie w latach 1891-1940. Księga Urodzin Izraelickiego Urzędu Metrykalnego dla Borzęcina i Radłowa z lat 1891-1942 Geburtsmatrik des Izraelitischen Matriken - Bezirkes zu Radłów obejmuje IV tomy. W Archiwum Państwowym w Tarnowie znajduje się Tom I i II Księgi Urodzeń z lat 1891-1903, w USC w Radłowie znajduje się tom III z lat 1903-17. W USC Borzęcin znajduje się tom IV z lat 1917-42. Wyjątek stanowi ostatni poród Ŝydowskiego dziecka w Borzęcinie które nie zostało zapisane w Księdze Urodzeń lecz na osobnej, luźnej karcie (Aneks nr 1). Zapisy w księdze prowadzone były według ustalonego schematu (foto A i B) i obejmowały następujące dane: dzień, miesiąc, rok urodzenia, miejsce i numer domu urodzenia; dzień, miesiąc, rok, miejsce i numer domu w którym obrzezano dziecko lub nadano mu imię; imię oraz płeć nowo urodzonego dziecka; informację czy było to dziecko ślubne, rzekomo ślubne lub nieślubne; imię i nazwisko, stan, zatrudnienie i miejsce zamieszkania ojca i matki; własnoręczny podpis kuma, obrzezującego i akuszerki oraz ich zawód. Osobna rubryka poświęcona była dzieciom nieŝywo urodzonym. W ostatniej kolumnie zapisywane były uwagi. A 27

B Systematyczne zapisy nowo urodzonych dzieci w Borzęcinie prowadzono od 1892 r. do 1940 r. Niesystematyczne zapisy z lat 1866-1883 obejmują 6 urodzeń. W tym czasie w Borzęcinie urodziło się 205 Ŝydowskich dzieci: 111 dziewczynek i 94 chłopców, w tym troje nieŝywo urodzonych (Aneks nr 2 tabela nr 2 i nr 3). 13 czerwca 1899 r. Reisela Bradsdorfer urodziła bliźnięta. Pierwsza zmarła w dniu następnym, a druga, Małka po 7 dniach. Jako powód oglądacz zwłok M. Kołodziejski wpisał osłabienie 61. Dzieci te miały wyłącznie Ŝydowskich ojców, część z nich urodziła się po zawarciu ślubu religijnego, a przed zawarciem państwowego związku małŝeńskiego. Przy dzieciach tych pojawiają się zapisy typu: Przystępuję do ojcostwa Josef Radwan ojciec mnie znany 62, lub przystępuję do ojcostwa Moses Apfelroth ojciec mnie znany 63. Najczęściej powtarzającymi się imionami dziewczynek były: Debora -5, Reisel-5, Chaja - 4, Chane- 4 i Riwka - 4. Imiona chłopców: Moses-7, Salomon-6, Aron-5, Majer-3, Abraham-3. (Aneks nr 2, tabela nr 4). Pisownia imion zgodna jest z oryginałem pomimo Ŝe forma ich jest róŝna Zapisywano teŝ w księdze dzieci z dwoma imionami. Ostatnie dziecko Abraham Hirsch Leibel urodziło się 9 kwietnia 1940 roku 64. Najczęściej poród odbierały akuszerki z jednej rodziny: Kobyłeckie 3 pokolenia, Kowal i Chachaj 2 pokolenia. Akuszerki odbierały porody od wszystkich kobiet w Borzęcinie tak katoliczek jak i śydówek. Nadawanie imion dziewczynkom odbywało się w domu urodzenia lub w bóŝnicy. Miało to miejsce w pierwszy szabat (sobotę) po narodzeniu dziecka. Wówczas to ojciec dziewczynki odczytywał podczas sobotniego naboŝeństwa fragment Tory zwany paraszat haszawua 65. W ósmym dniu po urodzeniu dziecka płci męskiej dokonywano obrzezania, czyli usunięcia napletka. Zabieg ten jest symbolem przymierza zawartego miedzy Bogiem a Abrahamem 66. Oznaczał przyjęcie do społeczności Ŝydowskiej. Obrzezania dokonywał mohel w domu urodzenia chłopca, rzadziej w bóŝnicy. Na przestrzeni omawianego okresu funkcje mohela pełnili m.in. Aron Kauffman, Juda Kauffman, Jakub Kleimahler, Menasche Kauffman, Chaim Teitelbaum, Józef Herbst (Aneks nr 2, tabela nr 5). Wtedy teŝ po raz pierwszy wypowiadano uroczyście imię chłopca. Obrzezywane dziecko spoczywało na kolanach osoby waŝnej dla jego rodziców. W roli tej występowali m. in: Baruch Helfgott, Dawid Tellerman, Heinrich Teitelbaum, Jakub Kleinzahler, Jakub Goldstein, Lejb Schmalholz, Chaim Teitelbaum, MojŜesz Lipschitz rabin z Brzeska. Aneks nr 2. 61 62 63 64 65 66 Księ. Zej. 1877-1917,s. 31. Księ. Ur. 1893-1903,s. 7. TamŜe, s. 97. TamŜe, s. 40. Zawidzka I, Synagoga sidur tefila. Muzeum im. Stanisława Fischera w Bochni, Bochnia 2008, s. 10. Zawidzka. Cmentarz Ŝydowski w Brzesku, s. 72. 28

1. Doniesienie o porodzie numer 1. Ostatnie dziecko Ŝydowskie urodzone w Borzęcinie nie zostało zapisane w Księdze Urodzeń lecz na luźnej karcie. 9 IV 1940 w Borzęcinie pod numerem domu 566 urodził się chłopiec. Obrzezany 16 IV 1940. Ślubne. Ojciec Josef Leibel ur.1 XII 1904 w Borzęcinie. Matka Chana Leibel ur.10 IV 1898 z domu Satler w Borzęcinie. Matka dziecka to nieślubna córka Rywki Stalle i jej rytualnego męŝa Hirsach Baumgarta w Borzęcinie. Kum: Mendel i Chaja Giela Satler w Borzęcinie. Aleksander Tellerman w Borzęcinie. Sand. Chaim Teitelbaum w Brzesku. Akuszerką Marya Kobyłecka w Borzęcinie. Ślub rodziców zawarty został w Radłowie dnia 12 VIII 1930. Tom III str.8.p.3. Ks. Zaślubin w Radłowie. 2. Dzietność rodzin w latach 1891-1941. L.p Rok Suma K M Uwagi 1. 1866 1 1 Wpis do księgi urodzin1892-1903 2. 1871 1 1 3. 1873 1 1 4. 1875 1 1 5. 1876 1 1 6. 1883 1 1 7. 1892 10 5 5 --- 8. 1893 7 3 4 1 nieŝywe urodzenie 9. 1894 11 6 5 --- 10. 1895 5 5 --- --- 11. 1896 10 4 6 12. 1897 9 6 3 --- 13. 1898 4 3 1 14. 1899 12 9 3 15. 1900 7 3 4 16. 1901 3 2 1 17. 1902 7 2 5 18. 1903 9 5 4 19. 1904 9 3 6 20. 1905 5 4 1 21. 1906 3 2 1 22. 1907 7 3 4 23. 1908 4 3 1 24. 1909 7 4 3 25. 1910 5 2 3 26. 1911 2 -- -- 27. 1912 5 1 3 1 nieŝywe urodzenie 28. 1913 5 3 1 1 nieŝywe urodzenie 29. 1914 3 1 2 30. 1915 2 2 -- 31. 1916 3 2 1 32. 1917 1 1 - - 33. 1918 3-3 34. 1919 5 2 3 35. 1920 -- -- -- 36. 1921 3 2 1 37. 1922 2 1 1 38. 1923 3 2 1 39. 1924 5 5-40. 1925 5 3 2 41. 1926 2 1 1 42. 1927 - - - 43. 1928 - - - 44. 1929 1 1-45. 1930 2 2-46. 1931 3-3 47. 1932 1 1-29

48. 1933 2 1 1 49. 1934 - - - 50. 1935 - - - 51. 1936 1-1 52. 1937 1-1 53. 1938 1-1 54. 1939 - - - 55. 1940 1-1 205 111 94 Źródło: Księga Urodzin Izraelickiego Okręgu Metrykalnego w Radłowie. 3. Dzietność rodzin w latach 1891-1941 w okresach pięcioletnich. 14 12 Liczba dzieci 10 8 6 4 2 0 1865 1870 1875 1880 1885 1890 1895 1900 1905 1910 1915 1920 1925 1930 1935 1940 Dziew czynki Chłopcy Oprac. dr Andrzej Kobyłecki. 4. Imiona nadawane Ŝydowskim dziewczynkom i chłopcom w latach 1866-1940. L.p. Dziewczynki Chłopcy 1 Debora 5 Moses 7 2 Reisel 5 Salomon 6 3 Chaja 4 Aron 5 4 Chane 4 Majer 3 5 Riwka 4 Josef 3 6 Sara 4 Abraham 3 7 Ester 3 Wigdor 2 8 Lene 3 Leibisch. 2 9 Miriam 3 Jakób 2 10 Rachel 3 Hirsch 2 11 Sima 3 Efraim Samuel 2 12 Frimet 2 Abraham Hirsch 2 13 Ida 2 Wolf Jakób 1 14 Regina 2 Wolf 1 15 Ruchel Lene 2 Tobiasz 1 16 Zlate 2 Simon 1 17 Beila Pesla 1 Schimche Juda 1 18 Beile Schneidel 1 Samuel Schaja 1 19 Berel 1 Riman 1 20 Blima Rosa 1 Olek 1 21 Bluma 1 Nathan 1 22 Breindla 1 Natan Lipa 1 23 Chaje Liebe 1 Naftali Aron 1 24 Chane Kaile 1 Moses Wolf 1 25 Chane Mindel 1 Moses Salomon 1 26 Chane Reisel 1 Mordehe 1 27 Ciel 1 Mendel Majer 1 28 Cirel 1 Mendel Emil 1 29 Dobe 1 Mendel 1 30

30 Eidel 1 Markus 1 31 Ella 1 Maks Izajasz 1 32 Ester Pezel 1 Maks 1 33 Feige Reissel 1 Leser 1 34 Feiwel 1 Leon 1 35 Felicja 1 Leib 1 36 Friedel 1 Kopel 1 37 Frinda 1 Kiue 1 38 Frinel 1 Kalman 1 39 Gela Ruchel 1 Juda Kopel 1 40 Gelda 1 Josef Hirsch 1 41 Gertruda 1 Jankiel 1 42 Gitel 1 Israel Hirsch 1 43 Helena 1 Israel Pinkas 1 44 Hene 1 Israel 1 45 Hensche 1 Isak Mosesk 1 46 Hinde 1 Isak 1 47 Itla 1 Ferdynand 1 48 Jőtel 1 Ferdinand Fischel 1 49 Kitty 1 Efraim Fischel 1 50 Lemel 1 Dawid Uscher 1 51 Leőe 1 Chajm Samuel 1 52 Liebe 1 Benjamin Wolf 1 53 Lisel 1 Aron Jakób 1 54 Malka 1 Abraham Mendel 1 55 Nycha 1 Abraham Izaak 1 56 Parel Małka 1 Abraham Dawid 1 57 Pesel 1 1 x nie nadano imienia 1 58 Pezela 1 59 Pisel. 1 60 Riwka Itla 1 61 Ropel 1 62 Rozalja 1 63 Rozia 1 64 RóŜa 1 65 Ruchel 1 66 Sara Ester 1 67 Scheindel 1 68 Selde 1 69 Suza Feigel 1 70 Taube 1 71 Witta 1 72 Ziznna 1 Źródło: Księga Urodzin Izraelickiego Okręgu Metrykalnego w Radłowie. 5. Mohel obrzezujący Ŝydowskich chłopców. L.p. Nazwisko i imię Zawód, miejsce zamieszkania. Rok wpisu 1 Gutfreund Chiel Kupiec, Szczurowa 1896 2 Herbstman Hirsch Rzezak / rzeźnik / Brzesko 1925 3 Herbstman Josef Schächter / rzeźnik / Brzesko 1913 4 Horn Mayer Schächter / rzeźnik / Tarnów 1910 5 Kauffman Aron Schächter / rzeźnik / Borzęcin 1893 6 Kauffman Juda Schächter / rzeźnik / Brzesko 1912 7 Kleimahler Jakób Kupiec, Borzęcin 1931 8 Markus Mendel Handlarz, Pojawie 1909 9 Menasche Kauffman Rzeźnik, Brzesko 1918 10 Neuman Isak Kupiec, Borzecin 1897 11 Schater Aron Salomon Schächter/rzeźnik/ Szczurowie 1897 12 Teitelbaum Chaim Asesor Rabinacki, Brzesko 1909 13 Weinstok kupiec Kupiec w Tarnowie 1923 14 Zechce Samuel Kupiec Bochnia 1924 Źródło: Księga Urodzin Izraelickiego Okręgu Metrykalnego w Radłowie. 31

Maksymilian Schrank (25 I 1925 1942) zginął wraz z matka w obozie zagłady BełŜec. Dzieci Cyganów Romów wędrujących drogami Borzęcina lub korzystających z praw,,swojszczyzny w miesiącach zimowych równieŝ chrzczone były w obrządku katolickim w Borzęcinie. Więcej informacji na ten temat znajdzie się w jednym z rozdziałów - autorstwa Adama Bartosza i Natalii Gancarz - powstającej monografii Borzęcina. 32