39 S t r o n a K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y Uwagi wprowadzające Przedmiotem niniejszego opracowania jest problematyka przestępstwa udziału w bójce lub pobiciu na gruncie polskiego kodeksu karnego z 1997 roku. Motywem powstania tego opracowania naukowego jest ogromna skala popełnianych przestępstw 1, nadto gwałtownie i sukcesywnie rozwijające się chuligaństwo stadionowe w Polsce, a także nowoczesne środki komunikacji masowej (np. telefony komórkowe, Internet), za których pomocą możliwe jest szybkie zebranie dużej grupy osób w celu popełniania przestępstw 2. Telefony komórkowe służę m.in. do namierzania, a następnie wystawiania potencjalnych ofiar. Jednak nie sposób zająć się kwestiami wykrywczymi i dowodowymi przestępstwa bójek i pobić nie odnosząc się początkowo do uregulowania prawa karnego materialnego, które stricte opisuje te przestępstwa, określając jednocześnie zakres przedmiotowej tematyki 3. Bójka i pobicie w polskim systemie prawnym Przestępstwo bójki i pobicia zostało unormowane w art. 158 k.k.: 1. Kto bierze udział w bójce lub pobiciu, w którym naraża się człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo nastąpienia skutku określonego w art. 156 1 lub w art. 157 1, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. 2. Jeżeli następstwem bójki lub pobicia jest ciężki uszczerbek na zdrowiu człowieka, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. 3. Jeżeli następstwem bójki lub pobicia jest śmierć człowieka, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. Dodatkowo art. 159 k.k. systematyzuje przestępstwo bójki lub pobicia z użyciem niebezpiecznego przedmiotu: Art. 159. Kto, biorąc udział w bójce lub pobiciu człowieka, używa broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8 4. Sąd może na podstawie art. 58 3 k.k. zamiast kary pozbawienia wolności orzec grzywnę albo karę ograniczenia wolności do lat 2, w szczególności jeżeli orzeka równocześnie środek karny. Ponadto istnieje możliwość, w warunkach określonych w art. 59 k.k., odstąpienie od wymierzenia kary i ograniczenie się do orzeczenia środka karnego. Jednak wspomniana możliwość nie ma zastosowania do czynu o charakterze chuligańskim (art. 58 4, art. 59 2 k.k.), mimo że w doktrynie wyłączenie te oceniono jako niesłuszne, ponieważ ogranicza ono swobodę sędziowską, nadto podkreśla się sytuacje, gdy odstąpienie od wymiaru kary za występek chuligański, którego społeczna szkodliwość nie jest znaczna, byłoby całkowicie uzasadnione 5. Przedmiotem ochrony przestępstw określonych w art. 158 1-3 i art. 159 k.k. jest życie i zdrowie człowieka, stanowiące najcenniejsze dobra chronione w kodeksie karnym 6. Z punktu widzenia prawa życie jest wartością podstawową, a ochronę prawną tego dobra gwarantuje art. 38 Konstytucji RP: (...) Rzeczpospolita Polska zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę życia (...) 7. Życie każdego człowieka niezależnie od wieku, stanu zdrowia, reprezentowanego stanu wiedzy, kultury, stanu rodzinnego i realnej społecznej przydatności jest wartością naczelną i podlega jednakowej ochronie prawnej 8. Ochrona życia i zdrowia przez polski system prawny nie ogranicza się wyłącznie do określenia odpowiedzialności za naruszenie tych dóbr, czego wyrazem jest między innymi art. 158 2 i 3 k.k., lecz również narażenie tych dóbr na niebezpieczeństwo, jak zostało to określone w art. 158 1 niniejszego kodeksu. Prawo do życia gwarantują również umowy 1 Dane Ministerstwa Sprawiedliwości, zob. http://bip.ms.gov.pl/pl/dzialalnosc/statystyki/statystyki-2010/ (dostęp: 2 stycznia 2017 r.). 2 A. Nowosad, Bójka i pobicie, Warszawa 2014, s. 13. 3 K. Olszak, Bójka i pobicie. Aspekty wykrywacze i dowodowe, Warszawa 2009, s. 19. 4 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks Karny (Dz. U. 1997, nr 88, poz. 553 ze zm.), art. 158-159. 5 A. Nowosad, Bójka i pobicie, s. 281. 6 Tamże, s. 310. 7 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997, nr 78, poz. 483), art. 38. 8 Wyrok Sądu Najwyższego z 17 lutego 1989 r., sygn. akt IV KR 15/89, OSNIK, nr 5 6.
K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y S t r o n a 40 międzynarodowe m.in. Europejska Konwencja Praw Człowieka z 1950 r. czy Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r 9. Doprecyzowując aspekt kodeksowy warto zaznaczyć, iż zakres pojęciowy pobicia w ujęciu stricte ustawowym jest znacznie szerszy od potocznego rozumienia tego słowa. Dla przykładu Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 24 czerwca 2008 r. przyjął stanowisko, iż samo oddanie strzału z broni palnej może stanowić element pobicia 10. Z punktu widzenia przepisów prawnych nie ulega wątpliwości, że bójka i pobicie są dwoma odrębnymi przestępstwami. Stwierdzenie to jest istotne, gdyż de facto bójka i pobicie traktowane są jako synonimy. Żaden polski akt prawny nie zawiera definicji określenia bójka i pobicie. Zostały one wypracowane i uszczegółowione w literaturze i orzecznictwie sądowym. Przyjmuje się, że bójka jest starciem przynajmniej trzech osób, z których każda jest jednocześnie napastnikiem i broniącym się 11. Osoby te atakują się wzajemnie, a więc występują jednocześnie w roli napastników i napadniętych 12. Według L. Gardockiego pogląd, iż bójka musi być starciem co najmniej trzech osób, nie wynika wprost z literalnego brzmienia przepisu, lecz z jego interpretacji 13, a więc z wykładni funkcjonalnej. Natomiast pobicie oznacza dokonanie czynnej napaści przynajmniej dwóch osób na inną osobę albo grupy osób na inne osoby 14. W drugim przypadku cechą charakterystyczną jest przewaga napadających nad napadniętymi. Warto zwrócić uwagę na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1980 r., w którym wskazał: Nie oznacza to jednak, że w wypadku większej liczby pokrzywdzonych poszczególni sprawcy muszą wziąć udział w pobiciu każdego z nich, gdyż do bytu przestępstwa wystarczające jest działanie skierowane chociażby przeciwko jednemu z pokrzywdzonych, oczywiście z zachowaniem wspólności zamiaru i tożsamości zdarzenia 15. Również bardzo istotnym jest stanowisko Sądu Apelacyjnego w Katowicach, który w wyroku z dnia 25 września 2003 r. podkreślił: Dla przyjęcia udziału w pobiciu w rozumieniu art. 158 1 k.k. nie jest konieczne, aby konkretna osoba zadała innej osobie (napadniętemu) cios w postaci uderzenia, kopnięcia itp. Wystarczy świadome połączenie działania jednego ze sprawców z działaniem innego człowieka lub grupy osób przeciwko innemu człowiekowi lub grupie ludzi 16. Kluczowym w prawidłowej klasyfikacji danego zajścia jest odtworzenie jego przebiegu, tj. ustalenie, czy było to starcie kompatybilne i wzajemne, kto kogo i w jakim celu zaatakował. Jest to ważne, gdyż osoby napadnięte mają prawo do skutecznej obrony. Jednak może się też zdarzyć, iż uzyskają one przewagę, co nie zmienia automatycznie ich statusu, chyba że napad ustał, a początkowo napadnięci atakują przeciwników w imię zemsty. Wówczas stają się oni napastnikami 17. Cechą wyodrębniającą przestępstwo bójki i pobicia jest duża dynamika zdarzeń, nadto możliwość zmiany składu osobowego uczestników zajścia, miejsca zdarzenia oraz dopuszczalność rozłożenia go w czasie. Istotą dynamiki jest fakt, iż na różnych etapach bójki dominacje mogą zdobyć różni uczestnicy. Z kolei pobicie może przekształcić się w taki sposób, że osoby, które pierwotnie zostały zaatakowane, uzyskują przewagę nad agresorami i następnie rolę w trakcie całego zajścia ulegają odwróceni. W praktyce powstają problemy z odpowiednim zakwalifikowaniem udziały poszczególnych osób oraz z ustaleniem jedności lub wielości czynów zabronionych. Dlatego też jako udział w bójce lub pobiciu kwalifikowane są czyny w sytuacjach, gdy: - sprawcy przemieszczają się z miejsca na miejsce; - kontynuują działania agresywne po przerwach; - ze względu na przerwy, a także inne okoliczności (np. rozmiary bójki, szczególną zaciekłość jej uczestników) te zdarzenia rozciągają się w czasie, - zmianie ulega skład osobowy sprawców (np. jedno dołączają do uczestnictwa w bójce, inni z niej rezygnują); - zmianie ulega skład osobowy ofiar (np. jednej z osób napadniętych udaje się uciec, a napastnik w zamian zaczyna bić inną) 18. Ponadto zasługuje na uwagę fakt, iż zdaniem Sądu Najwyższego dla przyjęcia udziały w pobiciu nie jest konieczne, by sprawca zadał jakieś konkretne ciosy, lecz wystarczy niekiedy czy to zagrzewanie do walki, czy nawet przyjęcie takiej solidarnej z napastnikami postawy, że wskazuje ona na potencjalną gotowość zadania takich ciosów, gdy tylko nadarzy się okazja lub zajdzie potrzeba 19. 9 A. Michalska, Prawo do życia w traktatach międzynarodowych, [w:] Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1984, Nr 3, s. 74. 10 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 24 czerwca 2008 r., II AKa 41/08, Biul. AKa 2008. 11 L. Gardocki, Prawo karne, Warszawa 2008, s. 238; wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 15 grudnia 1994 r., II Akr 195/94, KZS 1995. 12 A. Marek, Prawo karne, Warszawa 2011, s. 444. 13 L. Gardocki, Bójka i pobicie [w:] System prawa karnego. O przestępstwach w szczególności, t. IV. Część I (red.) I. Andrzejew, L. Kubicki, J. Waszczyński, Warszawa 1985, s. 457. 14 K. Olszak, Bójka i pobicie. Aspekty wykrywacze i dowodowe, s. 19. 15 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1980 r., Rw 382/80, OSNKW 1981. 16 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 25 września 2003 r., II AKa 249/03, KZS 2004. 17 A. Marek, Prawo karne, s. 446-447. 18 K. Daszkiewicz, Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu. Rozdział XIX Kodeksu Karnego. Komentarz, Warszawa 2000, s. 358. 19 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 sierpnia 1972 r., I KR 127/72, Preis 1973.
41 S t r o n a K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y Tak więc zadawanie bólu fizycznego w postaci bezpośredniego ataku, zadawaniu ciosów nie zawsze musi wystąpić, by móc stwierdzić, że dana osoba jest uczestnikiem pobicia. Czasami wystarczy samo nastawienie psychiczne sprawcy, bierność, czy też jawna aprobata danej osoby. Zatem określenie w art. 158 k.k. działania sprawcy pojęciem udział wpływa na odmienną w odróżnieniu od pozostałych przestępstw kwalifikacje zaistniałych zachowań uczestników bójki i pobicia jako form zjawiskowych przestępstw tj.: podżeganie, pomocnictwo, sprawstwo. W przedmiotowym przestępstwie następuje kwalifikacja bezpośredniego sprawstwa udziału w bójce lub pobiciu. Jedynym wyjątkiem jest sytuacja, w której zachowanie podżegacza lub pomocnika zostało dokonane przed rozpoczęciem udziału danej osoby w bójce lub pobiciu, nadto poza miejscem, w którym doszło do bójki lub pobicia. Na dodatek za udział w bójce lub pobiciu uznawane są także inne formy zachowania, które w działaniu zbiorowym niosą za sobą niebezpieczeństwo utraty życia lub uszkodzenia ciała, jak np. podawanie narzędzi, przytrzymywanie ofiary, krępowanie jej, blokowanie drogi ucieczki, gaszenie światła itp. 20. Zatem przestępstwo bójki lub pobicia jest przestępstwem skutkowym, bowiem karane jest nie samo wzięcie udziału w bójce lub pobiciu, lecz takie zachowanie, które powoduje zmianę w rzeczywistości w postaci wywołania sytuacji grożącej bezpośrednio utratą życia lub zdrowia 21. Bójka lub pobicie w typie podstawowym (art. 158 1 k.k.) jest przestępstwem umyślnym. Oznacza to, iż uczestnik bójki lub pobicia biorąc udział w całym zajściu chce narazić człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego lub średnio ciężkiego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, albo też co najmniej przewiduje i godzi się na to, że bójka lub pobicie, w którym bierze udział, stwarza tego rodzaju zagrożenie dla zdrowia ludzkiego 22. W literaturze i orzecznictwie w kwestii przestępstwa bójki podkreślany był problem obrony koniecznej, ponieważ jej uczestniczy przybierają podwójną postać, tj. atakujący, broniący Z racji tego, iż wszyscy uczestnicy bójki są m.in. atakującymi, to nie można co do zasady zwolnić od odpowiedzialności karnej osoby, która w jej trakcie doznała uszkodzenia ciała. Podyktowane jest to samą istotą bójki, więc wystąpienie jakichkolwiek uszkodzeń ciała nie może stanowić uzasadnionej przesłanki przyznania statusu i praw pokrzywdzonego 23. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy uczestnik wycofuje się z bójki, lecz jest nadal atakowany 24. Na potwierdzenie tego poglądu należy przytoczyć wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 1984 r., w którym zaakcentowano, iż osoba wycofująca się z bójki nie bierze w niej udziału, więc w tym samym momencie atak na nią należy rozpatrywać jako bezprawny zamach, chyba, że nadmienione wycofanie jest częścią taktyki dla uzyskania lepszej pozycji do wznowienia kolejnego ataku 25. Natomiast osoby zaatakowane w ramach pobicia nie ponoszą odpowiedzialności za naruszenie nietykalności cielesnej, ani za obrażenia zadane napastnikom, ponieważ znajdują się w sytuacji obrony koniecznej. Co ważne, w doktrynie dopuszczano możliwość stwierdzenia zaistnienia stany wyższej konieczności w bójce, gdy jej uczestnik nie mając możliwości ucieczki chcąc uniknąć otrzymania od napastnika śmiertelnego ciosu, sam zadaje taki cios. Z pragmatycznego punktu widzenia należy stwierdzić, iż mimo że wziął on udział w bojce w sposób umyślny i zawiniony, to jednak trudno wymagać od niego, by miał obowiązek dać się zabić. Takowa osoba powinna ponosić odpowiedzialność za sam udział w bójce, nie zaś za zabójstwo. Ustawodawstwo polskie nie wyłącza stanu wyższej konieczności. Warto również rozważyć, czy za działanie w stanie wyższej konieczności nie uznać należałoby osoby zmierzającej do likwidacji bójki w celu przywrócenia porządku publicznego 26 lub czynu osoby, która w celu rozbrojenia chętnych do wzięcia udziału w bójce, zabiera im niebezpieczne przedmioty 27. Do przypisania winy uczestnikowi bójki lub pobicia konieczne jest zatem wykazanie sprawcy, iż by on świadomy niebezpieczeństwa zatargu, w którym brał udział. Natomiast w przypadku typów kwalifikowanych bójki lub pobicia przez następstwo w postaci ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (158 2 k.k.) albo śmierci człowieka (158 3 k.k.), zgodnie z utrwalonym orzecznictwem i poglądami doktryny 28, po stronie uczestników musi występować culpa dolo exorta, czyli tzw. wina mieszana. Dla zakwalifikowania czynu sprawcy z wymienionych przepisów wystarczające jest ustalenie umyślnego udziały w bójce lub pobiciu oraz co najmniej możliwości przewidywania ze strony sprawcy nastąpienia skutków, o których mowa w tych przepisach. Kolejno można rozważyć wyłączenie odpowiedzialności osoby, której czyn przybiera postać udziału w pobiciu lub bójce na podstawie działania w ramach swoich praw i obowiązków 29. Jest to kontratyp o charakterze zbiorczym. Wzorco- 20 K. Olszak, Bójka i pobicie. Aspekty wykrywacze i dowodowe, s. 22. 21 J. Wojciechowski, Kodeks karny. Komentarz. Orzecznictwo, Warszawa 1997, s. 272. 22 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 4 lutego 2003 r., II AKa 178/02, OSA 2004, z. 5, poz. 34. 23 A. Świątkowski, Odpowiedzialność karna pokrzywdzonego uczestnika bójki, Nowe Prawo 1969, nr. 5, s. 756. 24 K. Olszak, Bójka i pobicie. Aspekty wykrywacze i dowodowe, s. 24. 25 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 1984 r., II KR 289/84, OSNPG 1985. 26 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 1963 r., V K 343/62, OSNKW 1963. 27 A. Nowosad, Bójka i pobicie, s. 238. 28 A. Zoll, Kodeks karny. Komentarz. Część szczególna, t. II, Kraków 2006, s. 369. 29 A. Nowosad, Bójka i pobicie, s. 245.
K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y S t r o n a 42 wym przykładem jest zachowanie funkcjonariuszy odpowiednich służb, którzy będą zmuszeni zastosować zbiorowo określone środki przymusu bezpośredniego, przez które może nawet dojść do narażenia człowieka na niebezpieczeństwo określone w art. 158 1 k.k. 30. Ponadto należy także dopuścić wyłączenie bezprawności na podstawie kontratypu działania w ostatecznej potrzebie żołnierza, gdy udział w bójce lub pobiciu jest jedyną i uzasadnioną możliwością zapewnienia wykonania rozkazu 31. Szczególną kwestią jest odpowiedzialność karna osób, które dołączają do toczącej się bójki lub pobicia. Wyróżniamy ich dwie, następujące kategorie: - osoby, które interweniują, gdyż dążą do zakończenia bójki lub udzielenia pomocy ofiarom pobicia. Określa się je jako osoby, które wplątały się w bójkę dlatego, że chciały walczących rozerwać albo jako interwenientów, którzy nie ponoszą odpowiedzialności karnej; - osoby przyłączające się do bójki lub pobicia. W tym przypadku decydujący jest sam moment przyłączenia się. Jeżeli w chwili kiedy następuje ono w zajściu tym człowiek narażony jest na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo uszkodzenia ciała wymienionego w art. 158 1 k.k., przyłączający się ponosi odpowiedzialność karną za udział w nim 32. Moment przyłączenia się jest również kluczowy w przypadku bójki lub pobicia, których następstwem jest śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu. Nie może ponosić za nie odpowiedzialności karnej osoba, jeżeli skutki te wystąpiły przed włączeniem się tej osoby do bójki lub pobicia. W przypadku, gdy wycofała się ona przed zaistnieniem powyższych skutków, kwestia jej odpowiedzialności związana jest wyłącznie z analizą, czy owe skutki przewidywał lub mógł przewidzieć 33. Ustalenia w przedmiocie powinności i możności przewidywania przez sprawcę skutków, o których mowa w art. 158 3 k.k. sąd może poczynić na podstawie konkretnych okoliczności zajścia. Kochanowski do okoliczności, z których wynika, co sprawca powinien przewidzieć zalicza m.in.: - sposób w jaki działał; - rodzaj narzędzia, którym się posługiwał; - siłę i liczbę ciosów oraz część ciała, w którą były wymierzone; - miejsce zdarzenia; - właściwości samego sprawcy (siła, wiek); - właściwości osoby pokrzywdzonego 34. Jak słusznie zauważył Sąd Apelacyjny we Wrocławiu ustalenie co do powinności i możności przewidywania przez sprawcę pobicia skutku o jakim mowa w art. 158 3 k.k. można poczynić w oparciu o konkretne okoliczności zajścia świadczące o tym, że pobicie miało charakter tak dalece niebezpieczny, iż mogło w nim dojść do śmierci człowieka 35. Sąd uznał, iż okoliczności takie dotyczą w tym wypadku szczególnej i widocznej w działaniu sprawców bezwzględność i brutalność. Skoro oskarżeni pastwili się nad swoją ofiarą przez około 4 minuty (co wbrew pozorm jest w przypadku takich zdarzeń długim okresem czasu), zadając jej konsekwentnie ciosy i kopnięcia wymierzone wyłącznie w głowę i klatkę piersiową, to uwzględniając wskazania wiedzy i doświadczenie życiowego oraz zasady prawidłowego, logicznego rozumowania, o którym mowa w art. 7 k.p.k., nie może ulegać wątpliwości, iż powinni oni i mogli przewidzieć śmiertelny skutek swojego działania 36. Systematyzując omawianą tematykę należy wskazać, iż przepisy kodeksu karnego z 1997 r. dotyczące udziału w bójce i pobiciu przewidują następujące stany faktyczne: 1) udział w bójce, w której naraża się człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia trwającego dłużej niż 7 dni; 2) udział w niebezpiecznej bójce, której następstwem jest ciężki uszczerbek na zdrowiu człowieka; 3) udział w niebezpiecznej bójce, której następstwem jest śmierć człowieka; 4) udział w pobiciu, w którym naraża się człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia trwającego dłużej niż 7 dni; 5) udział w niebezpiecznym pobiciu, którego następstwem jest ciężki uszczerbek na zdrowiu; 6) udział w niebezpiecznym pobiciu, którego następstwem jest śmierć człowieka; 7) użycia w bójce broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu; 8) użycie w pobiciu broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu 37. 30 Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. 2011, nr 287, poz. 1678 z późn. zm.), art. 16. 31 A. Nowosad, Bójka i pobicie, s. 246. 32 K. Olszak, Bójka i pobicie. Aspekty wykrywacze i dowodowe, s. 24-25. 33 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 13 lutego 2003 r., II AKa 521/02, KZS 2003. 34 J. Kochanowski, Problemy winy i skutku tendencje orzecznictwa i doktryny przy przestępstwach przeciwko życiu i zdrowiu, Palestra 1966, nr 6, s. 59. 35 Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 7 lutego 2007 r., II AKa 1/07, LEX nr 250077. 36 Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 7 lutego 2007 r., II AKa 1/07, LEX nr 250077. 37 A. Nowosad, Bójka i pobicie, s. 25-26.
43 S t r o n a K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y Z kryminologicznego punktu widzenia w literaturze najczęściej wyróżniamy bójki i pobicia o charakterze zabawowoweselnym, gastronomiczno-lokalnym, sąsiedzkim, rodzinnym, ulicznym, czy związanych z chuligaństwem stadionowym (tzw. ustawki ). Badania potwierdzają, że najczęściej przestępstwa bójki i pobicia popełniane są przez młodych mężczyzn, wykazujące koncentrację w miesiącach letnich, w których często rolę katalizatora agresywnych zachowań odgrywa alkohol 38. Dane statystyczne Z danych statystycznych z lat 2006-2010 wynika, że zmniejszyła się liczba osób skazanych za udział w bójce lub pobiciu. Dane te korespondują z uzyskanymi ze strony Komendy Głównej Policji z danymi w sprawie wszczętych postępowań z art. 158 1-3 k.k. (w 2006 r. zanotowano 141 777 spraw, w 2007 r. 13 520, w 2008 r. 13 3370, w 2009 r. 12 170, w 2010 r. 10 678) i art. 159 k.k. (odpowiednio: 552, 477, 426, 389 i 324 spraw) 39. Można jednak przypuszczać, że zwłaszcza przy przestępstwie udziału w bójce de facto może być wysoki poziom ciemnej liczby. W tych samym latach najczęściej orzekaną karą za popełnienie przestępstw z art. 158 1 k.k. była kara pozbawienia wolności (tj. ponad 80% skazań). Jednocześnie w znacznej większości tych przypadków (ponad 90%) pozbawienie wolności warunkowo zawieszano. W tym przypadku proporcja pozostała w kolejnych latach na bardzo zbliżonym poziomie. Ponadto w praktyce zawieszając wykonanie kary pozbawienia wolności, sąd coraz częściej orzekają grzywnę (stały wzrost z 33% grzywny obok pozbawienia wolności w 2006 r. do ponad 40% w 2010 r.) 40. Z kolei spada liczba skazań za przestępstwa z art. 159 k.k. Zdecydowana większość kar pozbawienia wolności była zawieszana. Do przedstawionej dynamiki przestępstw oraz ich tendencji spadkowej w dużym stopniu przyczynia się ciemna liczba, która wciąż nie zostaje rozpoznana przez właściwe organy ścigania. Poza tym bójka i pobicie są zjawiskiem powszechnym i w związku z tym statystyki nie są w stanie miarodajnie określić rzeczywistej liczby ich występowania. Tryb ścigania przestępstwa udziału w bójce lub pobiciu odbywa się z oskarżenia publicznego, jak to ma miejsce w zdecydowanej większości przestępstw uregulowanych w przepisach karnych. Dzieje się tak zgodnie z art. 9 kodeksu postępowania karnego 41 w myśl zasady działania z urzędu, tzw. zasady oficjalności. Przestępstwa są w tej sytuacji ścigane z urzędu przez wyspecjalizowane organy państwowe, tj. policję i prokuraturę 42. Zakończenie W literaturze i doktrynie bardzo często zwraca się uwagę na fakt, iż udział w bójce lub pobiciu ma osobliwą i nietypową konstrukcję 43. Specyfika omawianego przestępstwa wynika z tego, że zarówno bójka, jak i pobicie to zdarzenia o charakterze zbiorowego działania sprawców, z udziałem co najmniej trzech osób. Toteż trudności dowodowe występują w bardzo wielu stanach faktycznych, jednak występek udziału w bójce lub pobiciu jest jednym z nielicznych przestępstw, przy którym ustawodawca uznał, że są one na tyle poważne, iż konieczne jest wyodrębnienie specyficznego typu czynu zabronionego. Odpowiedzialność za bójkę lub pobicie obejmuje każdego z uczestników, niezależnie od stopnia przyczynienia się do skutku, a także od formy udziału. Natomiast najczęstszym motywem karalności jest przede wszystkim konieczność słuszne i w pełni uzasadnione przeciwdziałania niebezpieczeństwu zajść zbiorowych. 38 Tamże, s. 30-31. 39 http://statystyka.policja.pl/portal/st/1102/63432/udzial_w_bojce_lub_pobiciu_art_158_html (dostęp: 2 stycznia 2017 r.). 40 A. Nowosad, Bójka i pobicie, s. 300. 41 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. 1997, nr 89 poz. 555). 42 http://profinfo.pl/img/401/pdf40159833_3.pdf (dostęp: 2 stycznia 2017 r.). 43 Z. Kubec, B. Hołyst, Bójka i pobicie (problemy dogmatyki prawa, kryminologii i kryminalistyki), Warszawa 1962, s. 7.