Recenzja pracy doktorskiej autorstwa mgr Tomasza Grzybowskiego pt. ROZWÓJ PIŁKI SIATKOWEJ W POLSCE W LATACH 1945 1989, wykonanej pod kierunkiem prof. dr hab. Tomasza Jurka w Zamiejscowym Wydziale Kultury Fizycznej w Gorzowie Wielkopolskim, Gorzów Wielkopolski 2014. Oddana do recenzji dysertacja doktorska mgra Tomasza Grzybowskiego pt. Rozwój piłki siatkowej w Polsce w latach 1945 1989, jak wynika z dokonanej analizy literatury przedmiotu badań, stanowi oryginalne opracowanie ukazujące ewolucję piłki siatkowej w Polsce na przestrzeni 44 lat, które w historii przyjęto nazywać okresem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (1945 1989). W postaci dysertacji doktorskich dotychczas opracowano dzieje sportów indywidualnych w tym m.in.: akrobatykę sportową, gimnastykę, kajakarstwo, kręglarstwo, lekkoatletykę, narciarstwo, pływanie, tenis stołowy, triathlon, szermierkę, zapasy, żeglarstwo, a spośród zespołowych gier sportowych: koszykówkę, piłkę nożną kobiet i piłkę ręczną. Na ukończeniu znajdują się dysertacje doktorskie związane z badaniami nad ewolucją skoków narciarskich (1945 1989), lekkoatletyką (1969 1989) i (1990 2012), łucznictwem (1945 2008) i nad innymi sportami. Siatkówka, jako dyscyplina olimpijska dzięki swojej 100-letniej tradycji oraz osiąganym sukcesom w Polsce i na świecie, należy do jednych z najbardziej popularnych dyscyplin sportowych w kraju. Liczne sukcesy reprezentacji Polskiego Związku Siatkówki, które dotychczas z powodzeniem rywalizowały na arenach Igrzysk Olimpijskich, podczas mistrzostw świata, mistrzostw Europy i w Pucharze Europy (łącznie 28 medali) stawiają siatkówkę 1
w czołówce sportów uprawianych przez Polaków. Pomimo imponującego dorobku, badania nad dziejami polskich siatkarzy należą do najsłabiej opisywanych dyscyplin sportowych. Jak dotychczas żaden okres w historii rozwoju gry nie został poddany szczegółowej analizie naukowej. Pod względem metodologicznym praca nie budzi wątpliwości. Autor trafnie wybrał dla pracy układ nadrzędnie rzeczowy a podrzędnie chronologiczny. Tak przyjęty układ pozwolił autorowi uniknąć powtórzeń w wytworzonej na 374 stronach narracji oceniającej szczegóły ewolucji siatkówki w Polsce. Konstrukcja dysertacji składa się z sześciu rozdziałów głównych, które poprzedza mający charakter metodologiczny wstęp. Całość pracy zamykają: mające charakter podsumowujący wyniki badań zakończenie, aneksy oraz mające charakter dokumentacji źródłowej: bibliografia, wykaz tabel, fotografii i skrótów. Praca posiada wykaz skrótów oraz indeks nazwisk, który ułatwia dotarcie do uczestników siatkarskich wydarzeń zarówno sportowych jak i organizacyjnych. Praca posiada streszczenie w języku angielskim, co pozwoli anglojęzycznemu czytelnikowi na zapoznanie się z skrótem narracji pracy. Wyniki swoich badań Autor przedstawił dokumentując za pomocą przypisów dolnych (334), całość bazy źródłowej zamieścił w znajdującej się na końcu pracy bibliografii. Niektóre fakty dokumentują załączone tematyczne fotografie, a także zestawienia statystyczne ujęte w tabelach. W poszukiwaniu źródeł Autor dokonał kwerendy w następujących archiwach: I. Archiwach 1. Archiwum Akt Nowych w Warszawie zbiory akt: Głównego Komitetu Kultury Fizycznej, a po zmianie nazwy Głównego Komitetu Kultury Fizycznej i Turystyki, Głównego Urzędu Kultury Fizycznej, Komitetu Centralnego PZPR, Polskiego Komitetu Olimpijskiego, Polskiego Związku Koszykówki, Siatkówki i Szczypiorniaka, Polskiej Federacji Sportu, SZS i stowarzyszenia Start, 2. Archiwum Narodowego w Krakowie zbiory akt: Wojewódzkiego Komitetu Kultury Fizycznej i Turystyki w Krakowie, 2
3. Archiwum Państwowego w Zielonej Górze zbiory akt: Wojewódzkiego Komitetu Kultury Fizycznej i Turystyki w Zielonej Górze, II. Źródła Instytucjonalne 1. Składnicy Akt Polskiego Związku Piłki Siatkowej 2. Składnicy Akt Okręgowego Związku Piłki Siatkowej w Krakowie 3. Składnicy Akt Okręgowego Związku Piłki Siatkowej w Łodzi 4. Składnicy Akt Okręgowego Związku Piłki Siatkowej w Zielonej Górze 5. Centrum Dokumentacji Akademickiego Związku Sportowego w Warszawie 6. Składnicy Akt Szkolnego Związku Sportowego w Warszawie 7. Składnicy Akt Szkoły Mistrzostwa Sportowego w Spale 8. Składnicy Akt Wojewódzkiej Federacji Sportu w Zielonej Górze. W wyniku przeprowadzonej kwerendy zgromadzony materiał źródłowy poddano w oparciu stosowane w badaniach historycznych metody: analizy historycznej źródeł (indukcyjna i dedukcyjna), metody opisowej, a także analizy danych statystycznych. Pierwszy etap badań poświęcono na odtworzenie faktografii i wydarzeń. Następnie dzięki zastosowaniu metody porównawczej dokonano syntezy i oceny analizowanych zdarzeń. Ramy chronologiczne pracy obejmują lata 1945 1989, czyli okres Polski Ludowej. Początkową cezurą czasową jest 1945 r., w którym wraz z zakończeniem działań wojennych na ziemiach polskich spontanicznie zaczęła rozwijać się działalność sportowa, a także reaktywowano Polski Związek Piłki Siatkówki. Natomiast cezurę końcową stanowi 1989 r. związany z początkiem transformacji ustrojowej w Polsce. Rozprawa obejmuje swoim zasięgiem obszar Polski w granicach z lat 1945 1989 tak, więc zarówno pod względem terytorialnym jak i czasowym opracowanie stanowi zamkniętą historycznie całość. W konstrukcji pracy przyjęto układ mieszany: nadrzędnie rzeczowy, a w poszczególnych rozdziałach układ chronologiczny. Pracę otwiera wstęp o profilu metodologicznym, zawierający analizę stanu badań, ocenę materiałów 3
źródłowych i piśmiennictwa. W dalszej części określono podjęte w opracowaniu problemy badawcze i cele pracy, zastosowane metody badawcze, zakres czasowy i terytorialny oraz krótki opis konstrukcji pracy. W rozdziale pierwszym przedstawiono genezę gry oraz jej rozprzestrzenianie się na świecie. Omówiono zmiany przepisów, ewolucję techniki i taktyki gry, rozwój rywalizacji międzynarodowej oraz kształtowanie się światowej organizacji piłki siatkowej. W trzecim podrozdziale wyszczególniono działalność polskich przedstawicieli na forum międzynarodowym oraz ich wpływ na proces przekształcania siatkówki z prostej gry rekreacyjnej w dyscyplinę olimpijską. Rozdział drugi dotyczy rozwoju siatkówki w Polsce do 1939 r. Ukazano w nim rys historyczny dyscypliny, scharakteryzowano pierwsze przepisy gry i ich kolejne zmiany, przedstawiono osiągnięcia drużyn w rozgrywkach krajowych i kontakty zagraniczne. W rozwoju struktur organizacyjnych siatkówki w dwudziestoleciu międzywojennym wyodrębniono okres działalności Polskiego Związku Gier Sportowych (PZGS) i Polskiego Związku Piłki Ręcznej (PZPR). Ostatni podrozdział poświęcono udokumentowanym świadectwom gry w piłkę siatkową w okupowanej Polsce w obozach jenieckich i w jednostkach polskich walczących na różnych frontach II wojny światowej. W rozdziale trzecim przedstawiono proces kształtowania się centralnych organów zarządzających siatkówką w Polsce na tle rozwoju struktur organizacyjnych polskiego sportu. Omówiono zagadnienia związane z reaktywacją Polskiego Związku Piłki Ręcznej i jego przemianami, które doprowadziły do powstania Polskiego Związku Piłki Siatkowej (PZPS) oraz wpływ zmieniającej się sytuacji społeczno-politycznej w kraju na zarządzanie siatkówką w Polsce. Rozdział czwarty ma układ rzeczowy i zaprezentowano w nim wpływ finansowania, rozwoju bazy materialnej, kształcenia kadry szkoleniowej i sędziowskiej, upowszechnianie gry w szerokich kręgach społecznych. 4
Rozdział piąty poświęcono na scharakteryzowanie krajowego współzawodnictwa w piłce siatkowej. Omówiono proces kształtowania się systemu rozgrywek o mistrzostwo Polski i Puchar Polski, rozwój rywalizacji w kategoriach młodzieżowych, w środowisku akademickim oraz w zawodach o zasięgu ogólnopolskim. Rozdział szósty przedstawia osiągnięcia polskich zespołów na arenie międzynarodowej i uwzględnia starty w igrzyskach olimpijskich, mistrzostwach świata i Europy (w tym w kategoriach młodzieżowych), Pucharze Świata, europejskich rozgrywkach klubowych, międzynarodowych zawodach akademickich i najważniejszych nieoficjalnych imprezach siatkarskich, takich jak Spartakiady Armii Zaprzyjaźnionych czy Igrzyska Dobrej Woli. W zakończeniu dokonano podsumowania i oceny najważniejszych procesów i uwarunkowań wpływających na rozwój piłki siatkowej w Polsce. W aneksach umieszczono m.in. zestawienia statystyczne dotyczące rywalizacji sportowej w siatkówce, notki biograficzne medalistów igrzysk olimpijskich i mistrzostw świata oraz materiały uzupełniające część opisową pracy. Cenne informacje znajdujące się w aneksach w postaci not biograficznych, przed oddaniem do opracowania do druku, dobrze byłoby wyposażyć o fotografie opisywanych osób, a w treści dokonać poprawę, jakości zamieszczonych fotografii oraz zwiększyć ich liczbę, co poprawi wartość dokumentacyjną opracowania. W części dokumentacyjnej znajduje się też zestawienie bibliograficzne, spis tabel, fotografii, indeks skrótów i nazwisk oraz streszczenie w języku angielskim. Dysertacja doktorska mgra Tomasza Grzybowskiego posiada charakter nowatorski, swoją narracją obejmuje 45 letni okres ewolucji siatkówki w dobie PRL, w latach 1945 1989. Głównym osiągnięciem Autora jest wspomniane analityczne nowatorstwo dysertacji, jej obszerna kwerenda źródłowa, strona fotograficzna, liczne ciekawostki związane zwłaszcza z ukazaniem osiągnięć 5
sportowych reprezentantów siatkówki na świecie. Na stronach swojej pracy Autor zamieścił historię dyscypliny, w której reprezentanci Polskiego Związku Siatkówki zdobyli liczne tytuły w tym na imprezach rangi światowej m.in. podczas Igrzysk Olimpijskich w Montrealu, MŚ, ME, a także sukcesy reprezentacji drużyn klubowych. Z uwagi na wiarygodność narracji, oraz inne liczne zalety opracowania recenzowane opracowanie doktorskie zasługuje na wyróżnienie oraz jego wydruk w postaci monografii. Po zapoznaniu się z wynikami badań, przeprowadzonych przez mgra Tomasza Grzybowskiego, zamieszczonych w oddanej do recenzji dysertacji, wnoszę do Dziekana Rady Zamiejscowego Wydziału Kultury Fizycznej w Gorzowie Wielkopolskim, Akademii Wychowania Fizycznego w Poznaniu o wyróżnienie opracowania i dalszą procedurę związaną z nadaniem Panu mgr Tomaszowi Grzybowskiemu stopnia doktora nauk o kulturze fizycznej. Prof. dr hab. Stanisław Zaborniak 6