ZAKŁAD RUCHU a DROGOWEGO 146 MATERIAŁY DYDAKTYCZNE Mariusz Jackowski PROCEDURY POSTĘPOWANIA POLICJANTA PRZY WYPADKU Z UDZIAŁEM POJAZDU PRZEWOŻĄCEGO ŻYWE ZWIERZĘTA CENTRUM SZKOLENIA POLICJI Legionowo 2015 1
Zakład Ruchu Drogowego Autor zdjęć: Marcin Pałys Korekta, skład i druk: Wydział Wydawnictw i Poligrafii Centrum Szkolenia Policji w Legionowie Nakład 52 egz. 2
a Spis treści Wstęp... 5 1. Informacje ogólne... 7 2. Obowiązki uczestnika wypadku drogowego... 8 3. Postępowanie na miejscu wypadku drogowego... 9 3.1. Postępowanie policjanta, który jako pierwszy przybył na miejsce wypadku drogowego... 9 3.2. Postępowanie policjanta wykonującego czynności na miejscu wypadku drogowego... 10 3.3. Postępowanie w przypadku pojazdu przewożącego żywe zwierzęta... 12 3.4. Czynności wykonywane przez powiatowego lekarza weterynarii... 13 4. Podstawy prawne prowadzenia czynności... 15 Literatura... 16 3
4 Zakład Ruchu Drogowego
a Wstęp Wypadki drogowe z udziałem samochodów ciężarowych przewożących ładunki, w szczególności żywe zwierzęta, zawsze wywołują ogromny problem. Żadne przepisy nie regulują procedur postępowania policjantów na miejscu takich zdarzeń. Policjanci również nie posiadają żadnych urządzeń technicznych, aby je w sposób właściwy zabezpieczyć. Jeżeli dojdzie do wywrócenia pojazdu, należałoby się zastanowić, jaką przyjąć taktykę postępowania. Część zwierząt będzie rozchodzić się po jezdni, niektóre zostaną uwięzione wewnątrz pojazdu, inne zabite, a nad tym wszystkim musi zapanować policjant wykonujący czynności. Tylko ścisła współpraca kompetentnych służb pozwoli w sposób skuteczny i dynamiczny usunąć skutki takiego zdarzenia. 5
6 Zakład Ruchu Drogowego
a 1. Informacje ogólne Sposób postępowania policjantów na miejscu zdarzenia drogowego szczegółowo opisują wytyczne nr 3 Komendanta Głównego Policji z dnia 5 lipca 2007 r. w sprawie postępowania policjantów na miejscu zdarzenia drogowego (Dz. Urz. KGP Nr 17, poz. 133). Natomiast zarządzenie nr 635 Komendanta Głównego Policji z dnia 30 czerwca 2006 r. w sprawie metod i form prowadzenia przez Policję statystyki zdarzeń drogowych (Dz. Urz. KGP z 2013 r. poz. 75) określa wzór karty zdarzenia drogowego, sposób jej wypełniania oraz postępowania z nią. W powyższych dwóch przepisach zdarzenie drogowe zostało podzielone na wypadek drogowy i kolizję drogową. Według wytycznych nr 3 wypadek drogowy to zdarzenie drogowe, w którym jest zabity lub ranny, a kolizja to zdarzenie, w którym nie ma osoby zabitej ani rannej. Pojęcia wypadku drogowego i kolizji drogowej bardziej szczegółowo opisane są w zarządzeniu nr 635: wypadek drogowy zdarzenie drogowe, które pociągnęło za sobą ofiary w ludziach, w tym także u sprawcy tego zdarzenia, bez względu na sposób zakończenia sprawy; kolizja drogowa zdarzenie drogowe, które pociągnęło za sobą wyłącznie straty materialne. Dla potrzeb statystycznych zarządzenie podaje również definicje: śmiertelna ofiara wypadku osoba zmarła na miejscu wypadku lub w ciągu 30 dni od dnia wypadku na skutek doznanych obrażeń ciała; osoba ciężko ranna osoba, która doznała ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej choroby realnie zagrażającej życiu, trwałej choroby psychicznej, całkowitej lub znacznej trwałej niezdolności do pracy w zawodzie lub trwałego, istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała; określenie to obejmuje także osobę, która doznała innych obrażeń powodujących naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia na okres trwający dłużej niż 7 dni; osoba lekko ranna osoba, która poniosła uszczerbek na zdrowiu naruszający czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia na okres trwający nie dłużej niż 7 dni, stwierdzony przez lekarza. 7
Zakład Ruchu Drogowego 2. Obowiązki uczestnika wypadku drogowego Obowiązki uczestnika wypadku drogowego są opisane w art. 44 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2012 r. poz. 1137, z późn. zm.). Niniejszy artykuł określa, że kierujący pojazdem w razie uczestniczenia w wypadku drogowym jest obowiązany: zatrzymać pojazd, nie powodując przy tym zagrożenia bezpieczeństwa ruchu drogowego; przedsięwziąć odpowiednie środki w celu zapewnienia bezpieczeństwa ruchu w miejscu wypadku; niezwłocznie usunąć pojazd z miejsca wypadku, aby nie powodował zagrożenia lub tamowania ruchu, jeżeli nie ma zabitego lub rannego; podać swoje dane personalne, dane personalne właściciela lub posiadacza pojazdu oraz dane dotyczące zakładu ubezpieczeń, z którym zawarta jest umowa obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, na żądanie osoby uczestniczącej w wypadku. Ponadto, jeżeli w wypadku jest zabity lub ranny, kierujący pojazdem jest obowiązany: udzielić niezbędnej pomocy ofiarom wypadku oraz wezwać zespół ratownictwa medycznego i Policję; nie podejmować czynności, które mogłyby utrudnić ustalenie przebiegu wypadku; pozostać na miejscu wypadku, a jeżeli wezwanie zespołu ratownictwa medycznego lub Policji wymaga oddalenia się niezwłocznie powrócić na to miejsce. Powyższe przepisy stosuje się odpowiednio do innych osób uczestniczących w wypadku. 8
1. Podstawowe a pojęcia 3. Postępowanie na miejscu wypadku drogowego Wspomniane wcześniej wytyczne nr 3 precyzują sposób postępowania policjantów na miejscu wypadku drogowego i kolizji drogowej. Określają również czynności dla policjanta, który jako pierwszy przybył na miejsce wypadku drogowego, i dla tego, który go obsługuje. Niezależnie od powyższego podziału, każdy policjant, który przybędzie na miejsce zdarzenia drogowego, zobowiązany jest do: ustawienia pojazdu służbowego w sposób zapewniający bezpieczeństwo własne oraz uczestników ruchu drogowego, włączenia niebieskich świateł błyskowych, stosowania urządzeń technicznych służących do zabezpieczania miejsca zdarzenia drogowego, jeżeli posiada je na wyposażeniu. Jeżeli pojazdy uczestniczące w zdarzeniu znajdują się poza jezdnią, a wykonywane czynności nie stwarzają zagrożenia bezpieczeństwa dla policjanta i innych uczestników ruchu drogowego, nie wymaga się włączania przy radiowozie niebieskich świateł błyskowych oraz stosowania urządzeń technicznych. 3.1. Postępowanie policjanta, który jako pierwszy przybył na miejsce wypadku drogowego Policjant, który jako pierwszy przybył na miejsce zdarzenia, informuje dyżurnego jednostki Policji o podjęciu czynności, które polegają w szczególności na: dokonaniu wstępnej oceny zdarzenia i przekazaniu informacji dyżurnemu jednostki, w szczególności o konieczności przybycia innych służb ratowniczych; zapewnieniu porządku i bezpieczeństwa na miejscu zdarzenia oraz współdziałaniu z innymi służbami ratowniczymi w celu zminimalizowania skutków zdarzenia; udzieleniu pierwszej pomocy ofiarom wypadku; zabezpieczeniu miejsca zdarzenia dla przeprowadzenia dalszych czynności procesowych, w szczególności poprzez ochronę śladów kryminalistycznych przed ich utratą bądź zniekształceniem, w tym również przez służby ratownicze i techniczne; podjęciu pościgu, jeżeli sprawca zbiegł z miejsca zdarzenia, a pościg rokuje powodzenie jego zatrzymania; ustaleniu i rozpytaniu osób uczestniczących w zdarzeniu oraz jego świadków, a także odnotowaniu ich danych personalnych; uzyskaniu informacji od zespołu medycznego o obrażeniach osób poszkodowanych oraz miejscu ich hospitalizacji; poddaniu, w miarę możliwości, badaniu na zawartość w organizmie alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu kierującego (kierujących) pojazdem oraz innej osoby, 9
Zakład Ruchu Drogowego jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie, że mogła kierować pojazdem uczestniczącym w wypadku drogowym. Po przybyciu na miejsce zdarzenia załogi obsługi zdarzeń drogowych lub grupy operacyjno-procesowej policjant przekazuje dowódcy patrolu lub grupy informację o wykonywanych czynnościach, dokonanych ustaleniach i pozostaje do jego dyspozycji. 3.2. Postępowanie policjanta wykonującego czynności na miejscu wypadku drogowego Zgodnie z 25 zarządzenia 609 Komendanta Głównego Policji z dnia 25 czerwca 2007 r. w sprawie sposobu pełnienia służby na drogach przez policjantów (Dz. Urz. KGP Nr 13, poz. 100, z późn. zm.) czynności na miejscu zdarzenia drogowego wykonują policjanci ruchu drogowego pełniący służbę w komórce obsługi zdarzeń drogowych lub inni policjanci ruchu drogowego wyposażeni w sprzęt specjalistyczny. Powyższe czynności mogą również wykonywać policjanci grupy dochodzeniowo-śledczej, a w przypadku zdarzenia, w którym nie ma osoby zabitej lub rannej, w uzasadnionych okolicznościach na polecenie dyżurnego jednostki Policji inni policjanci. Policjant, wykonując czynności na miejscu wypadku drogowego, jest obowiązany: udzielić osobie rannej niezbędnej pomocy, w szczególności poprzez: wydobycie lub uwolnienie jej z pojazdu; udzielenie pierwszej pomocy; wezwanie pomocy medycznej; wezwanie, w razie potrzeby, innych służb specjalistycznych; zorganizować ruch drogowy w nowo powstałej sytuacji oraz zabezpieczyć miejsce zdarzenia przed kolejnym wypadkiem lub kolizją, w szczególności poprzez: ustawienie w odpowiednich miejscach znaków lub urządzeń ostrzegawczo-zabezpieczających, ustalenie form współpracy z innymi podmiotami biorącymi udział w likwidacji skutków wypadku, usunięcie z rejonu zdarzenia osób postronnych, powiadomienie dyżurnego jednostki o czasowym zamknięciu lub ograniczeniu ruchu w celu poinformowania o objazdach przy wykorzystaniu lokalnych mediów, zgłoszenie dyżurnemu konieczności zorganizowania objazdu przez zarządcę drogi; zabezpieczyć ujawnione ślady kryminalistyczne pod względem technicznym i procesowym przed ich utratą lub zniekształceniem, w tym również przez służby ratownicze i techniczne; ustalić dane personalne uczestników i świadków wypadku; poddać badaniu na zawartość w organizmie alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu kierującego (kierujących) pojazdem oraz inną osobę, jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie, że mogła kierować pojazdem w wypadku; ustalić wstępnie przebieg i istotne okoliczności wypadku na podstawie: rozmowy z uczestnikami i świadkami obecnymi na miejscu, innych dowodów; 10
3. Postępowanie na miejscu a wypadku drogowego dokonać sprawdzeń uczestników wypadku i pojazdów w systemie informatycznym, w razie ustalenia osoby lub pojazdu poszukiwanego powiadomić dyżurnego jednostki Policji; ustalić miejsce hospitalizacji uczestnika wypadku odwiezionego do szpitala, a jeżeli jest to osoba poszukiwana powiadomić dyżurnego, zaś w razie ucieczki uczestnika wypadku podjąć, w porozumieniu z dyżurnym, czynności zmierzające do ujęcia osoby; przeprowadzić w razie potrzeby oględziny: miejsca, rzeczy i osób; w przypadku niecierpiącym zwłoki dokonać zewnętrznych oględzin zwłok; przeprowadzić inne czynności procesowe zgodnie z Kodeksem postępowania karnego (np. zarządzić zabezpieczenie pojazdu i odzieży do dalszych badań); sporządzić dokumentację z przeprowadzonych czynności procesowych, a w szczególności: szkic miejsca wypadku drogowego w skali, dokumentację fotograficzną, a w razie potrzeby i możliwości dokonać rejestracji wideo, notatkę urzędową oraz kartę statystyczną zdarzenia drogowego PRD-2/2; powiadomić dyżurnego prokuratora (za pośrednictwem dyżurnego jednostki Policji) w przypadku kiedy: następstwem wypadku jest śmierć osoby, osobą podejrzaną o popełnienie przestępstwa jest osoba wymieniona w art. 309 pkt 2 Kodeksu postępowania karnego, następstwem wypadku jest ciężki uszczerbek na zdrowiu, a osoba podejrzana o popełnienie przestępstwa znajduje się w stanie nietrzeźwości, wypadek wyczerpuje znamiona katastrofy komunikacyjnej; poinformować dyżurnego jednostki Policji o konieczności wezwania biegłego; w udokumentowany sposób zabezpieczyć mienie uczestników wypadku, jeżeli sami nie są w stanie tego uczynić; wykonać inne czynności, a w szczególności: zlecone przez prokuratora lub dyżurnego jednostki, ustalić, czy zdarzenie zostało zarejestrowane przez kamerę monitoringu, zatrzymać w uzasadnionych przypadkach dokumenty, np. paszport, prawo jazdy, dowód rejestracyjny, tarcze tachografów (lub dane z tachografów cyfrowych), poinformować uczestników wypadku o dalszej procedurze postępowania w sprawie; w przypadkach niecierpiących zwłoki (np. potrzeba zastosowania środka zapobiegawczego, udział w zdarzeniu osoby czasowo tylko przebywającej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub zamieszkującej w znacznej odległości od miejsca wypadku) przesłuchać lub skierować na przesłuchanie świadków i uczestników wypadku; w uzasadnionych przypadkach dokonać zatrzymania osoby; wykonać czynności związane z przywróceniem ruchu drogowego w miejscu wypadku, w szczególności: zarządzić usunięcie pojazdu, zgłosić dyżurnemu jednostki konieczność wezwania właściwych służb do porządkowania i uprzątnięcia miejsca zdarzenia, usunąć urządzenia ostrzegawczo-zabezpieczające, przywrócić ruch do stanu pierwotnego, w tym zlikwidować wprowadzone objazdy; zgłosić dyżurnemu jednostki konieczność powiadomienia właściwego przedsiębiorcy odpowiedzialnego za ładunek o potrzebie jego zabezpieczenia; jeżeli w wypadku jest osoba zabita lub osoba, która odniosła ciężkie obrażenia ciała i znajduje się w stanie nieprzytomnym bądź gdy poszkodowanym jest nieletni, powiadomić 11
Zakład Ruchu Drogowego dyżurnego jednostki Policji o konieczności zawiadomienia osoby najbliższej ofierze zdarzenia, a w przypadku cudzoziemca odpowiedniego przedstawiciela państwa obcego; powiadomić dyżurnego o zakończeniu czynności na miejscu wypadku, niezwłocznie sporządzić stosowną dokumentację z wykonanych czynności i wraz z zabezpieczonymi dokumentami przekazać dyżurnemu lub innemu policjantowi wyznaczonemu przez kierownika jednostki Policji. 3.3. Postępowanie w przypadku pojazdu przewożącego żywe zwierzęta Wykonując czynności na miejscu wypadku drogowego z udziałem pojazdu przewożącego żywe zwierzęta, w pierwszej kolejności należy wezwać na miejsce właściwego miejscowo powiatowego lekarza weterynarii, który zgodnie z ustawą o ochronie zwierząt sprawuje nadzór nad przestrzeganiem niniejszej ustawy. W razie potrzeby wezwać służby ratownicze (straż pożarną, pomoc drogową oraz inne służby posiadające specjalistyczny sprzęt do usunięcia zwierząt). Zwierzęta w trakcie wypadku, w szczególności wywrócenia pojazdu, mogą rozchodzić się po jezdni. W takim przypadku policjant musi wstrzymać ruch w obu kierunkach i zlokalizować je w jednym miejscu. Wstrzymanie ruchu powinno trwać do czasu ulokowania wszystkich zwierząt w bezpiecznym miejscu poza jezdnią bądź, jeżeli jest taka potrzeba, do czasu zakończenia czynności. Policjant informuje dyżurnego o potrzebie zorganizowania objazdów przez zarządcę drogi. Sposób postępowania będzie odmienny dla każdego wypadku z udziałem zwierząt, ponieważ można mieć do czynienia ze zwierzętami domowymi, gospodarskimi, dzikimi, bojaźliwymi lub niebezpiecznymi. Jeśli kierowca pojazdu nie ucierpiał w wyniku wypadku, to ma obowiązek zająć się ładunkiem. Jest on osobą przeszkoloną w zakresie wykonywania czynności podczas transportu lub obsługi zwierząt. Zwierzęta w zależności od gatunku różnie będą reagowały na tak skrajny stres. Jedne się spłoszą i będą uciekały, a drugie zaatakują. Policjant musi ocenić sytuację, z jakimi zwierzętami ma do czynienia i podjąć właściwy kierunek działania. Gdy są to zwierzęta dzikie bądź niebezpieczne powinien zachować szczególną ostrożność. Nie powinien się do nich zbliżać, 12
3. Postępowanie na miejscu a wypadku drogowego ponieważ mogłoby to u nich wzbudzić strach i wywołać agresję. Należy ustawić radiowóz w bezpiecznej odległości i podjąć niezbędne działania do czasu przyjazdu odpowiednich służb. W myśl art. 33 ust. 4 ustawy o ochronie zwierząt w przypadku konieczności bezzwłocznego uśmiercenia w celu zakończenia cierpienia zwierzęcia policjant powinien wezwać osobę odpowiedzialną za przeprowadzenie działań, tj. lekarza weterynarii. Lekarze z powiatowego inspektoratu weterynarii nie posiadają żadnych leków, więc czynności te najczęściej zlecają lekarzom weterynarii, którzy mają prywatne praktyki. Wobec zwierząt wolno żyjących (dzikich) policjant może użyć broni palnej. Niemniej jednak niniejszy przepis może być zastosowany w opisywanych okolicznościach tylko i wyłącznie, gdy zajdzie taka konieczność. W celu zminimalizowania skutków zdarzenia należy ściśle współpracować ze wszystkimi służbami w trakcie przemieszczania zwierząt, usuwania pojazdu oraz porządkowania drogi. 3.4. Czynności wykonywane przez powiatowego lekarza weterynarii Powiatowi lekarze weterynarii posiadają instrukcję wydaną przez Głównego Lekarza Weterynarii określającą m.in. przeprowadzanie kontroli podczas wykonywania transportu drogowego zwierząt pod względem ich dobrostanu. W niniejszej instrukcji jeden z punktów opisuje również ich postępowanie w przypadku wezwania przez Inspekcję Transportu Drogowego lub Policję w sytuacji stwierdzenia nieprawidłowości związanych z transportem zwierząt (niezdolność ich do transportu, pojazd niespełniający wymagań). Niemniej jednak niektóre czynności wykonywane przez lekarza można również zastosować przy wypadku z udziałem pojazdu przewożącego żywe zwierzęta. Wspomniana instrukcja określa niżej opisany sposób postępowania powiatowego lekarza weterynarii po otrzymaniu wezwania: udaje się na miejsce zdarzenia, w przypadku stwierdzenia zwierząt niezdolnych do transportu powinien nakazać, w zależności od stanu zwierzęcia oraz możliwości organizacyjnych, w drodze decyzji administracyjnej (z rygorem natychmiastowej wykonalności), wydanej przewoźnikowi lub wskazanej osobie odpowiedzialnej za zwierzęta: 13
Zakład Ruchu Drogowego wyładowanie zwierzęcia, umieszczenie go w odpowiednich warunkach oraz otoczenie opieką, w tym opieką lekarsko-weterynaryjną, oddzielenie zwierzęcia od innych zwierząt w środku transportu, zapewnienie mu pierwszej pomocy lekarsko-weterynaryjnej oraz właściwych warunków i kontynuowanie transportu, skierowanie zwierzęcia na ubój lub gdy zwierzę nie może zostać w sposób niepowodujący cierpienia przetransportowane do rzeźni, nakazanie uboju z konieczności lub poddanie zwierzęcia eutanazji. Lekarz weterynarii na miejscu wypadku drogowego podejmuje decyzję co do dalszego postępowania ze zwierzętami. Zwierzęta zdolne do transportu powinny być załadowane do innego środka transportu w celu jego kontynuacji. Pojazd zastępczy powinien zapewnić przewoźnik realizujący przewóz drogowy. Zgodnie z rozporządzeniem Rady (WE) NR 1/2005 z dnia 22 grudnia 2004 r. w sprawie ochrony zwierząt podczas transportu i związanych z tym działań oraz zmieniającym dyrektywy 64/432/ EWG i 93/119/WE oraz rozporządzenie (WE) nr 1255/97 (Dz. Urz. UE nr L 3/1, z późn. zm.) każdy przewoźnik zajmujący się transportem zwierząt zobowiązany jest wprowadzić procedury postępowania w sytuacji wypadku drogowego lub awarii pojazdu. Nie zawsze jest to możliwe z powodu znacznej odległości siedziby firmy od miejsca zdarzenia, w takim przypadku lekarz weterynarii organizuje środek transportu i kieruje zwierzęta do wskazanego przez gminę gospodarstwa rolnego do czasu odbioru przez przewoźnika. Zwierzęta niezdolne do podróży kieruje na ubój lub gdy nie mogą zostać przetransportowane do rzeźni, poleca przeprowadzenie na miejscu uboju z konieczności lub poddanie eutanazji. Należy pamiętać, że w przypadku gdy nie istnieją inne środki ochrony dobrostanu zwierząt, prawo nakazuje poddanie ich ubojowi lub eutanazji. 14
5. Subkultury młodzieżowe a w Polsce 4. Podstawy prawne prowadzenia czynności Podstawa prawna prowadzenia czynności będzie uzależniona od skutków zdarzenia. Czynności mogą być prowadzone jako wykroczenie drogowe z art. 86 Kodeksu wykroczeń lub jako przestępstwo z art. 177 Kodeksu karnego. Art. 86 kw 1. Kto na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub strefie ruchu, nie zachowując należytej ostrożności, powoduje zagrożenie bezpieczeństwa w ruchu drogowym, podlega karze grzywny. 2. Kto dopuszcza się wykroczenia określonego w 1, znajdując się w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny. 3. W razie popełnienia wykroczenia określonego w 1 przez osobę prowadzącą pojazd można orzec zakaz prowadzenia pojazdów. Art. 177 kk 1. Kto, naruszając, chociażby nieumyślnie, zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, powoduje nieumyślnie wypadek, w którym inna osoba odniosła obrażenia ciała określone w art. 157 1, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. 2. Jeżeli następstwem wypadku jest śmierć innej osoby albo ciężki uszczerbek na jej zdrowiu, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. 3. Jeżeli pokrzywdzonym jest wyłącznie osoba najbliższa, ściganie przestępstwa określonego w 1 następuje na jej wniosek. 15
Zakład Ruchu Drogowego Literatura Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (Dz. U. z 2015 r. poz. 1094, z późn. zm). Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.). Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2012 r. poz. 1137, z późn. zm.). Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz. U. z 2013 r. poz. 856, z późn. zm.). Rozporządzenie Rady (WE) NR 1/2005 z dnia 22 grudnia 2004 r. w sprawie ochrony zwierząt podczas transportu i związanych z tym działań oraz zmieniające dyrektywy 64/432/EWG i 93/119/WE oraz rozporządzenie (WE) nr 1255/97 (Dz. Urz. UE nr L 3/1, z późn. zm.). Zarządzenie nr 609 Komendanta Głównego Policji z dnia 25 czerwca 2007 r. w sprawie sposobu pełnienia służby na drogach przez policjantów (Dz. Urz. KGP Nr 13, poz. 100, z późn. zm.). Wytyczne nr 3 Komendanta Głównego Policji z dnia 5 lipca 2007 r. w sprawie postępowania policjantów na miejscu zdarzenia drogowego (Dz. Urz. KGP Nr 17, poz. 133). Instrukcja Głównego Lekarza Weterynarii Nr GIWz.420/AW-62/11. 16