Współpraca przedsiębiorstwa z bankiem Rachunki bankowe dr Anna Korzeniowska Wydział Ekonomiczny Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
Rodzaje rachunków bankowych Wpłacone do banku środki pienięŝne (depozyty) są przechowywane na rachunkach bankowych. Prawo bankowe wyróŝnia cztery grupy rachunków bankowych Art. 49.1.: 1) rachunki rozliczeniowe, w tym bieŝące i pomocnicze, 2) rachunki lokat terminowych, 3) rachunki oszczędnościowe, rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe oraz rachunki terminowych lokat oszczędnościowych, 4) rachunki powiernicze. 2
Rachunki bankowe wg art. 49 ust 2 i 3 PrBank Rachunki rozliczeniowe oraz rachunki lokat terminowych mogą być prowadzone wyłącznie dla: 1) osób prawnych, 2) jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, o ile posiadają zdolność prawną, 3) osób fizycznych prowadzących działalność zarobkową na własny rachunek, w tym dla osób będących przedsiębiorcami. Rachunki oszczędnościowe, rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe oraz rachunki terminowych lokat oszczędnościowych mogą być prowadzone wyłącznie dla: 1) osób fizycznych, 2) szkolnych kas oszczędnościowych, 3) pracowniczych kas zapomogowo-poŝyczkowych. 3
Elementy umowy rachunku bankowego Art. 52 PrBank 1. Umowa rachunku bankowego jest zawierana na piśmie. 2. Umowa rachunku bankowego powinna określać w szczególności: 1) strony umowy, 2) rodzaj otwieranego rachunku, 3) walutę rachunku, 4) czas trwania umowy, 5) o ile strony zastrzegają oprocentowanie środków pienięŝnych zgromadzonych na rachunku - wysokość tego oprocentowania i przesłanki dopuszczalności jego zmiany przez bank, a takŝe terminy wypłaty, postawienia do dyspozycji lub kapitalizacji naleŝnych odsetek, 6) wysokość prowizji i opłat za czynności związane z wykonywaniem umowy oraz przesłanki i tryb ich zmiany przez bank, 7) formy i zakres rozliczeń pienięŝnych dokonywanych na polecenie posiadacza rachunku oraz terminy ich realizacji, 8) przesłanki i tryb dokonywania zmian umowy, 9) przesłanki i tryb rozwiązania umowy rachunku bankowego, 10) zakres odpowiedzialności banku za terminowe i prawidłowe przeprowadzenie rozliczeń pienięŝnych oraz wysokość odszkodowania za przekroczenie terminu realizacji dyspozycji posiadacza rachunku. 3. Do obliczania naleŝnych odsetek od środków pienięŝnych zgromadzonych na rachunku przyjmuje się, Ŝe rok liczy 365 dni, chyba Ŝe umowa stanowi inaczej. 4
Korzyści z posiadania rachunku bankowego przez podmiot gospodarczy bezpieczeństwo środków zgromadzonych na rachunku, moŝliwość składania dyspozycji przeprowadzenia przez bank operacji rozliczeniowych, włączenie w system krajowych i międzynarodowych rozliczeń pienięŝnych moŝliwość korzystania z oferty produktów i usług oferowanych przez bank, przejrzystość przepływów pienięŝnych i moŝliwość ich kontrolowania, - większa wiarygodność firmy jako podmiotu handlowego ułatwienie w uzyskiwaniu kredytów (przedsiębiorstwo jest znane bankowi kredytodawcy). 5
Aspekty prawne otwierania i prowadzenia rachunków bankowych Wymóg posiadania rachunku bankowego przez podmiot gospodarczy wynika z Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2004 r. (DzU nr 173 poz. 1807 ze zm.) (patrz kolejny slajd). Rachunek bankowy ma charakter umowy i dokumentu księgowego. Otwarcie rachunku bankowego następuje przez zawarcie z bankiem pisemnej umowy zgodnie z Art. 49-62 ustawy Prawo Bankowe oraz artykułami 725-733 Kodeksu cywilnego. 6
Aspekty prawne otwierania i prowadzenia rachunków bankowych Art. 22. 1. Dokonywanie lub przyjmowanie płatności związanych z wykonywaną działalnością gospodarczą następuje za pośrednictwem rachunku bankowego przedsiębiorcy w kaŝdym przypadku, gdy: 1) stroną transakcji, z której wynika płatność, jest inny przedsiębiorca oraz 2) jednorazowa wartość transakcji, bez względu na liczbę wynikających z niej płatności, przekracza równowartość 15.000 euro przeliczonych na złote według średniego kursu walut obcych ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski ostatniego dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym dokonano transakcji. 2. Przedsiębiorca będący członkiem spółdzielczej kasy oszczędnościowokredytowej moŝe realizować obowiązek określony w ust. 1 za pośrednictwem rachunku w tej spółdzielczej kasie oszczędnościowokredytowej. 3. Przedsiębiorca wykonujący działalność gospodarczą w zakresie wykonywania i pośrednictwa w realizowaniu przekazów pienięŝnych w obrocie zagranicznym stosuje odpowiednio przepisy art. 63g i art. 111 ust. 1 pkt 7 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665, z późn. zm. 1) ). (są to przepisy regulujące obowiązki banków w zakresie przelewów transgranicznych) 7
Obowiązek posiadania rachunku Podmiot gospodarczy musi dysponować co najmniej jednym rachunkiem bieŝącym. Nieograniczona jest liczba wydzielonych w ramach tego rachunku podrachunków. Otwarcie rachunku pomocniczego jest fakultatywne. Ustawa nie ogranicza ich liczby dla jednego podmiotu. Nie ma teŝ opisanych zasad zaleŝności pomiędzy rachunkiem pomocniczym a rachunkiem bieŝącym. Umowa rachunku pomocniczego powinna precyzować: 1. źródło wpłat na ten rachunek i/lub tytuły z jakich mogą być dokonywane wpłaty, 2. Rozliczenia jakie mogą być realizowane z wykorzystaniem tego rachunku. W praktyce rachunki pomocnicze otwiera się do obsługi finansowej oddziałów przedsiębiorstwa wielozakładowego zlokalizowanych z dala od jego siedziby Lub do prowadzenia rozliczeń zagranicznych przez bank dewizowy, gdy bank prowadzący rachunek podstawowy nie ma stosownych uprawnień do prowadzenia rozliczeń zagranicznych 8
Rachunek skonsolidowany (cash-pooling) Jest to zintegrowany rachunek, na który przelewane są na podstawie stałej, wydanej bankowi dyspozycji środki ze wszystkich rachunków podmiotu gospodarczego. Z oferty korzystają podmioty z rozbudowaną siecią rachunków bankowych w celu efektywnego wykorzystania posiadanych środków. Mogą np. zlecić bankowi lokowanie nadwyŝek finansowych wpływających na rachunek skonsolidowany na rynku międzybankowym lub w określonych instrumentach rynku pienięŝnego. 9
Rachunek zastrzeŝony (ESCROW) Pozwala ograniczyć ryzyko towarzyszące transakcjom zawieranym z partnerem, którego wiarygodność trudno ocenić. Rachunek jest wykorzystywany w przypadku jednorazowych nietypowych transakcji o znaczącej wartości. Konstrukcja rachunku zastrzeŝonego opiera się na powierzeniu bankowi roli arbitra i straŝnika interesów poszczególnych stron transakcji handlowej. Na podstawie umowy rachunku zastrzeŝonego zawartej pomiędzy kupującym, sprzedającym a bankiem następuje rozliczenie transakcji na warunkach ustalonych przez kupującego i sprzedającego. Wykonawcą tej umowy jest bank. W praktyce oznacza to, Ŝe strony nie mogą odstąpić od wykonania umowy, o ile spełnione zostaną warunki uzgodnione w umowie rachunku ESCROW. W rezultacie, jeśli kupujący otrzymał towar/usługę, musi uregulować naleŝność ze środków, które zostały zdeponowane w banku na rachunku zastrzeŝonym pod zastaw transakcji. 10
Rachunek zastrzeŝony zasady funkcjonowania 1. Kupujący deponuje środki na rachunku zastrzeŝonym 2. Bank potwierdza istnienie środków w dyspozycji sprzedającego i uniemoŝliwia ich uŝycie niezgodne z warunkami zapisanymi w umowie rachunku ESCROW oraz wynikającymi z umowy kupna-sprzedaŝy lub kontraktu. po podpisaniu umowy rachunku ESCROW i zdeponowaniu środków na rachunku bank uniemoŝliwia stronom umowy wykorzystanie środków zdeponowanych na rachunku niezgodnie z warunkami zapisanymi w umowie, 3. sprzedający dostarcza towar lub usługę kupującemu i jednocześnie wysyła do banku fakturę i potwierdzenie odbioru przedmiotu umowy przez kupującego, 4. bank przelewa pieniądze z rachunku zastrzeŝonego na rachunek sprzedającego. Podmioty najczęściej korzystające z rachunku ESCROW: firmy prowadzące działalność handlową, pośredniczące w transakcjach kupna-sprzedaŝy, deweloperzy i spółdzielnie mieszkaniowe, firmy podwykonawcze. 11
Rachunek zastrzeŝony (ESCROW) - Korzyści dla Klienta zabezpieczenie interesów stron umowy - bank kontroluje wydatkowanie środków zgromadzonych na rachunku ESCROW zgodnie z postanowieniami umowy, uniwersalna konstrukcja prawna, która jednocześnie spełnia funkcje podobne do bardziej skomplikowanych produktów bankowych zabezpieczających transakcje handlowe (np. akredytywy), proste i szybkie wdroŝenie usługi - niskie koszty oraz brak konieczności uzyskiwania limitów kredytowych w banku prowadzącym rachunek poprawa wiarygodności handlowej i finansowej Klienta - szczególnie istotne w przypadku nawiązywania nowych relacji handlowych, moŝliwość dostosowania warunków umowy do rodzaju transakcji - indywidualny charakter postanowień zawartych w umowie 12
Formy dostępu do usług w ramach rachunku bankowego telefonicznie (callcenter) całodobowa obsługa przedsiębiorstw przez centrum telefoniczne, kanałami elektronicznymi elektroniczne przetwarzanie i transmisja danych, (często w formuje home/office-banking), w sposób bezpośredni - osobisty i telefoniczny kontakt z przedstawicielem banku Przedsiębiorstwa maja dostęp do usług bankowych: za pośrednictwem stron i portali internetowych. 13
Produkty oferowane w ramach rachunku bankowego prowadzenie rachunku bieŝącego i pomocnicze go, wydawanie biznesowych kart płatniczych. realizacja poleceń zapłaty, Typowy pakiet korporacyjny dla skierowany jest do duŝych podmiotów (o rocznym przychodzie powyŝej 200 mln zł) składa się z następujących usług: udzielanie kredytu w rachunku bieŝącym, przyłączenie do systemu bankowości elektronicznej, 14
Rozliczenia pienięŝne Rozliczeniami pienięŝnymi nazywa się regulowanie wszelkich zobowiązań, jakie powstają pomiędzy róŝnymi podmiotami w gospodarce, poprzez przekazywanie wierzycielowi określonej kwoty pienięŝnej w gotówce lub pieniądzu bezgotówkowym. Rozliczenia gotówkowe najczęściej dokonywane są między osobami fizycznymi lub osobami fizycznymi a innymi podmiotami gospodarczymi. Ze względów prawnych, bezpieczeństwa i szybkości transakcji pomiędzy przedsiębiorstwami zwykle dokonuje się rozliczeń bezgotówkowych lub rozliczeń kompensacyjnych (clearingowych). Przeprowadzanie rozliczeń bezgotówkowych dokonuje się z wykorzystaniem produktów rozliczeniowych, do których naleŝą: polecenie wypłaty, polecenie przelewu, polecenie zapłaty, czeki gotówkowe i rozrachunkowe, akredytywa, inkaso, płatności masowe, netting oraz karty płatnicze. 15
Polecenie wypłaty i polecenie przelewu Polecenie wypłaty to instrument, za pomocą którego podmiot mający zobowiązanie do uregulowania poleca bankowi przekazanie określonej kwoty wskazanemu beneficjentowi. JeŜeli kwotę zobowiązania wpłaca w gotówce mamy do czynienia z poleceniem wypłaty (przelewem bankowym), gdy poleca obciąŝyć swój rachunek rozliczeniowy, wtedy jest to polecenie przelewu. Operacje inicjuje dłuŝnik przekazując do banku stosowne zlecenie. JeŜeli w rozliczeniach krajowych korzysta z bankowości bezpośredniej, wtedy przekazuje do banku wypełniony standardowy czteroodcinkowy formularz. Dowodem przyjęcia zlecenia jest pieczęć dzienna i podpis pracownika banku przyjmującego zlecenie na jednym z odcinków przekazu zwracanym dłuŝnikowi. Polecenie przelewu naleŝy do usług objętych prowizjami przewidzianymi w taryfie opłat i prowizji banku. 16
Wzór polecenia przelewu/wypłaty Standardowy formularz polecenia przelewu/wypłaty musi spełniać wymogi polskiej normy nr PN-F- 01101:2007 z dnia19 czerwca 2007 r. Bankowość i pokrewne usługi finansowe Wzór formularza polecenia przelewu/wpłaty gotówkowej (WP). W przypadku płatności na rzecz organów podatkowych wzór ten został opisany w Rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie wzoru formularza wpłaty gotówkowej oraz polecenia przelewu na rachunek organu podatkowego 17
Polecenie przelewu/wypłaty - formularz 18
Polecenie wypłaty na rzecz organu podatkowego 19
Polecenie przelewu schemat transakcji 20
Polecenie zapłaty (direct debit) Jest to udzielona bankowi dyspozycja wierzyciela, obciąŝenia określoną kwotą rachunku dłuŝnika (za jego zgodą) i uznania tą kwotą rachunku wierzyciela. Instrument ten pozwala automatycznie inicjować płatności z rachunku dłuŝnika w dniu wymagalności wierzytelności. Bank zrealizuje dyspozycję jeŝeli spełnione zostaną następujące warunki: został do tego poprzednio upowaŝniony przez posiadacza rachunku, który ma być obciąŝony, składający zlecenie został wymieniony w upowaŝnieniu danym bankowi przez dłuŝnika jako uprawniony do składania takich zleceń, tytuł płatności jest zgodny z tym, co zostało określone w upowaŝnieniu. Ten sposób rozliczeń stosuje się w przypadku stałych dostawców, którzy są sprawdzonymi kontrahentami, w sytuacji gdy kwota i tytuł płatności nie są sporne. Zwykle płatności w ten sposób regulowane są płatnościami okresowymi. 21
Polecenie zapłaty 22
Korzyści ze stosowania polecenia zapłaty usprawnienie rozliczeń pomiędzy wierzycielem a dłuŝnikami zapewnia wierzycielom szybkie i terminowe egzekwowanie naleŝności oraz lepszą kontrolę spłat zadłuŝenia. Dla dłuŝników stosowanie polecenia zapłaty jest tanią i wygodną formą regulowania zobowiązań, poprawa płynności finansowej mniejsze prawdopodobieństwo nieterminowego regulowania naleŝności oraz aktualizowana na bieŝąco informacja o otrzymanych naleŝnościach ułatwiają wierzycielowi zarządzanie środkami finansowymi, tym samym zmniejszają ryzyko finansowe, poprawa terminowości spłat zadłuŝenia wierzyciel uniezaleŝnia spłatę zobowiązania od działań dłuŝnika. Zwiększa to pewność terminowego uregulowania zobowiązania. Jedyny obowiązek dłuŝnika to zapewnienie odpowiedniej ilości środków na rachunku w banku prowadzącym jego konto osobiste, lepsza kontrola procesu regulowania naleŝności wierzyciel ma szybki dostęp do informacji zarówno o zrealizowanych, jak i niezrealizowanych płatnościach, wygoda i łatwość wdroŝenia polecenie zapłaty jest standardowym produktem bankowym, wprowadzonym zarządzeniem prezesa NBP, a przez to akceptowanym przez większość banków w Polsce. Dzięki temu wierzyciel moŝe w łatwy i szybki sposób wprowadzić nową formę rozliczeń bez podpisywania jakichkolwiek dodatkowych umów z bankami dłuŝników. 23
Płatności masowe, System Identyfikacji Masowych Płatności, Automatyczna Identyfikacja Płatności Zadaniem Systemu Identyfikacji Masowych Płatności (SIMP) jest identyfikowanie płatności dokonywanych na rzecz firm przez ich kontrahentów. SIMP jest usługą przeznaczoną głównie dla tych Klientów, którzy oferują swoje produkty lub usługi znacznej liczbie odbiorców, czyli np. dla przedsiębiorstw telekomunikacyjnych, telewizji kablowych (naleŝności abonamentowe), firm ubezpieczeniowych (składki ubezpieczeniowe), spółdzielni mieszkaniowych (naleŝności za czynsz), zakładów elektroenergetycznych, gazowni- czych, wodociągowych, uczelni. Identyfikacja poszczególnych transakcji pozwala na dokonywanie ich automatycznego księgowania w systemie FK. SIMP wykorzystuje standard NRB (26 cyfr), czyli poprawność numeru rachunku zawierającego kod dłuŝnika jest sprawdzana przez tzw. liczbę kontrolną. Zapewnia to wysoki poziom poprawności otrzymywanych danych, poniewaŝ płatnicy przywiązują o wiele większą wagę do numeru rachunku niŝ np. do szczegółów płatności. DuŜa liczba znaków w identyfikatorze zawartym w numerze rachunku pozwala umieścić oprócz kodu dłuŝnika równieŝ dodatkowe informacje, np. numer faktury, polisy lub umowy. Plik elektroniczny zawierający szczegółową listę transakcji uzupełnioną o kody dłuŝników jest dostarczany wierzycielowi wraz z wyciągiem bankowym poprzez system bankowości elektronicznej. 24
Korzyści SIMP dla przedsiębiorstwa obniŝenie kosztów - ograniczenie manualnej pracy związanej z przetwarzaniem danych (weryfikowaniem otrzymanych płatności) dzięki automatyzacji prac księgowych, a w konsekwencji obniŝenie kosztów systemu obsługi naleŝności, uproszczenie i przyspieszenie weryfikacji, uzgadniania i ewentualnej windykacji nieterminowych i niezapłaconych płatności od poszczególnych dłuŝników, niezawodność identyfikacji - kody stanowiące integralną część numeru rachunku w standardzie NRB pozwolą na wyeliminowanie błędów podczas procesu uzgadniania płatności, elastyczność - SIMP zapewnia szeroki zakres kodowania (maks. 12 cyfr) i nie wymaga informowania banku o wprowadzanych przez przedsiębiorstwo zmianach w kodyfikacji, elektroniczna postać danych umoŝliwia generowanie róŝnych raportów, analiz, opracowywanie statystyk, które wspomagają proces zarządzania naleŝnościami, np. raportu pozwalającego rozpoznać źródło transakcji, znaczne przyspieszenie obiegu informacji - łatwy i szybki dostęp do danych historycznych. 25
GOBI - Gospodarcze ObciąŜenia Bezpośrednie GOBI to nowoczesna forma bezgotówkowych rozliczeń pienięŝnych, pozwalająca na kontrolowanie procesu regulowania zobowiązań płatników. Podstawowe zasady rozliczeń są następujące: transakcje są realizowane wyłącznie pomiędzy rachunkami naleŝącymi do podmiotów gospodarczych, brak kwotowego ograniczenia pojedynczej transakcji, brak moŝliwości odwołania zrealizowanej transakcji (klauzula ostatecznego rozliczenia), rozliczenia mogą następować tylko na pełną, Ŝądaną kwotę. 26
GOBI - Gospodarcze ObciąŜenia Bezpośrednie GOBI jako elektroniczna forma obciąŝenia rachunku bankowego zastąpiło funkcjonujące do tej pory Bankowe Noty ObciąŜeniowe słuŝące do pobierania naleŝności w rozliczeniach pomiędzy podmiotami gospodarczymi bez górnego limitu kwotowego oraz bez moŝliwości odwołania dokonanego obciąŝenia. Rozliczenia GOBI są realizowane na mocy porozumienia międzybankowego i podobnie jak w przypadku Polecenia Zapłaty, moŝliwość rozliczania GOBI istnieje wyłącznie pomiędzy jednostkami banków będących uczestnikami porozumienia. Zlecenie dokonania obciąŝenia w formie GOBI składane jest w dniu D, a rozliczenie dokonywane jest w dniu D+2. Bank obsługujący rachunek dłuŝnika ma wystarczająco duŝo czasu na dokładną weryfikację otrzymanego zlecenia, jak równieŝ, w celu ewentualnego uzyskania akceptacji dłuŝnika, na obciąŝenie jego rachunku konkretną transakcją. 27
GOBI przeznaczone jest dla: 1. przedsiębiorstw powiązanych kapitałowo, które dokonują rozliczeń wewnątrz grupy, 2. pozostałych przedsiębiorstw realizujących wzajemne rozliczenia handlowe. Ta forma rozliczeń moŝe być wykorzystywana szczególnie pomiędzy podmiotami planującymi stałe kontakty handlowe, w przypadku, gdy wierzyciel dostarcza dłuŝnikom towary lub świadczy usługi o znacznej wartości. 28
Korzyści GOBI dla Klienta 1. obniŝenie ryzyka powstawania naleŝności zagroŝonych - zarówno płatności nisko jak i wysokokwotowe rozliczane są ostatecznie i niemal natychmiast, bez moŝliwości odwołania rozliczanej transakcji, 2. wyciągi z rachunku i raporty generowane przez bank zawierają informacje o statusie realizacji płatności, co pozwala zorientować się w przebiegu spływu naleŝności i odpowiednio szybko zareagować na wszelkie opóźnienia. 29