Praktyczna ultrasonografia

Praktyczna ultrasonografia w po³o nictwie i ginekologii

Motto Poczêci w ekstazie, urodzeni w bólu, umieramy w przera eniu. Prze ywamy dni, dziel¹c czas miêdzy nadziejê i strach. Dziœ jest w nas wiêcej obaw. Wymieramy, bo ci, którzy siê rodz¹, nie nad¹ aj¹ za odchodz¹cymi. Tak ponoæ bêdzie po raz pierwszy w naszej historii. Wcale tak byæ nie musi. Chroñmy ycie od chwili poczêcia, pomó my mu przetrwaæ. Ka demu dajmy szansê. Tu nie wystarczy tylko chcieæ. Trzeba wiedzieæ du o, bardzo du o. Gdy ksi¹ ka ta obroni przed zagro eniem choæ jedno ycie, spe³ni siê nasz sen. Wiem, e czyniæ bêdzie to nie raz. Bo wiedza jest najwy szym s³ug¹ ycia. prof. dr hab. Witold Modzelewski

Jacek Br¹zert Praktyczna ultrasonografia w po³o nictwie i ginekologii Wydawnictwo Exemplum Poznañ 2012

Praktyczna ultrasonografia w po³o nictwie i ginekologii, Jacek Br¹zert Copyright Exemplum Poznañ 2012, Poland All rights reserved Autor motta prof. dr hab. Witold Modzelewski Uniwersytet Warszawski Instytut Studiów Podatkowych Autorzy rycin Artur P³awski (plaw.art@wp.pl) Jowita Ratajczak Bartosz Pietryga Exemplum Korekta i adiustacja Ma³gorzata Szkudlarska Redakcja techniczna Tomasz Adamski Utwór w ca oúci ani we fragmentach nie moýe byã powielany ani rozpowszechniany za pomocà urzàdzeñ elektronicznych, kopiujàcych, nagrywajàcych i innych bez pisemnej zgody posiadacza praw autorskich. Maj¹c na uwadze odmiennoœæ opinii dotycz¹cych metod diagnozowania, postêp w naukach medycznych oraz mo liwoœæ wyst¹pienia b³êdu, Autorzy uprzejmie prosz¹ o uwa n¹ ocenê informacji zamieszczonych w ksi¹ ce. Szczególne podziêkowania i wyrazy wdziêcznoœci Ma³gorzacie i Jakubowi ISBN 978-83-62690-06-0 Wydawca Exemplum biuro@exemplum.pl www.exemplum.pl

Kole anki i Koledzy Praktyczna ultrasonografia w po³o nictwie i ginekologii zawiera zarówno wiadomoœci, jak i zbiór praktycznych porad z zakresu ultrasonografii. Ksi¹ ka ta skierowana jest do studentów i lekarzy znajduj¹cych siê na ró nych etapach zawodowego zaawansowania. Powsta³a ona na podstawie naszej wczeœniejszej publikacji pt. Podstawy praktycznej ultrasonografii w ginekologii i po³o nictwie, która spotka³a siê z yczliwym przyjêciem Czytelników. W Praktycznej ultrasonografii w po³o nictwie i ginekologii staraliœmy siê utrzymaæ praktyczny charakter podrêcznika, wprowadzaj¹c zarazem nowe zagadnienia dotycz¹ce ultrasonografii w ginekologii oraz prezentacjê przypadków klinicznych. Zamieszczone zdjêcia (³¹cznie 2288, w tym 1890 wykonanych przez nas osobiœcie) bêd¹ na pewno pomocne w codziennej diagnostyce ultrasonograficznej. Nowoœci¹ jest, stworzona specjalnie na potrzeby tej publikacji, oryginalna strona internetowa: www.praktycznaultrasonografia.pl, na której Czytelnik znajdzie filmy wideo badañ ultrasonograficznych i dodatkowe zdjêcia. W zamyœle Autorów strona ta ma spe³niaæ rolê platformy s³u ¹cej ci¹g³emu uzupe³nianiu wiadomoœci zawartych w ksi¹ ce, informowaniu o nowoœciach z zakresu diagnostyki oraz wymianie doœwiadczeñ miêdzy lekarzami. Zaszczytem dla nas by³o wspó³tworzenie tej ksi¹ ki z najwybitniejszymi specjalistami z zakresu ultrasonografii w ginekologii i po³o nictwie w Polsce. Praktyczne porady przez nich przekazane z pewnoœci¹ wzbogac¹ wiedzê i przyczyni¹ siê do podniesienia poziomu diagnostyki prenatalnej oraz obrazowania w ginekologii. Natomiast wspó³praca z prof. Kyprosem H. Nikolaidesem, prof. Saemundurem Gudmundssonem i prof. Torvidem Kiserudem by³a dla nas wielk¹ osobist¹ inspiracj¹ do dalszej edukacji i pracy. Zdajemy sobie sprawê, e zgromadzony materia³ nie obejmuje wszystkich zagadnieñ ultrasonografii w ginekologii i po³o nictwie. Staraliœmy siê jednak w mo liwie przystêpny i praktyczny sposób przedstawiæ nasze doœwiadczenia. Podstawy praktycznej wiedzy zawarte w tej ksi¹ ce pomog¹ lepiej zrozumieæ inne specjalistyczne publikacje z zakresu diagnostyki prenatalnej, echokardiografii p³odu, terapii p³odu i onkologii ginekologicznej. Intencjà autorów byùo, aby ksiàýka miaùa charakter przewodnika po ultrasonografii z zakresu ginekologii i poùoýnictwa, stanowiàcego kontynuacjæ i rozwiniæcie myúli wielkopolskich twórców polskiej ultrasonografii ginekologicznej, a w szczególnoœci prof. Marka Spaczyñskiego. Forma przedstawionej tu wiedzy wychodzi naprzeciw oczekiwaniom uczestników kursów ultrasonograficznych, a przeprowadzone podczas ich trwania liczne dyskusje i polemiki znacz¹co wp³ynê³y na ostateczny kszta³t ksi¹ ki, za co serdecznie Pañstwu dziêkujemy. Jacek Br¹zert

Praktyczna ultrasonografia w po³o nictwie i ginekologii dr hab. n. med., prof. dr hab. n. med. Jacek Br¹zert, Wspó³autorzy rozdzia³ów dr n. med. Piotr Bacela Klinika Chirurgii Dzieciêcej dr n. med. Arkadiusz Banach dr n. med. Andrzej Brêborowicz St. Luke s Roosevelt Hospital Department of Obstetrics and Gynecology New York prof. dr hab. n. med. Grzegorz Henryk Brêborowicz Klinika i Katedra Perinatologii i Ginekologii dr n. med. Pawe³ Basta Klinika Ginekologii i Onkologii Katedra Ginekologii i Poùoýnictwa Collegium Medicum Uniwersytet Jagielloñski w Krakowie prof. dr hab. n. med. Romuald Biczysko dr hab. n. med. Micha³ B³aszczyñski Klinika i Katedra Chirurgii, Traumatologii i Urologii Dzieciæcej lek. med. Hubert Bochyñski Klinika Onkologii Ginekologicznej dr hab. n. med. Dariusz Borowski I Katedra i Klinika Po³o nictwa i Ginekologii Warszawski Uniwersytet Medyczny prof. dr hab. n. med. Jacek Br¹zert dr n. med. Krystyna Br¹zert Klinika i Katedra Neonatologii dr n. med. Maciej Br¹zert Klinika Niep³odnoœci i Endokrynologii Rozrodu dr n. med. Marek Budner Klinika Ginekologii i Poùoýnictwa, Centrum Leczenia Raka Piersi Helios Klinikum, Bad Saarow, Niemcy dr med. Ewa Burchardt-Kroll Klinika i Katedra Neonatologii dr n. farm. Marek Chuchracki Centralne Laboratorium Ginekologiczno-Po³o niczego Szpitala Klinicznego dr n. med. Wojciech Cnota Oddziaù Kliniczny Poùoýnictwa i Ginekologii Katedra Zdrowia Kobiety Úlàski Uniwersytet Medyczny w Katowicach prof. dr hab. n. med. Artur Czekierdowski I Klinika i Katedra Ginekologii Onkologicznej i Ginekologii Uniwersytet Medyczny w Lublinie dr n. med. Bartosz Czuba Oddziaù Kliniczny Poùoýnictwa i Ginekologii Katedra Zdrowia Kobiety Œl¹ska Akademia Medyczna w Katowicach lek. med. Adam Czy yk Katedra Endokrynologii Ginekologicznej lek. med. Ewa Draga Klinika Niep³odnoœci

prof. dr hab. n. med. Krzysztof Drews Klinika Perinatologii i Chorób Kobiecych Katedra Perinatologii i Ginekologii prof. dr hab. n. med. Mariusz Dubiel Collegium Medicum Uniwersytetu Miko³aja Kopernika w Toruniu Oddziaù Ginekologii, Poùoýnictwa oraz Patologii Ciàýy Szpitala Miejskiego w Bydgoszczy dr n. med. Piotr Dydowicz Pracownia Ultrasonografii Ginekologiczno-Po³o niczego Szpitala Klinicznego dr n. med. Sebastian Foryœ Zak³ad Diagnostyki i Profilaktyki Wad Wrodzonych prof. dr hab. n. med. Zbigniew Friebe Klinika Ginekologii Katedra Perinatologii i Ginekologii prof. dr hab. n. med. Janusz Gadzinowski Klinika i Katedra Neonatologii lek. med. Anna G¹siorowska-Szczot Oddziaù Ginekologiczno-Po³o niczy Podhalañski Szpital Specjalistyczny w Nowym Targu dr n. med. Roman Juchnowicz Oddzia³ Ginekologiczno-Po³o niczy Szpital Œwiêtej Trójcy w P³ocku dr hab. n. med. Piotr Kaczmarek Klinika Medycyny Matczyno-P³odowej i Ginekologii lek. med. Agnieszka Kaluba-Skotarczak Klinika Perinatologii i Chorób Kobiecych Katedra Perinatologii i Ginekologii dr n. med. Karina Kapczuk Klinika Ginekologii Katedra Perinatologii i Ginekologii dr n. med. Jakub Kornacki Klinika Rozrodczoœci lek. med. Marta Kostrzewa Klinika Niep³odnoœci dr n. med. Beata Kroczek-Grz¹dzielska dr n. med. Katarzyna Grewling-Szmit lek. med. Pawe³ Gutaj dr n. med. Rafa³ Iciek dr n. med. Katarzyna Janiak Zak³ad Diagnostyki i Profilaktyki Wad Wrodzonych Uniwersytetu Medycznego w odzi, Katedra Morfologii i Embriologii Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki prof. dr hab. n. med. Andrzej Jankowski Klinika Chirurgii Dzieciêcej prof. dr hab. n. med. S³awomir Jêdrzejczyk Klinika Szybkiej Diagnostyki i Terapii Ginekologicznej Uniwersytet Medyczny w odzi lek. med. Zbigniew Kurpik Pracownia Ultrasonografii Ginekologiczno-Po³o niczego Szpitala Klinicznego lek. med. Waldemar Krzeszowski Klinika Niep³odnoœci dr n. med. Jarosùaw Lach Oddziaù Ginekologii, Poùoýnictwa oraz Patologii Ciàýy Szpitala Miejskiego w Bydgoszczy lek. med. Anna Lauda-Úwieciak Oddziaù Ginekologii, Poùoýnictwa oraz Patologii Ciàýy Szpitala Miejskiego w Bydgoszczy prof. dr hab. n. med. Andrzej ysikiewicz Clinical Obstetrics and Gynecology Columbia University College of Physicians and Surgeons St. Luke s Roosevelt Hospital, Department of Obstetrics and Gynecology New York dr n. med. Magdalena Magnowska Klinika Onkologii Ginekologicznej

dr n. med. Piotr Magnowski Klinika Onkologii Ginekologicznej dr n. med. Wioletta Meissner dr n. med. S³awomir Meller prof. dr hab. n. med. B³a ej Mêczekalski Katedra Endokrynologii Ginekologicznej dr n. med. Jan Miedzianowski prof. dr hab. n. med. Jadwiga Moll Klinika Kardiologii Dzieciæcej dr n. med. Aleksandra Persona-Œliwiñska dr n. med. Tomasz Piekarski dr hab. n. med. dr n. med. Dorota Pietrzycka Klinika i Katedra Neonatologii lek. med. Agnieszka Podfigurna-Stopa Katedra Endokrynologii Ginekologicznej dr n. med. Emilia Po³czyñska-Kaniak Klinika Perinatologii i Chorób Kobiecych Katedra Perinatologii i Ginekologii lek. med. Katarzyna Moszczyñska Oddziaù Ginekologii, Poùoýnictwa oraz Patologii Ciàýy Szpitala Miejskiego w Bydgoszczy dr n. med. Tomasz Moszura Klinika Kardiologii dr n. med. Bart³omiej Mroziñski Klinika Kardiologii i Nefrologii Dzieciêcej I Katedra Pediatrii lek. med. Grzegorz Poprawski dr n. med. Aneta Porêba Katedra i Oddzia³ Kliniczny Ginekologii i Po³o nictwa Œl¹skiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach prof. dr hab. n. med. Krzysztof Preis Klinika Po³o nictwa Gdañski Uniwersytet Medyczny dr n. med. Julia Murlewska dr n. med. Piotr Puacz Klinika Perinatologii i Chorób Kobiecych Katedra Perinatologii i Ginekologii prof. dr hab. n. med. Ewa Nowak-Markwitz Klinika Onkologii Ginekologicznej prof. dr hab. n. med. Tomasz Opala Klinika i Katedra Zdrowia Matki i Dziecka prof. dr hab. n. med. Tomasz Rachberger II Katedra i Klinika Ginekologii Uniwersytet Medyczny w Lublinie prof. dr hab. n. med. Maria Respondek-Liberska Zak³ad Diagnostyki i Profilaktyki Wad Wrodzonych Uniwersytet Medyczny (ZDiPWW) w odzi Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki; prof. dr hab. n. med. Leszek Pawelczyk Klinika Niep³odnoœci i Endokrynologii Rozrodu dr hab. n. med. Mariola Ropacka-Lesiak Katedra i Klinika Perinatologii i Ginekologii

prof. dr hab. n. med. Stefan Sajdak Klinika Ginekologii Operacyjnej prof. dr hab. n. med. Ewa Wender-O egowska prof. dr hab. n. med. Piotr Sieroszewski I Katedra Ginekologii i Po³o nictwa Uniwersytet Medyczny w odzi dr hab. n. med. Piotr Wêgrzyn I Katedra i Klinika Po³o nictwa i Ginekologii Warszawski Uniwersytet Medyczny lek. med. Jacek Skórczewski Oddziaù Ginekologii, Poùoýnictwa oraz Patologii Ciàýy Szpitala Miejskiego w Bydgoszczy prof. dr hab. n. med. Andrzej Pawe³ Wieczorek Zak³ad Radiologii Dzieciêcej Uniwersytet Medyczny w Lublinie prof. dr hab. n. med. Jana Skrzypczak Klinika Rozrodczoœci dr n. med. Maciej S³odki Zak³ad Diagnostyki i Profilaktyki Wad Wrodzonych prof. dr hab. n. med. Zbigniew S³omko Klinika Perinatologii i Chorób Kobiecych Katedra Perinatologii i Ginekologii prof. dr hab. n. med. Krzysztof Sodowski Oddziaù Kliniczny Poùoýnictwa i Ginekologii Katedra Zdrowia Kobiety Úlàski Uniwersytet Medyczny w Katowicach prof. dr hab. n. med. Marek Spaczyñski Klinika Onkologii Ginekologicznej prof. dr hab. n. med. Robert Z. Spaczyñski Klinika Niep³odnoœci i Endokrynologii Rozrodu prof. dr hab. n. med. Krzysztof Szaflik Klinika Niep³odnoœci lek. med. Tomasz Szaflik Klinika Niep³odnoœci dr n. med. Jarosùaw Szuùczyñski Oddziaù Neonatologii Szpitala Miejskiego w Bydgoszczy dr n. med. Ma³gorzata Œwi¹tkowska-Freund Klinika Po³o nictwa Gdañski Uniwersytet Medyczny prof. dr hab. n. med. Miros³aw Wielgoœ I Katedra i Klinika Po³o nictwa i Ginekologii Warszawski Uniwersytet Medyczny prof. dr hab. n. med. Jan Wilczyñski Klinika Medycyny Matczyno-P³odowej i Ginekologii lek. med. Kamila Witczak Klinika Ginekologii Operacyjnej dr n. med. Agata W³och Oddziaù Kliniczny Poùoýnictwa i Ginekologii Katedra Zdrowia Kobiety Úlàski Uniwersytet Medyczny w Katowicach lek. med. Justyna Wojtera Klinika Niep³odnoœci dr n. med. Hubert Wolski Oddziaù Ginekologiczno-Po³o niczy Podhalañski Szpital Specjalistyczny w Nowym Targu dr n. med. Magdalena Maria WoŸniak II Katedra i Klinika Ginekologii Uniwersytet Medyczny w Lublinie dr n. med. Agnieszka Zawiejska mgr Katarzyna Zió³kowska Pracownia Cytogenetyczna Centralne Laboratorium Ginekologiczno-Po³o niczego Szpitala Klinicznego prof. dr hab. Andrzej Tretyn Katedra Biotechnologii Uniwersytet Mikoùaja Kopernika w Toruniu

Ksi¹ kê dedykujê Tacie Erazmowi, mojemu pierwszemu nauczycielowi, jednemu z pionierów wprowadzania ultrasonografii w Polsce oraz Ani, Bartoszowi, Tomkowi i Mamie których mi³oœæ i wsparcie rodzinne by³y bezcenn¹ pomoc¹ Marek

Doc. dr hab. n. med. Adiunkt Kliniki Po³o nictwa i Chorób Kobiecych, Katedry Ginekologii, Po³o nictwa i Onkologii Ginekologicznej Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu. Kierownik Pracowni Ultrasonografii Ginekologiczno-Po³o niczego Szpitala Klinicznego Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu. Przewodnicz¹cy Sekcji Ultrasonografii Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego. Autor 215 prac naukowych w czasopismach polskich i zagranicznych, wspó³redaktor ksi¹ ki Ultrasonografia dopplerowska w po³o nictwie i ginekologii oraz autor rozdzia³ów w 7 innych publikacjach ksi¹ kowych. W latach 2001/2002 kilkumiesiêczne sta e kliniczne w zakresie diagnostyki prenatalnej w King's College Hospital, Harris Birthright Research Centre for Fetal Medicine; Department of Obstetrics and Gynecology w Londynie pod kierownictwem prof. K. Nicolaidesa. Od 2003 roku wspó³praca naukowo-badawcza z University Hospital MAS; Department of Obstetrics and Gynecology University of Lund w Malmö, pod kierunkiem prof. S. Gudmundssona. Uczestnik kursów w zakresie ultrasonografii trójwymiarowej organizowanych przez International Academy of Medical Ultrasound w Wiedniu. Od 2003 roku cz³onek grupy ekspertów Focus Doppler Perinatal Group z International Society of Ultrasound in Obstetrics (ISUOG) oraz sekretarz Sekcji Ultrasonografii Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego. W 2005 roku publikacja pracy w renomowanym czasopiœmie Circulation Abnormal uterine doppler is related to vasculopathy in pre-gestational diabetes. Circulation 2005.112:2496-2500; IF 12.563. W 2006 roku Nagroda Ministra Zdrowia za zbiór prac naukowych na temat ci¹ y powik³anej cukrzyc¹. Od 2007 roku badania naukowe prowadzone z Roosevelt Hospital University of Columbia, New York. Departament of Obstetrics and Gynecology. W latach 2008-2011 kierownik Katedry Pielêgniarstwa na Wydziale Fizjoterapii Pañstwowej Wy szej Szko³y Zawodowej w Koninie. W 2009 roku otrzyma³ Nagrodê Ministra Zdrowia za ksi¹ kê Praktyczna ultrasonografia dopplerowska w po³o nictwie. Podstawy oceny serca p³odu. Prof. dr hab. n. med. Jacek Br¹zert Kierownik Kliniki Po³o nictwa i Chorób Kobiecych, Katedry Ginekologii, Po³o nictwa i Onkologii Ginekologicznej Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu. Autor ponad 200 publikacji naukowych w czasopismach polskich i zagranicznych oraz kilku podrêczników z zakresu diagnostyki ultrasonograficznej w po³o nictwie i ginekologii. Wspó³redaktor ksi¹ ek: Ultrasonografia dopochwowa w ginekologii i po³o nictwie, Ultrasonografia dopplerowska w po³o nictwie i ginekologii. Redaktor kwartalnika Ultrasonografia w Ginekologii i Po³o nictwie. Od 2003 roku przewodnicz¹cy Sekcji Ultrasonografii PTG. Laureat nagród i wyró nieñ Ministra Zdrowia i Opieki Spo³ecznej za publikacje oraz w³adz uczelni za dzia³alnoœæ dydaktyczn¹. Kierownik licznych projektów naukowych, promotor doktoratów i opiekun habilitacji. Organizator wielu szkoleñ, kursów i kongresów z zakresu zastosowania nowoczesnych metod diagnostycznych w po³o nictwie i ginekologii. Wyk³adowca, cz³onek licznych komisji i zespo³ów ekspertów odpowiedzialnych za opracowanie rekomendacji Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego. Prezes Stowarzyszenia na rzecz Zdrowia Matki i Dziecka. W 2006 roku Nagroda Zespo³owa I Stopnia Ministra Zdrowia za publikacjê w renomowanym czasopiœmie Circulation Abnormal uterine doppler is related to vasculopathy in pre-gestational diabetes. Circulation 2005.112:2496-2500; IF 12.563. W 2009 roku otrzyma³ Nagrodê Ministra Zdrowia za ksi¹ kê Praktyczna ultrasonografia dopplerowska w po³o nictwie. Podstawy oceny serca p³odu.

Spis treœci WSTÊP Bezpieczeñstwo i wskazówki techniczne badañ ultrasonograficznych 1. Bezpieczeñstwo badañ ultrasonograficznych w ginekologii i po³o nictwie nowoœci roku 2012 23, Jacek Br¹zert, Agnieszka Zawiejska, Mariusz Dubiel, Grzegorz H. Brêborowicz 2. Techniczne wskazówki dla oceny przep³ywu krwi w badaniu dopplerowskim 31 PO O NICTWO Diagnostyka wad rozwojowych 1. Diagnostyka ultrasonograficzna miêdzy 5. a 10. tygodniem ci¹ y 45 2. Badanie ultrasonograficzne p³odu miêdzy 11. a 14. tygodniem ci¹ y 85, Jacek Br¹zert, Zbigniew Kurpik 3. Praktyczne wskazówki do badania ultrasonograficznego p³odu miêdzy 11. a 14. tygodniem ci¹ y 103 4. Badanie ultrasonograficzne miêdzy 18. a 24. tygodniem ci¹ y 143, Jacek Br¹zert

5. Ultrasonograficzna ocena uk³adu kostno-szkieletowego 161 Mariola Ropacka-Lesiak 6. Obrazowanie ultrasonograficzne uk³adu pokarmowego 175 7. Omphalocele i gastroschisis w diagnostyce ultrasonograficznej 213, Micha³ B³aszczyñski 8. Obrazowanie ultrasonograficzne uk³adu moczowo-p³ciowego 231 9. Obrazowanie ultrasonograficzne uk³adu nerwowego 259 10. Praktyczne obrazowanie twarzoczaszki 291 11. Obrzêk immunologiczny 323 Agnieszka Kaluba-Skotarczak, Piotr Puacz, Emilia Po³czyñska-Kaniak, Krzysztof Drews 12. Praktyczne podstawy oceny prenatalnej serca i obrazowania p³uc 331 13. Niedomykalnoœæ zastawki trójdzielnej w I trymestrze ci¹ y 399 Mariola Ropacka-Lesiak 14. Kardiomegalia u p³odu 405 Maria Respondek-Liberska 15. Podstawy diagnostyki wad rozwojowych serca 413 Bart³omiej Mroziñski, 16. Obrazowanie ultrasonograficzne aberracji chromosomalnych Nowe markery ultrasonograficzne 433 17. Badania dopplerowskie w ci¹ y wielop³odowej 471 Mariola Ropacka-Lesiak Badania dopplerowskie 18. Kr¹ enie mózgowe 495, Mariusz Dubiel, Jacek Br¹zert, Wioletta Meissner, Beata Kroczek-Grz¹dzielska, Katarzyna Grewling-Szmit, Maciej Br¹zert 19. Badanie dopplerowskie têtnicy pêpowinowej 515, Jacek Br¹zert, Katarzyna Grewling-Szmit, Miros³aw Wielgoœ, Bartosz Czuba, Piotr Wêgrzyn 20. Badanie dopplerowskie têtnicy macicznej w medycynie perinatalnej 527, Anna G¹siorowska-Szczot, Hubert Wolski, Jacek Br¹zert

21. Badanie dopplerowskie przewodu ylnego i y³y pêpowinowej. Wskazówki praktyczne 553 22. Badanie dopplerowskie w ci¹ y powik³anej cukrzyc¹ 575, Jacek Br¹zert, Romuald Biczysko, Ewa Wender-O egowska, Jan Wilczyñski, Mariusz Dubiel, Agnieszka Zawiejska 23. Diagnostyka objawów zagro enia ycia p³odu w badaniu ultrasonograficznym 587, Jacek Br¹zert, Krzysztof Szaflik, Krzysztof Sodowski, Zbigniew S³omko, Dariusz Borowski, Piotr Sieroszewski, Piotr Kaczmarek 24. Stany zachowania p³odu 597, Jacek Br¹zert, Tomasz Opala, Andrzej Brêborowicz Metody diagnostyczne porodu przedwczesnego 25. Ocena ultrasonograficzna szyjki macicy 607, Jacek Br¹zert 26. Elastografia w obrazowaniu szyjki macicy 623 Ma³gorzata Œwi¹tkowska-Freund, Krzysztof Preis Inwazyjna i nieinwazyjna diagnostyka genetyczna 27. Inwazyjna diagnostyka prenatalna 629 Krzysztof Szaflik, Justyna Wojtera, Waldemar Krzeszowski, Ewa Draga, Tomasz Szaflik, Marta Kostrzewa 28. Analiza komórek i DNA p³odu w kr¹ eniu matki nowe trendy w nieinwazyjnej diagnostyce prenatalnej 647, Katarzyna Zió³kowska 29. Zastosowanie badañ cytogenetycznych i molekularnych w diagnostyce prenatalnej 653 Katarzyna Zió³kowska, Marek Chuchracki Ocena blizny po ciêciu cesarskim 30. Ocena blizny po ciêciu cesarskim w okresie przedporodowym 669 Aneta Porêba, Obrazowanie pop³odu 31. o ysko i sznur pêpowinowy 687, Piotr Dydowicz, Jacek Br¹zert

GINEKOLOGIA 1. Obrazowanie macicy i jajników sond¹ brzuszn¹. Ultrasonografia ginekologiczna wieku rozwojowego 715 Karina Kapczuk, Zbigniew Friebe, 2. Ultrasonograficzna ocena macicy i jajników w okresie rozrodczym i menopauzalnym 723, Jacek Br¹zert 3. Polipy endometrialne 759, Maciej S³odki, Roman Juchnowicz, S³awomir Jêdrzejczyk 4. Sonohisterografia 769, Andrzej ysikiewicz 5. Wrodzone wady macicy 775 Robert Z. Spaczyñski,, Leszek Pawelczyk 6. Diagnostyka ultrasonograficzna endometriozy w miednicy mniejszej 787 Maciej Br¹zert,, Leszek Pawelczyk 7. Ultrasonograficzne kryteria rozpoznawania zespo³u policystycznych jajników (PCOS) 795 Robert Z. Spaczyñski,, Leszek Pawelczyk 8. Praktyczne obrazowanie narz¹du rodnego. Diagnostyka niep³odnoœci krok po kroku 805 9. Ultrasonografia w ginekologii onkologicznej 835 Piotr Magnowski, Hubert Bochyñski, Magdalena Magnowska, Ewa Nowak-Markwitz,, Marek Spaczyñski 10. Nowoœci w diagnostyce raka jajnika 867 Artur Czekierdowski 11. Elastografia w ocenie patologii endometrium 877 Krzysztof Preis, Ma³gorzata Œwi¹tkowska-Freund 12. Mo liwoœci obrazowania rozrostów i nowotworów trofoblastu w ultrasonografii 881 Ewa Nowak-Markwitz,, Marek Spaczyñski 13. Badanie ultrasonograficzne gruczo³u piersiowego 889, Jacek Br¹zert 14. Diagnostyka ultrasonograficzna raka piersi 909 Pawe³ Basta, Marek Budner 15. Diagnostyka ultrasonograficzna w uroginekologii przegl¹d metod 925 Andrzej Pawe³ Wieczorek, Magdalena WoŸniak, Tomasz Rachberger

OPIS PRZYPADKÓW KLINICZNYCH 1. Potworniak okolicy krzy owo-guzicznej (SCT) u p³odu 943, Rafa³ Iciek, Ewa Wender-O egowska, Jacek Br¹zert 2. Atrezja jelit p³odu 947, Julia Murlewska, Dorota Pietrzycka, Piotr Becela, Jacek Br¹zert, Janusz Gadzinowski, Andrzej Jankowski 3. Holoprosencefalia pó³p³atowa u p³odu 951 Rafa³ Iciek,, Ewa Wender-O egowska, Jacek Br¹zert 4. Nieimmunologiczny obrzêk p³odu 955 Julia Murlewska,, Ewa Burchardt-Kroll, Jacek Br¹zert, Janusz Gadzinowski 5. Obrzêk immunologiczny p³odu 959 Piotr Puacz, Agnieszka Kaluba-Skotarczak, Krzysztof Drews 6. Guz przerzutowy jajnika 963 Kamila Witczak, Stefan Sajdak 7. Ci¹ a ektopowa w bliÿnie po ciêciu cesarskim 965 Kamila Witczak, Stefan Sajdak 8. Ci¹ a ektopowa 967 Grzegorz Poprawski, Pawe³ Gutaj,, Jan Miedzianowski, Tomasz Piekarski, S³awomir Meller, Arkadiusz Banach, Jacek Br¹zert 9. Zespó³ policystycznych jajników (Polycystic Ovary Syndrome PCOS) 970 B³a ej Mêczekalski, Adam Czy yk, Agnieszka Podfigurna-Stopa 10. Przedwczesne wygasanie czynnoœci jajników (Premature Ovarian Failure POF) 972 B³a ej Mêczekalski, Adam Czy yk, Agnieszka Podfigurna-Stopa 11. P³ód syreni 974 Jakub Kornacki, Jana Skrzypczak 12. Delecje 21. pary chromosomów 977, Aleksandra Persona-Œliwiñska, Jacek Br¹zert 13. Dysplazja tanatoforyczna u p³odu 979 Rafa³ Iciek,, Jacek Br¹zert 14. Czêstoskurcz nadkomorowy u p³odu 983, Rafa³ Iciek, Bartosz Mroziñski, Jacek Br¹zert 15. Wielotorbielowatoœæ nerek u p³odu 985 Rafa³ Iciek,, Jacek Br¹zert

16. Wrodzona torbielowato-gruczolakowata dysplazja p³ucna p³odu rozpoznana w 33. tygodniu ci¹ y u ciê arnej z cukrzyc¹ ci¹ ow¹ analiza przypadku 989 Agnieszka Zawiejska,, Ewa Wender-O egowska, Krystyna Br¹zert, Jacek Br¹zert 17. Przepuklina oponowo-rdzeniowa 993 Emilia Po³czyñska-Kaniak, Krzysztof Drews 18. Niedoczynnoœæ tarczycy u bliÿni¹t 994 Emilia Po³czyñska-Kaniak, Krzysztof Drews 19. Wrodzona cytomegalia 995 Emilia Po³czyñska-Kaniak, Krzysztof Drews 20. Zastawka cewki tylnej 996 Emilia Po³czyñska-Kaniak, Krzysztof Drews 21. Zespó³ TRAP 997 Emilia Po³czyñska-Kaniak, Krzysztof Drews 22. Dysplazja szkieletowa tanatoforyczna 998 Emilia Po³czyñska-Kaniak, Krzysztof Drews 23. Artrogrypoza 999 Mariusz Dubiel, Katarzyna Moszczyñska, Anna Lauda-Œwieciak, Jacek Skórczewski, Jaros³aw Lach, Jaros³aw Szu³czyñski, Andrzej Tretyn 24. Agenezja cia³a modzelowatego 1002 Mariusz Dubiel, Katarzyna Moszczyñska, Anna Lauda-Œwieciak, Jacek Skórczewski, Jaros³aw Lach, Jaros³aw Szu³czyñski, Andrzej Tretyn 25. Agenezja robaka mó d ku 1004 Mariusz Dubiel, Katarzyna Moszczyñska, Anna Lauda-Œwieciak, Jacek Skórczewski, Jaros³aw Lach, Jaros³aw Szu³czyñski, Andrzej Tretyn 26. Atrezja dwunastnicy 1007 Mariusz Dubiel, Katarzyna Moszczyñska, Anna Lauda-Œwieciak, Jacek Skórczewski, Jaros³aw Lach, Jaros³aw Szu³czyñski, Andrzej Tretyn 27. Bronchosekwestracja 1009 Mariola Ropacka-Lesiak 28. Dysplazja kostno-szkieletowa (dysplazja dociskaj¹ca klatki piersiowej) 1010 Mariola Ropacka-Lesiak 29. Niedro noœæ smó³kowa przewodu pokarmowego 1012 Mariola Ropacka-Lesiak 30. Guzy serca u p³odu wp³yw na hemodynamikê kr¹ enia i rokowanie 1013 Agata W³och, Wojciech Cnota, Krzysztof Sodowski 31. Wrodzony skrêt jelit 1015 Jakub Kornacki, Jana Skrzypczak

32. Guz lity szyi p³odu 1017 Jakub Kornacki, Jana Skrzypczak 33. Zaœniad groniasty czêœciowy ze wspó³istniej¹c¹ triploidi¹ p³odu 1018 Jakub Kornacki, Jana Skrzypczak 34. Atrezja zastawki têtnicy p³ucnej z VSD u p³odu 1020 Maria Respondek-Liberska, Tomasz Moszura, Katarzyna Janiak 35. Prze³o enie wielkich pni têtniczych u p³odu 1025 Katarzyna Janiak, Maria Respondek-Liberska, Jadwiga Moll 36. Koarktacja aorty rozpoznana prenatalnie 1031 Sebastian Foryœ, Maciej S³odki, Tomasz Moszura, Maria Respondek-Liberska 37. Osteogenesis imperfecta 1035 38. Arthrogryposis multiplet congenita 1036 39. Achondroplazja 1038 ANEKS Rekomendacje Sekcji Ultrasonografii Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie przesiewowej diagnostyki ultrasonograficznej w ci¹ y o przebiegu prawid³owym 1041 Przewodnik po Rekomendacjach Sekcji Ultrasonografii Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie przesiewowej diagnostyki ultrasonograficznej w ci¹ y o przebiegu prawid³owym 2012 1049 Skorowidz 1061