Raport z badania ankietowego na temat postaw wobec palenia tytoniu przeprowadzonego wśród pracowników instytucji publicznych ŁÓDŹ 2010
Badania ankietowe na temat postaw wobec palenia tytoniu wśród pracowników instytucji publicznych zostały przeprowadzone dzięki dotacji Światowej Fundacji Foundation). ds. Walki z Chorobami Płuc (ang. World Lung Niniejszy raport wykonano w ramach projektu "Odświeżamy nasze miasta. TOB3CIT (Tobacco Free Cities)", koordynowanego przez Główny Inspektorat Sanitarny. Za treść niniejszego raportu wyłączną odpowiedzialność ponoszą jego autorzy i w żadnych okolicznościach jego treść nie może być uznawana za odzwierciedlenie stanowiska Międzynarodowej Unii ds. Zwalczania Gruźlicy i Chorób Płuc (Unii) lub Darczyńców. Koordynacja badania: Joanna Skowron Główny Inspektorat Sanitarny. Przeprowadzenie badania: Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Łodzi. Opracowanie raportu: Bartosz Walczyk 2
SPIS TREŚCI SPIS TREŚCI... 3 I. METODOLOGIA BADAŃ... 4 1. Cel, założenia i przedmiot badań... 4 2. Narzędzia badawcze i analiza danych... 4 3. Organizacja badań... 5 4. Źródła danych i dobór badanej próby... 5 II. WYNIKI BADAŃ... 7 1. Badana grupa informacje ogólne... 7 1.1. Płeć respondentów... 7 1.2. Wiek respondentów... 7 1.3. Wykształcenie respondentów... 8 2. Postawy wobec palenia... 9 2.1. Palący i niepalący... 9 2.2. Palący codziennie ilość wypalanych papierosów... 10 2.3. Codzienne palenie a płeć... 11 2.4. Codzienne palenie a wiek... 12 2.5. Okazjonalni palacze... 13 2.6. Byli palacze... 14 2.7. Niepalący... 16 3. Narażenie na bierne palenie... 17 3.1. Miejsce pracy respondenta... 17 3.2. Inne miejsca użyteczności publicznej... 17 4. Stosunek do całkowitego zakazu palenia w miejscach publicznych i pracy... 20 5. Trendy i zmiany... 23 6. Przestrzeganie zakazu palenia... 23 7. Rezygnacja z miejsca a dym tytoniowy... 24 III. PODSUMOWANIE I WNIOSKI Z BADAŃ... 26 3
I. METODOLOGIA BADAŃ 1. Cel, założenia i przedmiot badań Badanie zostało zaplanowane i przeprowadzone przez Wojewódzką Stację Sanitarno-Epidemiologiczną w Łodzi. Podejmuje istotną tematykę biernego narażenia osób na dym tytoniowy, a także ich stosunek wobec zakazu palenia w miejscach publicznych i w miejscu pracy. Cel główny: Zmierzenie natężenia zjawiska narażenia pracowników instytucji publicznych z terenu miasta Łodzi na wdychanie dymu tytoniowego w środowisku pracy i w odwiedzanych miejscach użyteczności publicznej. Cele szczegółowe: Poznanie opinii pracowników na temat wprowadzenia stref wolnych od dymu tytoniowego, gdzie będzie obowiązywał całkowity zakaz palenia, w określonych miejscach użyteczności publicznej. Zbadanie respektowania już istniejących stref wolnych od dymu tytoniowego. Wyniki badania, które zawiera niniejszy raport mogą stać się podstawą do podejmowania działań, zmierzających do wyeliminowania narażenia osób niepalących na dym tytoniowy. 2. Narzędzia badawcze i analiza danych Badanie przeprowadzono w oparciu o formularze - kwestionariusze ankiet, przygotowane prze Główny Inspektorat Sanitarny. Ankieta zawierała 8 pytań dotyczących takich zagadnień jak: częstość i intensywność palenia, bierne narażenie na dym tytoniowy w miejscu pracy, a także w odwiedzanych w ostatnim czasie miejscach użyteczności publicznej; opinii na temat przestrzegania zakazu palenia w miejscach publicznych (ankietowani mogli wskazać miejsca, które według nich powinny być strefami wolnymi od dymu tytoniowego) oraz ewentualnej rezygnacji z pójścia do danego miejsca z powodu narażenia na dym tytoniowy. W badaniu uwzględnione zostały dwie kategorie: osoby palące codziennie palące, palący okazjonalnie, ekspalacze (obecnie nie palący, palący w przeszłości) oraz osoby niepalące. Kategorię palących przeanalizowano pod względem zmiennych takich jak: płeć, wiek, wykształcenie. Wszystkie analizy przeprowadzono wykorzystując pakiet Windows 2007. 4
3. Organizacja badań Badanie zostało przeprowadzone przez Wojewódzką Stację Sanitarno- Epidemiologiczną w Łodzi w terminie od 8 do 19 marca 2010 roku metodą badania kwestionariuszowego na grupie liczącej 816 osób. Kwestionariusze ankiet rozdysponowano wśród grup docelowych badania, zebrano, podliczono i zakodowano do dalszej analizy. Niniejszy raport badawczy został opracowany w związku z realizowanym programem interwencyjnym w ramach grantu Bloomberg Initiative To Reduce Tobacco Use. 4. Źródła danych i dobór badanej próby Grupa wybrana do badania to pracownicy jednostek budżetowych na terenie miasta Łodzi, zaangażowanych pośrednio lub bezpośrednio w realizację projektu Odświeżamy nasze miasta.tob3cit. Wszystkie osoby poddane ankietyzacji są dorosłe i zatrudnione w ankietowanych firmach. Ankietowani to dwie grupy docelowe: pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Łodzi i Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Łodzi) oraz Urzędu Miasta Łodzi. BADANE GRUPY / Łódź Liczba osób Urząd Miasta Łodzi 662 Państwowa Inspekcja Sanitarna / Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Łodzi, Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Łodzi/ 154 Ogółem ankiet 816 Odrzucone ankiety 42 Przebadani ogółem 774 Tabela1. Badane grupy. 5
Badaniu poddano 816 osób. 42 ankiety zostały odrzucone z powodu braku danych w metryczce kwestionariusza. Raport został opracowany na podstawie 774 kwestionariuszy ankiet (szczegóły przedstawia Tabela 1). Badaniu poddano 154 pracowników Państwowej Inspekcji Sanitarnej spośród 414 pracowników co stanowi 37,2% ogółu pracowników. Badaniu poddano 662 pracowników Urzędu Miasta Łodzi spośród 2035 pracowników co stanowi 32,53% ogółu pracowników. Dane te przedstawia wykres 1. 40% 35% 30% 25% 37,20% 32,53% 20% 15% 10% 5% 0% Państwowa Inspekcja Sanitarna Urząd Miasta Łodzi Wykres1. Badane grupy odsetek pracowników objętych badaniem 6
II. WYNIKI BADAŃ 1. Badana grupa informacje ogólne. 1.1 Płeć respondentów. Spośród 774 respondentów przewagę stanowiły kobiety 79%, natomiast 21% ogółu badanych to mężczyźni, co obrazuje wykres 2. Mężczyźni 21% Kobiety 79% Wykres 2. Płeć respondentów 1.2 Wiek respondentów. Osoby w przedziale wiekowym powyżej 50 roku życia to dominująca grupa badawcza. Stanowiła ona: 33% wszystkich ankietowanych, którzy wskazali swój wiek. Pozostałe grupy wiekowe to grupy o zbliżonej liczbie respondentów. Drugą pod względem liczebności jest grupa wiekowa 31-40 lat 23%. Dwie pozostałe grupy: 20-30 lat i 41-50 lat to grupy o identycznej liczebności 22%. Dane te przedstawia wykres 3. 7
41-50 lat 22% powyżej 50 lat 33% 31-40 lat 23% 20-30 lat 22% Wykres 3. Wiek respondentów 1.3 Wykształcenie respondentów. Przeważającą część ankietowanych stanowią osoby z wyższym wykształceniem 63,96%. W tym 55,05% osób to osoby posiadające wykształcenie wyższe magisterskie, natomiast 8,91% wyższe zawodowe licencjat. Kolejną grupą są osoby z wykształceniem średnim (liceum, technikum) które stanowią 24,54% badanych. Szkoły pomaturalne/policealne ukończyło 10,46% spośród wszystkich respondentów. Osoby z wykształceniem podstawowym, niepełnym podstawowym oraz gimnazjalnym stanowiły znikomy procent ankietowanych (były to pojedyncze przypadki) łącznie 0,26%. Wykształcenie zasadnicze zawodowe posiada 0,52% ankietowanych, a kategorię inne wybrało 0,26% ankietowanych. Taki rozkład wykształcenia jest charakterystyczny dla grupy docelowej, którą stanowią osoby dorosłe, pracujące już zawodowo. Schemat wykształcenia badanych przedstawia wykres 4. 8
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Raport TOB3CIT Łódź 2010 inne 0,26% wyższe zawodowe (licencjat) 8,91% pomaturalne / policealne 10,46% wyższe (magisterskie) 55,05% średnie (liceum, technikum) 24,54% zasadnicze zawodowe 0,52% podstawowe 0,13% gimnazjalne 0,00% niepełne podstawowe 0,13% Wykres 4. Wykształcenie respondentów 2. Postawy wobec palenia. 2.1 Palący i niepalący. Z przeprowadzonego badania wynika, że co 4 ankietowany pali papierosy 25,32%: robi to codziennie bądź pali okazjonalnie. Natomiast 74,68% ankietowanych stanowią osoby aktualnie nie palące. Odpowiednio 26,36% palące w przeszłości a obecnie nie, i 48,32% nigdy nie palące. Obrazuje to poniższy wykres. 9
Palący 25,32% Niepalący 74,68% Wykres 5. Palący/Niepalący 2.2 Palący codziennie ilość wypalanych papierosów. Wyniki przeprowadzonego badania wykazały, że wśród grup docelowych, do których kierowane było niniejsze badanie, największą grupę stanowią osoby niepalące (te które obecnie nie palą i nigdy nie paliły) 48,32%. Istotna część respondentów odpowiedziała, że obecnie nie pali, ale paliła w przeszłości (ekspalacze) 26,36%. Okazjonalnie pali 9,04% badanych. Natomiast codziennie palący stanowią 16,28% wśród wszystkich ankietowanych. Dane te przedstawia wykres 5. obecnie nie palę, ale paliłam(em) w przeszłości 26,36% palę okazjonalnie 9,04% nie palę i nigdy nie paliłam (em) 48,32% palę codziennie 16,28% Wykres 6. Czy pali Pan/i papierosy? 10
Spośród grupy badanej do codziennego palenia papierosów przyznaje się 126 osób, co stanowi 16,28% badanych. Spośród osób które palą codziennie największy odsetek 39,69% to osoby, które wypalają od 1 do 10 papierosów dziennie (50 ankietowanych). 25,4% wypala od 10 do 15 papierosów dziennie (32 respondentów), 19,85% od 15 do 20 papierosów (25 badanych), natomiast powyżej 20 papierosów dziennie wypala 15,06% osób codziennie palących (7 osób). Dane na wykresie 7. 40% 35% 30% 25% 39,69% 20% 15% 10% 5% 25,40% 19,85% 15,06% 0% 1-10 papierosów 10-15 papierosów 15-20 papierosów powyżej 20 papierosów Wykres 7. Ilości wypalanych papierosów. 2.3 Codzienne palenie a płeć Z przeprowadzonego badania wynika, iż znacznie częściej cztery razy częściej, po papierosa sięgają kobiety - regularnie pali 12,92% ankietowanych. U mężczyzn odsetek ten wynosi 3,36%. Dane te przedstawia wykres 8. 18% 16% 14% 16,28% 12% 10% 12,92% 8% 6% 4% 2% 0% 3,36% ogółem kobiety mężczyźni Wykres 8. Czy pali Pan/i papierosy? /Płeć 11
2.4 Codzienne palenie a wiek Wiek respondentów różnicuje ich palenie. Spośród grupy 162 ankietowanych (16,28%) palących codziennie najliczniejszą grupę stanowią osoby powyżej 50 lat 33,33%. Drugą równie liczną grupą są osoby w przedziale wiekowym od 41 do 50 lat 39,95%. Trzecią kategorię stanowią osoby w grupie wiekowej od 20 do 30 lat 22,22%. Kategoria wiekowa od 31 do 40 lat zawiera najmniejszy odsetek osób palących codziennie 13,49%. Dane przedstawia wykres 9. 35% 30% 25% 20% 15% 22,22% 30,95% 33,33% 10% 5% 13,49% 0% 20-30 lat 31-40 lat 41-50 lat powyżej 50 lat Wykres 9. Czy pali Pan/i papierosy? /grupy wiekowe Wśród wszystkich ankietowanych, palący codziennie stanowią dość niski odsetek. Najwięcej palących jest w grupie wiekowej powyżej 50 lat 5,46% i w grupie od 41 do 50 lat 5,04%. W pozostałych dwóch grupach wiekowych procent osób palących codziennie to w kategorii wiekowej od 20 do 30 lat 3,62%, od 31do 40 lat 2,2%. Obrazuje to wykres 10. 12
6% 5% 4% 5,43% 3% 2% 1% 3,62% 2,20% 5,04% 0% 20-30 lat 31-40 lat 41-50 lat powyżej 50 lat Wykres 10. Codziennie palący /grupy wiekowe 2.5 Okazjonalni palacze Okazjonalne palenie to opcja, którą wybrała najmniejsza liczba respondentów 70 osób, co stanowi 9,04% ogółu badanych. W tej grupie osób 80% stanowią kobiety deklarujące okazjonalne palenie, a 20% mężczyźni. Przedstawia to poniższy wykres. Kobiety 80% Mężczyźni 20% Wykres 11. Okazjonalni palacze a płeć 13
Przewaga kobiet palących okazjonalnie, jest zauważalna również w stosunku do całej grupy badanej, gdzie kobiety to 7,23%, a mężczyźni stanowią 1,81% ogółu respondentów. 10% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% 9,04% 7,23% 1,81% ogółem kobiety mężczyźni Wykres 12. Okazjonalni palacze, grupa badana a płeć 2.6 Byli palacze Wśród respondentów osoby, które rzuciły palenie stanowią 26,36% (204 osoby) badanej populacji. W tej grupie osób kobiety to 75% (153), mężczyźni 25% (51). Mężczyźni 25% Kobiety 75% Wykres 13. Byli palacze a płeć 14
Natomiast odnosząc się do całej populacji badanych deklarowało rzucenie palenia. Wśród mężczyzn odsetek ten wynosi 6,59%. Przedstawia to poniższy wykres. 19,77% kobiet 30% 25% 20% 26,36% 15% 10% 19,77% 5% 0% 6,59% ogółem kobiety mężczyźni Wykres 14. Byli palacze a płeć Wśród respondentów którzy rzucili palenie, wyróżniającą się grupę stanowią osoby powyżej 50 lat 47,06% (96 osób). Następną kategorię stanowi grupa wiekowa od 41 do 50 lat 22,52% (46 osób). Zbliżony odsetek odnotowano w najniższych kategoriach wiekowych, odpowiednio od 20 do 30 lat 14,71% (30 osób) i od 31 do 40 lat 15,68% (32 osoby). Dane przedstawia wykres 15. 50% 45% 40% 35% 30% 47,06% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 14,71% 15,68% 22,55% 20-30 lat 31-40 lat 41-50 lat powyżej 50 lat Wykres 15. Byli palacze a wiek 15
2.7 Niepalący Prawie połowa 48,32% (374 osoby) respondentów deklaruje się jako osoby niepalące. Zdecydowaną większość stanowią kobiety 80,49 % (301). U mężczyzn odsetek ten wynosi 19,51% (73). Sytuację tę obrazuje poniższy schemat. Mężczyźni 19,51% Kobiety 80,49% Wykres 16. Niepalący a płeć Natomiast w odniesieniu do całej populacji badanych kobiety również stanowią zdecydowaną większość osób niepalących 38,89%, u mężczyzn odsetek ten wynosi 9,43%. Dane przedstawia wykres 17. 50% 45% 40% 35% 48,32% 30% 25% 20% 38,89% 15% 10% 5% 0% 9,43% ogółem kobiety mężczyźni Wykres 17. Niepalący a płeć 16
3. Narażenie na bierne palenie. 3.1 Miejsce pracy respondenta Na pytanie, czy w pomieszczeniu, w którym Pan/i pracuje w Pana/Pani obecności pali się tytoń? odpowiedzi udzieliły 774 osoby. Ponad połowa respondentów stwierdza, że w miejscu pracy, w ich obecności nie pali się tytoniu 60,86%. Natomiast 30,24% osób jest narażonych na dym tytoniowy w swoim miejscu pracy. Przedstawia to wykres 18. NIE 60,86% TAK 30,24% Wykres 18. Czy w pomieszczeniu, w którym Pan/i pracuje w Pana/Pani obecności pali się tytoń? 3.2 Inne miejsca użyteczności publicznej Ankietowanych zapytano, czy przebywając w ostatnim czasie w wymienionych miejscach użyteczności publicznej byli narażeni na bierne palenie. Przedstawiono listę wybranych miejsc, przy każdym z nich osoby biorące udział w badaniu miały ustosunkować się do problemu poprzez wybór odpowiedzi tak lub nie. Z racji tego, że znaczna część badanych w wybranych przypadkach nie zaznaczała żadnej odpowiedzi, zdecydowano zaszeregować takie przypadki do opcji brak danych. Miejsca publiczne, brane pod uwagę w badaniu to: zakłady pracy, bar/pub, kawiarnia, restauracja, dyskoteka, klub muzyczny, centrum handlowe, obiekty kulturalne i wypoczynkowe, szkoła, szpital, urzędy, środki transportu, place zabaw, przystanki. 17
Największe narażenie na dym tytoniowy według respondentów występuje na przystankach i obiektach komunikacji miejskiej takiej odpowiedzi udzieliło 72,48% badanych. Zaprzecza temu 26,87%, a 0,65% nie zakreśliło żadnej odpowiedzi. Bardzo duże narażenie respondenci wskazują, w barach i pubach, aż 62,53% badanych. Negatywnych odpowiedzi zanotowano 35,14%, natomiast 2,33% ankietowanych nie wyraziło swojej opinii. Na pytanie odnośnie narażenia na dym tytoniowy w dyskotekach i klubach muzycznych 50,52% odpowiedziało twierdząco, natomiast 44,32% zaznaczyło odpowiedź nie. 5,16% nie zakreśliło żadnej opcji. Prawie połowa ankietowanych wskazuje restauracje i kawiarnie jako miejsca narażenia na dym tytoniowy. W przypadku restauracji odpowiedź tak wskazało 42,38% ankietowanych, wynik negatywny 44,32%, brak danych dotyczył 2,07% ankietowanych. Kawiarnia to miejsce, w którym 40,05% badanych osób narażonych było na kontakt z dymem tytoniowym, 58,01% to osoby, które twierdzą przeciwnie, zaś 1,94% stanowi brak danych. Respondenci pytani czy w zakładach pracy są narażeni na bierne palenie w 68,86% udzielili odpowiedzi negatywnej, jednak co trzeci badany stwierdził, że takie narażenie bezpośrednio go dotyczy 30,24%, zaś 1,94% z nich nie miało zdania na ten temat. Na pytanie dotyczące terenu obiektów rekreacyjno wypoczynkowych odpowiedzi tak udzieliło 22,09% respondentów, nie 75,06% badanych. Brak odpowiedzi dotyczył 2,84% osób. W miejscach zabaw dla dzieci, badane osoby w 19,90% zakreśliły odpowiedź tak, 77% zaprzeczyło, natomiast 3,10% nie wypowiedziało się w w/w kwestii. Pytanie dotyczące narażenia na dym tytoniowy w środkach transportu publicznego otrzymało 16,80% odpowiedzi pozytywnych, 81,52% negatywnych. Brak danych dotyczy 1,68% badanych. Grupa respondentów, zapytana o narażenie na bierne palenie w urzędach i instytucjach państwowych odpowiedziała tak w 19,25% przypadków, nie w 78,68%, bez zdania pozostało 2,07%. Co dziesiąty ankietowany wskazywał na takie miejsca jak: szkoły i inne placówki edukacyjne, szpitale i inne placówki zdrowotne, centra handlowe, obiekty kulturalne, jako te, w których przebywając narażonym się jest na dym tytoniowy. I tak: w szkołach i innych placówkach edukacyjnych 11,50% ankietowanych, 85,27% to odpowiedzi negatywne, 2,07% - brak danych. Szpital i inne placówki zdrowia, to miejsca, gdzie odpowiedzi tak udzieliło 13,95% respondentów, negatywnej 83,85%, 2,20% nie udzieliło odpowiedzi w tym temacie. Centrum handlowe to miejsce, gdzie 13,82% ankietowanych spotyka się z narażeniem na bierne palenie. Problemu tego nie widzi 84,63% osób, 1,55% nie udzieliło odpowiedzi. 18
W obiektach kulturalnych kinach i teatrach 87,86% osób nie jest narażonych bezpośrednio na dym tytoniowy, jedynie 10,07% odpowiedziało na to pytanie twierdząco, 2,07% nie ma zdania. Wszystkie dane przedstawia wykres 19. zakład pracy 30,24% 69% 1,94% bar lub pub 62,53% 35,14% 2,33% kawiarnia 40,05% 58,01% 1,94% restauracja 42,38% 44,23% 2,07% dyskoteka/klub muzyczny 50,52% 44,32% 5,16% centrum handlowe 13,82% 84,63% 1,55% obiekty kulturalne (kina, teatry ) 10,07% 84,86% 1,55% obiekty rekreacyjno-wypoczynkowe 22,09% 75,06% 2,84% szkoła lub inna placówka edukacyjna 11,50% 85,27% 2,07% szpital/ inna placówka służby zdrowia 13,95% 83,85% 2,20% urzędy i instytucje państwowe 19,25% 78,68% 2,07% przystanki i obiekty komunikacji miejskiej 72,48% 20,87% 0,65% środki transportu publicznego 16,80% 81,52% 1,68% miejsca zabaw dzieci 19,90% 77,00% 3,10% Tak Nie Brak danych 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Wykres 19. Czy przebywając w ostatnim czasie w wymienionych miejscach był(a) Pan/i narażony(a) na bierne palenie? 19
4. Stosunek do całkowitego zakazu palenia w miejscach publicznych i pracy Respondentom zadano pytanie: Które z wymienionych miejsc powinny być Pana/Pani zdaniem strefami wolnymi od dymu tytoniowego. Przy każdym z miejsc ankietowani mieli udzielić odpowiedzi tak, bądź nie. Z racji tego, że stosunkowo duża część osób nie wybrała żadnej opcji, w zestawieniu zawarte zostały również te odpowiedzi jako brak danych. Najwięcej odpowiedzi za wprowadzeniem sfer wolnych od dymu dotyczyło takich miejsc jak: szpitale i inne placówki służby zdrowia, miejsca zabaw dla dzieci, szkoły lub placówki edukacyjne, środki transportu publicznego w przedziale 90,70 93,93% odpowiedzi twierdzących. Tak duży odsetek pozytywnych odpowiedzi w tym temacie wskazuje na fakt, że respondenci w znakomitej większości są za wprowadzaniem stref wolnych od dymu tytoniowego. Zdaniem badanych to właśnie przede wszystkim szpitale i inne placówki służby zdrowia są miejscami, gdzie powinien obowiązywać w/w zakaz. Pozytywnie opowiedziało aż 93,93% ankietowanych, nie 5,81%,0,26% nie wyraziło swojej opinii. Podobnie, bo również aż 93,54% grupy respondentów uważa, że miejsca zabaw dla dzieci powinny być wolne od dymu tytoniowego, 6,33% zaznaczyło odpowiedź nie, 0,13% nie wybrało żadnej opcji. Przeważająca część grupy respondentów opowiada się za wprowadzeniem zakazu palenia w szkołach lub placówkach edukacyjnych 90,70%, 9,30% negatywnie odnosi się do tego pomysłu. Środki transportu publicznego to miejsca, w których 93,02% widziałoby potrzebę wprowadzenia zakazu palenia tytoniu, natomiast 6,98% nie zgadza się z tym. Na terenie obiektów kulturalnych (kina, teatry) 88,63% ankietowanych uważa wprowadzenie zakazu za stosowne, 11,11% nie zgadza się, 0,26% to osoby niezdecydowane. Bardzo duży odsetek ankietowanych, bo aż 85,01% uważa, że urzędy i instytucje państwowe powinny być strefami wolnymi od dymu tytoniowego, 14,47% uważa odmiennie, zaś 0,52% to brak danych w tym temacie. Według osób badanych również centra handlowe to miejsca, gdzie powinien obowiązywać zakaz palenia wyrobów tytoniowych: 85,53% odpowiada twierdząco, natomiast 14,21% wypowiada się negatywnie w tej kwestii, 0,26% to brak odpowiedzi. Równie wysokie wyniki zanotowano w przypadku opinii dotyczącej zakładu pracy pozytywny wynik odnośnie wprowadzenia stref wolnych od dymu 20
wyniósł 79,20%, negatywny 20%. Brak danych dotyczył 1,03% respondentów. Podobny odsetek zanotowano w przypadku przystanków i obiektów komunikacji miejskiej. Ponad trzy czwarte respondentów jest zdania, że powinien obowiązywać całkowity zakaz 78,42% odpowiedzi tak udzielonych przez ankietowanych, 21,32% nie zgadza się, natomiast 0,26% osób nie udzieliło odpowiedzi. Na terenie obiektów sportowych i stadionów 78,04% badanych uznaje za celowe wprowadzenie zakazu palenia, 21,70% nie zgadza się, natomiast 0,26% to brak odpowiedzi. 70,16% respondentów na pytanie odnośnie takiego zakazu w restauracjach udzieliło odpowiedzi tak, 29,46% nie. Brak odpowiedzi dotyczył 0,38% badanych. W kwestii obiektów rekreacyjno wypoczynkowych 65,50% ankietowanych deklarowało, że taki zakaz powinien być wprowadzony, 34,24% było na nie, 0,36% bez własnego zdania. Osoby opowiadające się za zakazem palenia papierosów w kawiarniach stanowią 65,37% ogółu badanych, przeciwnych zakazowi jest 33,95%, 0,65% nie zakreśliło odpowiedzi. W przypadku opcji: wszystkie miejsca gdzie przebywają niepalący powinny być strefami wolnymi od dymu tytoniowego - odpowiedzi tak udzieliło 64,34% respondentów, odpowiedzi nie stanowiły 34,37%. Bez zdania pozostało 1,29% badanych. Warto podkreślić, że ponad połowa 56,20% spośród wszystkich ankietowanych zauważa potrzebę wprowadzenia zakazu palenia w dyskotekach lub klubach muzycznych, jedna trzecia respondentów 34,37% nie widzi takiej potrzeby, zaś 0,78% nie wypowiedziało się w tym temacie. Bary lub puby również według ponad połowy respondentów 54,65% spośród wszystkich badanych powinny być strefami wolnymi od dymu tytoniowego. 44,44% ankietowanych nie zgadza się z tym, zaś 0,91% nie udzieliło odpowiedzi w tym temacie. Szczegółu przedstawia wykres 20. 21
wszystkie miejsca, gdzie przebywają niepalący zakład pracy bar lub pub kawiarnia restauracja dyskoteka/klub muzyczny centrum handlowe obiekty kulturalne (kina, teatry) na terenie obiektów rekreacyjnowypoczynkowych, w tym parków szkoła lub inna placówka edukacyjna szpital/ inna placówka służby zdrowia urzędy i instytucje państwowe przystanki i obiekty komunikacji miejskiej środki transportu publicznego miejsca zabaw dzieci obiekty sportowe, w tym stadiony 64,34% 79,20% 54,65% 65,37% 70,16% 56,20% 85,53% 88,63% 65,50% 90,70% 93,93% 85,01% 78,42% 93,02% 93,54% 78,04% 1,29% 34,37% 1,03% 20% 0,91% 44,44% 0,65% 33,98% 0,38% 29,46% 0,78% 43,02% 0,26% 14,21% 0,26% 11,11% 0,26% 34,24% 0,00% 9,30% 0,26% 5,81% 0,52% 14,47% 0,26% 21,32% 0,00% 6,98% 0,13% 6,33% 0,26% 21,70% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Tak Nie Brak danych Wykres 20. Które z wymienionych miejsc powinny być sferami wolnymi od dymu tytoniowego? 22
5. Trendy i zmiany Grupę badanych zapytano czy w ostatnich latach zwiększyła się w Polsce liczba miejsc publicznych i zakładów pracy, które są wolne od dymu tytoniowego. Spośród osób, które udzieliły odpowiedzi zdecydowana większość twierdzi, że sytuacja ta uległa poprawie 64,34%, odmiennego zdania jest zaledwie 9,30% respondentów. 26,36% ankietowanych uważa, że trudno powiedzieć, czy sytuacja ta uległa zmianie. Obrazuje to wykres 21. NIE; 9,30% TRUDNO POWIEDZIEĆ; 26,36% TAK; 64,34% Wykres 21. Czy według Pana/i obserwacji, w ostatnich latach zwiększyła się w Polsce liczba miejsc publicznych i zakładów pracy, które są wolne od dymu tytoniowego? 6. Przestrzeganie zakazu palenia Respondenci wyrazili również swoją opinię na temat, przestrzegania zakazu palenia tytoniu w wyznaczonych miejscach publicznych oraz zakładach pracy. 23,77% badanych udzieliło odpowiedzi tak, ponad połowa, 50,52% nie, trudno powiedzieć 25,71%. Dane te przedstawia wykres 22. NIE; 50,52% TRUDNO POWIEDZIEĆ; 25,71% TAK; 23,77% Wykres 22. Czy Pana/i zdaniem zakaz palenia tytoniu w wyznaczonych miejscach publicznych oraz zakładach pracy jest przestrzegany? 23
7. Rezygnacja z miejsca a dym tytoniowy. Jak wynika z przeprowadzonego badania znaczna część, bo blisko jedna trzecia respondentów 29,20% (226 osób) w ciągu ostatnich 12 miesięcy zrezygnowała z pójścia do jakiegoś miejsca, z powodu narażenia na dym tytoniowy. Prawie trzy czwarte respondentów 70,80% (548) osób udzieliło odpowiedzi negatywnej w tym temacie. Przedstawia to poniższy wykres. TAK; 29,20% NIE; 70,80% Wykres 23. Czy w ciągu ostatnich 12 miesięcy zrezygnował(a) Pan/i z pójścia do jakiegoś miejsca, gdyż nie chciał(a) być Pan/i narażony(a) na dym tytoniowy? 226 respondentów, którzy zrezygnowali w ciągu ostatnich 12 miesięcy z pójścia do danego miejsca, gdyż nie chcieli być narażeni na dym tytoniowy, wskazali te miejsca. Z racji możliwości wielokrotnego wyboru zanotowano 383 wskazania na wszystkie prezentowane kategorie. Najczęściej ankietowani wskazywali na: bar, pub 32,90% wszystkich odpowiedzi, dyskoteka klub muzyczny 19,32%, restauracja 15,67%. Następnie obiekty kulturalne 4,44%, centra handlowe 4,18%, obiekty rekreacyjno-wypoczynkowe 2,87% oraz obiekty sportowe 2,61% spośród wszystkich wskazań. 5,48 % wskazań to inne miejsca, takie jak poczekalnie i toalety w różnego rodzaju urzędach i instytucjach, pociągi, przystanki. Miejsca te uwzględnia tabela 2. 24
MIEJSCE LICZBA WSKAZAŃ PROCENT bar, pub 126 32,90% restauracja 60 15,67% dyskoteka, klub muzyczny kawiarnia, herbaciarnia 74 19,32% 48 12,53% obiekt sportowy 10 2,61% Obiekt rekreacyjnowypoczynkowy 11 2,87% centrum handlowe 16 4,18% obiekty kulturalne (teatr, kino) 17 4,44% inne miejsce 21 5,48% SUMA 383 100% Tabela 2. Miejsca, z których zrezygnowali respondenci w ciągu ostatnich 12 miesięcy, gdyż nie chcieli być narażeni na dym tytoniowy 25
III. PODSUMOWANIE I WNIOSKI Z BADAŃ. Badanie ankietowe zaplanowane i przeprowadzone przez Wojewódzką Stację-Sanitarno-Epidemiologiczną w Łodzi miało na celu zbadanie postaw wybranej grupy pracowników instytucji publicznych wobec palenia tytoniu, narażenia na wdychanie dymu tytoniowego w środowisku pracy i innych miejscach oraz przestrzegania istniejących stref wolnych od dymu tytoniowego. Cel został osiągnięty. Badaniu poddano 774 respondentów, zatrudnionych w Państwowej Inspekcji Sanitarnej Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Łodzi i Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Łodzi oraz Urzędu Miasta Łodzi. Grupa badana stanowi 37,2% ogółu pracowników Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych w Łodzi oraz 32,53% ogółu zatrudnionych w Urzędzie Miasta Łodzi. Raport podejmuje istotną tematykę biernego narażenia osób na dym tytoniowy i prezentuje opinie pracowników tych instytucji oraz stosunek wobec zakazu palenia w miejscach publicznych i w miejscu pracy. Wyniki badania, które zawiera niniejszy raport mogą stać się podstawą do podejmowania działań, zmierzających do wyeliminowania narażenia osób niepalących na dym tytoniowy. Najliczniejszą grupę wśród badanych stanowiły kobiety 79%, mężczyźni 21%. W kategorii wiekowej dominującą okazała się grupa wiekowa powyżej 50 lat 33%, pozostałe kategorie o zbliżonej liczebności; odpowiednio 31-40 lat 23%, 20-30 i 41-50 lat 22%. Wśród respondentów najwięcej osób to osoby z wykształceniem wyższym 63,9%, znacząco mniejszy odsetek stanowią osoby posiadające wykształcenie średnie 24,54%. Z przeprowadzonego badania wynika, że co 4 ankietowany pali papierosy 25,32% robi to codziennie, bądź pali okazjonalnie. Natomiast 74,68% ankietowanych stanowią osoby aktualnie nie palące. Odpowiednio 26,36% palące w przeszłości a obecnie nie, i 48,32% nigdy nie palące. W grupie poddanej badaniu największą grupę (ponad połowa wskazań) stanowią osoby niepalące (te które obecnie nie palą i nigdy nie paliły) 48,32%. (obecnie nie pali, ale palący w przeszłości) 26,36%. Okazjonalnie pali 9,04% badanych. Natomiast codziennie palący stanowią 16,28% wśród wszystkich ankietowanych. Z przeprowadzonego badania wynika, iż znacznie częściej cztery razy częściej, po papierosa sięgają kobiety - regularnie pali 12,92% ankietowanych. 26
U mężczyzn odsetek ten wynosi 3,36%. Najwięcej palących jest w grupie wiekowej powyżej 50 lat 5,46% i w grupie 41 50 lat 5,04%. Na problem narażenia na działanie dymu tytoniowego, ponad połowa respondentów stwierdza, że w miejscu pracy, w ich obecności nie pali się tytoniu 60,86%. Przeciwnego zdania jest 30,24% osób badanych. Miejsca publiczne, brane pod uwagę w badaniu to: zakłady pracy, bar/pub, kawiarnia, restauracja, dyskoteka, klub muzyczny, centrum handlowe, obiekty kulturalne i wypoczynkowe, szkoła, szpital, urzędy, środki transportu, place zabaw, przystanki. Największe narażenie na dym tytoniowy zanotowano na przystankach i obiektach komunikacji miejskiej takiej odpowiedzi udzieliło 72,48% badanych, zaprzeczyło temu 26,87%. Bardzo duże narażenie respondenci wskazują, w barach i pubach, aż 62,53%, w dyskotekach i klubach muzycznych 50,52%. W przypadku restauracji odpowiedź tak wskazało 42,38% ankietowanych, natomiast kawiarnia to miejsce, w którym 40,05% badanych osób narażonych było na kontakt z dymem tytoniowym. Na uwagę zasługuje pytanie odnośnie narażenia na bierne palenie w zakładzie pracy w szerokim tego słowa znaczeniu. Prawie co trzeci badany stwierdził, że takie narażenie bezpośrednio go dotyczy 30,24%. Respondenci wyrazili swoją opinię na temat wprowadzenia stref wolnych od dymu tytoniowego. Największy odsetek odpowiedzi za wprowadzeniem sfer wolnych od dymu dotyczyło takich miejsc jak: szpitale i inne placówki służby zdrowia, miejsca zabaw dla dzieci, szkoły lub placówki edukacyjne, środki transportu publicznego. Zdaniem badanych to właśnie przede wszystkim szpitale i inne placówki służby zdrowia są miejscami, gdzie powinien obowiązywać w/w zakaz. Pozytywnie opowiedziało aż 93,93% ankietowanych. Podobnie, bo również aż 93,54% grupy respondentów uważa, że miejsca zabaw dla dzieci powinny być wolne od dymu tytoniowego. Przeważająca część grupy respondentów opowiada się za wprowadzeniem zakazu palenia w szkołach lub placówkach edukacyjnych 90,70%. Środki transportu publicznego to miejsca, w których 93,02% widziałoby potrzebę wprowadzenia zakazu palenia tytoniu. Na terenie obiektów kulturalnych (kina, teatry) 88,63% ankietowanych uważa wprowadzenie zakazu za stosowne. 27
Bardzo duży odsetek ankietowanych, bo aż 85,01% uważa, że urzędy i instytucje państwowe powinny być strefami wolnymi od dymu tytoniowego. Według osób badanych również centra handlowe to miejsca, gdzie powinien obowiązywać zakaz palenia wyrobów tytoniowych: 85,53% odpowiada twierdząco. Równie wysokie wyniki zanotowano w przypadku opinii dotyczącej zakładu pracy pozytywny wynik odnośnie wprowadzenia stref wolnych od dymu wyniósł 79,20%. Podobny odsetek zanotowano w przypadku przystanków i obiektów komunikacji miejskiej. Ponad trzy czwarte respondentów jest zdania, że powinien obowiązywać całkowity zakaz 78,42%. Na terenie obiektów sportowych i stadionów 78,04% badanych uznaje za celowe wprowadzenie zakazu palenia. 70,16% respondentów na pytanie odnośnie takiego zakazu w restauracjach udzieliło odpowiedzi tak. W kwestii obiektów rekreacyjno wypoczynkowych 65,50% ankietowanych deklarowało, że taki zakaz powinien być wprowadzony. Osoby opowiadające się za zakazem palenia papierosów w kawiarniach stanowią 65,37% ogółu badanych. W przypadku opcji: wszystkie miejsca gdzie przebywają niepalący powinny być strefami wolnymi od dymu tytoniowego - odpowiedzi tak udzieliło 64,34% respondentów. Warto podkreślić, że ponad połowa 56,20% spośród wszystkich ankietowanych zauważa potrzebę wprowadzenia zakazu palenia w dyskotekach lub klubach muzycznych. Bary lub puby również według ponad połowy respondentów 54,65% spośród wszystkich badanych powinny być strefami wolnymi od dymu tytoniowego. Podkreślenia wymaga fakt, iż respondenci w znakomitej większości są za wprowadzeniem stref wolnych od dymu tytoniowego w wielu miejscach użyteczności publicznej, masowo odwiedzanych przez społeczności i środowiska. Na uwagę również zasługuje kwestia wprowadzenia stref bezdymnych we wszystkich miejscach przebywania niepalących, co proponuje prawie 65% respondentów. Według ankietowanych w ostatnich latach w Polsce zwiększyła się liczba miejsc publicznych wolnych od dymu tytoniowego 64,34% twierdzi, że sytuacja ta uległa poprawie. Niestety, jak wynika z badań, zdaniem ponad połowy ankietowanych 50,52% zakaz palenia w wyznaczonych miejscach publicznych i zakładach pracy nie jest przestrzegany. Warto zwrócić uwagę na fakt, że 29,20% respondentów w ciągu ostatnich 12 miesięcy zrezygnowała z pójścia do jakiegoś miejsca z powodu narażenia na dym tytoniowy. Najczęściej wskazywano na bar lub pub 32,90%, dyskotekę lub klub muzyczny 19,32%, restaurację 15,67%. 28
Podsumowując, wyniki badania wskazują, iż ankietowani zauważają problem narażenia na szkodliwe działanie biernego i czynnego palenia oraz dostrzegają miejsca, w których na ten dym są narażeni. Dominująca część respondentów opowiada się za strefami wolnymi od dymu tytoniowego. Pozytywnym aspektem jest z pewnością dostrzeganie poprawy w tym temacie, z drugiej jednak strony niepokoi opinia nieprzestrzegania zakazu palenia w wyznaczonych miejscach. W związku z tym problem ograniczania zjawiska biernego palenia nadal wymaga podejmowania wielu działań, nie tylko lokalnych, zmierzających do poprawy zdrowia Polaków. WNIOSKI 1. Coraz więcej osób zauważa problem biernego palenia oraz zdaje sobie sprawę ze skutków narażenia na dym tytoniowy. 2. Ciągły brak dostatecznej wiedzy na temat istoty problemu biernego narażenia na dym tytoniowy, szczególnie u osób palących. 3. Duży odsetek palących kobiet to niepokojące zjawisko. 4. Poprawa sytuacji w Polsce w aspekcie zwiększenia ilości stref wolnych od dymu tytoniowego (wg opinii respondentów), jednak niepokojący fakt nieprzestrzegania zakazu palenia w miejscach już istniejących. 5. Problem narażenia na dym tytoniowy w miejscu pracy dotyczy prawie 1/3 ogółu badanych, czyli jest to dość istotny problem. 6. Wiek respondentów różnicuje ich palenie: najwięcej palaczy w dwóch najstarszych grupach wiekowych. Mniejszy odsetek osób palących w młodszych kategoriach wiekowych to optymistyczny aspekt w odniesieniu do przyszłości. Niniejszy raport badawczy został opracowany w związku z realizowanym programem interwencyjnym w ramach grantu Bloomberg Initiative To Reduce Tobacco Use. 29