S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e 8 2011 FLORA NACZYNIOWA DOLINY KOZINKI NA POMORZU ŚRODKOWYM VASCULAR FLORA OF KOZINKA VALLEY ON THE MIDDLE POMERANIA Zbigniew Sobisz Mariola Truchan Akademia Pomorska Zakład Botaniki i Genetyki Instytut Biologii i Ochrony Środowiska ul. Arciszewskiego 22b, 76-200 Słupsk sobisz@apsl.edu.pl, truchan@apsl.edu.pl ABSTRACT The study presents results of investigations conducted in the years 2009-2010 on vascular flora of the Kozinka river valley. A total of 431 species of vascular plants, belonging to 80 families and 275 genera, were recorded in the investigated area. These included 165 apophytes, 50 archaeophytes, 133 non-synanthropic spontaneophytes, 27 semi-synanthropic spontaneophytes, 31 kenophytes and 25 diaphytes. A total of 24 species covered by legal protection were reported, e.g.: Dactylorhiza fuchsii, D. incarnata subsp. incarnata, Epipactis helleborine, Galanthus nivalis, Hepatica nobilis, Listera ovata, Lonicera periclymenum, Lycopodium clavatum, Matteucia struthiopteris, Platanthera chlorantha, Pinus mugo, Polypodium vulgare and Taxus baccata. The presence of Platanthera chlorantha was recorded, i.e. species considered critically endangered in the Pomorze Gdańskie and Pomorze Zachodnie regions. Słowa kluczowe: flora naczyniowa, Pomorze Środkowe, Równina Sławieńska, dolina rzeki Kozinki Key words: vascular flora, Middle Pomerania, Sławno Upland, Kozinka river valley WSTĘP Kozinka (Ziegen Born) jest lewobrzeżnym dopływem rzeki Słupi długości 2,5 km i odwadnia wysoczyznę morenową na północ od Strzelina. Bierze swój początek przy starej cegielni w Gałęzinowie, płynie głęboką doliną, do której docho- 101
dzą jary i wąwozy: Koci Parów (Kater Grund), Krzywizna (Schiefe Grund) i Jaskółczy Jar (Schwalben Schwarz Grund). Dna tych jarów wypełniają cieki wodne bez nazwy dopływy Kozinki. Przy Zamełowskim Młynie (Samelower Mühle) Kozinka przepływa przez dwa stawy, które zasilały młyn. Za ruinami młyna płynie przez łąki, które miejscowi mieszkańcy nazywają Nowizną (Neue Wiese). Tam zasilają ją dwa dopływy: Graniczna (Scheidel Bach) i Krzywka (Krumme Riege). Młyn w Zamełowie funkcjonował już od XIV wieku. W 1337 roku Jesco z Darłowa sprzedał go miastu Słupsk, które oddało dobra młyńskie w dzierżawę rodzinie młynarzy Carsten. Rodzina Carsten była właścicielem Zamełowa przez kilka stuleci. Do 1855 roku zaopatrywała w mąkę szpital św. Ducha w Słupsku (Eisermann 1937). W 1819 roku od zarządcy lasów dworskich Gałęzinowa (Überlauf) wykupiono 50 mórg ziemi na potrzeby zarządu Słupska. Rozpoczęto wtedy porządkowanie tego terenu na niedzielny wypoczynek mieszkańców (Pagel 1989). W 1931 roku w dolinie Kozinki powstało centrum rekreacyjne pn. Dolina Charlotty (Charlottental). Centrum zarządzał Bernard Körlin (Schultz, Wolter 2002). Po wojnie młynarzem został Jacek Grabowski, jednakże w ramach nacjonalizacji i centralizacji gospodarki na początku lat 50. ubiegłego wieku zlikwidowano wszystkie młyny, także ten w Zamełowie. Później zabudowania młyna wykorzystywane były przez osoby prywatne, a do końca lat 80. ubiegłego wieku znajdował się tam ośrodek resocjalizacji Służby Więziennej. W latach 1990-1991 obiekty młyńskie popadły w ruinę (mat. npbl. UG Słupsk). Dzięki pasji jednego człowieka powstało niezwykłe miejsce na mapie polskich atrakcji turystycznych. Dolina Charlotty jest pełna przestrzeni, zieleni, spokoju. Jej malownicze położenie w obrębie starodrzewu bukowego, stawów młyńskich, meandrów Słupi, rozlewisk i łąk sprawia, że można tu zregenerować siły i wypocząć. Znajduje się tutaj pensjonat Żelazna Podkowa usytuowany nad stajnią, domek na wodzie zwany Rybaczówką, Dolina Charlotty Resort & SPA oraz kaplica na wyspie, a wszystko w klimacie eleganckiej sielanki. Na terenie kompleksu powstał amfiteatr, mogący pomieścić 4 tysiące osób. Jest tu także park linowy dostosowany do możliwości fizycznych oraz wieku różnych osób. Można również oglądać zwierzyniec, a amatorzy jazdy konnej znajdą wiele atrakcji. Wyjątkowość tego miejsca podkreśla architektura, wpisująca się w charakter niezwykłego rejonu Polski, jakim jest Kraina w Kratę. Flora roślin naczyniowych doliny rzeki Kozinki (wschodnia część Równiny Sławieńskiej) nie była dotychczas przedmiotem kompleksowych badań. Najstarsze są doniesienia Schmidta (1840), który opublikował listę gatunków Pomorza, wśród których podał kilka taksonów z okolic Gałęzinowa (Überlauf). Informacje o roślinach z okolic Strzelina (Groß Strellin) i doliny Kozinki (Ziegen Born) zawarł w swym opracowaniu Müller (1898). Z terenu byłego powiatu słupskiego (Kreis Stolp) stanowiska rzadkich roślin ze Strzelinka (Klen Strellin) i Zamełowa (Samelow) podali m.in. Bannier (1933) i Krause (1934). Dolina Kozinki po II wojnie światowej była również obiektem badań, m.in. o florze doliny dolnej Słupi pisali Szadkowska-Izydorek i Izydorek (1983) oraz Antkowiak i in. (2006). Badania nad florą i roślinnością segetalną prowadzili: Borowiec i in. (1974, 1977a, b), Misiewicz i Sobisz (1987), Rola i Kucharczyk (1992), Sobisz (2002, 2010). O dendroflorze parku dworskiego w Strzelinku pisali Kownas i Sienicka (1965). Szczegółowe badania na stanowiskach archeologicznych w Gałęzino- 102
wie i Strzelinku przeprowadzili Witt (1934), Łosiński (1982) oraz Olczak i Siuchniński (1989). Materiały zielnikowe dostarczają istotnych informacji o florze regionu, z którego pochodzą. Niezwykle cenne zbiory zielnikowe zawiera depozyt muzeum w Darłowie ocalały po II wojnie światowej. Zachowało się ponad 1100 alegatów pochodzących z okolic Słupska (Misiewicz 1977). Zielnik ten obecnie znajduje się w Herbarium SLTC Instytutu Biologii i Ochrony Środowiska Akademii Pomorskiej w Słupsku. TEREN BADAŃ Według regionalizacji fizycznogeograficznej dolina Kozinki należy do mezoregionu Równina Sławieńska (Kondracki 1994). Zgodnie z podziałem geobotanicznym Szafera (1972) badany obszar leży w granicach krainy Pobrzeże Bałtyckie, a według Matuszkiewicza (1993) w krainie Pobrzeża Południowobałtyckiego okręgu słupskiego. Zgodnie z podziałem numerów kodowych siatki ATPOL dolina Kozinki mieści się w kwadracie BA69 (Zając 1978). Według podziału administracyjnego obszar ten znajduje się w powiecie słupskim i gminie wiejskiej Słupsk. Kompleksy leśne są pod zarządem Nadleśnictwa Ustka i Leśnictwa Machowino (oddziały 512, 513, 514 i 514A). Według regionalizacji glebowo-rolniczej badany obszar należy do Regionu Koszalińsko-Słupskiego (Mrozowski 1974). Dominują na nim gleby brunatne wyługowane i pseudobielicowe, wytworzone z glin lekkich niecałkowitych, na przepuszczalnym podłożu piasków luźnych i słabo gliniastych. Nieznaczną powierzchnię zajmują gleby brunatne wyługowane, wytworzone z glin lekkich i średnich. W dolinie rzeki Kozinki wytworzyły się gleby torfowe i mułowo-torfowe (Chabrowski i in. 1980). Pod względem warunków klimatycznych dolina należy do regionu Nadmorskiego Środkowo-Wschodniego i regionu Północnopomorskiego (Woś 1970). Najwyższe sumy roczne opadów wynoszą 700 mm. Największe opady notuje się w lipcu, najniższe w marcu. Średnia liczba dni z pokrywą śnieżną wynosi 46, średnia roczna temperatura powietrza 7,6 C. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec ze średnią temperaturą 17,2 C, natomiast najniższą średnią temperaturę -1,4 C notuje się w styczniu (Kosiński 1995). MATERIAŁ I METODY Badania nad florą naczyniową w międzyrzeczu Słupi i Wieprzy prowadzono w latach 2009-2010. Lokalizację badanego terenu przedstawiono na rycinie 1. Nazewnictwo roślin naczyniowych jest zgodne z opracowaniem Mirka i in. (2002). Układ rodzin i gatunków przedstawiono w porządku alfabetycznym. Miejsce taksonów w klasyfikacji geograficzno-historycznej, uwzględniając specyfikę regionu, określono na podstawie list: Zająca (1979), M. Zając i A. Zająca (1992), Zająca i in. (1998), Celki (2004), Tokarskiej-Guzik (2005) oraz Chmiela (2006). 103
Ryc. 1. Położenie terenu badań Fig. 1. Location of study area Gatunki objęte ochroną prawną podano za Rozporządzeniem Ministra Środowiska (2004). Gatunek objęty ochroną całkowitą opatrzono symbolem!!, natomiast ochroną częściową!. Gatunki chronione, a odnotowane na siedliskach antropogenicznych oznaczono w tabeli *. Do oceny lokalnego zagrożenia gatunków wykorzystano następujące kategorie zdefiniowane w pracach: Żukowskiego i Jackowiaka (1995): I o nieokreślonym zagrożeniu, R rzadki, V zagrożony, E wymierający; Markowskiego i Bulińskiego (2004) oraz Warcholińskiej (2006): DD o niedostatecznych danych, LC, LR najmniejszej troski, NT bliski zagrożenia, VU narażony, EN wymierający. Ponadto podano kategorie zagrożenia gatunków znajdujących się na czerwonej liście roślin naczyniowych w Polsce wg Zarzyckiego i Szeląga (2006): V narażony. We florze badanego terenu gatunki rzadkie w regionie oznaczono symbolem RG. Niemieckie nazwy miejscowości i nazwy fizjograficzne obowiązujące do 1945 roku podano w nawiasach kursywą (Kaemmerer 1988, Białecki 2001, Słownik... 2002). WYNIKI Na badanym terenie stwierdzono 431 gatunków roślin naczyniowych, niektóre z nich objęte są ochroną prawną, zagrożone na Pomorzu Gdańskim, Pomorzu Zachodnim i w Polsce lub należą do rzadkich w regionie. Pełną listę gatunków przedstawiono w tabeli 1. Odnotowane gatunki należą do 275 rodzajów i są przedstawi104
Flora naczyniowa doliny rzeki Kozinki Vascular flora of Kozinka valley Tabela 1 Table 1 ACERACEAE Rodzina/Gatunek Grupy geograficzno- -historyczne Gatunki chronione, rzadkie w regionie Markowski, Buliński Kategorie zagrożenia Żukowski, Jackowiak Warcholińska Zarzycki, Szeląg 2004 1995 2006 2006 1 2 3 4 5 6 7 Acer platanoides L. Ap Acer pseudoplatanus L. Ap ADOXACEAE Adoxa moschatellina L. Sp ALISMATACEAE Alisma plantago-aquatica L. Sp/Ap AMARYLLIDACEAE *Galanthus nivalis L. D!! DD I APIACEAE Aegopodium podagraria L. Sp/Ap Angelica sylvestris L. Sp Anthriscus sylvestris (L.) Hoffm. Ap Chaerophyllum temulum L. Sp/Ap Daucus carota L. Ap 105
Heracleum sibiricum L. Ap Hydrocotyle vulgaris L. Sp Pastinaca sativa L. Ap Peucedanum oreoselinum (L.) Moench Sp/Ap Peucedanum palustre (L.) Moench Sp Pimpinella saxifraga L. Ap Sanicula europaeal. Sp RG Sium latifolium L. Sp Torilis japonica (Houtt.) DC. Ap APOCYNACEAE *Vinca minor L. D! ARACEAE Acorus calamus L. Ken ARALIACEAE *Hedera helix L. Ap! ASTERACEAE Achillea millefolium L. Ap Achillea ptarmica L. Sp RG Anthemis arvensis L. Ar Arctium tomentosum Mill. Ap Arnoseris minima (L.) Schwiegg et Körte Ap RG Artemisia vulgaris L. Ap 106
Aster novi-belgii L. Ken Bellis perennis L. Sp/Ap Bidens frondosa L. Ken Bidens tripartita L. Ap Carduus crispus L. Ap Centaurea cyanus L. Ar VU Chamomilla suaveolens (Pursh) Rydb. Ken Chrysanthemum segetum L. Ar Cirsium arvense (L.) Scop. Ap Cirsium oleraceum (L.) Scop. Sp/Ap Cirsium palustre (L.) Scop. Sp Crepis paludosa (L.) Moench Sp Crepis tectorum L. Ap Erigeron acris L. Ap Erigeron annuus (L.) Pers. Ken Eupatorium cannabinum L. Sp Galinsoga ciliata (Raf.) S.F. Blake Ken Galinsoga parviflora Cav. Ken Gnaphalium sylvaticum L. Ap Gnaphalium uliginosum L. Ap Helianthus tuberosus L. Ken Helichrysum arenarium (L.) Moench Ap! 107
Hieracium lachenalii C.C. Gmel. Sp Hieracium murorum L. Sp Hieracium pilosella L. Ap Lactuca serriola L. Ar Lapsana communis L. Sp/Ap Leucanthemum vulgare Lam. Ap Matricaria maritima subsp. inodora (L.) Dostál Ar Mycelis muralis (L.) Dumort. Sp/Ap Rudbeckia laciniata L. Ken Senecio jacobaea L. Ap Senecio vulgaris L. Ar Solidago virgaurea L. Sp Sonchus arvensis L. Ap Sonchus asper L. Ar Sonchus oleraceus L. Ar Tanacetum vulgare L. Ap Taraxacum officinale F.H.Wigg. Ap Tragopogon pratensis L. Ap Tussilago farfara L. Ap BALSAMINACEAE Impatiens glandulifera Royle D Impatiens noli-tangere L. Sp Impatiens parviflora DC. Ken 108
BERBERIDACEAE Berberis vulgaris L. Sp/Ap BETULACEAE Alnus glutinosa (L.) Gaertn. Sp/Ap Betula pendula Roth Ap Carpinus betulus L. Sp Corylus avellana L. Sp BORAGINACEAE Anchusa arvensis (L.) M. Bieb. Ar LR Echium vulgare L. Ap Myosotis arvensis (L.) Hill Ar Myosotis palustris (L.) L. em. Rchb. Sp Myosotis stricta Link ex Roem. et Schult Ap Pulmonaria obscura Dumort. Sp Symphytum officinale (L.) Sp/Ap BRASSICACEAE Alliaria petiolata (M. Bieb) Cavara & Grande Ap Arabidopsis thaliana (L.) Heynh. Ap Armoracia rusticana P. Gaertn., B. Mey. & Scherb. Ar Berteroa incana (L.) DC. Ap Brassica napus L. subsp. napus D Capsella bursa-pastoris (L.) Medik. Ar 109
Cardamine amara L. Sp Cardamine pratensis L. Sp Cardaminopsis arenosa (L.) Hayek subsp. arenosa Ap Descurainia sophia (L.) Webb ex Prantl Ar Erophila verna (L.) Chevall. Ap Lepidium ruderale L. Ar Neslia paniculata (L.) Desv. Ar RG VU Raphanus raphanistrum L. Ar Rorippa sylvestris (L.) Besser Ap Sinapis alba L. D Sinapis arvensis L. Ar VU Sisymbrium officinale (L.) Scop. Ar Teesdalea nudicaulis (L.) R. Br. Ap Thlaspi arvense L. Ar CALLITRICHACEAE Callitriche cophocarpa Sendtn. Sp/Ap CAMPANULACEAE Campanula patula L. Ap Campanula rapunculoides L. Ap LR Campanula trachelium L. Sp Jasione montana L. Ap Phyteuma spicatum L. Sp 110
CANNABACEAE Humulus lupulus L. Sp/Ap CAPRIFOLIACEAE Lonicera periclymenum L. Sp!! VU Sambucus nigra L. Ap Sambucus racemosa L. Ken RG Symphoricarpos albus (L.) S.F. Blake D Viburnum opulus L. Sp! CARYOPHYLLACEAE Agrostemma githago L. Ar RG VU Arenaria serpyllifolia L. Ap Cerastium arvense L. Ap Cerastium holosteoides Fr. em. Hyl. Ap Holosteum umbellatum L. Ap Lychnis flos-cuculi L. Sp Melandrium album (Mill.) Garcke Ap Melandrium rubrum (Weigel) Garcke Sp Moehringia trinervia (L.) Clairv. Sp/Ap Myosoton aquaticum (L.) Moench Ap Sagina procumbensl. Ap Saponaria officinalis L. Ap Scleranthus annuus L. Ar 111
Scleranthus perennis L. Ap Silene vulgaris (Moench) Garcke Ap Spergula arvensis L. subsp. arvensis Ar Spergula morisonii Boreau Ap Stellaria graminea L. Ap Stellaria holostea L. Sp Stellaria media (L.) Vill. Ap Stellaria nemorum L. Sp Viscaria vulgaris Röhl. Sp CELASTRACEAE Euonymus europaea L. Sp/Ap CERATOPHYLLACEAE Ceratophyllum demersum L. Sp CHENOPODIACEAE Atriplex patula L. Ap Chenopodium album L. Ap Chenopodium polyspermum L. Ap LR CONVALLARIACEAE Convallaria majalis L. Sp! Maianthemum bifolium (L.) F.W. Schmidt Sp Polygonatum multiflorum (L.) All. Sp 112
CONVOLVULACEAE Calystegia sepium (L.) R. Br. Sp Convolvulus arvensis L. Ap CRASSULACEAE Sedum acre L. Ap Sedum maximum (L.) Hoffm. Sp/Ap DD CUSCUTACEAE Cuscuta europaea L. subsp. europaea Sp/Ap RG NT CYPERACEAE Carex acutiformis Ehrh. Sp Carex arenaria L. Sp/Ap! Carex flava L. Sp Carex gracilis Curtis Sp Carex hirta L. Ap Carex nigra Reichard Sp Carex paniculata L. Sp Carex vesicaria L. Sp Scirpus sylvaticus L. Sp DIPSACACEAE Knautia arvensis (L.) J.M. Coult. Ap DRYOPTERIDACEAE Dryopteris carthusiana (Vill.) H.P. Fuchs Sp/Ap RG 113
Dryopteris cristata (L.) Gray Sp NT V V Dryopteris filix-mas (L.) Schott Sp/Ap EQUISETACEAE Equisetum arvense L. Ap Equisetum fluviatile L. Sp Equisetum hyemale L. Sp RG Equisetum palustre L. Sp/Ap Equisetum pratense L. Sp Equisetum sylvaticum L. Sp/Ap ERICACEAE Vaccinium myrtillus L. Sp Vaccinium vitis-idaea L. Sp EUPHORBIACEAE Euphorbia cyparissias L. Sp/Ap Euphorbia helioscopia L. Ar Euphorbia peplus L. Ar RG FABACEAE Astragallus glycyphyllos L. Sp/Ap Caragana arborescens Lam. D Lathyrus montanus Bernh. Sp RG Lathyrus pratensis L. Ap Lathyrus vernus (L.) Bernh. Sp 114
Lotus corniculatus L. Ap Lotus uliginosus Schkuhr Sp Lupinus luteus L. D Lupinus polyphyllus Lindl. Ken Medicago lupulina L. Ap Medicago xvaria Martyn Ken Melilotus alba Medik. Ap Melilotus officinalis (L.) Pall. Ap Ononis arvensis L. Sp/Ap Ononis spinosa L. Sp/Ap! Ornithopus perpusillus L. Ap RG Sarothamnus scoparius (L.) Wimm Ken Trifolium arvense L. Ap Trifolium dubium Sibth. Ap Trifolium hybridum L. subsp. hybridum Sp/Ap Trifolium pratense L. Ap Trifolium repens L. subsp. repens Ap Vicia angustifolia L. Ar Vicia cracca L. Ap Vicia grandiflora Scop. Ken RG Vicia hirsuta (L.) S.F. Gray Ar Vicia sylvatica L. Ap Vicia villosa Roth Ar 115
FAGACEAE Fagus sylvatica L. subsp. sylvatica Sp/Ap Quercus robur L. Sp/Ap Quercus rubra L. Ken FUMARIACEAE Corydalis intermedia (L.) Mérat Sp RG Fumaria officinalis L. subsp. officinalis Ar LR GENTIANACEAE Centaurium erythraea Rafn subsp. erythraea Ap GERANIACEAE Erodium cicutarium (L.) L Hér Ap Geranium palustre L. Sp Geranium pusillum Burm. F ex L. Ar Geranium robertianum (Hoffm.) Newman Ap GROSSULARIACEAE Ribes nigrum L. Sp! Ribes uva-crispa L. subsp. uva-crispa Ken HIPPOCASTANACEAE Aesculus hippocastanum L. D HYDROCHARITACEAE Elodea canadensis Michx. Ken HYDROPHYLLACEAE Phacelia tanacetifolia Benth. D 116
HYPERICACEAE Hypericum humifusum L. Sp/Ap RG NT R VU Hypericum perforatum L. Ap IRIDACEAE Iris pseudacorus L. Sp JUNCACEAE Juncus articulatus L. em. K. Richt. Sp/Ap Juncus bufonius L. Ap Juncus effusus L. Ap Juncus inflexus L. Sp/Ap Juncus tenuis Willd. Ken RG Luzula pilosa (L.) Willd. Sp LAMIACEAE Ajuga reptans L. Sp Ballota nigra L. subsp. nigra Ar Galeobdolon luteum Huds. subsp. luteum Sp Galeopsis pubescens Besser Sp/Ap Galeopsis speciosa Mill. Sp Galeopsis tetrahit L. Ap Glechoma hederacea L. Ap Lamium album L. Ar Lamium amplexicaule L. Ar 117
Lamium maculatum L. Sp/Ap Lamium purpureum L. Ar Lycopus europaeus L. Sp/Ap Mentha aquatica L. Sp Mentha arvensis L. Ap Mentha xcitrata Ehrh D Nepeta cataria L. Ar VU Scutellaria galericulata L. Sp Stachys palustris L. Sp Stachys sylvatica L. Sp LEMNACEAE Lemna minor L. Sp/Ap Spirodela polyrhiza (L.) Schleid. Sp/Ap LILIACEAE Gagea lutea (L.) Ker Gawl. Sp LORANTHACEAE Viscum album L. subsp. album Ap LYCOPODIACEAE Lycopodium clavatum L. Sp!! LYTHRACEAE Lythrum salicaria L. Sp 118
MALVACEAE Malva alcea L. Ar Malva neglecta Wallr. Ar MENYANTHACEAE Menyanthes trifoliata L. Sp! OLEACEAE Fraxinus excelsior L. Ap Syringa vulgaris L. D Ligustrum vulgare L. D ONAGRACEAE Chamaenerion angustifolium (L.) Scop. Ap Circaea alpina L. Sp RG Circaea lutetiana L. Sp Epilobium ciliatum Raf. Ken Epilobium hirsutum L. Ap Epilobium parviflorum Schreb. Sp Oenothera biennis L. Ap ORCHIDACEAE Dactylorhiza fuchsii (Druce) Soó Sp!! VU V Dactylorhiza incarnata (L.) Soó subsp. incarnata Sp!! VU Dactylorhiza majalis (Rchb.) P.F. Hunt et Summerh. Sp!! NT Epipactis helleborine (L.) Crantz Sp/Ap!! 119
Listera ovata (L.) R. Br. Sp!! Platanthera chlorantha (Custer) Rchb. Sp!! EN E OXALIDACEAE Oxalis acetosella L. Sp Oxalis fontana Bunge Ken PAPAVERACEAE Chelidonium majus L. Ap Papaver argemone L. Ar Papaver rhoeas L. Ar VU Papaver somniferum L. D PHILADELPHACEAE Philadelphus coronarius L. D PINACEAE Larix decidua Mill. subsp. decidua D Picea abies (L.) H. Karst. Ken Pinus mugo Turra D!! Pinus sylvestris L. Ap PLANTAGINACEAE Plantago intermedia Gilib. Ap Plantago lanceolata L. Ap Plantago major L. Ap 120
PLUMBAGINACEAE Armeria maritima (Mill.) Willd. subsp. elongata (Hoffm.) Bonnier POACEAE 1 2 3 4 5 6 7 Agrostis stolonifera L. Ap Alopecurus aequalis Sobol. Ap RG Alopecurus geniculatus L. Sp/Ap Alopecurus pratensis L. Ap Anthoxanthum odoratum L. Ap Apera spica-venti (L.) P. Beauv. Ar Arrhenatherum elatius (L.) P. Beauv. ex J. Presl et C. Presl Avena fatua L. Ar Avena sativa L. D Bromus hordaceus L. Ap Ap Ap Bromus secalinus L. Ar NT V VU V Calamagrostis canescens (Weber) Roth Sp Calamagrostis epigejos (L.) Roth Ap Dactylis glomerata L. subsp. glomerata Ap Deschampsia caespitosa (L.) P. Beauv. Sp/Ap Deschampsia flexuosa (L.) Trin. Sp Echinochloa crus-galli (L.) P. Beauv. Ar Elymus repens (L.) Gould Ap 121
Festuca arundinacea Schreb. Ap Festuca gigantea (L.) Vill. Sp/Ap Festuca pratensis Huds. Ap Glyceria maxima (Hartm.) Holmb. Sp Holcus lanatus L. Ap Lolium perenne L. Ap Melica nutans L. Sp Milium effusum L. Sp Phalaris arundinacea L. Ap Phleum pratense L. Ap Phragmites australis (Cav.) Trin. ex Steud. Sp/Ap Poa annua L. Ap Poa nemoralis L. subsp. nemoralis Sp/Ap Poa palustris L. Sp Poa trivialis L. Sp/Ap Secale cereale L. D Setaria viridis (L.) P. B. Ar xtriticale rimpaui Wittm. D Zea mays L. D POLYGONACEAE Fagopyrum esculentum Moench D Fallopia convolvulus (L.) Á. Löve Ar 122
Fallopia dumetorum (L.) Holub Sp/Ap Polygonum amphibium L. Ap Polygonum aviculare L. Ap Polygonum bistorta L. Sp Polygonum hydropiper L. Ap Polygonum lapathifolium L. subsp. lapathifolium Ap Polygonum lapathifolium L. subsp. pallidum (With.) Fr. Ap Polygonum persicaria L. Ap Rumex acetosa L. Ap Rumex acetosella L. Ap Rumex crispus L. Ap Rumex hydrolapathum L. Sp Rumex obtusifolius L. Ap POLYPODIACEAE Polypodium vulgare L. Sp!! PRIMULACEAE Anagallis arvensis L. Ar Lysimachia nummularia L. Sp/Ap Lysimachia vulgaris L. Sp/Ap Trientalis europaea L. Sp 123
RANUNCULACEAE Actaea spicata L. Sp RG LC V Anemone nemorosa L. Sp Anemone ranunculoides L. Sp Aquilegia xhybrida Hort. D Caltha palustris L. subps. palustris Sp Consolida regalis Gray Ar RG VU Ficaria verna Huds. Sp/Ap Hepatica nobilis Schreb. Sp!! Ranunculus acris L. Ap Ranunculus flammula L. Sp/Ap Ranunculus lanuginosus L. Sp/Ap Ranunculus repens L. Ap Thalictrum aquilegiifolium L. Sp Thalictrum flavum L. Sp RG NT RHAMNACEAE Frangula alnus Mill. Sp! ROSACEAE Agrimonia eupatoria L. Ap Alchemilla monticola Opiz Ap RG Aphanes arvensis L. Ar Cerasus avium (L.) Moench Ken 124
Cerasus vulgaris Mill. subsp. vulgaris D Crataegus laevigata (Poir.) DC. Sp/Ap Crataegus monogyna Jacq. Sp/Ap Filipendula ulmaria (L.) Maxim. Sp Fragaria vesca L. Sp Geum rivale L. Sp Geum urbanum L. Ap Malus domestica Borkh. Ken Padus serotina (Ehrh.) Borkh. Ken Potentila anserina L. Ap Potentilla argentea L. Ap Potentilla erecta L. Sp Prunus spinosa L. Ap Pyrus pyraster (L.) Burgsd. Sp/Ap Rosa canina L. Ap Rosa rugosa Thunb. Ken Rubus caesius L. Sp/Ap Rubus idaeus L. Sp/Ap Sorbus aucuparia L. subsp. aucuparia Sp/Ap Spiraea salicifolia L. D RUBIACEAE Galium aparine L. Ap 125
Galium mollugo L. Ap Galium odoratum (L.) Scop. Ap! Galium palustre L. Sp Galium uliginosum L. Sp Galium verum L. Ap SALICACEAE Populus alba L. Ap Populus tremula L. Ap Salix acutifolia Willd. D Salix alba L. Ap Salix aurita L. Sp Salix caprea L. Ap Salix fragilis L. Ap Salix viminalis L. Ap SAXIFRAGACEAE Chrysosplenium alternifolium L. Sp Saxifraga granulata L. Sp SCROPHULARIACEAE Chaenorhinum minus (L.) Lange Ap RG NT Digitalis purpurea L. D Euphrasia rostkoviana Hayne Sp Lathraea squamaria L. subps. squamaria Sp 126
Linaria vulgaris Mill. Ap Melampyrum nemorosum L. Sp/Ap Odontites serotina (Lam.) Rchb. Sp/Ap Rhinanthus serotinus (Schönh.) Oborný subsp. serotinus Sp/Ap Scrophularia nodosa L. Sp/Ap Verbascum nigrum L. Ap Veronica anagallis-aquatica L. Sp/Ap Veronica arvensis L. Ar Veronica beccabunga L. Sp Veronica chamaedrys L. Sp/Ap Veronica hederifolia L. Ap Veronica officinalis L. Sp/Ap Veronica persica Poir. Ken Veronica polita Fr. Ar RG LR SOLANACEAE Solanum dulcamara L. Sp/Ap Solanum tuberosum L. D TILIACEAE Tilia cordata Mill. Ap TYPHACEAE Typha angustifolia L. Sp Typha latifolia L. Sp/Ap 127
ULMACEAE Ulmus laevis Pall. Sp/Ap URTICACEAE Urtica dioica L. Ap Urtica urens L. VALERIANACEAE Valeriana officinalis L. Sp VIOLACEAE Viola arvensis Murray Ar Viola odorata L. Ar Viola reichenbachiana Jord. ex Boreau Sp WOODSIACEAE Athyrium filix-femina (L.) Roth Sp *Matteucia struthiopteris (L.) Tod. D!! NT V 128
cielami 80 rodzin. Wśród gatunków stwierdzono 165 apofitów (Ap), 50 archeofitów (Ar), 133 spontaneofity niesynantropijne (Sp), 27 spontaneofitów półsynantropijnych (Sp/Ap), 31 kenofitów (Ken) oraz 25 diafitów (D). Odnotowano 24 gatunki objęte ochroną prawną. Do gatunków objętych ochroną całkowitą i jednocześnie zagrożonych na Pomorzu Gdańskim (Markowski, Buliński 2004) należą na badanym terenie: Dactylorhiza fuchsii, D. incarnata subsp. incarnata, Lonicera periclymenum i Platanthera chlorantha. Pozostałe gatunki objęte ochroną całkowitą na badanym terenie to: Epipactis helleborine, Galanthus nivalis, Hepatica nobilis, Listera ovata, Lycopodium clavatum, Matteucia struthiopteris, Platanthera chlorantha, Pinus mugo, Polypodium vulgare i Taxus baccata ten gatunek umieszczony jest w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin (Kruszelnicki 2001). Gatunki objęte ochroną częściową, a stwierdzone na badanym terenie, to: Carex arenaria, Convallaria majalis, Frangula alnus, Galium odoratum, Hedera helix, Helichrysum arenarium, Menyanthes trifoliata, Ononis spinosa, Ribes nigrum, Viburnum opulus, Vinca minor. Wśród 431 gatunków, które obejmuje niniejsza praca, 3 znajdują się na Czerwonej Liście Roślin Polski (Zarzycki, Szeląg 2006): Bromus secalinus, Dactylorhiza fuchsii i Dryopteris cristata. Gatunki niepodlegające ochronie prawnej, ale rzadkie na badanym terenie, to: Achillea ptarmica, Actaea spicata, Agrostemma githago, Alchemilla monticola, Chaenorhinum minus, Consolida regalis, Conium maculatum, Corydalis intermedia, Cuscuta europaea, Lathyrus montanus, Nepeta cataria, Ornithopus perpusillus, Sanicula europaea, Veronica polita i Vicia grandiflora. Wśród gatunków niepodlegających ochronie prawnej, lecz rzadkich w dolinie Kozinki, kilka jest zagrożonych na Pomorzu Gdańskim: Chaenorhinum minus, Cuscuta europaea i Nepeta cataria. Natomiast Actaea spicata i Conium maculatum są zagrożone na Pomorzu Gdańskim i Pomorzu Zachodnim. Na badanym terenie za gatunek wymierający zarówno na Pomorzu Gdańskim, jak i na Pomorzu Zachodnim uznano Platanthera chlorantha. Gatunkiem uważanym za wymarły w Polsce i pozostałej części zasięgu jest Camelina alyssum (Mirek 2001). Zachował się alegat z 1921 roku ze Strzelinka wykonany przez Otto Karla pastora ze Słupska (Depozyt Darłowski 1897-1943). Pomimo intensywnych poszukiwań nie odnaleziono wielu gatunków występujących dawniej na badanym terenie, podawanych w literaturze niemieckiej oraz znajdujących się w starych zbiorach zielnikowych. Są to: Blechnum spicant (Holzfuß 1933), Luzula sylvatica (Müller 1898), Epipogium aphyllum, Paris quadrifolia (Bannier 1933), Camelina sativa, Huperzia selago, Valerianella dentata (Depozyt Darłowski 1897-1943). LITERATURA Antkowiak W., Prajs B., Sobisz Z. 2006. Species under special consideration in the lower Słupia valley (Western Pomerania region). Roczniki AR w Poznaniu, Bot.-Stec., 10: 3-10. Bannier A. 1933. Von den Pflanzengebieten des Stolper Landes. Unser Pommerland, 18: 7-12. Białecki T. 2001. Słownik nazw fizjograficznych Pomorza Zachodniego. Wyd. Nauk. Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin. 129
Borowiec S., Kutyna I., Skrzyczyńska J. 1977a. Occurence of crop field weed associations against environmental conditions in West Pomerania. Ekol. Pol. Ser. A, 25(2): 257-273. Borowiec S., Kutyna I., Zienkiewicz M. 1977b. Zbiorowiska chwastów segetalnych Pomorza Zachodniego na tle kompleksów glebowo-rolniczych. Zesz. Nauk. AR Szczecin, Roln., 61(15): 15-22. Borowiec S., Misiewicz J., Skrzyczyńska J. 1974. Zbiorowiska chwastów segetalnych Pobrzeża Słowińskiego (powiaty Słupsk i Sławno) i ocena warunków siedliskowych przy ich pomocy. Zesz. Nauk. AR Szczecin, Roln., 61(15): 15-22. Celka Z. 2004. Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych na grodziskach Wielkopolski. Prace Zakładu Taksonomii Roślin UAM 13, Poznań. Chabrowski H., Mrozowski J., Ochocińska H., Reksnis W., Wilczyńska J. 1980. Rolnicza przestrzeń produkcyjna woj. słupskiego w liczbach. WBG i TR, Słupsk. Chmiel J. 2006. Zróżnicowanie przestrzenne flory jako podstawa ochrony przyrody w krajobrazie rolniczym. Prace Zakładu Taksonomii Roślin UAM 14, Poznań. Depozyt Darłowski 1897-1943. Herbarium SLTC, Instytut Biologii i Ochrony Środowiska Akademii Pomorskiej w Słupsku. Eisermann W. 1937. Alte Mühle bei Stolp. Nach alten Akten aus dem Städtschen Archiv. Ostpommersche Heimat, 24: 217. Holzfuss E. 1933. Die Farnpflanzen Pommerns. Dohriana, 12: 19-33. Kaemmerer M. 1988. Ortsnamenverzeichnis der Ortschaften jenseits von Oder und Neiße. Verlag Gerhard Rautenberg, Leer. Kondracki J. 1994. Geografia Polski. Mezoregiony fizyczno-geograficzne. PWN, Warszawa. Kosiński S. 1995. Ogólna charakterystyka klimatologiczna województwa słupskiego. IMGW, Słupsk (ms.). Kownas S., Sienicka A. 1965. Parki, zabytkowe drzewa i rezerwaty województwa koszalińskiego. Szcz. Tow. Nauk., Wydz. Nauk Przyr.-Roln. 27, Szczecin. Krause H. 1934. Weitere Beiträge zur Flora von Stolp und Umgegend. Dohriana, 13: 217-218. Kruszelnicki J. 2001. Taxus baccata L. W: Polska Czerwona Księga Roślin. R. Kazimierczakowa, K. Zarzycki (red.). Instytut Botaniki PAN im. W. Szafera, Kraków: 68-70. Łosiński W. 1982. Osadnictwo plemienne Pomorza (VI-X wiek). Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław. Markowski R., Buliński M. 2004. Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe Pomorza Gdańskiego. UG, Gdańsk, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań. Matuszkiewicz J.M. 1993. Krajobrazy roślinne i regiony geobotaniczne Polski. Prace Geogr. PAN, 158: 5-107. Mirek Z. 2001. Camelina alyssum (Miller) Thell. W: Czerwona Księga Roślin. R. Kazimierczakowa, K. Zarzycki (red.). Instytut Botaniki PAN im. W. Szafera, Kraków: 170-171. Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając M., Zając A. 2002. Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Biodiversity of Poland, 1. Misiewicz J. 1977. Nieznane zbiory zielnikowe flory Pomorza zachowane w Muzeum w Darłowie. W: Ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego Pomorza Środkowego. E.R. Śpiewakowski, M. Kalfus (red.). WSP, Słupsk: 195-226. Misiewicz J., Sobisz Z. 1987. Występowanie wybranych gatunków chwastów w uprawach rolniczych. Makroregion północny. Woj. koszalińskie i słupskie. IUNG, Puławy, 220(1): 12-20. Mrozowski J. 1974. Rolnicza przydatność gleb Polski. Województwo koszalińskie. IUNG, Puławy, A(6). Müller W. 1898. Flora von Pommern. Verlag von Johs. Burmeister, Stettin. Olczak J., Siuchniński K. 1989. Źródła archeologiczne do studiów nad wczesnośredniowiecznym osadnictwem grodowym na terenie województwa słupskiego. Archeologia UAM, 29(2): 5-166. 130
Pagel K.H. 1989. Der Landkreis Stolp in Pommern. Zeugnisse seiner deutschen Vergangenheit, Heimatkreise Stadt Stolp und Landkreis Stolp. Lübeck. Rola H., Kucharczyk A. 1992. Występowanie wybranych gatunków chwastów w uprawach rolniczych. Makroregion północny. Woj. koszalińskie i słupskie. IUNG, Puławy, 292(1): 13-25. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 roku w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną. DzU nr 168, poz. 1764. Schmidt W.L.E. 1840. Flora von Pommern und Rügen. Stettin. Schultz F., Wolter H.J. 2002. Stolp. Stadt und Landkreis. Die Geschichte der Stadt und des Landkreis in Pommern von 1310 bis ins Jahr 2000. Stolper Heimatgruppe, Bonn: 353. Słownik współczesnych nazw geograficznych Pomorza Zachodniego z nazwami przejściowymi z lat 1945-1948. 2002. T. Białecki (red.). Książnica Pomorska, Wydz. Hum. Uniwersytetu Szczecińskiego, Archiwum Państwowe, Szczecin. Sobisz Z. 2002. Materiały do rozmieszczenia kalcyfilnych gatunków segetalnych wschodniej części Pomorza Zachodniego. Słupskie Pr. Przyr., Bot., 1: 49-62. Sobisz Z. 2010. The distribution of Chrysanthemum segetum L. (Asteraceae) in Poland. Plant Breeding and Seed Science, 61: 3-14. Szadkowska-Izydorek M., Izydorek I. 1983. Filipendulo-Geranietum palustris Koch 1926 na obszarze terasy zalewowej dolnego biegu Słupi. Słupskie Prace Mat.-Przyr., 4: 255-260. Szafer W. 1972. Szata roślina Polski Niżowej. W: Szata roślinna Polski. W. Szafer, K. Zarzycki (red.). PWN, Warszawa, 1: 17-188. Tokarska-Guzik B. 2005. The Establishment and Spread of Alien Plant Species (Kenophytes) in the Flora of Poland. Prace Nauk. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice: 9-192. Warcholińska A.U. 2006. Threatened segetal flora species of the Łódź Heights. Biodiv. Res. Conserv., 3-4: 391-394. Witt W. 1934. Die Burgwälle des Stolper Landes. Beitr. zur Heimatkunde Hinterpommern, 9: 7-47. Woś A. 1970. Zarys klimatu Polski północno-zachodniej w pogodach. Pr. Kom. Geogr.-Geol. PTPN, 10(3): 3-154. Zając A. 1978. Atlas of distribution of vascular plants in Poland (ATPOL). Taxon, 27(5/6): 481-484. Zając A. 1979. Pochodzenie archeofitów występujących w Polsce. UJ, Kraków. Zając M., Zając A. 1992. A tentative list of segetal and ruderal apophytes in Poland. Zesz. Nauk. UJ, 1059, Pr. Bot., 24: 7-23. Zając A., Zając M., Tokarska-Guzik B. 1998. Kenophytes in the flora of Poland: list, status and origin. Phytocoenosis, 10 (N.S.), Suppl. Cart. Geobot., 9: 107-116. Zarzycki K., Szeląg Z. 2006. Red list of the vascular plants in Poland. W: Red list of plants and fungi in Poland. Z. Mirek i in. (red.). W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Science, Kraków: 9-20. Żukowski W., Jackowiak B. 1995. Lista roślin naczyniowych ginących i zagrożonych na Pomorzu Zachodnim i w Wielkopolsce. W: Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe Pomorza Zachodniego i Wielkopolski. W. Żukowski, B. Jackowiak (red.). Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań: 9-92. 131
132