TAJNEJ ORGANIZACJI NAUCZYCIELSKIEJ

W 70 ROCZNICĘ POWSTANIA TAJNEJ ORGANIZACJI NAUCZYCIELSKIEJ Ksiądz Miszczyk, Skrobot, profesor Kozłowska U Kowalczyków, w zaciszu samego Hajzdrala na straży stała sama Matka Boska śląc szept wybawczy, który był jak alarm. Dla nich sen bywał wskazówką jedyną a upór zwykle jedynym narzędziem W zmowie z pogodą, lasem i zwierzyną - przeciw strachowi docierali wszędzie. Zaciężne armie biologii, fizyki husarie wierszy, szeregi liczbowe stanęły tajnie do tej polityki. Co w sercach budzi nadzieje na nowe drogi, tak by się wróg nie zorientował że już zaczyna się kraju budowa Anna Błachucka Sonet tajny Małogoszcz 2009

Listopad 2009 W październiku 2009 r. minęło 70 lat od utworzenia Tajnej Organizacji Nauczycielskiej, działającej w konspiracyjnym nauczaniu w II wojnie światowej. Oddajemy hołd nauczycielom, którzy z narażeniem życia uczyli dzieci i młodzież, by okres wojny nie był przerwą w ich edukacji. Uczyli wszystkich przedmiotów, w tym i zakazanych przez okupanta, dbali o utrzymanie poziomu nauczania, wychowywali w duchu patriotycznym. Nauczyciele z Małogoszcza i okolicznych miejscowości czynnie włączyli się w tajne nauczanie na poziomie szkoły powszechnej i średniej. W moim opracowaniu przedstawiłam krótkie opisy działalności konspiracyjnej kilku nauczycieli. Ze względu na szczególne zasługi powinny być szerzej przedstawione osoby: Heleny Fankanowskiej, Stanisława Hajduka, Stanisława Bienia, Marii Sztymel, Stanisławy Lewandowskiej, Stanisława Schabowskiego, nauczycieli ze Złotnik, Kozłowa i Kanic Starych. Mam nadzieję, że historycy pracujący w szkołach gminy i małogoszczanie uzupełnią biografię w/w nauczycieli. Za pomoc w napisaniu okolicznościowego opracowania składam podziękowania dla: Anny Kowalczyk, Małgorzaty Pająk, Moniki Ćwiklik, Doroty Pękowskiej, Anny Skrobot, Jerzego Wojarskiego, Anny Adamek, Marii Szymkiewicz, Jana Kamińskiego, Bogusławy Skrobot, Marka Pakaszewskiego, Walentyny Szymkiewicz, Mariusza Piotrowskiego. Janina Różycka 2

W obronie polskiej szkoły w okresie okupacji niemieckiej Nauczyciel wiedziano, że często w podartych butach lub po błocie lub śniegu brnął, by nieść oświatę Uczeń - Nikt nas nie zmuszał a przecież czuliśmy wielką żądzę nauki Nasz komplet był bardzo obowiązkowy i nigdy nie opuszczaliśmy lekcji Po zakończeniu kampanii wrześniowej 1939 r. Niemcy utworzyli Generalną Gubernię (12 X 1939 r.) z okrojonej części centralnej Polski, do której należał powiat jędrzejowski a w nim gmina Małogoszcz. W dniach 21, 29 X 1939, 16 III 1940 i 29 IV 1941 r. wydali rozporządzenia, które regulowały sprawy szkolnictwa. Zezwolili na kontynuowanie nauki w szkołach powszechnych i wybranych zawodowych, usuwając z programów historię, geografię i literaturę polską oraz podręczniki i pomoce do tych przedmiotów, zamknęli szkoły średnie i wyższe. Nauczyciele, mając świadomość skutków polityki okupanta i stosowanych represji wobec nich, nie poprzestali na jawnej nauce. Z narażeniem życia prowadzili trzy formy nauczania zakazanych treści. Pierwszą od początku okupacji było nauczanie historii geografii i literatury polskiej według przedwojennego programu ta forma zanikła po powołaniu okupacyjnej władzy szkolnej. Drugą formą najtrudniejszą - było nauczanie uzupełniające w ramach szkoły jawnej nauczyciel przekazywał treści wykraczające poza program oficjalny. Trzecią formą były tajne komplety, organizowane na wszystkich szczeblach kształcenia. Od X 1939 r. tajnym nauczaniem kierowała Tajna Organizacja Nauczycielska, kryptonim okupacyjny ZNP, od przełomu 1941/42 tworzone przez Delegaturę Rządu powiatowe, gminne komisje oświaty i kultury we współpracy z TON. Ważnym zadaniem była pomoc nauczycielom miejscowym i wysiedlonym (głównie z poznańskiego) znajdującym się bez pracy i środków do życia. 3

Tajne nauczanie: - zorganizowane musiało spełniać jeden z warunków: 1. być centralnie kierowane, 2. prowadzone zespołowo przez grupę nauczycieli pozostających ze sobą w porozumieniu; realizowane najczęściej na poziomie średnim i wyższym; - niezorganizowane było prowadzone dla kilkuosobowej grupy (kompletu) młodzieży przez jednego nauczyciela; realizowane najczęściej na poziomie szkoły powszechnej. Delegatura Rządu w Warszawie sformułowała skromne wytyczne dla tajnych kompletów: - dla poszczególnych rejonów powołać pełnomocników oświaty, których należało zaprzysiąc, nadać im pseudonimy, wprowadzić do konspiracji; - ogólne wskazówki programowe dla szkół powszechnych i gimnazjów z j. polskiego, historii i matematyki; - określiła warunki konspiracji dot. doboru mieszkań, zachowania się młodzieży, nauczyciela: pojedyncze, nie grupowe przychodzenie na zajęcia w/g ustalonego terminarza, możliwość natychmiastowego przerwania zajęć w sytuacji zagrożenia, stała obserwacja dojścia do budynku, wybierania mieszkań ludzi znanych, wydawania ustnie wszelkich zaleceń. Uczniowie, którzy kończyli klasę VI po zdaniu egzaminu z reguły zaczynali gimnazjum klasy: I, II, III, IV, często realizując program dwóch klas w jednym roku. Kolejny etap to I i II klasa liceum ogólnokształcącego. Członkowie okręgowych komisji przeciętnie raz w roku wizytowali komplety tajnego nauczania, przeprowadzali egzaminy końcowe, ich wyniki protokołowali specjalnym szyfrem. Na podstawie zaświadczeń, które nie przypominały świadectw, uczniowie po wojnie otrzymali pełnoprawne dokumenty. Nauczycielom pracę w tajnym nauczaniu zaliczono na postawie dwóch aktów prawnych z 26 VI 1945 r. i 14 V 1976 r. wydanych przez Ministerstwo Oświaty. 4

W roku szkolnym 1943/44 tajnym nauczaniem objętych było na wszystkich okupowanych obszarach Polski około 150 tys. uczniów szkół powszechnych i ok. 73 tys. uczniów szkół średnich, a zaangażowanych było odpowiednio 9 i 8,5 tys. nauczycieli. Na poziomie wyższym dyplomy ukończenia studiów otrzymało 798 osób, nadano 48 stopni naukowych doktora i 19 doktora habilitowanego. Straty osobowe wśród nauczycieli wyniosły 99 684 osoby (11%) i 942 naukowców (35,8%). Niemcy posiadali informacje o istnieniu tajnych szkól wszystkich stopni na ziemiach polskich. Potwierdził to zastępca H. Franka Józef Bühler 14.02.1946 r. w Norymberdze, że Nigdy w Polsce nie uczono się tak pilnie i tak dokładnie, jak w czasie naszej okupacji. Tajna Organizacja Nauczycielska była jedyną i w tej skali podziemną organizacją w okupowanej Europie, która prowadziła masowe tajne nauczanie polskich dzieci i młodzieży na wszystkich poziomach edukacyjnych. Wspierała Polskie Państwo Podziemne uczestnicząc w walce cywilnej. Konspiracyjna praca nauczycieli była bardzo ważnym odcinkiem frontu w ogólnonarodowej walce z okupantem niemieckim. Nauczyciele, uczniowie i ich rodzice wygrali tę walkę. Z kalendarza tajnego nauczania 6 IX 1939 r. Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego ewakuowało się do Lublina. Obowiązki kierownika resortu w Warszawie przejął dr Kazimierz Szelągowski. 1 X 1939 r. Kazimierz Szelągowski organizuje naradę nielicznych współpracowników z przedstawicielami nauczycielskich organizacji związkowych. ZNP reprezentuje prezes Zygmunt Nowicki X 1939 r. ZNP przeszedł do kontynuacji pracy związkowej w konspiracji pod kryptonimem TON (Tajna Organizacja Nauczycielska). Na czele TON staje tzw. Centralna Piątka: Zygmunt Nowicki, Czesław Wycech, Wacław Tułodziecki, Kazimierz Maj i Teofil Wojeński. 8 XII 1939 r. utworzono Międzystowarzyszeniową Komisję Porozumiewawczą Organizacji i Stowarzyszeń Nauczycielskich. Utworzonym na przełomie 1939/1940 roku Departamentem Oświaty i Kultury Delegatury Rządu Rzeczpospolitej Polskiej na Kraj, czyli podziemnym ministerstwem oświaty kierował Czesław Wycech 5

Udział nauczycieli z Małogoszcza i okolicznych miejscowości w tajnym nauczaniu w okresie II wojny światowej Przed wybuchem II wojny światowej w Małogoszczu funkcjonowała Szkoła Powszechna, początkowo 5-klasowa a od 1925 r. 7- klasowa. W 1938 r. uczyło się w niej 420 uczniów z 10 miejscowości: Leśnicy, Zajączkowa, Skorkowa, Bolmina, Gnieździsk, Ciesiel, Żarczyc, Mieronic, Ludwinowa i Małogoszcza. Zatrudniała 8 nauczycieli, kierownikiem od 1928 r. był Michał Zborowski nauczyciel historii i geografii. Po wybuchu II wojny światowej naukę w szkole wznowiono 29 września 1939 r. Nie przybyli do pracy nauczyciele, oficerowie rezerwy, którzy otrzymali rozkazy stawienia się w jednostkach na Wileńszczyźnie. Michał Zborowski 19 września dostał się do niewoli niemieckiej. Wrócił do Małogoszcza na początku kwietnia 1940 r., do służby nauczycielskiej nie został już przyjęty. Pracował w miejscowym sklepie spożywczym i razem z żoną Melanią prowadził tajne nauczanie. Drugi nauczyciel Józef Kamiński, w stopniu podporucznika, dostał się do niewoli radzieckiej. Przebywał w obozie w Kozielsku. Został zamordowany w Katyniu przez NKWD. Obowiązki kierownika szkoły objął krótko miejscowy nauczyciel Stanisław Bień. To stanowisko zostało przejęte w kolejności przez Pihuta Włodzimierza, Wójcickiego Michała, Romana Ciesielskiego. Ukrainiec Pihut był służalczo lojalny wobec Niemców. Nauczyciele, mimo zakazu przekazywali na lekcjach treści zakazane i równocześnie prowadzili po domach tajne nauczanie. Przypłacili to m.in. skierowaniem ich do pracy w innych miejscowościach. I tak: Stanisław Bień skierowany został do Szczekocin, Helena Fankanowska do Chwaścic, Stanisława Lewandowska do Radkowa w pow. włoszczowskim. Nauczyciel Stanisław Kubas uczący w Cieślach został skierowany do Sosnowca w gm. Sędziszów a Helena Kubas już w 1939 r. otrzymała zwolnienie z pracy. Do Małogoszcza przybyli nauczyciele wysiedleni i skierowani przez władze 6

okupacyjne: Wójcicki Michał z Wodzisławia, Sztymel Maria z Węglszyna, Codello Janina z Sanoka, Eulalia Sulińska z poznańskiego i Rodzim Jan z Wiśnicza. Zawiązana w październiku 1939 r. Tajna Organizacja Nauczycielska oraz komisje oświaty i kultury Delegatury Rządu miały swoich członków wśród nauczycieli w Małogoszczu, Złotnikach, Kozłowie. W Małogoszczu przewodniczącym Gminnej Komisji Oświaty i Kultury był Rodzim Jan, członkiem Zarządu Wójcicki Michał. Nauczanie na konspiracyjnych kompletach prowadzone było na poziomie szkoły powszechnej i średniej. Dzięki odwadze Stanisławy Lewandowskiej ps. Jastorowicz udało się wynieść i zabezpieczyć pomoce i podręczniki z przedmiotów zakazanych w zakładzie fotograficznym Stanisława Hajduka przy ulicy Kościelnej w Małogoszczu. W budynku plebanii działała tajna biblioteka prowadzona przez księdza Józefa Króla, z której korzystali uczestnicy tajnych kompletów. Zajęcia odbywały się w różnych miejscach. Jedno z nich w l. 1942-1943 mieściło się pod lasem w domku Władysława Hajzdrala ps. Szperacz, drugie w zabudowaniach Juliana Skuzy przy ulicy Kościelnej. Zajęcia prowadzono w małych zespołach, nie było listy imiennej ani kontroli obecności uczestników. Stanisłąwa Lewandowska, ps. Jastorowicz (1910-1990) Pierwszy z lewej - Władysław Hajzdral ps. Szperacz 7

Wykaz nauczycieli zarejestrowanych w Tajnej Organizacji Nauczycielskiej w l. 1939 1945 Małogoszcz Lp. Nazwisko i imię 1. 2. 3. Fankanowska Helena Rodzim Jan Sztymel Maria Ilość kompletów 3 2 1 Ilość dzieci 20 11 4 razem 6 35 Uwagi Przew. Gm. Kom. Oświaty i Kultury Złotniki Lp. Nazwisko i imię 1. 2. 3. 4. Koszałkowska Maria Szczelczyk Leon Wilk Krystyna Wilk Stanisław Kozłów Lp. Nazwisko i imię Ilość kompletów 2 2 2 1 Ilość dzieci razem 7 41 Ilość kompletów Uwagi 12 10 12 7 Prezes Ogniska TON Ilość dzieci Uwagi 1. Mróz Józef 2 18 Kierownik szkoły w Kozłowie Wykaz nauczycieli uczących w latach 1939 1945 w kompletach nierejestrowanych w TON w gminie Złotniki: Doniec Jan Rembieszyce, kierownik szkoły Gajda Jan Kanice Stare, kierownik szkoły Pawlikowski C. Kanice Stare W uruchomionej podziemnej sieci szkolnictwa średniego nauczali w Małogoszczu ks. Miszczyk Stefan ps. Aleksander j. polskiego i historii, jego brat Marian matematyki, zakonnik Lewicki j. łacińskiego i religii, Zofia Kozłowska biologii. 8

Na tajne komplety uczęszczało ok. 20-25 osób. Zajęcia prowadzono w trzyosobowych zespołach poszczególnych klas gimnazjalnych. Dwukrotnie wizytował tę placówkę prof. Edmund Massalski. Egzaminy końcowe przeprowadzała Okręgowa Komisja Oświaty i Kultury z Kielc w domku Władysława Hajzdrala oraz u rodziny Zagańskich przy Rynku 11. Uczestnikami kompletów byli m.in.: Bejm Stefania córka Bernarda, Bejm Adolf syn Bernarda, Borowska Krystyna córka Kazimierza, Dąbek Danuta córka Władysława, Gromadzki Marian syn Jana, Hajzdral Krystyna córka Władysława, Kucharczyk Wanda córka Edwarda, Nowak Janina córka Jana, Pantok Wiesława córka Józefa, Pupka Marian z Żarczyc, Sienkiewicz Zofia córka Stefana, Skrobot Henryk syn Władysława, Skrobot Protazy syn Stanisława, Śliwoń Danuta córka Józefa, Wojarski Jerzy syn Kazimierza, Zagańska Danuta i Zofia córki Antoniego, Zawodzyński Marian syn Walentego. W okolicy Małogoszcza odbywały się także konspiracyjne zajęcia na poziomie średnim i uniwersyteckim. W pobliskiej wsi Milechowy, w domu należącym do rodziny Braunów zdawał egzamin doktorski Gerard Labuda, późniejszy profesor Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu. Komplety w zakresie szkoły średniej prowadzili prof. dr Kazimierz Tymieniecki wraz z małżonką (wysiedleńcy z Poznania) oraz ks. Piotr Oborski. Wykładano przedmioty ogólnokształcące i dwa języki: niemiecki i łacinę. Pobierali tu naukę m.in. Jan Górnicki, Marian Drąg i Władysław Krzeszowski. Nauczyciele tajnego nauczania w okolicznych miejscowościach: Jan Rodzim - ur. w 1893 r., przew. Gminnej Komisji Oświaty i Kultury w Małogoszczu, nauczyciel szkoły w Wiśniczu i Lasochowie, prowadził tajne nauczanie w Małogoszczu i Wiśniczu, po wojnie zatrudniony w szkole w Wiśniczu. Kamila Skrobot Gondek - ur. w 1909 r. rozpoczęła pracę nauczyciela w powiecie będzińskim, żona nauczyciela Juliana Skrobota pochodzącego z Małogoszcza. We wrześniu 1939 r. wróciła do Winiar, koło Buska. Tam 9

włączyła się w tajne nauczanie dzieci i młodzieży. W 1943 r. przybyła do Małogoszcza kontynuując konspiracyjne nauczanie. Po wojnie, pracując jako nauczycielka w Szkole Podstawowej w Małogoszczu, odznaczona pamiątkowym Medalem Tajnej Organizacji Nauczycielskiej. Kamila Skrobot Gondek ze swoim kuzynem Julian Skrobot ps. Rajmund Rużajski Stanisław Schabowski ur. w 1898 r., nauczyciel jawnej szkoły w Małogoszczu w l. 1940-1941, prowadził tajne komplety (1 rok i 6 miesięcy) w Węgleszynie, w Kurzelowie był przewodniczącym GKOiK a po nim jego żona Jadwiga. Elżbieta Wierzchowska ur. w 1907 r. nauczycielka zwolniona z pracy i zatrudniona jako sprzątaczka w szkole w Cieślach, prowadziła tajne nauczanie na poziomie średnim. Krystyna Wilk ur. w 1903 r. nauczycielka szkoły w Złotnikach, zwolniona z pracy, prowadziła tajne nauczanie -2 komplety, 12 osób. Stanisław Wilk, ur. w 1906 r., kierownik szkoły w Złotnikach prowadził tajne nauczanie -1 komplet, 7 uczniów. 10

Nauczyciele pozbawieni pracy i ukrywający się przed aresztowaniem, walczący w zbrojnym podziemiu: Roman Kamiński ur. w 1914 r., nauczyciel w pow. Pińsk, następnie w Skorkowie, uczestnik kampanii wrześniowej, pozbawiony pracy w lutym 1940 r., ukrywał się przed aresztowaniem. W r. szk. 1944/45 rozpoczął pracę w szkole w Małogoszczu. Bolesław Wierzchowski ur. w 1910 r., kierownik szkoły w Cieślach, działacz społeczny i oświatowy walczył w zbrojnym podziemiu, ps. Wierzbowski, Ojciec. Aresztowany 29.IX.1943 r. był więziony w Kielcach i w Radomiu a później wywieziony do Oświęcimia i następnie do Buchenwaldu. Powrócił do kraju 9 maja 1945 r. Maciej Nowicki wysiedleniec z poznańskiego, organizował Związek Walki Zbrojnej na terenie Ziemi Małogoskiej. Ze względów konspiracyjnych, podjął pracę jako robotnik leśny przy pozyskiwaniu żywicy. Stanisław Hajduk, ps. Olsza-Roman, Roman, był dowódcą Komendy Okręgu V NSZ, który w dniu 15 sierpnia 1944 r. wszedł w skład A.K. W jego zakładzie fotograficznym złożone były podręczniki i pomoce do nauki z przedmiotów zakazanych. W l. 1942-1943 był nauczycielem tajnych kompletów na poziomie szkoły powszechnej, utrzymywał kontakty z Okręgową Komisją Oświaty, m.in. z Edmundem Massalskim. Jego oddział zapewniał bezpieczeństwo nauczycielom i uczniom konspiracyjnego nauczania. Stanisław Hajduk ps. Olsza Roman 11 Julian Skrobot

Nauczyciele, którzy stracili życie w tej okrutnej wojnie: Julian Skrobot, 1908 1945, por. rezerwy, kierownik szkoły w Niwkach, powiat Zawiercie, następnie inspektor szkolny powiatu będzińskiego, uczestnik kampanii wrześniowej. Po powrocie nie zgłosił się do Małogoszcza. Przybył do powiatu buskiego jako oficer szkoleniowy A.K., ps. Rajmund Rużajski. W 1942 r. został aresztowany przez żandarmów i był na liście do rozstrzelania. Udało mu się z żoną uciec do Małogoszcza, gdzie objął komendę Rejonu NSZ a po scaleniu z A.K. został Komendantem Placówki Wierna. 16 stycznia 1945 r. został aresztowany przez NKWD i rozstrzelany na oczach żony i swoich dzieci. Józef Kamiński ur. w 1907 r. w Chojnach, syn Antoniego i Walerii, od 1938 r. nauczyciel Szkoły Powszechnej w Małogoszczu. Zmobilizowany ppor. oficer rezerwy, otrzymał rozkaz stawienia się w jednostce na Wileńszczyźnie. We wrześniu 1939 r. dostał się do niewoli radzieckiej. Przebywał w obozie w Kozielsku. Zamordowany w Katyniu przez NKWD. Po odkryciu masowych grobów polskich oficerów w kwietniu 1943 r. z nr 2233 zapisano: Kamiński Józef, ppor. ur. 1907 r. (znaleziono : pozwolenie na broń, św. lekarskie sanatorium Zw. Nauczycielstwa Polskiego w Zakopanem oraz list) Goniec Krakowski, Kraków 11 czerwca 1943 r. ppor. Józef Kamiński 12

Helena Karwacka nauczycielka w Rembieszycach. Zginęła podczas nalotu na pociąg w pobliżu Bochni dnia 4 września 1939 r. wraz z matką i siostrą. Józef Mróz ur. 16.11.1898 r., kierownik szkoły w Kozłowie. Prowadził tajne nauczanie. Aresztowany 2 marca 1944 r. Został wywieziony do obozu w Gross Rosen. Tam zginął w tym samym roku. Antoni Zakrzewski ur. w 1897 r., nauczyciel matematyki i fizyki, od 1918 r. pracował w Leśnicy, Bizorendzie, Nagłowicach, Złotnikach i w Desznie. Stale zagrożony przez okupanta, ciągle poszukiwany, ukrywał się przed aresztowaniem. Na skutek tego, nie wytrzymując stresu, rzucił się pod pociąg koło Potoka w 1944 r. Jadwiga Włodek i Wanda Siekańska nauczycielki z Węgleszyna, zamordowane w Oświęcimiu W Siekańska 12 I 1944 r., J. Włodek 14 III 1944. Synami J. Włodek Krystynem ur. 1931 r. i Januszem, ur. w 1933 r. do końca wojny opiekowali się Józef i Michalina Łysek rodzice p. Anny Adamek nauczycielki w Bocheńcu. Pamiętamy!!! 13

Opracowano na podstawie: 1. Artymiak A., Tajna szkoła powszechna w powiecie jędrzejowskim (1939 1945) we wspomnieniach młodzieży, Jędrzejów 1948. 2. Ćwiklik M., Kształcenie i wychowanie w Małogoszczu w l. 1918-1995, U.Śl., Filia w Cieszynie 1997. 3. Dembska W., Gomolec L., Zaworski T., Wielkopolanie w tajnym nauczaniu 1939 1945, Poznań 1994. 4. Działalność ZNP na Ziemi Włoszczowskiej w latach 1915-1995, praca zbiorowa, Kielce 1996. 5. Grześ B., Związek Nauczycielstwa Polskiego od korzeni po współczesność, Warszawa 2000. 6. Kosik E., Kartki z dziejów Małogoszcza, maszynopis, Chęciny 1973. 7. Kosik E., W kasztelańskim Małogoszczu. Monografia historycznogospodarcza Małogoszcza i okolicy, Kielce 1994. 8. Żołna J., Walka i martyrologia nauczycieli polskich powiatu jędrzejowskiego w l. 1939-1945, TPW, Zeszyt nr 13, cz. I, 1993 r., nr 14, cz. II 1994 r. Informacje pisemne i ustne 1. Adamek Anna z domu Łysek, córka Józefa i Michaliny, emerytowana nauczycielka w Bocheńcu. Relacja ustna z dnia 10.11.2009 r. dot. rodziny Włodków z Węgleszyna. 2. Kowalczyk Anna, opiekun Izby Pamięci Ziemi Małogoskiej. Relacje ustne z listopada 2009 r. dot. tajnego nauczania w Małogoszczu, udostępniła zbiory pamiątek po nauczycielach. 14

3. Kamiński Jan, emerytowany nauczyciel ZSzZ w Jędrzejowie, stryjeczny brat Józefa Kamińskiego. Informacje ustne dot. tajnego nauczania w Kanicach Starych. Listopad 2009 r. 4. Pająk Małgorzata, córka Władysława i Genowefy Kamińskich, nauczycielka Zespołu Placówek Oświatowych w Żarczycach Dużych, bratanica Józefa Kamińskiego. Przekazała informacje dot. życia oraz kopie pamiątek rodzinnych po zamordowanym w Katyniu nauczycielu z Małogoszcza. Listopad 2009. 5. Skrobot Anna, emerytowana nauczycielka SP w Małogoszczu, synowa Juliana i Kamili Skrobot Gondek. Informacja ustna, pisemna i zdjęcie Kamili Gondek. Listopad 2009. 6. Wojarski Jerzy, relacja ustna dot. jego udziału w tajnym nauczaniu oraz w zbrojnym podziemiu w Małogoszczu w okresie wojny. 13 listopada 2009. 15

Kserokopie dokumentów i fotografii 1. Hajduk Stanisław Dotyczy tajnego nauczania 16

2. Edmuntd Massalski Stwierdzam, że p. Hajduk Stanisław 3. Pamiątki rodzinne p. Małgorzaty Pająk po ppor. Józefie Kamińskim: Zdjęcia z Zakopanego Józef Kamiński (drugi od lewej) Zakopane dn. 26 IV 1939 r. Dolina Kościeliska 17

Fragment koperty i listu do rodziców z dnia 26 XI 1939 r. z obozu w Kozielsku 18

Goniec Krakowski z 11 czerwca 1943 r. Dalsza lista ofiar katyńskich 19

4. Ks. Stefan Miszczyk z Ojcem Świętym w Castel Gandolfo. Ksiądz Stefan Miszczyk z Ojcem Świętym w Castel Gandelfo w dniu 10 sierpnia 1980 r. na Zjeździe Koleżeńskim. Ojciec św. powitał ks. Miszczyka kładąc rękę na jego ramieniu i wypowiadając słowa Co słychać u Ciebie partyzancie z Małogoszcza? Ks. Stefan Miszczyk z Chęcin ps. Aleksander (1915 1990) prowadził w Małogoszczu tajne komplety na poziomie szkoły średniej nauczając języka polskiego i historii a jego brat Marian uczył matematyki. W szczególnie niebezpiecznych chwilach chronił się w Żarczycach u Agnieszki i Jana Kowalczyków, gdzie również odbywały się tajne komplety. Bezpieczną kryjówką przed Niemcami był specjalnie przygotowany schowek w oborze pod żłobem konia. W styczniu 1945 roku udał się do Krakowa na kontynuację studiów teologicznych. Tam poznał Karola Wojtyłłę przyszłego Ojca Świętego Jana Pawła II. 20

5. Strona internetowa z historycznymi zdjęciami z Małogoszcza Rok 1941 klasa III, Szkoła Podstawowa, nauczyciel Stanisław Schabowski. Żródło: www.nasza-klasa.pl Rok 1941 klasa Ia z nauczycielką Janiną Codello. Źródło: http://www.krystyna-lagierska.republika.pl/ 21

Rok 1942 na placu szkolnym, ul. Warszawska, nauczyciele: Stanisław Bień, Helena Fankanowska. Żródło: www.nasza-klasa.pl 6. Obchody 70 rocznicy Tajnej Organizacji Nauczycielskiej w powiecie jędrzejowskim w dniu 19 XI 2009 r. w Jędrzejowie. Okolicznościowa tablica w ZSzO w Małogoszczu 22

Referat wygłosił mgr Kazimierz Wroński W prezentacji multimedialnej ks. Miszczyk z Janem Pawłem II Ośrodki tajnego nauczania w powiecie jędrzejowskim 23

Wspomnienia Jana Kamińskiego, uczestnika tajnych kompletów Po prawej stronie zdjęcie ppor. Józefa Kamińskiego w prezentacji multimedialnej Prezes ZNP Sławomir Broniarz wręczył legitymacje nowym członkom Oddziału w Małogoszczu: Dorocie Czubaj, Agnieszce Orzeł, Katarzynie Wojciechowskiej. Na zdjęciu stoją od lewej: Wanda Kołtunowicz prezes Okręgu Świętokrzyskiego ZNP, nauczycielka z Jędrzejowa, Dorota Czubaj, Sławomir Broniarz prezes ZNP, Katarzyna Wojciechowska, Agnieszka Orzeł, Lidia Osińska prezes ZNP w Jędrzejowie. 24