III SA/Wa 790/15 - Postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie Postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie Skład orzekający z dnia 21 listopada 2016 r. III SA/Wa 790/15 UZASADNIENIE Przewodniczący: Sędzia WSA Alojzy Skrodzki. Sentencja Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie po rozpoznaniu w dniu 21 listopada 2016 r. na posiedzeniu niejawnym sprzeciwu P. sp. z o.o. z siedzibą w W. na postanowienie starszego referendarza sądowego Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 5 października 2016 r. sygn. akt III SA/Wa 790/15 odmawiające przyznania prawa pomocy w zakresie zwolnienia od wpisu od skargi kasacyjnej w sprawie ze skargi P. sp. z o.o. z siedzibą w W. na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w W. z dnia (...) stycznia 2015 r. nr (...) w przedmiocie określenia w podatku od towarów i usług kwoty nadwyżki podatku naliczonego nad należnym do zwrotu na rachunek bankowy za miesiące od września do grudnia 2012 r. oraz kwiecień i maj 2013 r. postanawia: - odmówić przyznania prawa pomocy we wnioskowanym zakresie. Uzasadnienie faktyczne P. sp. z o.o. z siedzibą w W. (dalej zwana "Spółką" lub "Skarżącą") wraz ze skargą kasacyjną z dnia 20 lipca 2016 r. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 26 lutego 2016 r. złożyła wniosek o przyznanie prawa pomocy w zakresie częściowego zwolnienia od kosztów sądowych w postaci zwolnienia od wpisu sądowego od skargi kasacyjnej. W załączonym formularzu PPPr wskazała, że z uwagi na stan finansowy oraz majątkowy oraz znaczną wartość przedmiotu zaskarżenia nie jest w stanie ponieść ciężaru wpisu sądowego. W oświadczeniu o majątku i dochodach zaznaczyła, że jej kapitał zakładowy wynosi (...) zł. Ujawniła, że dochód za ostatni rok obrotowy wyniósł 923.489,71 zł. Stan środków na rachunku bankowym określiła na (...) zł. Do zobowiązań zaliczyła zobowiązanie w podatku VAT na kwotę 6.047.041 zł.
W wykonaniu wezwania referendarza sądowego Skarżąca wyjaśniła, że wpis od skargi został opłacony w czasie, gdy sytuacja finansowa na to pozwalała. Górną granicę wynagrodzenia pełnomocnika określono w sposób zryczałtowany za okres całego postępowania. Według niej limit ten został już wyczerpany w lutym 2015 r. Skarżąca w złożonym oświadczeniu z 9 sierpnia 2016 r. zwróciła uwagę, że w 2016 r. nie osiągnęła przychodów, zaś poniesione w tym okresie koszty wyniosły 1.161,79 zł. Nie posiada żadnych udziałów, ani należności. Posiada natomiast zobowiązania wobec Skarbu Państwa i byłego prezesa zarządu. Przedłożyła m.in. zeznanie podatkowe, rachunek zysków i strat, bilans, deklaracje VAT. Starszy referendarz sądowy Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie postanowieniem z 5 października 2016 r. odmówił Skarżącej przyznania prawa pomocy we wnioskowanym zakresie. Uznał bowiem, że wniosek Spółki nie zasługuje na uwzględnienie w sytuacji, gdy w 2015 r. osiągnęła przychód w wysokości ponad 1.163.536 zł i poniosła koszty jego uzyskania w kwocie ponad 184.405 zł. Zdaniem referendarza sądowego miała ona zatem pełną możliwość zgromadzenia wymaganej w niniejszej sprawie kwoty kosztów sądowych. Pozwalała jej na to ówczesna sytuacja finansowa. Jak sama bowiem przyznała sytuacja ta umożliwiała jej opłacenie wpisu od skargi, czy wypłatę ostatniej części należnego pełnomocnikowi wynagrodzenia. W jego ocenie Skarżąca powinna liczyć się z koniecznością przeznaczenia z bieżącej działalności lub zgromadzonych zasobów pieniężnych, kwot niezbędnych do dalszego prowadzenia procesu. Skarżąca w sprzeciwie z 28 października 2016 r. zarzuciła naruszenie art. 246 2 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 718, zwanej dalej "p.p.s.a.") poprzez błędną ocenę stanu majątkowego i finansowego polegającą na przyjęciu, że obecny zły stan majątkowy i finansowy spowodowany jest świadomym zaniechaniem z jej strony, nie zaś czynnikami od niej niezależnymi i obiektywnymi, a ponadto miała możliwość zgromadzenia w przeszłości zasobów finansowych na pokrycie kosztów sądowych. Mając powyższe na uwadze wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez uwzględnienie wniosku o przyznanie prawa pomocy we wnioskowanym zakresie. Jednocześnie wniosła o dopuszczenie dowodu z odpisu postanowienia Sądu Rejonowego dla W. w W. (...) Wydział Gospodarczy dla spraw upadłościowych i naprawczych z dnia (...) lipca 2015 r. o sygn. akt (...) oddalającego jej wniosek o ogłoszenie upadłości, na okoliczności przywołane w uzasadnieniu niniejszego pisma, w szczególności w celu obalenia twierdzenia, że nie wszczęła postępowania upadłościowego lub naprawczego oraz była ona w stanie zgromadzić odpowiednie zasoby finansowe na pokrycie kosztów sądowych. W uzasadnieniu podkreśliła, iż podejmowała starania w celu ogłoszenia upadłości, jednakże jej wniosek został oddalony z uwagi na fakt, że posiadała tylko jednego wierzyciela - Skarb Państwa. Zauważyła przy tym, że nie posiada innych wierzycieli oprócz byłego Prezesa Zarządu, jednakże nie jest ono wymagalne i jako takie nie stanowi podstawy do ogłoszenia upadłości. Powyższe w jej ocenie dowodzi, że co najmniej od początku 2016 r. nie prowadzi działalności gospodarczej co potwierdzają inne dokumenty przedstawione przez Spółkę. Skarżąca nie posiada obecnie możliwości prawnej zakończenia swojego bytu prawnego. Z
uwagi na istniejące zobowiązanie wobec Skarbu Państwa i prowadzoną w tym zakresie egzekucję administracyjną nie jest możliwa także likwidacja Spółki, gdyż w jej ramach konieczne jest zaspokojenie lub zabezpieczenie wierzycieli na co nie posiada środków. Jednocześnie Skarżąca zwróciła uwagę, że nie ma możliwości zgromadzenia czy też zabezpieczenia odpowiednich środków pieniężnych, gdyż od 2015 r. prowadzona jest wobec niej egzekucja administracyjna w ramach której doszło do zajęcia jej rachunków bankowych. Do sprzeciwu załączony został odpis postanowienia Sądu Rejonowego dla W. w W. (...) Wydział Gospodarczy dla spraw upadłościowych i naprawczych z dnia (...) lipca 2015 r. o sygn. akt (...). Uzasadnienie prawne Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zważył, co następuje: W myśl art. 260 p.p.s.a., w brzmieniu które zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 9 kwietnia 2015 r. o zmianie ustawy - Prawo o postepowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2015 r. poz. 658) znajduje zastosowanie w odniesieniu do postępowań sądowych wszczętych przed dniem 15 sierpnia 2015 r., w razie wniesienia sprzeciwu, który nie został odrzucony, postanowienie, przeciwko któremu został on wniesiony traci moc, a sprawa będąca przedmiotem sprzeciwu podlega rozpoznaniu przez sąd na posiedzeniu niejawnym. Na postanowienie przysługuje zażalenie. Skuteczne wniesienie sprzeciwu powoduje usunięcie z obrotu prawnego orzeczenia starszego referendarza sądowego, tj. postanowienia z dnia 5 października 2016 r. Jest ono traktowane - pod względem skutków prawnych - jako nieistniejące. Stosownie do art. 245 1 p.p.s.a. prawo pomocy może być przyznane w zakresie całkowitym lub częściowym. Prawo pomocy w zakresie całkowitym obejmuje zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego (art. 245 2 p.p.s.a.). Prawo pomocy w zakresie częściowym obejmuje zwolnienie tylko od opłat sądowych w całości lub w części albo tylko od wydatków albo od opłat sądowych i wydatków lub obejmuje tylko ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego (art. 245 3 p.p.s.a.). Przyznanie prawa pomocy uzależnione jest od spełnienia przesłanek określonych w art. 246 p.p.s.a. Zgodnie z 2 tego artykułu osoba prawna może domagać się przyznania prawa pomocy w zakresie częściowym, gdy wykaże, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania. Zasadą jest, iż strony ponoszą koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie (art. 199 p.p.s.a.), co oznacza że każdy, kto wnosi do sądu pismo podlegające opłacie lub powodujące wydatki, obowiązany jest do ich uiszczenia (art. 211 p.p.s.a.). Celem instytucji prawa pomocy jest natomiast zapewnienie prawa do sądu i możliwości obrony swoich racji podmiotom, które znajdują się w sytuacji finansowej uniemożliwiającej poniesienie kosztów z tym związanych. Jest to forma dofinansowania strony postępowania sądowego z budżetu Państwa i przez to zwolnienie z obowiązku ponoszenia kosztów postępowania powinno sprowadzać się do wypadków, w których zdobycie przez stronę środków na sfinansowanie udziału w takim postępowaniu jest rzeczywiście, obiektywnie niemożliwe (postanowienie NSA z 6 października 2004 r., sygn. akt GZ 71/04, ONSA 2005, Nr 1, poz. 8). Przyznanie
lub odmowa przyznania prawa pomocy winna wynikać z wzajemnej oceny dwóch elementów: kosztów, jakie musi ponieść strona na poczet prowadzonego postępowania i jej aktualnej kondycji finansowej. Zapobiegliwości i przezorności w tym zakresie należy szczególnie wymagać od podmiotów toczących spory sądowe w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą, która ze swej istoty wiąże się z ryzykiem ponoszenia wszystkich związanych z nią konsekwencji, w tym także kosztów sądowych (vide: postanowienie NSA z dnia 6 października 2004 r., sygn. akt GZ 61/04, GZ 64/04 niepubl.). Zgodnie bowiem z art. 84 Konstytucji RP, każdy ma obowiązek świadczenia ciężarów i świadczeń publicznych, do których zalicza się daniny publiczne w postaci kosztów sądowych. Zwolnienie od tego rodzaju danin stanowi więc odstępstwo od konstytucyjnej zasady ich powszechnego i równego ponoszenia. Dlatego winno być stosowane w sytuacjach wyjątkowych, gdy istnieją uzasadnione powody do przerzucenia ciężaru dotyczącego danej osoby na współobywateli (vide: postanowienie NSA z dnia 10 stycznia 2005 r., sygn. akt FZ 478/04 niepubl.). Przyznanie prawa pomocy należy traktować jako odstępstwo od ogólnej zasady ponoszenia kosztów postępowania przez tego, kto wnosi do sądu pismo, podlegające opłacie lub powodujące wydatki. Tym samym dla uzyskania prawa pomocy nie wystarczy subiektywne przekonanie wnioskodawcy o zasadności jego otrzymania. Prawo pomocy może być przyznane, jeżeli zdobycie przez stronę środków na sfinansowanie udziału w postępowaniu sądowym jest rzeczywiście, obiektywnie niemożliwe. Zgodnie z przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 grudnia 2003 r. w sprawie wysokości oraz szczegółowych zasad pobierania wpisu w postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 221, poz. 2193) wpis od skargi kasacyjnej w niniejszej sprawie wynosi 30.236 zł. Nie ulega wątpliwości, iż każdy, kto wnosi do Sądu pismo podlegające opłacie lub powodujące wydatki, obowiązany jest do uiszczenia stosownych kosztów sądowych, a także powinien być przygotowany na poniesienie wydatków związanych z prowadzeniem procesu sądowego. Sąd może zwolnić od kosztów sądowych tylko w sytuacji, gdy wnioskodawca wykaże, że nie ma realnych możliwości finansowych ich poniesienia. Zatem to na wnoszącym o przyznanie prawa pomocy spoczywa ciężar dowodu, że znajduje się w sytuacji uprawniającej go do skorzystania z prawa pomocy, zaś rozstrzygnięcie w tej kwestii zależy od tego, co zostanie przez stronę udowodnione. W niniejszej sprawie Skarżąca ubiega się o przyznanie prawa pomocy w zakresie częściowym. Dla pozytywnego w tej kwestii rozstrzygnięcia konieczne jest spełnienie przesłanki o jakiej mowa w art. 246 2 pkt 2 p.p.s.a. Z treści powyższego przepisu wynika, że to strona ma przekonać sąd, że znajduje się w takiej sytuacji, która uniemożliwia jej poniesienie pełnych kosztów postępowania. To strona powinna więc należycie uzasadnić i uprawdopodobnić okoliczności, które wskazuje we wniosku o przyznanie prawa pomocy. Jeżeli zaś fakty, które podaje we wniosku, nie znajdują pokrycia w aktach sprawy lub pozostają w sprzeczności z zawartymi tam informacjami o stanie majątkowym strony, istnieją podstawy do odmowy przyznania prawa pomocy (por. post. NSA: z 9 września 2004 r., FZ 360/04, z 7 marca 2006 r., II OZ 211/06, niepubl.). Możliwość przyznania prawa pomocy uzależniona jest od szczególnie rozważnej oceny sytuacji materialnej wnioskodawcy
wykazanej w treści wniosku tak, aby można było jednoznacznie stwierdzić, iż strona skarżąca nie ma dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania. Zdaniem Sądu, oceniając zasadność przyznania Skarżącej prawa pomocy na podstawie art. 246 2 pkt 2 p.p.s.a. tj. w zakresie częściowym, obejmującym zwolnienie od wpisu od skargi kasacyjnej, należy odnieść jej sytuację majątkową do wysokości kosztów, które jest ona zobowiązana ponieść. Porównanie takie jest konieczne dla oceny możliwości finansowych partycypowania przez stronę w kosztach postępowania sądowoadministracyjnego na zasadzie wyrażonej w art. 199 p.p.s.a. Oceniając sytuację finansową Skarżącej na podstawie złożonych przez nią oświadczeń i dokumentów źródłowych Sąd doszedł do wniosku, że nie wykazała ona, iż spełnia przesłanki warunkujące przyznanie prawa pomocy we wnioskowanym zakresie. Jak wynika bowiem ze złożonego oświadczenia o stanie majątkowym oraz załączonych dokumentów w 2015 r. osiągnęła przychód w wysokości ponad 1.163.536 zł, dysponuje ona kapitałem zakładowym w wysokości 330.000 zł, posiada aktywa obrotowe o wartości 7.065.885,77 zł, a poza tym nieznaczne inwestycje krótkoterminowe. W tym stanie rzeczy, w ocenie Sądu, nie można przyjąć, że zostały spełnione przesłanki do przyznania Spółce prawa pomocy. W tym miejscu Sąd podziela ugruntowane już w orzecznictwie stanowisko, iż o potencjale do gromadzenia środków finansowych osób prowadzących działalność gospodarczą, a tym samym o dostępności środków finansowych pozwalających na pokrycie kosztów sądowych, decydują przede wszystkim uzyskiwane przychody z tytułu świadczonych usług bądź sprzedawanych towarów, a nie dochody (bądź strata) będące wynikiem różnicy pomiędzy przychodami, a kosztami działalności, która z kolei jest skutkiem decyzji gospodarczych podejmowanych przez prowadzącego działalność gospodarczą. Istotnym jest również, że osoba prawna wnosząc o przyznanie prawa pomocy obowiązana jest wykazać nie tylko, że nie ma środków na poniesienie tych kosztów, ale także, że nie ma ich, pomimo iż podjęła wszelkie niezbędne działania, aby zdobyć fundusze na pokrycie wydatków (por. J. P. Tarno, Prawo o postępowaniu przed sadami administracyjnymi, Warszawa 2010 r., str. 568, postanowienie NSA z dnia 13 czerwca 2014 r., sygn. akt I FZ 171/14). Zauważyć bowiem należy, że spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, ubiegająca się o prawo pomocy, może pokryć koszty postępowania przez żądanie dopłat od wspólników (por. postanowienie NSA z dnia 12 stycznia 2012 r., sygn. akt II FZ 796/11). W powyższym orzeczeniu Naczelny Sąd Administracyjny zwrócił uwagę na możliwość pozyskania przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością środków finansowych w szczególny sposób, jakim jest zobowiązanie wspólników do dopłat. Zgodnie z art. 177 1 ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1030 z późn. zm.) umowa spółki może zobowiązywać wspólników do dopłat w granicach liczbowo oznaczonej wysokości w stosunku do udziału. Jak podkreśla się w doktrynie, dopłaty mogą być wnoszone w związku z czasowymi trudnościami finansowymi spółki, potrzebą jej dokapitalizowania, koniecznością poniesienia dodatkowych nakładów inwestycyjnych (por. Kidyba A., Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Tom I. Komentarz do art. 1-3000 k.s.h., wyd. VII). Z uwagi na fakt, że dopłata jest formą wewnętrznej przymusowej pożyczki wspólników na rzecz spółki, Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że może być ona wykorzystana także na pokrycie kosztów sądowych w sprawach prowadzonych przez spółkę. Powyższe stanowisko zostało
zaaprobowane przez orzecznictwo sądowoadministracyjne (por. postanowienie NSA z dnia 11 kwietnia 2012 r., sygn. akt II GZ 123/12, z dnia 14 kwietnia 2015 r., sygn. akt II FZ 228/05, z dnia 10 marca 2015 r. sygn. akt II FZ 84/15, postanowienie WSA w Poznaniu z dnia 4 marca 2015 r. sygn. akt I SA/Po 1072/14, postanowienie WSA w Rzeszowie z dnia 16 grudnia 2014 r. sygn. akt II SA/Rz 1062/14). Zdaniem Sądu, w niniejszej sprawie Skarżąca nie wykazała, że zdobycie funduszy w drodze dopłat, chociażby w części, nie jest możliwe. Odnosząc się z kolei do twierdzeń Spółki skoncentrowanych na obaleniu stanowiska, że nie wszczęła postępowania upadłościowego lub naprawczego oraz, że była ona w stanie zgromadzić odpowiednie zasoby finansowe na pokrycie kosztów sądowych, podnieść należy, że Sąd Rejonowy dla W. w W. (...) Wydział Gospodarczy dla spraw upadłościowych i naprawczych postanowieniem z (...) lipca 2015 r. oddalił wniosek Spółki o ogłoszenie upadłości. Sąd stanął na stanowisku, że Spółka mając jednego wierzyciela w postaci Skarbu Państwa nie spełnia przesłanek z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361 z późn. zm.; dalej "u.p.u.n.") w związku z art. 11 ust. 1 ww. ustawy do uznania jej niewypłacalności. W związku z powyższym Sąd doszedł do przekonania, że ocena wynikająca z powyższych dokumentów potwierdza, że sytuacja finansowa Spółki w zestawionym okresie nie stanowi przeszkody w partycypowaniu w kosztach niniejszego postępowania sądowego. Reasumując, zebrany w toku niniejszego postępowania materiał nie pozwala na stwierdzenie, że w odniesieniu do Skarżącej zachodzi przesłanka wymieniona w art. 246 2 pkt 2 p.p.s.a. Podkreślić przy tym należy, iż strona prowadząca działalność gospodarczą powinna wykazywać się szczególną zapobiegliwością w zakresie finansowania udziału w postępowaniu sądowoadministracyjnym, związanym z prowadzoną przez siebie działalnością gospodarczą (por. postanowienia NSA z dnia 6 października 2004 r., sygn. akt GZ 71/2004, i z dnia 25 lutego 2011 r., sygn. akt I FZ 27/11, opubl. w bazie internetowej NSA - cbois.nsa.gov.pl). Mając powyższe na uwadze, w szczególności uznając, iż Skarżąca nie wykazała zaistnienia przesłanek przyznania jej prawa pomocy w zakresie częściowym, Sąd działając na podstawie art. 260, art. 246 2 pkt 2 oraz art. 245 1 i 3 p.p.s.a. postanowił, jak w sentencji.