fot. Stanisław Blonkowski, Doborowa sosna taborska 76
Stanisław Blonkowski, Kamila Makowska (Susz) Zdjęcia: Stanisław Blonkowski POTENCJAŁ PRZYRODNICZY, TURYSTYCZNY I EDUKACYJNY TERENÓW NADLEŚNICTWA SUSZ Obszar Nadleśnictwa Susz leży w centralnej części Pojezierza Iławskiego, charakteryzuje się występowaniem licznych cieków, jezior polodowcowych i bagien. Tu znajduje się jezioro Jeziorak (3220 ha), zajmujące szóste miejsce na liście największych jezior Polski, trzy z pozostałych 50 zbiorników są rezerwatami przyrody. Rezerwat Jezioro Gaudy utworzono w 1957r. w celu ochrony naturalnej ostoi i miejsc lęgowych licznego ptactwa wodnego i błotnego (aż 43 gatunki zostały wpisane na listę gatunków zagrożonych w skali europejskiej, w tym bąk, bocian czarny, bielik, orlik krzykliwy i żuraw), oraz unikatowych zespołów roślinności torfowiskowej. Z rzadszych ssaków w rezerwacie stwierdzono obecność łosia i wydry. W 1998 r. introdukowano tu bobry na rozlewisku przez nie spowodowanym jesienią nocują setki żurawi. Rezerwat Jezioro Gaudy jest trudno dostępny, ze względu na rozległe i niebezpieczne bagna. Taflę jeziora można zobaczyć od strony wsi Rudniki i Kamieniec, które znajdują się na trasie żółtego szlaku przyrodniczo historycznego. Na obszarze rezerwatu zabronione jest m. in. łowienie ryb w okresie 15.1. Orzeł bielik od 1 marca do 30 września, wycinania trzciny, sitowia oraz innej roślinności, pozbywania na terenie rezerwatu poza miejscami specjalnie w tym celu wyznaczonymi. Rezerwat Jezioro Czerwica utworzony został w celu ochrony istniejącej od 1934 r. kolonii kormorana czarnego, który jako gatunek ocalały przed wyginięciem został umieszczony w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt. Obejmuje dwie wyspy oraz półwysep na północno zachodnim brzegu jeziora Czerwica. 15.2. Noclegowisko żurawi 77
15.3. 250-letnie dęby Do rezerwatu Czerwica najlepiej dotrzeć zostawiając pojazd na parkingu przy drodze asfaltowej Jerzwałd Iława. Rowerami lub pieszo można wędrować zielonym szlakiem turystycznym ( napoleońskim ), na końcu którego znajduje się punkt widokowy, z którego można bezpiecznie obserwować kolonię. Na terenie rezerwatu zabrania się: niszczenia gniazd ptaków, chwytania i płoszenia dziko żyjących zwierząt, rozpalania ognisk, zanieczyszczania terenu, zakłócania ciszy, a także łowienia ryb w jeziorze w okresie od 15 kwietnia do 31 maja. W celu objęcia ochroną oligotroficznego jeziora Jasne (wyjątkowo ubogie we florę i faunę, o niespotykanie czystej i przezroczystej wodzie), a także dystroficznego jeziora Luba, w 1988 r. został utworzony rezerwat przyrody Jasne. Najbardziej znane licznej rzeszy turystów jest jezioro Jasne, na temat którego krąży wiele legend i opowieści. Jezioro Luba również zachwyci każdego, ponieważ jego taflę porastają liczne lilie wodne, szczególnie efektowne latem w pełni kwitnienia, a na otaczających torfowiskach rosną, m. in. owadożerna rosiczka okrągłolistna, żurawina błotna i mech torfowiec. Dookoła jeziora Jasne wyznaczono trasę spacerową oznaczoną kolorem żółtym. Na terenie rezerwatu niedozwolone są kąpiele i uprawianie sportów wodnych, zanieczyszczanie wody i terenu oraz wzniecanie ognia i zakłócanie ciszy. Na obszarze Nadleśnictwa Susz zaewidencjonowano 47 drzew uznanych za pomniki przyrody, zlokalizowano ok. 100 gniazd orła bielika, orlika krzykliwego, rybołowa, kani rudej i bociana czarnego. Niewiele jest w Polsce i w Europie miejsc, gdzie równie licznie bytują ptaki drapieżne. Zimą przy nęcisku i na sąsiadujących drzewach zaobserwowano 25 sztuk bielików, a całą populację tego gatunku oceniono na około 50 osobników. Pomimo tego, że Nadleśnictwo Susz osiąga znaczące efekty gospodarcze, tak wielka liczba ptaków świadczy niezbicie, że prowadzona gospodarka leśna oparta jest na podstawach ekologicznych, uwzględniających potrzeby społeczeństwa i szanujących prawa przyrody. Unikatowe walory przyrodnicze, naukowe, turystyczne i krajobrazowe sprawiły, że na przeważającej cześci lasów nadleśnictwa utworzono Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego. W aspekcie gospodarczym Nadleśnictwo Susz słynie, nie tylko w kraju, z plantacji nasiennych sosny pospolitej proweniencji taborskiej, brzozy brodawkowatej, lipy drobnolistnej i świerka pospolitego. Plantacje te, oprócz oczywistej funkcji dostarczania najwyższej jakości nasion, są jednocześnie swoistym bankiem genów, przechowującym zasoby genetyczne najwspanialszych drzew, zwanych matecznymi. Wśród kilku z nich rosnących w leśnictwie Rożek znajduje się jedno z największych drzew matecznych w Polsce. 78
Potencjał terenów nadleśnictwa stanowią również leżące w naszych granicach obiekty historyczne i kulturowe, tj. ruiny pałacu von Finkensteinów w Kamieńcu, umocnienia ziemne będące pozostałością po warownym obozie Prusów, potem Krzyżaków nad rzeką Nowa Dzierzgonka, Szaniec Szwedzki w zakolu rzeki Dzierzgoń, najstarsze w tej części kraju kurhany kultury ceramiki sznurowej oraz liczne obiekty sakralne. Największe nasilenie ruchu wczasowego i turystycznego notuje się przy jeziorach Jeziorak i Witoszewo, w miejscowości Siemiany oraz przy mieście Susz. W okresie obfitych urodzajów owoców runa leśnego lub grzybobrania, tereny leśne nadleśnictwa są masowo penetrowane zarówno przez miejscową ludność, jak również turystów z większych aglomeracji całego kraju. Od 1997 r. funkcjonuje w leśnictwie Jeziorno leśna ścieżka dydaktyczna. Dla najmłodszych i początkujących jest szlak żółty o długości około 3 km, dla bardziej zaawansowanych szlak czerwony (4,5 km) z dodatkową trasą wokół jeziora Jasne, a dla wytrawnych piechurów polecane jest odwiedzenie rezerwatu kormoranów nad jeziorem Czerwica, gdzie znajduje się punkt widokowy (11 km cała trasa). W skład posiadanej przez Nadleśnictwo Susz infrastruktury turystycznej wchodzą: 8 parkingów śródleśnych, 15.4. Dorodne borowiki 3 leśne pola biwakowe, 3 szlaki piesze powstałe z inicjatywy i kosztem nadleśnictwa, długości 10 km, 3 trasy rowerowe powstałe z inicjatywy i kosztem innych organizacji niż Lasy Państwowe (łącznie 25 km). Nadleśnictwo Susz corocznie bierze czynny udział w działaniach i programach edukacyjnych, takich jak konkurs Czysty Las, organizowany przez Towarzystwo Przyjaciół Lasu i Generalną Dyrekcję Lasów Państwowych, w którym uczestniczy kilkaset dzieci z miejscowych szkół. Poza tym regularnie prowadzone są zielone lekcje w terenie, częste są także wizyty leśników w szkołach i przedszkolach. Oprócz wspomnianej wcześniej ścieżki przyrodniczo edukacyjnej, nadleśnictwo rozmieściło na swoim terenie szereg tablic o charakterze informacyjno edukacyjnym. Środowisko 79
15.4. Liwa w okolicy Jawt 15.5. Tama bobrów na Liwie 15.6. Dzierzba gąsiorek 15.7. Sarny