UWARUNKOWANIA ROZWOJU JASNEJ GÓRY JAKO ŚWIATOWEGO CENTRUM PIELGRZYMKOWEGO

UWARUNKOWANIA ROZWOJU JASNEJ GÓRY JAKO ŚWIATOWEGO CENTRUM PIELGRZYMKOWEGO W pielgrzymkach uczestniczy obecnie na świecie około 400 milionów osób rocznie, z tego blisko 200 milionów to chrześcijanie. Spośród pątników chrześcijańskich ponad 80 milionów (40%) wędruje do dwudziestu głównych ośrodków pielgrzymkowych tej religii. Przykładowo wymienić można Rzym i Guadalupe (każde po 12 mln osób), San Giovanni Rotondo (7 mln), Lourdes (6 mln), Fatimę (5 mln) czy Częstochowę Jasną Górę (4 mln). W świecie chrześcijańskim rejestruje się ponad 6 tysięcy sanktuariów o randze co najmniej regionalnej. Uwzględniając zasięg oddziaływania ośrodka, wielkość ruchu pielgrzymkowego oraz aktywność duszpasterską, można podzielić je na: sanktuaria o randze światowej, międzynarodowej, krajowej, ponadregionalnej, regionalnej. Sanktuaria o randze światowej to największe centra pielgrzymkowe w chrześcijaństwie; ich ranga na ogół wynika z tradycji i roli historycznej (m.in.: Jerozolima, Rzym, Athos, Częstochowa Jasna Góra), bądź też wiąże się z ponadczasowym i szczególnym charakterem przekazanych w nich orędzi (np.: Guadalupe w Meksyku, Fatima, Lourdes, Kraków Łagiewniki). Jasna Góra jest więc jednym z największych i najważniejszych ośrodków kultu religijnego na świecie, i to nie tylko w chrześcijaństwie. Jest największym w świecie chrześcijańskim ośrodkiem maryjnym, którego powstanie i rozwój nie były związane z objawieniami Matki Bożej. Równocześnie jest najważniejszym ośrodkiem pielgrzymkowym w Europie Środkowej i Wschodniej oraz największym sanktuarium chrześcijańskim od Francji na zachodzie aż po rosyjski Daleki Wschód. Matka Boża Częstochowska jako Królowa Rzeczypospolitej. Pocztówka patriotyczna, 1920 r. Pielgrzymi u stóp Jasnej Góry, 1883; drzeworyt Sanktuarium jasnogórskie wpisało się głęboko w dzieje jednego narodu, a równocześnie otwiera się szeroko w stronę wszystkich narodów i ludów Europy i całego świata 1 Śledząc dzieje Jasnej Góry, zwraca uwagę jej wpływ na kulturę polską i europejską. Przejawy tego spotykamy zwłaszcza w sztukach plastycznych, literaturze, muzyce. Tradycje w tym zakresie sięgają początków sanktuarium. Cały kompleks jasnogórski stanowi specyficzny i unikatowy obiekt zabytkowy architektury sakralnej i swoiste muzeum sztuki sakralnej. To bardzo silne sprzężenie kultury narodu i kontynentu z jednym tylko ośrodkiem kultu religijnego jest swego rodzaju unikatem w skali światowej. Mamy więc do czynienia ze swoistym fenomenem Jasnej Góry, który niemal zawsze miał zasięg ogólnoświatowy. ROZWÓJ PIELGRZYMEK NA JASNĄ GÓRĘ Jan Paweł II Tradycje pielgrzymkowe Jasnej Góry sięgają jej początków (1382 r.), choć pierwszą wzmiankę o ruchu pątniczym odnajdujemy dopiero w przywileju odpustowym arcybiskupa gnieźnieńskiego Wojciecha Jastrzębca z 18 lipca 1425 roku. W dokumencie tym udzielił on wszystkim przybywającym do sanktuarium odpustu zwyczajnego. Od chwili usadowienia się na Jasnej Górze zakonu paulinów oraz umieszczenia w klasztorze cudownego obrazu Matki Bożej rozwój miasta zaczął wiązać się z jasnogórskim sanktuarium i coraz liczniejszym ruchem pielgrzymkowym. Zapewne obraz był pierwotnie ikoną bizantyjską (VI IX wiek) typu Hodegetria ( Ta, która prowadzi, Przewodniczka ). W swej warstwie tematycznej Obraz przedstawia Maryję jako Matkę Boga Theotokos. ALMA MATER 35

Początki istnienia jasnogórskiego sanktuarium zdają się potwierdzać jego fenomen i wyjątkowość. W liście pisanym w 1429 roku do papieża Marcina V król Władysław II Jagiełło prosił o udzielenie pątnikom odpustów, jako że [...] w kościele Bogarodzicy na Jasnej Górze blisko Częstochowy, mocą Bożą dzieją się często tajemnice wielu cudów. Pisał on: Miejsce to utrzymuje się jedynie z jałmużny pielgrzymów oraz doznaje wsparcia z napływu ludzi, których mnóstwo zbiega się do tego kościoła w nadziei zbawienia i uzyskania odpustów. Z kolei Jan Długosz zanotował po 1430 roku: Z całej bowiem Polski i krajów sąsiednich, mianowicie: Śląska, Moraw, Prus i Węgier, na uroczystości Maryi Świętej której rzadki i nabożny obraz na drzewie wykonany w tym miejscu się znajduje zbiegał się lud pobożny dla zdumiewających cudów, jakie za przyczyną naszej Pani i Orędowniczki tu się dokonywały. Wiadomo, że od tamtego okresu pielgrzymowali tu regularnie również Czesi, Saksończycy i Litwini. Źródła XVI-wieczne wspominają kolejne nacje: Inflantczyków, Moskali, Rusinów i Żmudzinów. Z biegiem lat, wraz z rozwojem środków komunikacji, na Jasnej Górze zaczęli się pojawiać pielgrzymi z innych kontynentów, zwłaszcza z obu Ameryk. Pielgrzymowały wszystkie stany, zarówno królowie, jak i prosty lud. W XIV XV wieku zaczęły pojawiać się pierwsze nadania Czarnej Madonnie tytułu Królowej czy Patronki Narodu. Tytuł ten sławił jako pierwszy Grzegorz z Sambora, określając Ją jako Królową Polski i Polaków. Na główne święta Matki Bożej wystarano się o przywileje odpustowe. W dniach najważniejszych uroczystości przybywało po kilkadziesiąt tysięcy wiernych, zarówno z terenów Rzeczypospolitej, jak i z innych państw i regionów. Szczególnie wielu pątników gromadziły wielkie uroczystości. Pierwsza, o której wiemy więcej, odbyła się w 1682 roku i była związana z 300. rocznicą sprowadzenia Cudownego Obrazu. Z tej okazji, 1 lipca tegoż roku, papież Innocenty XI wydał specjalną bullę przyznającą wiernym nawiedzającym sanktuarium i spełniającym wymagane warunki jubileuszowy odpust zupełny. Ważnym wydarzeniem w dziejach sanktuarium była koronacja w 1717 roku wizerunku Matki Bożej koronami papieskimi przyznanymi przez Klemensa XI. Była to pierwsza taka uroczystość na ziemiach polskich i równocześnie pierwszy akt koronacji cudownego obrazu Maryi dokonany poza Rzymem. Powrót szczęśliwy do wolnej Ojczyzny uproś dla nas Pani! 1914 1916. Matka Boża Częstochowska jako patronka uchodźców, 1916 r., Charków Jasna Góra pielgrzymi podczas uroczystości rekoronacji Cudownego Obrazu, 22 maja 1910 roku, 1910 r. O ówczesnym zasięgu Jasnej Góry najlepiej świadczy fragment utworu Grzegorza z Sambora Censtochova (1568 r.): Niewielka Częstochowa, ale wszystkie miasta Całego świata swoim znaczeniem przerasta. Tu nie tylko Polacy w święte mury śpieszą I Litwini pobożni gęstą idą rzeszą: Tu mieszkańcy gór naszych i całe Polesie, Kaszubi i lud z Moskwy hołdy swoje niesie. Tu Kujawiak namioty rozwija płócienne, Tu Mazur z wełny stawia szałase odmienne. Tu mężni Morawianie, bogaci Węgrzyni, Podolacy i Niemcy, Słowieńcy, Rusini, Tu z Pomorza, z Wołynia, z Tracji, z Inflant, Żmudzi, Z Saksonii, Prus, Czech, Śląska mnóstwo idzie ludzi. Badacze podkreślają, że ów łaciński poemat o Częstochowie jest ważnym dokumentem rozwoju kultu cudownego obrazu z Jasnej Góry. Uważa się, że utwór ten odegrał istotną rolę w procesie kształtowania się pojęcia Maryja Królowa Polski w ścisłym związku z obrazem jasnogórskim i z Częstochową jako duchową stolicą Polski. Ważnym momentem w rozwoju ruchu pielgrzymkowego było doprowadzenie do Częstochowy w 1846 roku linii kolejowej warszawsko-wiedeńskiej. W późniejszych latach umożliwiło to organizowanie z Warszawy na główne uroczystości religijne tak zwanych pociągów spacerowych, z których chętnie korzystali uczestnicy pielgrzymek (pod koniec XIX w. po 3 5 takich pociągów na każdą uroczystość). Z pociągu korzystali miedzy innymi pielgrzymi z Litwy, Wołynia, Podola, Warszawy, Łodzi, Kalisza czy z Wielkopolski. Choć pielgrzymów notowano już w tym czasie w okresie całego roku, to jednak wyraźnie zaznaczała się sezonowość tego ruchu. W końcowych latach XIX wieku kronikarz pisał: Lubo pobożni rok cały zwiedzają Jasną Górę, jednakże kompanie ludu i mieszczaństwa przybywają w czasie od Wielkiejnocy do końca września. Pierwsi na Wielki Tydzień nadciągają tradycyjnie Kurpie, stąd nazywają ich skowronkami odpustowymi. Najwięcej kompanii przybywa na uroczystości Zielonych Świątek, Wniebowzięcia, a zwłaszcza w oktawę Narodzenia N.M. 36 ALMA MATER

Panny. Po Kurpiach przybywali zazwyczaj Ślązacy, a sezon pielgrzymkowy kończył się w pobliżu Wszystkich Świętych. Na przełom XIX i XX wieku przypadają początki jasnogórskich pielgrzymek grup zawodowych (np. robotników) i tak zwanych stanowych (np. mężczyzn). W parku klasztornym otaczającym sanktuarium z trzech stron w latach 1900 1913 zbudowano Drogę Krzyżową, której odprawianie bardzo prędko pielgrzymi uznali za obligatoryjne. Na samo jej poświęcenie 30 sierpnia 1913 roku zjechało na Jasną Górę 200 tysięcy pątników. W okresie II Rzeczypospolitej Jasna Góra miała zasięg ogólnoświatowy. Pielgrzymki obok celów religijnych stanowiły też ważny element w procesie integracji społeczeństwa polskiego, podzielonego przedtem granicami rozbiorowymi. Liczba pątników systematycznie wzrastała. W sierpniu 1920 roku po cudzie nad Wisłą leżący krzyżem na jasnogórskim placu rodacy po raz kolejny obwołali Maryję Częstochowską Królową Polski. 3 maja 1925 roku po raz pierwszy obchodzono na Jasnej Górze święto Najświętszej Marii Panny Królowej Korony Polskiej. Nową formą czci stały się ślubowania: biskupów polskich (1920), kobiet (1926), młodzieży akademickiej (1936), nauczycieli i mężów (1937). W 1938 roku na Jasnej Górze notowano już ponad milion pątników. W latach międzywojennych zintensyfikował się ruch pielgrzymów zagranicznych, zarówno z Europy, jak i z innych kontynentów. W okresie drugiej wojny światowej ruch pielgrzymkowy na Jasną Górę nie zamarł. Mimo wielu niebezpieczeństw notowano niewielkie grupy pątników, znaczna część osób przybywała też indywidualnie. W ciemnych latach okupacji hitlerowskiej Jasna Góra nie przestała pełnić swej funkcji Przewodniczki dla narodu polskiego. Przez cały okres okupacji, nawet w czasie Powstania Warszawskiego, kontynuowana była Warszawska Pielgrzymka Piesza. Zorganizowany charakter miały też pielgrzymki akademickie (1940 1944), a brali w nich udział studenci i profesorowie z Warszawy, Krakowa, Lublina i Lwowa. Pierwsza odbyła się 26 maja 1940 roku, następne były powtarzane do 1944 roku. W pielgrzymkach w 1942 i 1943 roku uczestniczył jako przedstawiciel studentów konspiracyjnego Uniwersytetu Jagiellońskiego Karol Wojtyła, późniejszy papież Jan Paweł II. Pamiątka z pielgrzymki narodowej na Jasną Górę, ok. 1910 r. W 1942 roku Jasną Górę nawiedził znany pisarz i dziennikarz Curzio Malaparte. W książce Kaputt wspomina on o spotkanych pielgrzymach polskich i sugestywnie opisuje ich zachowanie przed Cudownym Obrazem, ale nas najbardziej porażają przytoczone w reportażu słowa generalnego gubernatora Hansa Franka, wypowiedziane do autora: [...] Z jednego tylko oskarżenia winienem się tłumaczyć przed polskim klerem: że zabroniłem pielgrzymek do cudownego obrazu Matki Boskiej w Częstochowie. Ale to konieczność. Byłoby rzeczą nader niebezpieczną dla okupacji niemieckiej w Polsce pozwolić na gromadzenie się raz po raz dookoła tego sanktuarium tłumów złożonych z setek tysięcy fanatyków. Klasztor częstochowski odwiedzało przeciętnie w ciągu roku około dwóch milionów wiernych. Zabroniłem pielgrzymek, zabroniłem wystawiania obrazu Czarnej Madonny na widok publiczny. Po drugiej wojnie światowej pielgrzymki na Jasną Górę podobnie jak w całej Polsce przechodziły różne fazy, zależne przede wszystkim od uwarunkowań politycznych i społecznych. Bezpośrednio po wojnie ruch pielgrzymkowy odżył stosunkowo prędko. W 1946 roku notowano dwa miliony pątników. Tak duża frekwencja wiązała się głównie z uroczystością poświęcenia narodu polskiego Niepokalanemu Sercu Maryi. Aktu poświęcenia dokonał 8 września prymas August Hlond wraz z episkopatem. W pierwszym dziesięcioleciu po wojnie roczna liczba pielgrzymów wynosiła średnio około miliona. Należy jednak podkreślić, że na początku lat 50. ruch pielgrzymkowy zaczął przeżywać wyraźny regres. Złożyły się na to głównie przyczyny natury społecznej i politycznej. Kulminacyjnym momentem lat 50. była uroczystość odnowienia ślubów narodowych (Jasnogórskie Śluby Narodu) 26 sierpnia 1956 roku, na którą przybyło około miliona osób. Momentem przełomowym w ruchu pielgrzymkowym były uroczystości w 1966 roku związane z 1000-leciem chrześcijaństwa w Polsce. Główne zgromadzenie wiernych odbyło się 3 maja na Jasnej Górze, a uczestniczyło w nim ponad milion pątników. Wyraźne ożywienie pielgrzymek przyniosły dopiero lata 70. Za przełomowy uważa się rok 1976, początkujący Jubileusz 600-lecia Jasnej Góry. Ze względu na wewnętrzną sytuację w kraju ówczesne władze zmuszone zo- Ruch pielgrzymkowy na Jasnej Górze w latach 1887 2003 (oprac. A. Jackowski) ALMA MATER 37

stały do respektowania w szerszym zakresie potrzeb wiernych pragnących wędrować do Czarnej Madonny w zorganizowanych grupach, zwłaszcza pieszych. Od czasów pierwszej wizyty Ojca Świętego Jasną Górę odwiedza średnio 4 5 milionów pątników rocznie, w tym około 400 tysięcy obcokrajowców z ponad 80 krajów. Pątnicy zagraniczni zaczęli napływać większym strumieniem dopiero po 1956 roku. Około 30 procent pątników zagranicznych stanowią grupy polonijne. obchodzone od 3 maja 1925 roku. Papież Pius XII, odpowiadając w 1939 roku na publiczne oświadczenie Mussoliniego Koniec z Polską, powiedział: Nie zginęła i nie zginie, bo Polska wierzy, Polska się modli, Polska ma Jasną Górę. W 1953 roku zezwolił na otwarcie w podziemiach Bazyliki św. Piotra w Rzymie kaplicy Matki Bożej Częstochowskiej. Jan XXIII pod szczególną opiekę Pani Jasnogórskiej oddał prace przygotowawcze do Soboru Watykańskiego II. Paweł VI mówił w 1975 roku: To jest obraz Matki Bożej Częstochowskiej GŁÓWNE z najsławniejszego sankuwarunkowania tuarium maryjnego na ROZWOJU świecie. Jego pragnienie FENOMENU odwiedzenia Jasnej Góry JASNEJ GÓRY w 1966 roku uniemożliwiły ówczesne władze POŁOŻENIE komunistyczne. GEOGRAFICZNE Pozycję Jasnej Góry w Kościele PowszechZlokalizowanie niemal nym utrwalił ostatecznie w centrum Europy było Ojciec Święty Jan PaKierunki przyjazdów pielgrzymów zagranicznych na Jasną Górę w 2003 r. (oprac. weł II swoimi wizytami i jest nadal istotnym czyna. Jackowski) nikiem rozwoju sanktuw latach 1979, 1983, 1987, arium jako jednego z głównych, światowych ośrodków kultu 1991, 1997, 1999. Papież Polak uczcił Matkę Bożą Częstochowską religijnego. Jasna Góra jest miejscem przenikania i spotykania się tytułem Jasnogórska Matka Kościoła. Na Jasną Górę zaprosił Ojciec kultów chrześcijaństwa zachodniego Święty młodzież z całego świata i wschodniego; lokalizację taką można na VI Światowy Dzień Młodzieży by określić jako położenie ekumenicz(1991). Wówczas to zarejestrowano ne. Centralność i dostępność położenia w ciągu 4 dni (12 15 sierpnia) resanktuarium umożliwia mu pełnienie kordową liczbę 1 700 000 pątników. szczególnej roli ośrodka oddziaływubyły to dni wielkiego spotkania jącego we wszystkich kierunkach geomłodzieży Wschodu i Zachodu. VI graficznych, zwłaszcza zaś na wschód Światowy Dzień Młodzieży ugruni zachód jednej, w swoich fundamentował ostatecznie międzynarodową tach chrześcijańskiej, Europy. rangę Częstochowy. W 2006 roku nawiedził Jasną Górę następca Jana RANGA JASNEJ GÓRY Pawła II Benedykt XVI. W KOŚCIELE POWSZECHNYM Czczone wizerunki Matki Bożej Częstochowskiej znajdują się niemal Rangę Jasnej Góry doceniali w każdym zakątku kuli ziemskiej. kolejni papieże, co sprzyjało rozpoza Polską rejestruje się kilkaset budzaniu kultu Pani Jasnogórskiej obiektów sakralnych pod wezwaw całym Kościele Powszechnym. niem Matki Bożej Częstochowskiej. W 1717 roku obraz Matki Bożej został Do najbardziej znanych należy uroczyście ukoronowany papieskimi Doylestown w Stanach Zjednoczodiademami. Podkreśla się często, że nych (amerykańska Częstochowa) ów dekret koronacyjny papieża Kleoraz australijskie sanktuarium Matki mensa XI sprawił, że Królowa Polski Bożej Częstochowskiej w Berristała się niejako Królową Świata. ma Penrose Park. Duży udział Na uroczystość przybyło około 200 Kierunki przyjazdów na Jasną Górę pielgrzymów z krajów w rozpowszechnianiu tego kultu mietysięcy pielgrzymów. Niektórzy póź- europejskich w 2003 r. (oprac. A. Jackowski) li emigranci pochodzący z Polski. niejsi papieże odbywali wcześniej pielgrzymki na Jasną Górę na przykład Pius XI, Jan XXIII czy Paweł VI. Papież Pius X ustanowił POWIĄZANIA KULTU MARYJNEGO w 1904 roku święto Matki Boskiej Częstochowskiej (obchodzone Z TREŚCIAMI PATRIOTYCZNYMI po raz pierwszy 29 sierpnia 1906 r., od 1931 r. przeniesione na dzień 26 sierpnia). Ten sam papież nadał kościołowi jasnogórskiemu tytuł Na przestrzeni wieków Jasna Góra zawsze pozostawała bazyliki mniejszej (1907). Pius XI ustanowił święto Królowej Polski, w nurcie dziejów Polski i była związana z ważniejszymi wydarze- 38 ALMA MATER

niami historycznymi. O randze kultu Pani Jasnogórskiej zaczęły też świadczyć nadawane Jej tytuły: Matka czy Królowa Polski. W okresie rozbiorów Jasna Góra stała się dla wszystkich Polaków symbolem tożsamości i jedności narodowej. Podobną rolę odgrywała w okresie komunizmu. Obraz Matki Bożej Częstochowskiej zaczął stawać się drugim godłem Polski. Tak Jasna Góra Pielgrzymka Ludzi Pracy, ok. 1985 silne sprzężenie świadomości religijnej ze świadomością narodową nie było i nie jest dotąd znane w innych krajach chrześcijańskich. Na Jasną Górę pielgrzymowali wszyscy królowie polscy od 1382 roku (poza Stanisławem Augustem Poniatowskim), niektórzy kilkakrotnie. Pielgrzymki królewskie odegrały ważną rolę w rozwoju sanktuarium jasnogórskiego, a także utrwaliły zwyczaj pielgrzymowania w Polsce. Wierni nabierali pewności, narodowej. Pątnikom zawsze przewodziły sztandary z polskim orłem i innymi symbolami narodowymi, śpiewano patriotyczne pieśni. Tę patriotyczność miejsca podkreślali też poprzez swoje pielgrzymki twórcy kultury narodowej. Sanktuarium jasnogórskiemu poświęcali swe dzieła poeci, pisarze, malarze, muzycy. Była drugą po Krakowie duchową stolicą Polski. Spuentował to Henryk Sienkiewicz swoim wpisem w grudniu 1903 roku do jasnogórskiej księgi: W Częstochowie, na Jasnej Górze, bije nieśmiertelne serce Polskiego Ludu. Jasna Góra Pielgrzymka Ludzi Pracy, ok. 1985 Miejsce Jasnej Góry w świadomości narodowej Polaków objawił również okres okupacji hitlerowskiej i czasy barbarzyńskich wywózek naszych rodaków przez bolszewików. Podkreślał to nawet wrogi Polsce i Polakom gubernator Hans Frank, stwierdzając: Gdy wszystkie światła dla Polski zagasły, to wtedy zawsze jeszcze była święta z Częstochowy i Kościół. Wspominamy o tym, aby podkreślić rangę Jasnej Góry, która za przyczyną Cudownego Obrazu stanowiła przez stulecia jeden z podstawowych elementów wychowania religijnego i patriotycznego Polaków. To z kolei przekładało się zawsze na potrzebę wędrowania do tego niezwykłego sanktuarium przez Jasna Góra Pielgrzymka Ludzi Pracy, ok. 1985 że Pani Jasnogórska jest otwarta na wszystkich, na zwykłych mieszkańców wsi i miast, jak też na zamieszkujących okazałe pałace monarchów. W tym zakresie nie istniały żadne granice. W owym punkcie Rzeczypospolitej wszyscy stawali się równi wobec Matki Bożej. Pielgrzymki te sprawiły m.in., że od połowy XVII wieku nie odważano się już zakazywać pobożnych wędrówek chłopom pańszczyźnianym. Szczególną rolę ośrodek jasnogórski odgrywał w okresie rozbiorów Polski (1772 1918), przyczyniając się wybitnie do umacniania więzi narodowych w społeczeństwie polskim. Pielgrzymki stawały się ważną formą manifestacji zarówno religijnych, jak i patriotycznych. W XIX wieku Jasna Góra stała się dla wszystkich Polaków symbolem tożsamości i jedności Krakowska Pielgrzymka Piesza, 1994 następujące po sobie pokolenia. W sytuacjach krańcowych pojęcia Polska i Jasna Góra stawały się nierozerwalną jednością. Udowodnili to, często poprzez ofiarę życia, więźniowie obozów koncentracyjnych, gułagów i więzień komunistycznych w Polsce. ALMA MATER 39

Warunki pieszego pielgrzymowania na Jasną Górę nie zawsze są komfortowe Szczególną rolę odgrywała też Jasna Góra w okresie komunizmu. Pielgrzymki do sanktuarium (szczególnie piesze) stały się swego rodzaju symbolem identyfikacji Kościoła z narodem. Wędrówki na Jasną Górę stawały się równocześnie jak w każdym okresie zniewolenia formą manifestacji religijnej i patriotycznej, były formą protestu przeciw systemowi komunistycznemu. O Jasnej Górze Jan Paweł II mówił: Jest to miejsce szczególnej ewangelizacji. Wielkie wydarzenia w życiu Polski są zawsze jakoś z tym miejscem związane. ZWIĄZKI POLONII Z JASNĄ GÓRĄ Silna więź łączyła zawsze rozsianych po świecie Polaków z kultem Matki Bożej Częstochowskiej. Dla kopii Cudownego Częstochowa kardynał Franciszek Macharski wita uczestników Krakowskiej Pielgrzymki Pieszej Szczególnie wielu Polaków żyjących w różnych stronach świata zaczęło nawiedzać Jasną Górę po wyborze Karola Wojtyły na papieża Jana Pawła II. TRADYCJE PIELGRZYMEK PIESZYCH Ze względu na skalę tego zjawiska stanowią one swoisty fenomen religijny, społeczny i kulturowy w skali ogólnoświatowej. Masowość pielgrzymek pieszych na Jasną Górę sprawia, że zalicza się je do ważniejszych ruchów migracyjnych ludności zarówno w Polsce, jak i na świecie. Początki tych pielgrzymek sięgają zarania dziejów sanktuarium jasnogórskiego. W XVII wieku poczęła się wytwarzać tradycja stałych pielgrzymek pieszych do Częstochowy między innymi z Gliwic, Kalisza, Łowicza, K. Świertok, Piesza Pielgrzymka Krakowska Msza św. w Bramie Krakowskiej A. Bac, Pielgrzymka Piesza ze Skałki modlitwa po ujrzeniu po raz pierwszy sanktuarium jasnogórskiego W. Formański, Obrazu nasi emigranci tworzyli osiedla miedzy innymi o nazwach: Częstochowa, Panna Maria, Jasna Góra. W czasie milenijnych obchodów wizerunek Pani Jasnogórskiej znajdował się w każdym polskim kościele na ziemi. Kult Matki Bożej Częstochowskiej stanowił z jednej strony bardzo ważny element integracji wspólnot polskich na świecie, z drugiej zaś podtrzymywał więź z Macierzą. Dla wspólnot polonijnych Matka Boża Częstochowska była nie tylko Królową Korony Polskiej, ale również Królową Wychodźstwa Polskiego. Uważa się, że gdyby nie było Matki Bożej Częstochowskiej i Jej kultu, nie byłoby naszej wielkiej Polonii. Pabianic, Poznania, Sieradza, Wielunia, Żywca. Od 1711 roku odbywa się corocznie pielgrzymka warszawska. Pielgrzymki te rozwinęły się zwłaszcza w ostatnim ćwierćwieczu. Do Częstochowy wiedzie ponad 50 szlaków pielgrzymkowych, które przecinają całą Polskę. W peregrynacjach pieszych przybywa obecnie około 200 tysięcy pątników i od początku lat 80. bierze w nich udział coraz więcej pielgrzymów zwłaszcza młodych z zagranicy. W okresie ostatnich dziesięciu lat zaczęły przybywać też piesze pielgrzymki z zagranicy, między innymi ze Słowacji i z Czech. Jasna Góra odgrywała i nadal odgrywa 40 ALMA MATER

Upadłszy na twarz oddają hołd Maryi... Jasna Góra wejście pielgrzymów na plac pod Szczytem Pielgrzymka Rolników połączona z Dożynkami rolę ośrodka, z którego promieniują idee rozwijania lub reaktywowania pielgrzymowania pieszego w różnych regionach świata. Piesze pielgrzymowanie jasnogórskie stało się potężnym, choć nieformalnym czynnikiem integracji społecznej, narodowościowej, kulturowej, pokoleniowej i ponadpokoleniowej, europejskiej itp. W perspektywie jednej Europy ta funkcja peregrynacji jasnogórskich zaczyna być coraz bardziej spostrzegana i doceniana. Należy uświadomić sobie, że większość pielgrzymek pieszych ma zasięg europejski, choć formalnie są to pielgrzymki krajowe. JASNA GÓRA U PROGU TRZECIEGO TYSIĄCLECIA U kresu długiej wędrówki Rola oraz miejsce Częstochowy i Jasnej Góry w światowych migracjach pielgrzymkowych są znaczące. Pielgrzymowanie na Jasną Górę stało się swoistym fenomenem, którego wpływy można odnaleźć w szeregu Powitanie pielgrzymów krajów. Ranga sanktuarium w dziejach narodu polskiego, ale również w dziejach znacznej części kontynentu sprawia, że do dziś uważa się Jasną Górę za centrum duchowe Polski i jedno z ważniejszych takich centrów w Europie. Warto mieć na uwadze europejską perspektywę rozwoju pątnictwa na Jasną Górę do ośrodka odgrywającego ważną rolę w systemie szlaków kulturowych Europy. Tak jak w XIX wieku uważano pielgrzymki na Jasną Górę za doniosły czynnik integracji Słowian, tak obecnie szlaki pielgrzymkowe można uznać za istotny element integracji Europy. Częstochowa może odegrać ważną rolę w tym procesie. Wzrost ruchu pielgrzymkowego na Jasną Górę wskazuje, że jej ranga jako duchowej stolicy na pograniczu zachodniego i wschodniego chrześcijaństwa stale wzrasta. Należy przypuszczać, że będzie też wzrastać w przyszłości. Jest to wielkie posłannictwo Jasnej Góry w Trzecim Tysiącleciu. Antoni Jackowski 1 Fragment przemówienia powitalnego do młodzieży świata, Jasna Góra, sierpień 1991 r. ALMA MATER 41